بۇ ئەسەرنىڭ << ئۇرخۇن>>دىكى پايدىلىنىش قىممىتى ئالاھىدە يۇقۇرى بولغاچقا، خۇددى بىر گۆھەر تېپىۋالغاندەك، ئىجازەتسىزلا بۇ سەھىپىگە يۆتكەشكە تەرەددۇتلاندىم. بۇ مۇناسىۋەت بىلەن ئەسەر ئاپتۇرىغا << ئۇرخۇن>> ئەزالىرى نامىدىن كۆپتىن كۆپ رەھمەت ئېيتىش بىلەن بىر ۋاقىتتا، موبارەك ئىسمى - زاتى ۋە ئۆتكۈر تەپەككۇر دەپدەبىسى ئالدىدا يەرگە قاراپ تىرناق تاتىلاشتىن باشقا ئامالىم يوق. بەلكىم، تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنىڭ تارىخى قاراش بىردەكلىكى مەزكۇرئاپتۇرنىڭ ئەسلى مۇدداسى بولىشى مۇمكىن.                                    


                                                       aysa.t.nadrنىڭ يوللانمىسى


                                               ئۇيغۇرلارنىڭ ھەقىقى ئېتنولوگىيىسىگە نەزەر


ئالدى بىلەن بۇ يەردە تىلغا ئېلىپ ئۆتمەكچى بولغىنىم،ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتنېكا ۋە تارىخ چۈشەنچىسى.چۈنكى بىر مىللەتكە نىسبەتەن شۇ مىللەت ئەزالىرىنىڭ ئۆزىگە نىسبەتەن شۇنداقلا باشقا مىللەتلەرنىڭ مەزكۇر مىللەتكە بولغان ئېتنىكا ۋە تارىخ جەھەتتكى چۈشەنچىسى شۇ مىللەتنىڭ سىياسى ھاياتىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدىغان مۇھىم ئامىللارنىڭ بىرى.
ئىلگىرى دۆۋلەت ئىچىدە "ئۇيغۇرلارنىڭ چوڭ كۆچۈشى" ئېدىيىسى يۇقرى سالماقنى ئېگىلەيتى،
گەرچە خەلىقئارادا بەزى ئالىملار باشقىچە قاراشتا بولىسمۇ لېكىن كۆپ ساندىكىلىرى يەنىلا جوڭگونىڭ قەدىمىقى سۇلالىرى دەۋرىدە يېزىلغان تەزكىرىلەردىن نېرى كەتمىگەن ئېدى.ھالبۇكى
خەلىقئارالىق گېن تەتقېقاتى،ئېنسانلارنىڭ گېنولۇگىيە ئامبىرى قۇرۇلۇشى قاتالىق زور تەتقېقات تىمىلىرىنىڭ نەتىجىلىرى بۇ خىل كۆز قاراشلارنى ئاغدۇرۇپ تاشلىدى.
تۆۋەندە مەن ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى ھەققىدە پۈتۈنلەي يىڭى بولغان كۆز قارشىمنى ئېلىمى ئاساسلار بىلەن ئوتتۇرىغا قويىمەن.

1.ئۇيغۇرلار ئارىئان قان سېستىمىسىغا كىرىدۇ.

تۆۋەندە ئالدى بىلەن دۇنيادىكى بارلىق چوڭ مىللەتلەردىن نۇسخا ئېلىنىپ سىزىپ چىقىلغان يەرشارىنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى يەرلىك ئاھالىلەرنىڭ ئاتا نەسىل گېن خەرىتىسىنى نۇقتىلىق چۈشەندۈرەي.مەزكۇر خەرىتە تۆۋەندىكىچە:



بۇ خەرىتىدىن شۇنى كۆرىۋىلىشىقا بولۇدۇكى ياۋرو-ئاسىيا چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى ئەڭ چوڭ ئىككى چوڭ قان سېستېمىسى يەنى ئارىئان قان سېستىمىسى R1 بىلەن شەرقى ئاسىيا قان سېستىمىسىO ئەڭ كەڭ تارقالغان قان سېستىمىلىرى ھېسابلىنىدۇ.بۇ خەرىتىدىكى UG بەلگىسى شىماللىق ئۇيغۇرلارغا ۋەكىللىك قىلىدىغان بولۇپ،ئۇيغۇرلارنىڭ گېن خەرىتىسىدىن بەزى قىزىقارلىق يەكۈنلەرگە كېلىشكە بولىدۇ.
يەنى شماللىق ئۇيغۇرلارغا ئەتراپتىكى ھەممە مىللەتلەرنىڭ قان سېستىمىسى قىسمەن ئارلىشىپ كىرگەن، لېكىن غول قان سېستىمىسى ھېندى-ياۋروپا قان سېستىمىسىنىڭ ئارئان قان سېستىمىسىنىڭ ئىككى تارمىقى يەنى R1a ۋە R1b ئاساسلىق سالماقنى ئېگىلىگەن. ئارىئان قان سېستىمىسىدىن سىرىت دىيارىمىزنىڭ شىمالى ۋە شەرقى رايونلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا ئەڭ كۈچلۈك تەسىر كۆرسەتكەن قان سېستىمىلىرى شەرقى ئاسىيا قان سېستىمىسىO نىڭ بىر تارمىقى بولغان O3،ياۋروپا ئىرقىنىڭ ئوتتۇرا يەر دېڭىزى تارمىقى شەرقى جەنۇبى ياۋروپا-ئاناتولىيە كىچىك تارمىقى قان سېستىمىسى J2 دىن ئېبارەت.
تۆۋەندە بۇ قان سېستىمىلىرىنىڭ رايونىمىزنىڭ شەرقى ۋە شىمالى رايونلىرىدىكى تۇرپان، ئۈرۈمچى،كۇچا ۋە ئېلى رايونىدىن ئېلىنغان نۇسخىنىڭ نەتىجىسىنى ئوتتۇرىغا قويىمەن:
18 پرىسەنىت R1a.
17 پىرسەنىت R1b.
10 پىرسەنىت J2.
14 پىرسەنىت O3.
قالغان خىلمۇ-خىل قان سېستىمىلىرى 41 پىرسەنىت.
يۇقىرىقىلاردىن كۆرىۋىلىشقا بولۇدۇكى رايونىمىزنىڭ شىمالى ۋە شەرقى قىسىمىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ قان سېستىمىسىدا گەرچە ئارىئان قان سېستىمىسى غول سالماقنى ئېگەللىسىمۇ لېكىن قان سېستىمىسى جەھەتتىن بۇ رايوندىكى ئۇيغۇرلاردا ئارلىشىش ناھايىتىمۇ كۈچلۈك.
شۇڭا تۆۋەندە مەن رايونىمىزنىڭ ئۇيغۇرلار مەركەزلىك ئولتۇراقلاشقان قىسىملىرى مەسلەن تارىمنىڭ جەنۇبى ۋە غەربى قىسىمىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ قان سېستىمىسىنىڭ نىسبەت قۇرۇلمىسىنى ئوتتۇرىغا قويىمەن.
قەشقەر،ئارتۇچ،خوتەن قاتارلىق جايلاردىن ئوتتۇرا ئاسىياغا كۆچۈپ چىقىپ كەتكەن ئۇيغۇرلاردىن ئېلىنغان نەتىجە شۇنى كۆرسەتتىكى بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ يېرىمى ئاريان قان سېستىمىسى R1 نىڭ غەربى - شىمالى ياۋروپا تارمىقى دەپ قارالغان R1b قان سېستىمىسىغا كىرگەن.ھالبۇكى بۇ قان سېستىمىسىنىڭ ھېندىقۇش تاغ تىزمىلىردىكى كىشىلەر ۋە تارىم ئارىئان قۇرۇق جەسەتلىرىنىڭ يۇرتىدا ياشاۋاتقان ئۇيغۇرلاردىن بۇنچە كۆپ نىسبەتتە چىقىشى تارىخنىڭ چاڭ توزانلىرىدا يوقاپ كەتكەن تارىخنىڭ بىر ھەقىقىتىنى ئوتتۇرىغا قويدى.يەنى ئارىئانلار ئەسلىدە پامىر-ھېندىقۇش تاغ تىزمىلىرى ۋە فەرغانە-تارىم ئويمانلىقلىرىنىڭ يەرلىك ئاھالىسى بولۇپ، قەشقەر-ئارتۇچ تەرەپتىكى ئۇيغۇرلار بولسا بۇ قان سېستىمىسىنى ساقلاپ قالغۇچىلار بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.ئۇندىن سىرىت بۇ رايوندىك ئۇيغۇرلاردا J2 مۇ كۆپ مىقداردا (تەخمىنەن 20 پىرسەنىت)ساقلانغان.
ئەكسىچە شىماللىق ئۇيغۇرلار بولسا بۇ رايوندىكى ئەسلىدىكى تۈركى - موڭغولىئان قان سېستىمىسىدىكى ئۇيغۇرلار بىلەن تارىمدىن شىمالغا كۆچۈپ چىققان ئارىئان قان سېستىمىسىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئارلاشما قان تىپى بولۇپ ئارىئان قان سېستىمىسى نىسبەتەن ئۈستۈنلۈكنى ئېگىلەيدۇ.ئەكسىچە قەشقەر-ئارتۇچ تەرەپلەردىكى ئۇيغۇرلار بولسا ئەسلىدىكى ئارىئان قان سېستىمىسى مۇتلەق ئۈستۈنلۈكنى ئېگىلىگەن ئاساستا بىر قىسىم تۈركو-موڭغۇل قان سېستىمىسى ئارلاشقان ئۇيغۇرلاردۇر.
خەننامىدە "قۇمۇلدىن تارتىپ باكتىرىيە( ئافغانىستاننىڭ شىمالى)گىچە ئورا كۆزلۈك، قاڭشارلىق،چاچلىرى دولقۇن ئوخشاش بىر خىلدىكى ئىرىق ياشايدۇ"دەپ تىلغا ئېلىنغان.
ھالبۇكى بۇ خىل ئالاھىدىلىكلەر ئارىئان ئىرقىنىڭ ئالاھىدىلىكلىرىدۇر.ھازىرقى تەكشۈرۈش نەتجىلىرىدىنمۇ شۇنى كۆرىۋىلىشقا بولۇدۇكى تارىم ئويمانلىقىنىڭ غەربى ۋە جەنۇبى قىسمىدىكى ئۇيغۇرلاردا شۇنچە كۆپ R1b قان سېستىمىسىنىڭ بولۇشى ۋە ئەتراپىدىكى ئۇيغۇر قان سېستىمىسى بولمىغان مىللەتلەردە بولسا تاكى ئوتتۇرا-غەربى ياۋروپاغىچە بۇ خىل قان سېستىمىسىنىڭ شۇنچە ئاز بولۇشى دەل بۇ رايوندا ياشىغان ئەسلى ئاھالىلەرنىڭ راستىنلا ئارىئانلار ئىكەنلىكىنىڭ بىر دەلىلى.
يەنە بىر دېققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغان نۇقتا شۇكى ئۇيغۇرلارغا قارىغاندا موڭغۇلىيەدىن شۇنچە يىراق جايلاشقان يەرلەردىكى تۈركى مىللەتلەر،مەسلەن قازاق،ئۆزبەك،تاتار قاتارلىق مىللەتلەردە موڭغۇلىيەلىك موڭغۇللارنىڭ قان سېستىمىسى C ناھايىتى كۆپ بايقالغان. مەسلەن قازاقلاردا 46 پىرسەنىت،ئۆزبىكلەردە 18 پىرسەنىت،ئەكسىچە ئۇيغۇرلاردا بولسا ئېنتايىن ئازبولۇپ ئاران تۆت پىرسەنىت،ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ قان سېستىمىسىنڭ 75 پىرسەنتى چىڭگىزخاننىڭ ئەۋلادلىرىنىڭ گېن تىپى بولۇپ ئۇندىن بۇرۇن ئۇيغۇرلاردا بۇ خىل قان تىپى تەخمىنەن 1 پىرستنىت بولۇشى مۆلچەرلەنگەن.دېمەك موڭغۇلىيە ئېگىزلىكى گېن تىپى C ئۇيغۇرلارنىڭ شەكىللىنىشىگە نىسبەتەن ھېچقانچىلىك رول كۆرسەتمىگەن.ئەكسىچە تۇڭگۇس سېستىمىسىدىكى مىللەتلەردە(كورىئان،ياپون،موڭغۇل) ۋە كۆپىنچە تۈركى مىللەتلەردە بولسا بۇ قان سېستىمىسى كۆرىنەرلىك كۈچلۈك.قازاقلاردا بولسا ئەڭ چوڭ قان سېستىمىسى ھېسابلىنىدۇ.ھالبۇكى كۆپ قىسىم ئۇيغۇرلارنىڭ ئاساسلىق قان سېستىمىسى بولغان R1b بولسا ئۆزبەك،قازاق،قىرغىز قاتارلىق قوشنا تۈركى مىللەتلەرنىڭ ھېچ قايسىسىدا كۆرىنەرلىك سالماقنى ئېگىلىمەيدۇ.ئەكسىچە تارىمدىن ناھايىتى يىراق بولغان غەربى ياۋروپادا بولسا ئەڭ چوڭ زومىگەر قان سېستىمىسى ھېسابلىنىدۇ.ھەتتا بەزى غەربى ياۋروپالىقلاردا 90 پىرسەنىتتىن ئېشىپ كېتىدۇ.
بۇلاردىن شۇنى يەكۈنلىۋىلىشقا بولۇدىكى،گەرچە ئۇيغۇرلاردا تۈرىك قان سېستىمىسى بولسىمۇ، لېكىن تۈرىك قان سېستىمىسىغا كىرمەيدۇ.

