ۋارگاس لوسا بىلەن ئىككى قېتىملىق سۆھبەت (2)

ئارزۇيۇم ـــ مۇھەببەت، ھەرگىزمۇ نوبېل

مۇكاپاتى ئەمەس

مو مو

 ھەزرىتى ئەلى بارات تەرجىمىسى

ئىسپانىيەدە ئولتۇراقلىشىپ قالغان يازغۇچى مارىيو ۋارگاس لوسا ـــ لاتىن ئامېرىكىسى «پارتلىما ئەدەبىياتى» نىڭ سەركەردىلىرىنىڭ بىرى. ھەر يىلى 10- ئايدىكى نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى ئېلان قىلىنىش ھارپىسىدا كىشىلەرنىڭ نەزەرى كۆپ يىللاردىن بېرى «نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى نامزاتى» بولۇپ كېلىۋاتقان لوساغا مەركەزلىشىدۇ. لېكىن، ئامېرىكىدا چىقىدىغان «دەۋر» ھەپتىلىك ژۇرنىلىنىڭ مۇخبىرى ئۇنىڭدىن: «نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئېرىشسەم بولاتتى دەپ ئارزۇ قىلامسىز؟» دەپ سورىغاندا، ئۇ: «ياق. مېنىڭ تېخىمۇ بەكرەك ئارزۇلايدىغىنىم ـــ مۇھەببەت. نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتى چۈشىنى كۆرمەيمەن» دەپ جاۋاب بەرگەن.

مۇھەببەت ھېكايىسى جاھاننى زىلزىلىگە سېلىپ،

ئۆرپ- ئادەتنى پايخان قىلىدۇ

لوسا ـــ سەمىمىي، ۋىجدانلىق يازغۇچى. ئۇ بۇرۇن دونكىخوتنىڭ چاقپەلەك بىلەن ئېلىشقىنىدەك جاسارەت بىلەن پىرۇنىڭ زۇڭتۇڭ سايلىمىغا قاتناشقان؛ «شەھەر ۋە ئىت»، «يېشىل ئۆي»، «ئۆچكىگە بايرام» قاتارلىق زور مىقداردىكى ئەسەرلىرى بىلەن پىرۇ ۋە لاتىن ئامېرىكىسىنىڭ رەھىمسىز رېئاللىقىنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بەرگەن. ئەمىسە ئۇ نېمىشقا: «مېنىڭ تېخىمۇ بەكرەك ئارزۇلايدىغىنىم ـــ مۇھەببەت» دەيدۇ؟ ئۇنىڭ بۇنداق دېيىشىدىكى ئاساسى مۇنداق: «بۇ دۇنيا ئىپلاسلىق، پاسكىنىچىلىق بىلەن تولغان. شۇڭا يېڭى بىر دۇنيا ھەققىدە ئويلىنىشقا، تەسەۋۋۇر قىلىشقا ئېھتىياجلىقمىز. لېكىن، بىز تەسەۋۋۇر قىلماقچى بولغان يېڭى دۇنيانىڭ نېگىزى دەل مۇھەببەتتۇر.»

لوسانىڭ مۇھەببەت رومانلىرىنىڭ مەزمۇنى ھەمىشە كىشىنى قاتتىق ھەيران قالدۇرىدۇ. ئالايلۇق، «خۇلىيا ھاممام ۋە يازغۇچى» دېگەن ئەسىرىدە 18 ياشلىق بىر يىگىتنىڭ ھاممىسى بىلەن مۇھەببەتلىشىپ توي قىلغانلىقىدەك ۋەقەلىك بايان قىلىنغان؛ «ئۆگەي ئانىغا مەدھىيە» ناملىق ئەسىرىدە بىر باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسىنىڭ ئۆگەي ئانىسى بىلەن ئىچپەش تارتىشىپ قالغانلىقى تەسۋىرلەنگەن؛ «مۇھەببەت خاتىرىلىرى» ـــ «ئۆگەي ئانىغا مەدھىيە» ناملىق ئەسەرنىڭ داۋامى بولۇپ، ئەسەردە بالىنىڭ بىر ئاماللارنى قىلىپ دادىسى بىلەن ئۆگەي ئانىسىنى ياراشتۇرۇپ قويغانلىقى تەسۋىرلەنگەن.