2.ئۇيغۇرلار تارىمنىڭ ئەڭ قەدىمىقى يەرلىك ئاھالىسىنىڭ ئەۋلادلىرى.

تارىمدىن تېپىلغان قۇرۇق جەسەتلەرنىڭ ئېتنىك تەكشۈرۈلۈشىدىن مەلۇم بولۇشىچە،ئېلى ۋادىسى،تۇرپان ۋە تارىم ئويمانلىقىنىڭ ئەڭ قەدىمىكى ئاھالىسى غەربى ياۋروپا قان سېستىمسىغا كىرىدىكەن.بۇ خىل قان سېستىمىسى ئىرقى جەھەتتىن سەلىت ئېرقى دەپمۇ ئاتىلىدۇ.ئىرقى ئالاھىدىلىكى بولسا ئورا كۆز،يۈز قىسمى ئنچىكە(كەڭ ۋە گۆشلۈك بولغان خەنزۇ-موڭغۇل ياك تۈرىك ئىرقىدىن روشەن پەرىقلىنىدۇ)،بۇرنى ئېنچىكە ۋە ئۇزۇنراق،بۇرۇن ئۇچى تۈزبىلەن ئىلمەكنىڭ ئوتتۇرىسىدا،پۇت -قوللىرى ئۇزۇن ۋە نىسبەتەن ئورۇقراق،تېرىسى ئاق سۈزۈك.مەسلەن كىرورەن گۈزلى تىپىك سەلىت ئىرقىغا كىرىدۇ.
تەخمىنەن مىلادىدىن بۇرۇنقى 7-ئەسىردىن مىلادىدىن بۇرۇنقى 2 - ئەسىرگىچە ئوتتۇرا دېڭىز ئىرقىدىكى بىر تۈركۈم تائىپە تارىمغا كىرگەن،.بۇ ئىرىقتىكى كىشىلەرنىڭ ئالاھىدىلىكى نىسبەتەن تەمبەل،قارا چاچلىق، ئىرقى ئالاھىدىلىكى جەھەتتىن سەلىت ئىرقىدىكىلەرگە قارىغاندا ياۋروپا ئىرقىنىڭ ئالاھېدىلىكلىر ئانچە روشەن ئەمەسبولۇپ ئەسلىدىكى سەلىت ئىرقىدىكى كىشىلەر بىلەن ئارلىشىپ كەتكەن.ئۇلارنىڭ ئارلىشىش نىسبىتى 1:3 بولغان .
دېمەك،گىن تەكشۈرۈشىدىن چىقىرىلغان خۇلاسە،تارىم ئويمانلىقىدىكى ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ
قان سېستىمىسى جەھەتتىن ئېلىپ ئېيىتقاندا بۇندىن ئاز دېگەندە تۆت مىڭ يىلدىن ئۇزۇن ۋاقىت ئىلگىرىكى تارىمنىڭ يەرلىك ئاھالىسىنىڭ قان سېستىمىسىنى 50 پىرسەنىت ساقلاپ قالغان،ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى قان سېستىمىسنىڭ تەخمىنەن 70 پىرسەنتىنىڭ مىلادىدىن ئاز دېگەندە ئىككى ئەسىر بۇرۇن شەكىللىنىپ بولغانلىقىنى دەلىللەپ بەردى.

3.ئۇيغۇرلار تارىخنىڭ يىڭى چۈشەندۈرۈلۈشى.

ئۇيغۇرلارنىڭ ئاتا نەسلى ئەسلىدە تارىم ئويمانلىقى،تۇرپان،ئېلى دەريا ۋادىلىرىنىڭ ئەڭ قەدىمىقى ئاھالىسى بولۇپ ئىرقى مەنبە جەھەتتىن ئارىئان ئىرقىنىڭ غەربى ياۋروپا تارمىقىغا ناھايىتى يېقىن بولغان بىر ئىرىققا كىرەتتى.تىلى بولسا ھېندى- ياۋروپا تىل سېستىمىسنىڭ بىر تۈركۈمىگە كىرەتتى ،تېخىمۇ توغرىسى ئارىئان تىلىدا سۆزلىشەتتى.بۇندىن تەخمىنەن 2200-2700 يىللار مۇقەددەم ئېران تىل سېستىمىسدا سۆزلىشىدىغان بىر ئىرىق ئۇيغۇرلارنىڭ ئەڭ قەدىمىقى ئەجدادلىرىنى بويسۇندۇرۇپ ئۇلارنى ئاسمىلاتسىيە قىلىپ خەننامىدە تىلغا ئېلىنغان"قۇمۇلدىن تارتىپ باكتىريەگىچە" بولغان يىڭى ئىرىقنى يەنى تارىملىقلانى شەكىللەندۈرگەن.ئۇلار ئۇيغۇرلارنىڭ ئىككىنجى قاتلام ئەجدادلىرى بولۇپ تارىم ئويمانلىقى ۋە تەڭرى تاغلىرى ئەتراپىغا نەچچە ئونلىغان دۆۋلەتلەرنى قۇرغان.مىلادىدىن ئىككى ئەسىر ئىلگىرىكى دەۋىردىن باشلاپ ئۇلارنىڭ خاتىرجەملىكى بۇزۇۋىتىلگەن.بۇ رايون موڭغۇليەدە قۇرۇلغان ھون ئېمپىرىيىسى بىلەن خەن سۇلالىسىنىڭ تەسىر دائېرە تالىشىدىغان سورىنىغا ئايلىنىپ قالغان.ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئۇ تەرەپ بولسا بەزىلىرى بۇ تەرەپ بولۇپ ئىچكى ئۇرۇشنىڭ پاتقىقىغا پېتىپ قالغان.ئۇلارنىڭ قارا بەختى شۇ بولغانكى ھونلار بىلەن خەن سۇلالىسىنىڭ ھەر ئىككىلىسى بىر قانچە يۈز يىلغىچە بىر-بىرىنى يوقىتىۋىتەلمىگەن.دېمەك ئۇرۇشنىڭ دەردىنى ئەڭ كۆپ تارىتقىنى يەنىلا ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى بولغان.گېزى كەلگەندە ئۇلار ئۆلتۈرۈلگەن، تالان-تاراج قىلىنغان،ئاياللىرى خورلىنىپ ئەرلىرى قۇل بولغان.لېكىن ئۇلارنى ھەقىقى بىرلەشتۈرگۈدەك كۈچ شەكىللەنمىگەن. كىيىن خەن سۇلالىسى ئۇيسۇنلار بىلەن بىرلىشىپ ھونلارنى قوغلاپ چىقارغان.لېكىن خەن سۇلالىسنىڭ ئۆزى شۇندىن كىيىن قايتا باش كۆتۈرەلمىگەن.ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى بولسا شەھەرلىرىدە ياشاۋەرگەن،بىرىنىڭ-كەينىدىن بىرى ئالمىشىپ ھۆكۈمىرانلىق قىلغان كۆچمەن قەبىلىلەر مەسلەن قاڭقىللار،كىدانلار، تاڭغۇتلار، كۆك تۈرىكلەر بولسا ئەتىراپتىكى يايلاقلاردا ياشاپ بىر-بىرى بىلەن ئۇرۇشۇپ زومىگەرلىك تالشىپ يۈرگەن.بۇ شەھەر دۆۋلەتلىرى كىم كۈچلۈك بولسا شۇنىڭغا مايىل بولۇپ ئۆزنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى ساقلاپ قېلىۋەرگەن.6 ئەسىرنىڭ ئوتتۇرلىرىغا كەلگەندە ھەممىدە ئۆزگۈرۈش بولغان. جۇڭغار ئويمانلىقىدىكى كۆك تۈرىكلەر تۈرىك ئېمپىرىيىسىنى قۇرۇپ، بارلىق ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى قۇرغان دۆۋلەتلەرنى بىرلىككە كەلگەن ھاكىمىيىتى ئاستىغا ئالغان.لېكىن دەل شۇ مەزگىلدە تاڭ سۇلالىس كۈچىيىپ،سودا مەنپەئەتىگە ئېرىشىشى ئۈچۈن كۆك تۈرىك ئېمپىرىيىسى بىلەن بۇ رايوندا تەسىر دائېرە تالىشىپ پۇت تېپىشكەن.شۇنىڭ بىلەن ئۇيغۇرلار قايتىدىن خەن -ھۇن دەۋرىدىكى ئۇرۇش مالمانچىلىقىنى باشتىن كەچۈرگەن.لېكىن بۇ دەۋىردىكى كۆرىنەرلىك ئۆزگۈرۈش شۇ بولغانكى،ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى تۈرىك تىلىنى ھۆكۈمەت تىلى ئورىنىدا ئۇزۇن مەزگىل ئىشلىتىش جەريانىدا تۈرىك تىلىغا نىسبەتەن خېلىلا ئۆزلەشكەن.8-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرلىرىغا كەلگەندە تۆبۆتلەر كۈچىيىپ تارىم ئويمانلىقنى كونتىرول قىلىۋالغان.ئۇلارنىڭ رەھىمسىز قۇلدارلىق ھۆكۈمىرانلىقى تارىملىقلارنىڭ جان-جەھلىدىن ئۆتۈپ كەتكەن.لېكن ئۇلارنىڭ تەلىيىگە ئانچە ئۇزۇن ئۆتمەي قەدىمىقى ئۇيغۇرلار تۆبۈتلەرنىڭ تەسىرىنى بۇ رايوندىن تازلىۋەتكەن.ئىلگىرىكى ھۆكۈمىران تۈركى مىللەتلىرىگە ئوخشىمايدىغىنى قەدمىقى ئۇيغۇرلار شەھەرلەشكەن ۋە مەدەنىيەتلىك بولۇپ،مەدەنىيەت جەھەتتىن بەدەۋى بولمىغاچقا ۋە ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى بولغان تارىملىقلارغا نىسبەتەن كەڭرى سىياسەت قوللانغان بولغاچقا يەرلىك قەۋىملەر ئۇيغۇر ئېتنولوگىيىسىنى ئاكتىپ قوللىنىپ ئۆزلىرىنى بىرلىككە كەلگەن "ئون ئۇيغۇرلار" دېگەن نامدا ئاتاشقا باشلىغان ۋە ئاكتىپ ھالدا ھۆكۈمەت تىلى بولغان ئۇيغۇر تىلىنى ئۆگەنگەن.كىيىن ئورخۇن ئۇيغۇر ئېمپىرىيىسى ھالاك بولۇپ پارچىلىنىپ كەتكەن.قەدىمىقى ئۇيغۇرلارنىڭ ئاساسلىق قىسىمى سەددىچىن سېپىلىنىڭ ئىچگە پانالىنىش ئۈچۈن كۆچۈپ بېرىپ يوقاپ كەتكەن.ئاز بىر تارمىقى
(تەخمىنەن 100مىڭدىن 200 مىڭغىچە) قۇمۇلدىن كۇچاغىچە بولغان رايونلار ۋە جۇڭغار ئويمانلىقنى كونتورول قىلىپ ئېدقۇت ئۇيغۇر خانلىقنى قۇرغان.ھازىرقى گېن تەكشۈرۈشىدا رايونىمىزنىڭ شىمالى ۋە شەرقىدىكى ئۇيغۇرلار(تېخىمۇ توغرىسى قەدمى ئېدقۇت ئۇيغۇر خانلىقنىڭ تېرىتوريەسى ھېسابلىنىدىغان ھازىرقى ئۇيغۇرلار) دىن بايقالغان R1a ۋە O3 دەل مۇشۇ ئۇيغۇرلاردىن مىراس قالغان بولۇشى مۇمكىن.چۈنكى ئەسلىدىكى تۈركى خەلىقلەرنىڭ بىر قىسىم ئەجدادلىرى بولغان ھۇنلار خەنزۇلار بىلەن ئوخشاش O3 قان سېستىمىسىدىن بولۇشى مۇمكىن بولۇپ ئۇلار ئارىئان قان سېستىمىسى R1a تىپىدىكى يەنە بىر تۈركۈم خەلىق( قەدىمىقى ساكلار) بىلەن ئارلىشىپ تۈرىكلەرنى شەكىللەندۈرگەن. بۇ خىل ئالاھىدىلىك ئەڭ قەدىمىقى تۈركى خەلىق ھېسابلىنىدىغان قىرغىزلاردا ھازىرغىچە نىسبەتەن ساپ ساقلانغان بولۇپ ئۇيغۇرلاردا R1a بىلەن O3 نىڭ پىرسەنتى 18 ۋە 14 بولسا قىرغىزلاردا 42 ۋە 24 بولۇپ،نسبەت جەھەتتىن يېقىنلىشىدۇ،لېكىن تۇرپاندىن كۇچاغىچە بولغان ئۇيغۇرلاردا O3 نىڭ ئېگىلىگەن نىسبىتى نىسبەتەن يۇرى،بۇنىڭ سەۋەبى سۈي-تاڭ سۇلالىلىرى دەۋرىدە بۇ رايونلارغا
بىر قىسىم خەنزۇلار ئۇرۇش قالايمىقانچىلىقىدىن پانالىنىش ئۈچۈن چىقىپ كىيىن كېتەلمەي قالغانلىرى ئۇيغۇرلارغا ئاسمىلاتسىيە بولۇپ كەتكەن.دېمەك بۇ تارىخى جەريانمۇ ئۇيغۇرلاردا روشەن ئىز قالدۇرغان.
دېمەك،رايونىمىزنىڭ شەرقى ۋە شىمالى قىسىمىدىكى قۇمۇلدىن تارتىپ كۇچانىڭ شەرقىغىچە بولغان ئۇيغۇرلار ئېدقۇت ئۇيغۇر خانلىقى دەۋرىدە قان سېستىمىسى جەھەتتىن قەدىمىقى ئۇيغۇر-ئوغۇزلار بىلەن تارىملىقلارنى ئاساس بىر قىسىم ھېندىستانلىقلارسودىگەرلەر،جەنزۇ ۋە تېبەتلىك كۆچمەنلەرنىڭ ئارلىشىشىدىن ئۈچىنجى قاتلام ئۇيغۇرلارنى ھاسىل قىلغان بولۇپ،قان سېستىمىسى ھازىرغىچە ئۆزگەرمىگەن.