بۇ ھەقتە پىرۇ پەن- تېخنىكا ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ مۇدېرى لۇيىس بۇستامەنتې بىراۋېنت «ۋارگاس لوسانىڭ ھەرىكەتچان تۇرمۇشى» دېگەن كىتابىدا: «لوسا ھەركۈنى تۈرلۈك ئېزىقتۇرۇشلارغا زەربە بېرىپ ياشايدۇ»، «ئۇنىڭ ھەرىكەت يۆنىلىشى ھەمىشە ئېقىنغا قارشى دولقۇن يېرىپ ماڭالايدۇ» دېگەنىدى. بۇ ـــ لوساغا بېرىلگەن ناھايىتى توغرا باھا. شۇنداق دېيىشكە بولىدۇكى، مەيلى ئىجادىيەت ياكى تۇرمۇشتا بولسۇن، لوسا ھەرۋاقىت ئۆزىگە خاس يول تۇتۇپ ماڭدى. ھەتتا ئۇنىڭ مۇھەببەت ئىشىمۇ دۇنيانى تاڭ قالدۇرۇپ، ئۆرپ- ئادەتنى پايخان قىلدى.

ھاممىسى بىلەن مۇھەببەتلىشىپ توي قىلدى

    «خۇلىيا ھامما ۋە يازغۇچى» ناملىق رومانىدا تۇقۇلما تەركىبلەر جىق بولسىمۇ، لېكىن خۇلىيا ھامما ھەقىقەتەن مەۋجۇت. ئۇ ـــ لوسانىڭ چوڭ تاغىسى لۇچۇنىڭ قېينى سىڭلىسى، لوسانىڭ ئاپىسىنىڭ يېقىن دوستى بولۇپ، لوسادىن 10 نەچچە ياش چوڭ ئىدى. بۇ ئايال ناھايىتى چىرايلىق بولۇپ، 20 يېشىدىلا بولىۋىيەلىك بىر قورۇق خوجايىنىغا ياتلىق بولغان؛ تۇغماس بولغاچقا، ئېرى ئۇنىڭ بىلەن ئاجرىشىپ كەتكەن.

1954- يىلى 18 ياشلىق كېلىشكەن يىگىت لوسا پىرۇنىڭ پايتەختى لىمادىكى بىر ئۇنىۋېرسىتېتتا ئەدەبىيات ۋە قانۇن كەسپىدە ئوقۇۋاتاتتى، خۇلىيا ھاممىسى دەل مۇشۇ چاغدا بولىۋىيەدىن لىماغا دەم ئالغىلى كېلىپ، ئۇنىڭ تاغىسىنىڭ ئۆيىدە تۇردى. خۇلىيا ھاممىسىنىڭ لاتاپىتى نۇرغۇن كىشىلەرنى ئۆزىگە مەپتۇن قىلىۋالدى. تاغىسىنىڭ ئايالى سىڭلىسىنى قوغداش ئۈچۈن سىڭلىسىنى قوغلىشىۋاتقان ھەر قانداق كىشىنىڭ ئۇنى كەچتە ئايلىنىپ كېلىشكە ياكى كىنو كۆرۈپ كېلىشكە تەكلىپ قىلىشىغا رۇخسەت قىلمىدى. ئەنە شۇنداق ئەھۋالدا خۇلىيا «شاكىچىك» لوسانى كىنو كۆرۈشكە، بىللە ئايلىنىپ كېلىشكە تەكلىپ قىلدى. شۇنداق قىلىپ، ئىككىيلەننىڭ ئارىسىدا بارا- بار ھېسسىيات شەكىللەندى.

خۇلىيا ھاممىنىڭ جەلپكارلىقىغا تاقابىل تۇرۇپ بولغىلى بولمايتتى، لوسا ھاممىسىنى ئۆلگۈدەك ياخشى كۆرۈپ قالدى؛ خۇلىيامۇ لوسانى ياخشى كۆرۈپ قالدى. چۈنكى لوسا بىلەن بىللە يۈرۈپ ئۇ ئۆزىنى كىچىك قىزلاردەكلا ھېس قىلىدىغان بولۇپ قالغانىدى. لېكىن، ئۇنى بىر خىل گۇناھ تۇيغۇسى توختىماي قىينايتتى. ئۇ لوساغا: «مەن ئۇزۇن ئويلاندىم، ئىككىمىز تولىمۇ بولمىغۇر ئىشلارنى قىلىپ يۈرۈپتۇق. سىز ئەمدى 18 ياشقا كىردىڭىز، مەن بولسام 32 ياشقا كىرگەن، بىر ئەردىن چىققان ئايالمەن» دېدى.

لوسا: «ياش پەرقى دېگەن ئۇنچە قورقۇنچلۇق نەرسە ئەمەس. ئەڭ مۇھىمى بىر- بىرىنى ياخشى كۆرۈش» دەپ ئۇنى قايىل قىلدى.

خۇلىيا پۇرسەتنى چىڭ تۇتۇشنى بىلىدىغان زېرەك، چېچەن ئايال ئىدى. ئۇ لوساغا: «ئەگەر سىز مەن بىلەن 5 يىل بىللە ياشاشقا كاپالەتلىك قىلالىسىڭىز، ئاشۇ 5 يىل ئىچىدە مەندىن باشقىغا كۆڭۈل بەرمىسىڭىز، مەن شۇنىڭغا رازى. 5 يىل شاد- خۇراملىق ئىلىكىدە ياشاش مەن ئۈچۈن ئەرزىيدۇ» دېدى. ئۇلار ئەڭ ئاخىرى ئۆرپ- ئادەتنىڭ توسقۇنلۇقى ۋە مۇتەئەسسىپ ئاتا- ئانىسىنىڭ پوپوزىلىرىنى بۇزۇپ تاشلاپ، بىللە تۇرمۇش كەچۈرۈشكە دادىللىق بىلەن يۈزلەندى.

ئايالى بىلەن بىللە ياۋروپاغا بېرىپ

بىراقلا داڭ چىقاردى

لوسا: «پىرۇدەك بۇنداق بېكىك، قالاق جايدىن باش ئېلىپ چىقىپ كەتمىسەم، نەزەر دائىرەم كېڭەيمەيدۇ، ئەدەبىي ئىجادىيەت بىلەنمۇ شۇغۇللىنالمەيمەن» دەپ قارايتتى. خۇلىيا ئېرىنىڭ كۆز قارىشىنى قۇۋۋەتلىدى، ئېرىنىڭ يازغۇچى بولۇشىنى قوللىدى، ياۋروپاغا بېرىپ ئوقۇشقا ئىلھاملاندۇردى. شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئائىلە ئىشلىرىنىڭ ھەممىسىنى زىممىسىگە ئېلىپ، ئېرىنىڭ مەكتەپتە ئوقۇش، تاپشۇرۇق ئىشلەش ۋە ئەسەر يېزىش ۋاقتىغا كاپالەتلىك قىلدى.

2004- يىلى لوسا مۇخبىرنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا خۇلىيا ھاممىسىنى تىلغا ئېلىپ: «ئۇ ئەزەلدىن ئەدەبىياتقا بولغان قىزغىنلىقىمغا سوغۇق سۇ سەپمىدى، ئەكسىچە ماڭا جىق ياردەملەرنى بەردى» دېدى. 1959- يىلى لوسا مادرىدتا ئەدەبىيات پەنلىرى بويىچە دوكتۇرلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشتى، 1960- يىلى خۇلىيا بىلەن بىللە پارىژغا باردى. دەسلىپىدە ئۇلارنىڭ تۇرمۇشى ناھايىتى قىينچىلىق ئىچىدە ئۆتتى، خۇلىيا يولدىشىغا قاراپ تۇرماي، بىر كىتابخانىدىن ئىش تېپىپ تىرىكچىلىك مەسىلىسىنى ھەل قىلدى. پارىژدا لوسا تۇنجى رومانى «شەھەر ۋە ئىت» نى ئىجاد قىلدى. رومان 1962- يىلى پۈتۈپ نەشر قىلىنغاندىن كېيىن ناھايىتى تېزلا ئىسپان تىلى دۇنياسىنى زىلزىلىگە سېلىۋەتتى، شۇ يىلىلا ئىسپانىيەنىڭ «ئىخچام مەجمۇئەلەر» ناملىق ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئېرىشتى.