ئەمدى نۇقتىلىق ھالدا رايونىمىزنىڭ جەنۇبىدىكى ئۈچىنجى قاتلام ئۇيغۇرلار،يەنى ھازىر ئۇيغۇر دەپ ئاتالغان مىللىتىمىزنىڭ ۋەكىللىك خارەكتىرىگە ئېگە قاتلىمىنىڭ شەكللىنىشى ئۈستىدە توختىلىمەن.

خۇددى يۇقىرىدا كۆرسىتىپ ئۆتكۈنۈمدەك،بۇ رايوندىكى ئۇيغۇرلارنىڭ 70 پىرسەنىت قان سېستىمىسى مىلادىدىن ئىككى ئەسىر بۇرۇنلا مۇقۇملىشىپ بولغان.لېكىن قالغان 30 پىرسەنتىنىڭ ئارلىشىپ ھازىرقى ئۇيغۇرلارنى شەكىللەندۈرۈشى ناھايىتى مۇرەككەپ جەرياننى باشتىن كەچۈرگەن.بۇ رايوندىكى ئۇيغۇرلار يىپەك يولىنىڭ تۈگىنىگە جايلاشقان بولۇشتەك ئەۋزەللكى بىلەن ئەتىراپىدىكى رايونلاردىن كەلگەن نۇرغۇن كۆچمەنلەرنى ئۆزگە سىڭدۈرگەن.
لېكىن مۇتلەق نوپوس ئۈستۈنلۈكى قان سېستىمىسنىڭ كۆرىنەرلىك ئۆزگۈرىشىگە يول قويمىغان.ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەتتا مەھمۇد قەشقەرى دەۋرىدىمۇ بۇ رايوندىكى تارىملىقلار تېخى تۈرىكلىشىپ بولمىغان بولۇپ"خوتەنلىكلەر تۈرىكچىنى بىلمەيدۇ" تى ،"قەشقەر شەھەر ئىچىدىكىلەرتۈرىكچىنى راۋان سۆزلەيدۇ،شەھەر ئەتراپىدىكىلەردە ئارلىشىپ كېتىش ئېغىر"تى،
"ئارتۇشلۇقلار تۈرىكچىنىمۇ ئۆز تىلىنىمۇ راۋان سۆزلىيەلەيدۇ"تى.دېمەك مەخمۇد قەشقەرىنىڭ قىممەتلىك ئەسرى 11 ئەسىردىمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ تېخى تۈرىكچىلىشىپ بولمىغانلىقىنى،ئارىئان ۋە ئېران تىلىنىڭ تەسىرىنىڭ تېخىچىلا ئاۋام خەلىق ئارىسىدا ھۆكۈمىران ئورۇندا تۇرىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
دېمەك تارىمنىڭ جەنۇبىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ(تارىملىقلارنىڭ) تۈرىكلىشىشى تارىخى كىتابلاردا سۆزلەنگەندىنمۇ ئۇزۇن جەرياننى باشتىن كەچۈرگەن.چاغاتاي دەۋرى يەنى بۇندىن ئالتە يۈز يىل مۇقەددەم،ئۇيغۇر تىلىنىڭ تىل بىرلىكى "چاغاتاي تىلى" نامىدا ئاخىرى ئەمەلگە ئاشقان. بۇ جەريان مىللى بويسۇندۇرۇش شەكلىدە ئەمەس بەلكى دىنى بويسۇندۇرۇش شەكلىدە ئەمەلگە ئاشقان.ئىلگىرىكى بۇددا،زەردەدۇشىت ۋە نېستورىئان دىنىغا ئېتقاد قىلىدىغان باشقا ئۇيغۇرلار ئالدى بىلەن قەشقەر ۋە ئارتۇچلۇق تۈركى قارىخانلار خان جەمەتىنىڭ يېتەكلىشى ئاستىدىكى ئىسلام دىنىغا ئېتقاد قىلىدىغان ئۇيغۇرلار تەرپىدىن ئاندىن ئسلام دىنىغا كىرگەن موڭغۇل-ئۇيغۇر ئارلاشما تائېپسى(موغۇللار)تەرپىدىن ئۈزلۈكسىز بويسۇندۇرۇلغان.شۇنىڭ بىلەن ياركەنت سەئېدىيە خانلىقى دەۋرىدە ھازىرقى ئۇيغۇر مىللىتىنڭ ئېتنولۇگىيىلىك شەكىلللىنشى تاماملانغان.بۇ جەرياندا قارا خانلار خاندانلىقىدىكى ۋە چاغاتاي موغۇللىرى ئۆز نۆۋتىدە بۇ رايوندىكى ھازىرقى ئۇيغۇرلاردا تۈركو-موڭغولوئېد قان سېتىمىسى ئارلاشمىسى(تەخمىنەن 30 پرىسەنت)نى قېتىپ ئۈچىنجى قاتلام ئۇيغۇر قان سېستىمىسىنى يەنى ھازىرقى ئۇيغۇر قان سېستىمىسىنى ھاسىل قىلغان.

4.ئۇيغۇرلارنىڭ ئىرقى تەۋەلىك مەسىلىسى.

ئۇيغۇرلارنىڭ ئىرقى تەۋەلىكى توغرىسىدا دۆۋلەت ئىچى ۋە سىرتىدا ناھايىتى چەكلىك ساندا ماقالىلەر ئېلان قىلىنغان.لېكىن گېن تەتقېقاد نەتىجىلىرى بولسا نۇرغۇن.مەن ئۆزۈمنىڭ خۇلاسەمگە ئاساسەن كۆز قارشىمنى ئوتتۇرىغا قويۇپ ئۆتەي.
بىرنجى چوڭ ئىرقى تىپ : بىر قىسىم مۇڭغۇل ئېرقى ئارلاشقان ياۋروپا ئىرقىنىڭ پامىر تارمقى.
ياكى ئۆزگەرتىپ ئېيىتقاندا بىر قىسىم مۇڭغۇل ئىرقى ئارلاشقان ياۋروپا ئىرقى.بۇ خىل تىپ تارىمنىڭ جەنۇبىدا ۋە غەربىدە،كۇچا ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى رايونلاردا،ئاقسۇنىڭ كەلپىندىن تارتىپ مارالبېشىغىچە بولغان رايونلاردا ئەڭ كۆپ ئۇچىرايدۇ.تارىم ئويمانلىقىدىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم ئۇيغۇرلار مۇشۇ ئىرىققا كىردۇ.ئېلى رايونىدىكى ئۇيغۇرلارنڭ كۆپ قىسىمىمۇ مۇشۇ رايونلار بىلەن بىر قان سېستىمىسغا كىرىدۇ.
ئىككىنجى تىپ : تۈركو-ياۋروپوئىد ئارلاشما ئىرقى.بۇ خىل تىپقا كىرىدىغانلار رايونىمىزنىڭ شەرقىدىكى قۇمۇل،تۇرپان ۋە كورلدىكى ئۇيغۇرلاردىن ئېبارەت.
قىسقارتىپ ئۇقۇم شەكلىدە ئىيىتقاندا ئۇيغۇرلار بىر قىسىم سېرىق تەنلىكلەر ۋە ئاز بىر قىسىم ھېندىستاننىڭ قار ئاھالىلىرى ئارلاشقان ئاق ئىرىققا كىرىدۇ.

ئەسكەرتىش:

1.مەن يۇقىرىدا ئۆزۈمنىڭ تەتقېقات نەتىجىلىرىمگە ئاساسەن بىرقانچە نۇقتىلاردا ئۇيغۇرلارنىڭ ئېتنولوگىيىسىگە مۇناسىبەتلىك كۆز قاراشلىرىمنى ئوتتۇرىغا قويۇپ ئۆتتۇم.بۇ ماقالە مېنىڭ ئۆز ئېجادىيىتىم.ئىلگىرى قسمەن ئوخشىشىپ كېتىدىغان مەزمۇنلارنى سەلكىن مۇنبىرىدە Alp Ertungah ۋە sword نامىدا ئوتتۇرىغا قويغان.تورداشلارنىڭ ۋاقىپ بولۇپ قېلىشىنى سورايمەن.

2.بۇ تىمىنىڭ ئېگلىك ھوقۇقىنى ساقلاپ قالىمەن.تورداشلارنىڭ بۇ تىمىنى كۆچۈرۈپ شەخسى پايدىلىنىشغا، سەلكىندىن باشقا ھەرقانداق تور بەتلىرىگە ئۇلىنىش شەكلىدە يوللاپ قويۇشىغا بولىدۇ، لېكىن خالىغانچە ئۆزگەرتىپ يىڭى تىما شەكلىدە ھەر قانداق يەردە ئېلان قىلىشغا رۇخسەت يوق.

ئاخىرىدا تورداشلارنىڭ ۋاقىت سەرىپ قىلىپ تىمامنى كۆرگىنىگە چىن كۆڭلۈمدىن رەھمەت ئېيتىمەن.شۇنداقلا ھەرقانداق پىكرى بولسا ئوتتۇرىغا قويۇپ ئەركىن مۇنازىرە قىلىشىنى قارشى ئالمەن.

ھۆرمەتلىك ئەيسا ئەپەندىم ،ئالدى بىلەن گىن ئارقىلىق ئەجداد ئىزدەش يولىدا تىرىشقىنىڭىزدىن تولىمۇ خۇشال بولدۇم،  گىن تىىنىكىسى بىزنى تارىخ كىتاپلىرىدا قالدۇرۇلمىغان پاكىتلار بىلەن تەمىنلەپ بىرەلەيدۇ . مىللەتلەرنىڭ شەكللىنىش ھەم زورىيىش جەريانلىرىنى كۆرسىتىپ بىرەلەيدۇ. نۇرغۇن تالاش تارتىش بولۋاتقان مەسىللەرنى ئاددىيلا ھەل قىلالايدۇ. تارىخ ھەم ئىنسانشۇناسلىق ئىلىملىرىنى كۈچلۈك بىر" قانات" قا ئىگە قىلىدۇ. مىنىڭچە تارىخ ئۈگىنىۋاتقان ھەر بىر كىشى گىن تىىنىكىسى ،گىن تۇركۇملىرى توغرىسىدىكى ساۋاتلاردىن خەۋەردار بولىشى ھەم گىن تەتقىقات نەتىجىلىرىدىن خەۋەردار بولۇپ تۇرىشى زورۇر .
ئەمما كۆڭلىڭىزگە كەلمىسۇن ، گىن تۈركۈملىرى ھەققىدىكى چۈشەنچىڭىز سەل يىتەرسىزكەن ،شۇنداقلا ھۆكۈملىرىڭىزدە يوچۇقلار تولۇپ يىتىپتۇ .
گىن تەتقىقات نەتىجىلىرىدىن ئىرىشىلگەن نەتىجلەردىن چىقىرىلغان يەكۇنلەر  شۇكى  دىيارىمىزدا ياشىغان ئەڭ قەدىمى ئىنسانلارنىڭ قانداقتۇ ئارىئانلار ئەمەس،يەنە قانداقتۇ خەنزۇ ياكى مۇڭغۇلوىد ئىرقىدىكى باشقا مىللەتلەر ئەمەس بەلكى ئۇيغۇر ياكى تۈركلەرنىڭ يادروسى بولغان قەدىمكى ئىپتىدائى تۇرك تىللىق خەلىقلەر !! مۇنداقچە ئىيىتقاندا تۈرك ياكى ئۇيغۇرنىڭ يىلتىزى ئارىئانمۇ ئەمەس، موڭغۇلوئىدمۇ ئەمەس، بەلكى ياۋروپا ئىرقىدىكى ئىپتىدائى تۈركى تىلدا سۆزلىشىدىغان خەلىقلەر .
بۇنڭغا پاكىتىڭ نىمە دەپ سورىشىڭلار مومكىن . پاكىت ئىنتايىن ئاددى ئەمما تولىمۇ كۈچلۈك ،ئۇ بولسىمۇ R1b !! 
R1b  ئۇيغۇر ھەم تۈرك تارىخىنى يىڭباشتىن ئۆزگەرتىدۇ .بەلكىم ئۇزۇنغا قالماي ئابدۈشۈكۈر مۇھەممەتئىمىننىڭ"ئارىئان-ساك -تۈرك" ياكى  "تۇرك ئككىلەمچى ئىرىق " نەزىريىسى ،ھەم "تارىم ئويمانلىقىنىڭ تۈركلىشىش" نەزىريىسى    پۈت تىرەپ تۇرالماسلىقى مومكىن ، ئەكىسچە  تۇرغۇن ئالماسنىڭ "ئۇيغۇرلار قەدىمدىن تارتىپ ھىنگان تاغلىرىدىن بالقاش كۆللىرىگىچە،بايقالدىن قارا قۇرۇمىچە ياشاپ كەلگەن " نەزىريىسى قىسمەن ئاساسقا ئىگە بولىدىغاندەك قىلىدۇ .