لوسانىڭ ئائىلىسىدىكىلەر بۇرۇنلا: «ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن، ئىككىيلەننىڭ ئارىسىدىكى ياش پەرقى بارغانسېرى چوڭىيىدۇ. لوسا بىلەن خۇلىيانىڭ رومانتىك مۇناسىۋىتىمۇ ئاستا- ئاستا ئاخىرلىشىدۇ. ئۇلارنىڭ ئوي- خىياللىرى بەكلا بىمەنە. خۇلىيا ئېرىنىڭ ئەدەبىي ئىجادىيىتىنى ئىزچىل قوللاپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، لېكىن لوسا دېگەن ھېسسياتقا باي يازغۇچى. لېكىن، ئۇنىڭ ھېسسىياتلىرى خۇلىيا بىلەن بىر مەزگىل بىللە ياشىغاندىن كېيىن ناھايىتى تېزلا غايىپ بولىدۇ. بولۇپمۇ مەسئۇلىيەت بىلەن بۇرچ تۇيغۇسىنىڭ ئارىسىدا ئۆي تۇتۇپ قۇللۇققا چۈشۈپ قالغاندەك تۇيغۇدا بولىدۇ» دەپ پەەرز قىلغانىدى.

كېيىن، خۇلىيا لوسانىڭ مېكسىكىلىق ياش بىر قىز بىلەن ئىچپەش تارتىشىپ يۈرگەنلىكىنى سېزىپ قېلىپ غوۋغا كۆتۈرىدۇ. لوسا نۇمۇس كۈچىدە خۇلىيانى بىر شاپىلاق سالىدۇ. بۇنىڭدىن چەكسىز ئۈمىدسىزلىككە چۈشكەن خۇلىيا ئۇيقۇ دورىسى ئىچىۋالىدۇ. بەختىگە يارىشا لوسا دوستلىرى بىلەن ۋاقتىدا كېلىپ قالىدۇ- دە، بىر تىراگېدىيەنىڭ ئالدى ئېلىنىپ قالىدۇ.

ھاممىسى بىلەن ئاجرىشىپ، يەنە نەۋرە

سىڭلىسىنى ئەمرىگە ئالدى

1962- يىلى، لوسانىڭ ئىككى نەۋرە سىڭلىسى ـــ چوڭ تاغىسى رۇچونىڭ قىزى، يەنى خۇلىيانىڭ جيەن قىزى ئىلگىرى- كېيىن بولۇپ پارىژغا ئوقۇشقا كېلىدۇ، شۇنىڭ بىلەن تۆتەيلەن بىللە تۇرىدۇ. ئۇزۇن ئۆتمەي، خۇلىيا لوسانىڭ 15 ياشلىق نەۋرە سىڭلىسى پاترىشىيا بىلەن دائىم قاش- كۆز ئوينىتىشىپ يۈرگەنلىكىنى سېزىپ قالىدۇ. ئۇنىڭ بۇنىڭدىن قاتتىق ئاچچىقى كېلىدۇ. لېكىن، لوسا ئۇنى «يوقىلاڭ خىياللاردا بولما» دەپ تۇرۇۋالىدۇ.

بىر كۈنى، ئىجارىكەش ئايال خۇلىياغا لوسا بىلەن پاترىشىيانىڭ كېچىلىرى بىنانىڭ ئالدىدا دائىم سۆيۈشىدىغانلىقىنى ئېيتىپ قويىدۇ. كېيىن، پاترىشىيا خۇلىياغا ئۆزى بىۋاستە خەت يېزىپ: «مارىيو ئىككىمىزنىڭ ئارىسىدا ئاشۇنداق مۇناسىۋەت بار» دەيدۇ.