يوقۇرقى تىمىنى كۆرۇپ سەل ھاياجانلىنىپ قالدىم. مۇشۇنداق تىمىنى مەسئۇلىيەتسىزلىك بىلەن يازغان ۋە تەشۋىق قىلىۋاتقان تورداشلاردىن تولىمۇ ئەپسۇسلاندىم. بۇ توغرۇلۇق ئىلگىرى ئۇيغۇرلارنىڭ گىن تىپى دىگەن تىمىدىمۇ كۆپ توختالغان ئىدۇق، شۇڭا بۇ يەردە كۆپ سۆزلىگۇم يوق. ئەمما يوقۇرقى تىمىدىكى ناھايىتى كۆپ ئەجەللىك ئاجىزلىق نوقتىلارنى كۆرسىتىپ ئۇتۇش مىنىڭ ئۇيغۇر بولۇش سۇپىتىم بىلەن باش تارتىپ بولمايدىغان بۇرچۇم دەپ قارايمەن.
1. ئۆلچەملىك ئىلمى ماقالىلەر چوقۇم پايدىلىنىلغان دەلىل-ئىسپاتلارنىڭ  كىلىش مەنبەسىنى ئەسكەرتىدۇ. ئەمما بۇ تىمىدا ھىچقانداق ئىشەنچىلىك مەنبە كۆرسىتىلمىگەن،شۇ  سەۋەپتىن مەزكۇر تىمىنىڭ ئىلمى قىممىتىنى ناھايىتى تۆۋەن دەپ قاراشقا بولىدۇ. 
2. سىز يوقۇردا كۆرسىتىلگەن  گىن نوسخىلىرىنىڭ قانداق مەنا بىرىدىغانلىقىنى، نىمىگە ئاساسەن كەلتۇرۇپ چىقىرىلغانلىقىنى چۇشىنەمسىز.  سىز گىنشۇناسلىق ئىلمى ياكى مالىكولا بىئولوگىيىسىنى مەخسۇس تەتقىق قىلغانمۇ.
3. R1b ، R1b  قاتارلىق گىن تىپلىرىنىڭ ئارىيان قان سىستىمىس ئىكەنلىكىنى قانداق ئىسپاتلايسىز. ئارىيان قان سىسىتىمى دىگەن قانداق ئۇقۇم. بۇ يەردىكى "ئارىيان" قەدىمقى ھىندىستان، ئىرانغا بىسىپ كىرگەن خەلقلەرنى كۆرىسىتەمدۇ  ياكى ھازىرقى گىرمانلارنى كۆرسىتەمدۇ ۋە ياكى پۇتكۇل ئاق تەنلىكلەرنىمۇ. قايسى خەلقنى ئاساس قىلىپ ئىلىنغان گىن نوسخىسى. ئەگەر سىزنىڭ پەرىزىڭىزنى توغرا دىسەك ئۇنداقتا ھازىرقى گىرمانلار بىر يەردە قىلىپ، ئەكسىچە ئىسپان-پورتۇگال مىللەتلىرى ھەقىقى ساپ ئارىيان بولۇپ قالمامدۇ. بۇ قىياسقا ئۆزىنى ئەڭ ساپ ئارىيانلار دەپ قاراۋاتقان گىرمانلار قانداق قارايدۇ.  R1b ، R1b   دىگەنلەر زادى ئارىيان قان سىستىمىمۇ ياكى غەربى جەنۇبى ياۋروپادىكى لاتىن  خەلقلىىرىدە نىسبەتەن كۆپ كۆرۇلگەن ئالاھىدە بىرخىل گىن تىپىمۇ. ئۇنىڭ ئۇيغۇرلاردىمۇ مەلۇم نىسبەتتە بولۇشى نىمىدىن دەرەك بىرىدۇ. تارىخنىڭ تىخىمۇ قاراڭغۇ بىر دەۋرلىرىدىكى ئىنسانلارنىڭ كۇچۇشى بىلەن مۇناسىۋەتلىكمۇ. ئەمما ئىنىقكى R1b ، R1b  دىگەنلەر ھەرگىز ئارىيان قان سىستىمىسىغا ۋەكىللىك قىلالمايدۇ. چۇنكى ئەڭ دەسلەپكى ئارىيانلار غەربى-جەنۇبى ياۋروپادا ئەمەس بەلكى شەرقى شىمالى ياۋروپا رايونىدا پەيدا بولغان كۆچمەن چارۋىچى خەلقلەرنى كۆرسىتىدۇ. ئۇلار مىلادىدىن ئىلگىرىكى 2000-يىللىىرىدىن باشلاپ ئاندىن غەربى ياۋروپا ۋە جەنۇبى ياۋروپاغا بىسسىپ كىرگەن. (ئارىيانلار ئوتتورا ئاسىيانىڭ ئەڭ قەدىمقى ئاھالىلىرى دىگەن نەزىرىيىگىمۇ ماس كەلمەيدۇ، چۇنكى ئارىيانلار شىىمالى ياۋرو ئاسىيا يايلاقلىرىنى بويلاپ ياۋروپا كىرگەن. ھالبۇكى ئىسپانىيە، پۇرتۇگالىيە قاتارلىق ئەللەر ئەڭ غەرپتە، لاتىن مىللەتلىرىنىڭ  ياۋروپالىقلار ئىچىدە ئەڭ شالغۇت خەلق ئىكەنلىكىمۇ ھەممە ئادەمگە ئايان)
4. قۇمۇلنىڭ غەربىدىكى قەدىمقى ئاھالىلەر ئورا كۆزلۇك، ساقاللىق ئادەملەر ئىدى، شۇڭا قەدىمقى تارىم ئاھالىلىرى ئارىيانلاردۇر دەپ يەكۇن چىقىرىپسىز. ئۇنداقتا ئەرەپلەر، كاۋكاز مىللەتلىرى(چىچەنلەر،گروزلار...) ۋە  ئوراللا مىللەتلىرىمۇ(فىن، ئۇگۇر،ئىستونىيەلىكلەر...) ئارىيانلارمۇ؟  تارىم رايونىدىن چىققان مىلادىدىن كىيىنكى دەۋرلەرگە ئائىت قىسمەن ھىندى-ياۋروپا تىللىق يازما يادىكارلىقلارغا قاراپلا تارىمنىڭ ئەسلى يەرلىك خەلقنى ئارىيانلار دىگىلى بولامدۇ. ئوتتورا ئەسىر ۋە كىينكى دەۋرلەردىكى خەنزوچە، تىبەتچە، مۇڭغۇلچە، ئەرەپچە يىزىلغان يازما يادىكارلىقلارغا قاراپ يەنە قانداق يەكۇن چىقىرىمىز. ئۇلارمۇ تارىمنىڭ يەرلىك خەلقىمۇ؟
4. ئاتۇش، قەشقەر ئۇيغۇرلىرىدە ئارىيان قان سىسىتمىسى ئەڭ كۆپ دەپسىز. بۇ يەكۇن قانداق كەلتۇرۇپ چىقىرىلغان. ئىشەنچىلىك مەنبەسى قەيەر. سىز نىڭ ساپ ئارىيان ئىرقى دىگىنىڭىز ئاتۇش-قەشقەرنىڭ قارا چاچ، قارا كۆزلۇك ئادەملىرىمۇ  (م: ئابدىكىرەم ئابلىز، ھوشۇر قارى..، ) ياكى قوڭۇر چاچ، ئاق سىرىق ئادەملىرىمۇ(م: فىردەۋىس ئەزىزى، مۇنىرە غوپۇر...، ). زادى بۇلارنىڭ قايسىسى ساپراق "ئارىيان" چىراي؟
5. ھەممىمىز خوتەن رايونىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ باشقا مىللەتلەرنىڭ تەسىرىگە ئەڭ ئاز ئۇچرىغان خەلق ئىكەنلىكىنى ئوقۇمىز. بولۇپمۇ شەرقنىڭ تەسىرىگە. ئۇرخۇندا ئىلگىرى يوللانغان بىر ماقالىدىمۇ بۇ نوقتا ئايدىڭلاشقان. ئەمما سىزنىڭ ماقالىڭىزدە ئاتۇش-قەشقەر ئۇيغۇرلىرى خوتەن ئۇيغۇرلىرىغا قارىغاندا تىخىمۇ "ساپ" دىگەن مەنا چىقىپ قاپتۇ. (سىزنىڭ گىپىڭىز بۇيىچە بولغاندا ساپراق ئارىيان) . ئەمما   راستىنى دىسەم  ئاتۇش قەشقەرلەردە نەچچە يىل خىزمەن قىلىپتىمەن.  ئەمما ئۇ يەرلەردە ھىچقاچان ساپراق ئارىيانلارنى كۆرگەندەك قىلمىغان ئىدىم. بەلكى تىپىك ئۇيغۇرلارنى كۆرگەن ئىدىم، ئەلۋەتتە يەنە ئاز ساندا ئەرەپ چىراي، ھىندى چىراي ئادەملەرنى ۋە سىرىق چاچلىق ئادەملەرنىمۇ كۆرگەن. سىرىق چاچلىق(قوڭۇر ئەمەس، ھەقىقى سىرىق) ئادەملەرنى يەرلىكلەر " سىرق" دەپ لەقەم قويۋالىدىكەن. يەنە بىر مەسىلە سىزنىڭچە قەشقەرنىڭ ئۇيغۇرلىرى تىخمۇ ساپ "ئارىيان"مۇ  ياكى ئاتۇشنىڭ ئۇيغۇرلىرى بەكرەك ساپ "ئارىيان"مۇ. سىزنىڭ سىتاتىسكىڭىز  مارالبىشى، مەركىت ئۇيغۇرلىرى ۋە يوپۇرغا مۇغۇللىرىنى(ئۇيغۇرلىرىنى) ئۆز ئىچىگە ئالامدۇ.
6. تىمىڭىز ناھايىتى ئىنىقلا قىلىپ شىمالى شىنجاڭ ئۇيغۇرلىرى بىلەن جەنۇبى شىنجاڭ ئۇيغۇرلىرىنى ئاندىن ئاقسۇ،كۇچا، كورلا ئۇيغۇرلىرى بىلەن ئاتۇش،قەشقەر، خوتەن ئۇيغۇرلىرىنى، ئاخىرىدا يەنە ئاتۇش،قەشقەر ئۇيغۇرلىرى بىلەن خوتەن ئۇيغۇرلىرىنى پارچىلاشقا ئۇرۇنۇپتۇ. ئاخىرىدا  ئاتۇش،قەشقەرنىڭ ئۇيغۇرلىرى ئىچىدە پەقەت ئاتۇش ئۇيغۇرلىرىلا  ئەڭ ساپ "ئارىيان" دىگەن يەكۇننى كەلتۇرۇپ چىقرىىپتۇ. مۇشۇلارنى يىزىپ تورغا يولىغاندا سىزنىڭ ئۇيغۇرلۇق ۋىجدانىڭىز قاينىمىغانمىدۇ. ئەگەر قاينىمىغان بولسا داۋاملىق تەتقىق قىلىپ، ئاتۇشتىكى ھەرقايسى ناھىيىلەرنىڭ ، يىزا -بازارلانىڭ ، ئائىلىڭىزنىڭ ، ئۇرۇق توققانلىرڭىزنىڭ ، جەمەتىڭىز ئەزالرىنىڭ گىن تىپىنى يەنىمۇ ئىنىق ئايرىپ چىقىپ،  قايسىڭلارنىڭ تىخىمۇ ساپ "ئارىيان" ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ چىقارسىز.

ئاخىرىدا سىزدىن سورايدىغان يەنە بىر قانچە سوئالىم.
1. سىز ئۇيغۇرمۇ ياكى تاجىكمۇ ۋە ياكى باشقا مىللەتمۇ؟
2. سىز مىللەت ئوقۇمىنىڭ نىمىدىن دىرەك بىرىدىغانلىقىنى، نىمە ئۇچۇن ئىنسانلارنىڭ مىللەت بولۇپ ئۇيۇشىدىغانلىقىنىڭ سەۋەبىنى  چۇشىنەمسىز؟ئانا تىلىڭىزنى، مىللى مەدىنىيىتىڭىزنى سۇيەمسىز؟ سىز ئۇيغۇرنىڭ تەقدىرىگە كۇيۇنەمسىز؟
3. سىز ئۇيغۇرلارنى ئەسلى ئارىيان تىلىدا سۆزلىشىدىغان خەلق ئىدى كىيىن تۇركى مىللەتلەرگە ئاسمىلاتسىيە بولۇپ كەتكەن، ئۆز تىلىنىمۇ ساقلاپ قالالمىغان شالغۇت خەلق دىمەكچىمۇ. تىمىڭىزدا تارىم ئاھالىلىرى ئەزەلدىنلا باشقا مىللەتلەر تەرىپىدىن بويسۇندۇرۇوۇپ ئاسمىلاتسىيە قىلىنىپ كىلىنگەن. ھازىرقى تارىم ئۇيغۇرلىرى ئەسلى  تۇركى ئەمەس(ھون، تۇرك، ئۇرخۇن ئۇيغۇرلىرى  بىلەن قىرىنداش خەلق ئەمەس). سىلەر تارىختا ھىچقانداق چوڭ ئىش قىلالمىغان. (بىز ئارىيانلار سىلەرنى بىرلىككە كەلتۇرگەن دىگەن گىپىڭىز تىخىمۇ كۇلكىلىك).  ئۆزبەك، قازاق، قىرغىز، تاتار، ئەزەربەيجان، تۇركىيە تۇركلرى سىلەر بىلەن قانداش ئەمەس. سىلەر ئارىيانلاردىن ئۆزگىرىپ كەتكەن شالغۇت دىمەكچىمۇ. سىز ئۇيغۇرلارنى باشقا تۇركى قىرىنداشلاردىن ئايرىۋىتىپ ۋە ئۆز ئچىىدىن يەنە مۇشۇنداق پارچىلاش ئارقىلىق كىمنىڭ ھىسداشلىقىنى قولغا كەلتۇرمەكچى. ياۋروپالىقلارنىڭمۇ ياكى تاجىكلارنىڭمۇ ۋە ياكى ئىراننىڭ قوللىشىنى قولغا كەلتۇرمەكچىمۇ؟ مۇشۇ گەپلىرڭىزنى كۆرۇپ سىزنى زادى ئۇيغۇرمۇدۇ ئەمەسمىدۇ  دەپ تەئەججۇپلىنىۋاتىمەن.

قالغىنىنى تورداشلار بىر نىمە دەر. مەسئۇلىيەتچان ئۇيغۇر پەرزەنتلىرى سىلەرمۇ ئۆز كۆز قارىشىڭلارنى ئوتتورغا قويۇپ بىقىڭلار.
"ئىدىيە ھەركەتنى، ھەركەت تەقدىرنى بەلگىلەيدۇ."  

تىما ئىگىسى يولداش:
ئۇيغۇرلار بىلەن  تاجىكلار  ئەزەلدىن يىقىن ئۇتۇپ كەلگەن قان-قىرىنداش خەلقلەر. ئۇيغۇرلاردا(جۇملىدىن باشقا تۇركى خەلقلەردە) تاجىكلارنىڭ قىنى بار، تاجىكلاردىمۇ ئۇيغۇر ۋە باشقا تۇركى خلەقلەرنىڭ قىنى بار. ئەمما بىر مىللەتنىڭ ماھىيىتىنى ۋە تارىخنى قىسمەن پاكىتلار بىلەن  بۇرمىلاپ چۇشەندۇرۇش ئارقىلىق ئىككى مىللەتنىڭ دوستلۇقۇنى ئىلىگىىر سۇرىمەن دىيىش ئاقىلانىلىق ئەمەس. ئەگەر سىز تاجىك بولسىڭىز گىپىمنى توغرا چۇشىنىشىڭىزنى ئۇمۇد قىلىمەن.
ئۇيغۇر- تاجىك دوستلۇقى يەنىلا داۋاملىشىدۇ. بۇ ھەممىمىزگە پايدىلىق.

  ئەيسا ئەپەندىم  سىز تاجىققۇ ؟  سىز زادى نىمنى ئوتتۇرغا قويماڭچى ؟ ئۇيغۇرلارنى شالغۇت دىمەكچىمۇ ؟ " قاغىلار  قاق قىلار ، ئۆز كۆڭلىنى خوش قىلار "  دىگەندەك  سىزمۇ ئۆز كۆڭلىڭىزنى خوش قىلىۋىلىڭ .

ماۋۇ ئۇلىنىشتىكى ئەسلى سۆرەتكە ئاساسلىنىڭ، مۇلجەر ئەپەندى يوللىغان تىمىدا خىلى تەپسىلى چۇشەنچىلەر بىرىلگەن.
/bbs/read.php?tid=263


ئەگەر بۇ تىما بۇيىچە ئۇيغۇرلارنى پارچىلىساق ناھايىتى ئىچىنىشلىق ئەھۋال كىلىپ چىققىدەك. ھەتتا ئاتۇش ئۇيغۇرلىرىمۇ شۇنداق ئەھۋالغا چۇشۇپ قالغۇدەك.
18پرىسەنىت R1a.
17 پىرسەنىت R1b.
10 پىرسەنىت J2.
14 پىرسەنىت O3.
قالغان خىلمۇ-خىل قان سېستىمىلىرى 41 پىرسەنىت.

دىمەك  100ئۇيغۇرنىڭ ئچىىدە
18 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى شىمالى ياۋرو-ئاسىيا خەلقلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن، بۇ تىپ ياپۇنىيەدىن تارتىپ ئەنگىلىيەگىچە سوزۇلغان. ئەمما جەنۇبى ئاسىيادا ۋە ياۋروپانىڭ جەنۇبىدىكى خەلقلەردە ئاساسەن يوق ئىكەن. قەدىمقى شىمالى ئاسىيا كۆچمەنلىرىنىڭ  تارقىلىش يۇنۇلىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىكمۇ قانداق(سىرىق رەڭگە قاراڭ، R1a)

17 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى  غەربى  ياۋروپادىكى ئادەملەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. بۇ تىپ باشقا تۇركى خەلقلەردىمۇ بار، ئەمما ئۇيغۇرلاردا ھەقىقەت سەل-پەل كۆپ ئىكەن. تىما ئىگىسى ئۇنى ئارىيان قان سىستىمىسى دەۋالغان ، ئەمىلىيەتتە  ئۇ غەربى جەنۇبى ياۋروپادىكى ئىپتىدائى ئوتتورا دىڭىز ئىرقىنىڭ ياكى شۇنىڭغا يىقىنراق بىر تىپنىڭ  تارقىلىش يۇنۇلۇشى بىلەن مۇناسىۋەتلىكتەك قىلىدۇ،چۇنكى ئۇ شەرقى شىمالى ياۋروپادا يوق دىيەرلىك ئىكەن.  بۇ تىپنى لاتىن مىللەتلىرى كىينكى دەۋرلەردە گىرمانىيە، ئەنگىلىيە ، فىرانسىيە قاتارلىق غەربى شىمالى ياۋروپادىكى دۆلەتلەرگە ئىلىپ چىققان بولۇشى مۇمكىن(ياۋروپا تارىخىدا بۇ توغرۇلۇق ئىنىق مەلۇماتلار بار) ( قىزىل رەڭگە قاراڭ، R1b)

14 ئادەمنىڭ دادا تەرەپ ئەجدادى شەرقى ۋە شەرقى-جەنۇبى ئاسىيا دىكى خەلقلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. چاڭلار، مۇڭغۇللار ۋە شەرقى شىمال تەرەپلەردىن كەلگەن تۇركى خەلقلەرنىڭ ۋاستىسى بىلەن كىرگەن بولۇشى مۇمكىن.(كۆك رەڭگە قاراڭ، O)
10 ئادەمنىڭ دادا تەرەپ ئەجدادى غەربى ئاسىيادىكى خەلقلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. بۇ تىپ ھازىرمۇ غەربى ئاسىيادا(ئەرەپ، ئىران ...) قاتارلىق رايونلاردا ئەڭ كۆپ ئىكەن. ئىھتىمال كاۋكاز ئىرقىنى كۆرسەتسە كىرەك. بۇ تىپ شىمالى ۋە  غەربى ياۋروپادا ئاساسەن يوق ئىكەن. ئۇيغۇرلاردىكى بەزى ئادەملەرنىڭ ئەرەپلەرگە ئوخشاپ قىلىش مۇشۇ سەۋەپتىن بولۇشى مۇمكىن.(يىشىل رەڭگە قاراڭ، J)

تەخمىنە 6 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى شەرقى شىمالى ئاسىيادىكى خەلقلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن، ئەمما قىزىقارلىقى بۇ تىپ شەرقى جەنۇبى ئاسىيا، شىمالى ئامرىكا قىتئەلىرىدىمۇ بولغاندىن سىرت، ھەتتا ئاۋسترالىيە، يىڭى زىلادىيەلەرنىڭ يەرلىك ئادەملەرنىڭ ئاساسلىق گىپ تىپى ئىكەن. بۇ ھەقىقەتەن بىنورمال ئەھۋال. (سۇس قىزىل رەڭگە قاراڭ، C)

تەخمىنە 5 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى تىنچ ئوكيان پاپۇئا گىۋىنىيەسى قاتارلىق ئاراللاردىكى يەرلىك خەلقلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. ئۇلار قانداق قىلىپ تارىمغا كىلىپ قالغاندۇ.(قىنىق يىشىل رەڭگە قاراڭ، K )

تەخمىنەن4 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى ئامىرىكا  ھىندىئانلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىككەن. بۇ تىپ ئامىرىكا قىتئەسىنىڭ ئاسالىق گىن تىپى ئىكەن. تولىم غەلىتە ئەھۋالغۇ بۇ، ئامىرىكا ھىندىئانلىرى قاچان ئۇيغۇرلارغا سىڭىپ كەتكەندۇ. (بىنەپشە رەڭگە قاراڭ. Q )

تەخمىنە 4 ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى ھىندىستاننىڭ جەنۇبىدىكى قارا تەنلىك ئادەملەر بىلەن مۇناسىۋەتلىككەن. (كۇلرەڭ، L)

يوقۇرقى ئاتا تەرەپ گىن نوسخىلىرى زادى شۇنچىلىك ئىشەنچىلىكمىدۇ. گىنغا قاراپ مىللەتنى تۇرگە ئايرىش نىمە دىگەن بىمەنىلىك ھە.
مەيلى سىزنىڭ نەچچە مىڭ يىل ياكى نەچچە ئونمىڭ يىل بۇرۇنقى ئاتا تەرەپ ئەجدادىڭىزنىڭ گىنى كىمگە ئوخشاپ قالمىسىۇن. سىز ھازىر پەقەت ئۇيغۇر دىگەن بۇ مىللەتكە تەئەللۇق. ئۇيغۇر دىگەن ئانا سىزنى بىقىپ چوڭ قىلدى. سىزگە تۇرك تىلى ئارقىلىق ئەقىل-پاراسەت ئاتا قىلدى.