1964- يىلى لوسا «يېشىل ئۆي» دېگەن رومانىنىڭ دەسلەپكى ئورىگنالىنى پۈتتۈرىدۇ ۋە پىرۇغا خام ماتېرىيال يىغقىلى بارماقچى بولۇپ قالىدۇ. ئۇ رىماغا كېلىپ ئۇزۇن ئۆتمەي ئايالىغا: «راست دەيسەن، مەن پاترىشىيانى ياخشى كۆرۈپ قالدىم. بىلىمەن، بۇ سەن ئۈچۈن ئۇنچە يېڭى خەۋەرمۇ ئەمەس. مەيلى قانداق ۋاستە قوللانمىغىن، ئۇنىڭغا بولغان مۇھەببىتىمنى توسۇپ قالالمايسەن. سەندىن بىردىنبىر تەلەپ قىلىدىغىنىم ـــ ئاللىبۇرۇن سولغان بۇ نىكاھىمىزدىن ۋاز كەچكىن» دەپ خەت يازىدۇ. لوسا ئۆزىنىڭ پاترىشىياغا «باسقۇنچىلىق قىلغانلىقى» نى تەن ئېلىپ: «ھېسسىياتىمنى كونترول قىلىش جەھەتتە مەن يەنىلا 15 ياشلىق بالا» دەيدۇ.

خۇلىيا ئاجرىشىشقا قوشۇلىدۇ. چۈنكى ئۇنىڭ لوسا بىلەن بولغان نىكاھى ئاللىقاچان «5 يىل شاد- خۇرام ياشىسام بولدى» دېگەن ئارزۇسىدىن ھالقىپ كەتكەنىدى. شۇڭا لوسانىڭ پاترىشىيا بىلەن توي قىلىشى ھېچقانداق ئاۋارىچىلىققا ئۇچرىمايدۇ. بولىۋىيەنىڭ تۇغۇت كېنىشكىسىگە ئېھتىياجلىق بولۇپ قالغاندا خۇلىيا يەنە ياردەم قولىنى سۇنىدۇ ھەمدە ئۇ ئىككىسىگە ياخشى تىلەكلىرىنى بىلدۈرىدۇ.

«خۇلىيا ھاممام ۋە يازغۇچى» ـــ لوسانىڭ بەشىنچى رومانى بولۇپ، ئاساسلىق ۋەقەلىكى لوسانىڭ خۇلىيا بىلەن بولغان مۇھەببەت، نىكاھ ئەمەلىيىتىدىن كەلگەن، لېكىن زور مىقداردا تۇقۇلما ئارىلاشتۇرۇلغان. بۇ رومان 1977- يىلى ئىسپانىيەدە نەشر قىلىنىپ ئۇزۇن ئۆتمەي تېلېۋېزىيە تىياتىرى قىلىپ ئۆزگەرتىلىپ بىر مەھەل دەۋر سۈرگەن.

بۇ تېلېۋىزىيە تىياتىرىنىڭ نۇرغۇن جايلىرىنىڭ ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن بولمىغانلىقىدىن قاتتىق ئاچچىقى كەلگەن خۇلىيا: «مەن لوسانىڭ ئۆتمۈشتىكى جىمى ئىشلىرىنى ئاشكارىلاپ، ئامېرىكا قىتئەسى چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى تېلېۋىزىيە تىياتىرىدا چاكىنىلاشتۇرۇلغان نەرسىلەرنىڭ ھەممىسىنى توغرىلايمەن» دېدى ۋە «ۋارگاس لوسا دېمىگەن گەپلەر» ناملىق بىر كىتاب يېزىپ چىقتى.

(خەنزۇچە «ئەدەبىيات تۆرىدىكى 22 كاتتا يازغۇچى بىلەن سۆھبەت» ناملىق كىتابتىن تەرجىمە قىلىندى)

 بۇ سۆھبەت «ئەدەبىي تەرجىمىلەر» ژۇرنىلىنىڭ 2012- يىللىق 3- سانىدا ئېلان قىلىنغان

يازما ئاپتورى: پاساھەت

كىچىكىمدە مومامنىڭ كونا بىر ساندۇقى بولىدىغان ئېچىدىن ھەرخىل -تاتلىق تۈرۈملەر ئۈزۈلمەي چىقىپ تۇراتتى ،مېنىڭ ساندۇقۇم يوقكەن ، ئىچىدە ساقلانغان تاتلىقلىرىم تېخىمۇ يوقكەن ،كەڭ ئوقۇرمەنلەرگە ۋە پەرزەنتلىرىمگە مۇشۈ بلوگقا يىغىپ قويغان ھالال ئەمگىكىمنىڭ مېۋىسى بولغان تەرجىمىلىرىمنى سۇنالايدىكەنمەن.

يازما ھوقۇقى: پاساھەت ئەدەبىي تەرجىمە بلوگى
يازما ئادىرىسى: ?p=10644