ئۇيغۇرلارنىڭ گىنىنى تەتقىق قىلىپ تۇرلەرگە ئايرىغىچە، ئۇيغۇرلارنى ، تۇركى خەلقلەرنى پارچىلاشقا ئۇرۇنغىچە، باشقا مىللەتلەرنىڭ گىنىنى تەتقىق قىلىپ، ئۇلارنى تۇرگە ئايرىپ، نەچچە مىڭ يىل ھەتتا نەچچە ئونمىڭ يىل بۇرۇنقى ئىپتىدائى بوۋىسىنى تونۇتۇپ قويساڭلار بولمامدۇ. مەسىلەن تاجىكلارنىڭ قانچە پىرسەنتىنىڭ ئەسلى بوۋىسى ئوتتورا ئاسىيالىق ئۇيغۇر، روسلارنىڭ قىنىدا قانچە پىرسەنت تۇركى خەلقلەرنىڭ قىنى بار دىگەندەك.

مەزكۇر تېمىنى كۆرۇپ ناھايىتى خوشال بولدۇم.
ئۆزەمنىڭ كەسپىگە بىرلەشتۇرۇپ،قىسقىچە باھا بېرىپ تۇراي.
ھازىرقى زامان مالېكۇلا تېخنىكىسى ئارقىلىق ئادەم،ھايۋان ۋە ئۆسۇملۇكلەرنىڭ كېلىپ چىقىشى،دەسلەپكى ئەجدادتىن بولۇنۇش ئەھۋالى ۋە تەخمىنەن بۆلۇنۇپ چىققان ۋاقتىنى ھېساپلاپ چىققىلى بولۇدۇ.
بىز ئىلگىرى ئاساسلەنغان تارىخى خاتېرىلەر،ئارخىلوگىيىلىك ئىسپاتلار،جۇغراپىيىلىك جەيلىشىش ئەھۋالى،مورفولوگىيىلىك تۇزۇلۇش ۋە قان سېستىمىسى قاتارلىقلاردا بەلگىلىك سوبىكتىپ ئامىل ئارىلاشقان بولۇدۇ.لىكىن بەدەن ھۇجەيلىرىدىكى گېن،يەنى DNA دا بولسا، مەيلى چىراي ئۆزگەرسۇن،تېرە رەڭگى ئۆزگەرسۇن،ئەسلىدىكى ئەجدادنىڭ ئۇچۇرلىرى ساقلىنىپ قالىدۇ.
شۇڭا ھازىرقى تەتقىقاتلاردا ئىنسانلار ھۇجەيرىسىنىڭ mtDNA نى (线粒体) ئاساس قىلىپ ئانىلىق ئەجدادنىڭ مەنبەسىنى تەكشۇرىۋاتىدۇ.Y خروموسۇمنىڭ ئەھۋالىغا ئاساسەن ئاتىلىق ئەجدادنى تەكشۇرىۋاتىدۇ.
ئاخىرىدا بۇ ئىككى تەرەپتىكى ئۇچۇرلارنى ئۇنۋېرسال باھالاش ئارقىلىق مەلۇم بىر مىللەتنىڭ ئېرقىي كېلىپ چىقىشى ۋە قۇرۇلمىسىنى ئانالىز قىلىۋاتىدۇ.
سىز ئوتتۇرىغا قويغان تېمىدا ئىنكاس قىلىنشان سانلار توغرا،لىكىن قەيەردە،كىم ئوتتۇرىغا قويۇلغان ئېنىق يېزىلماپتۇ.مەن ئىلگىرى مۇشۇ تېمىغا ئائىت ئون نەچچە پارچە ئىلمىي ماقالىنى كۆرگەن ئىدىم.مۇھىم مەزمۇنلىرىنى تاللاپ تەرجىمە قىلىپ،ئايرىم ئېلان قىلاي.مالىكۇلا سەۋىيىسىدىن ئېيتقاندا،ساپ مىللەت يوق،ھەتتا گېرمان ،ياپون،تۇرك قاتارلىق مىلللەتلەر ئۇستىدە ئېلىپ بېرىلغان تەتقىقاتلار بۇنى ئىسپاتلىدى.شۇڭە گېنىتىكىدىكى ئۇقۇملار بىلەن تارىخى ئۇقۇملارنى ئارىلاشتۇرۇشقا بولمايدۇ.؛

  سەل ئالدىرىمايلى ،
ئىلىمى ماقالەكەن .ۋاقتىڭلار يار بەرسە 2-3 رەت ئوقۇپ پىكىر قىلساڭلار بولىدۇ .يازغۇچىنى "سىز ئۇمۇ ،بۇمۇ  " دىيىش مەدەنىيەتلىك ئۇيغۇر ئەۋلادلىرىنىڭ دەيدىغان گېپى ئەمەس .
سالاپەتلىك باشقۇرغۇچىلار بالىلارغا ئەدەپنى سەل تەكىتلەپ قويۇيساق ياخشىراقمىكىن دەيمەن!؟دەيمەن .ئەملىيەتتە ھەممىزنىڭ باشقۇرۇش مەسئۇلىيتىمىز بار .
  ئىلىم ھىسياتنى ھىچقاچان نەزەرگە ئالمايدۇ ،ئالسا ئىلىم بولمايدۇ .
ئەژنەبىلەرنىڭ تەتقىقات نەتىجىلىرىنى ئوقۇپ پايدىلىنىشقا بولاۋېرىدۇ .مەن تېخى ئوقۇپ بولالمىدىم ،لىكىن ساپاسىز ئىنكاسلارغا قارىتا ئالدىن ئىپادە بىلدۈرگەچ ماڭدىم .

مېنىڭچە بۇ تېمىدا مىللى كەمسىتىش پۇرىقى يوق.بۇخىل كەيپىياتقا كىرىۋالساق، گەپلىرىمىز شۇنداق ھاياجانلىق چىقىپ كېتىدۇ، بۇ مۇنازىرە كەيپىياتىغا پايدىسىز.شۇڭا سۇغۇققان ۋە سەگەك پىكىر قىلايلى.
ئەمدى مەندە تۇغۇلغان ئويلار:
1،ھازىرقى تۈركىي مىللەتلەر، جۈملىدىن ئۇيغۇرلار ئىرقىي ئالاھىدىلىك، تاشقى قىيافەت ۋە قان سېستىمىسى بىردەكلىكى ئارقىلىق مىللەت بۇلۇپ ئۇيۇشقان دېگەندىن كۆرە، ئورتاق تىل، ئورتاق مەدەنىيەت، نىسبىي ئورتاق جۇغراپىيىلىك ياشاش شارائىتى،نىسبىي ئورتاق قىممەت قارىشى (پىسخىك ھالەت)ۋە ئورتاق تارىخىي مۇساپە ئارقىلىق بىر گەۋدە بۇلۇپ ئۇيۇشقان،دېگىنىمىز ھازىرقى ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن. بولمىسا يۇقۇرىدىكى تەتقىقات نەتىجەلىرىدەك،ھەر يەر، ھەر يۇرت،ئۇيغۇرلىرى ئوتتۇراسىدىلا ئەمەس، بىر يۇرتتىكى ئوخشاش بولمىغان ئائىلەلەر ئوتتۇراسىدىمۇ ،ھەتتا بىر ئائىلەدىكى ئائىلە ئەزالىرى ئارىسىدىمۇ %100 بىردەكلىك تېپىلمايدۇ.شۇڭا ئىرقى قىيافەت ۋە قان تىپى مىللەت بۇلۇپ ئۇيۇشۇشنىڭ ئالدىنقى شەرتى ئەمەس. ئۇيغۇرلار بىلەن باشقا تۈركىي تىللىق مىللەتلەرمۇ قانداقتۇر "تۈركىي قان سېستىمىسى"كاتىگورىيىسى بىلەن ئەمەس،بەلكى "تۈركىي تىللار گۇرۇپپىسى"دېگەن گەۋدە ئاستىدا ئورتاقلىققا ئېرىشەلەيدۇ. يەنى تۈركىي مىللەتلەر ئورتاق قان سېستىمىسى ئارقىلىق ئەمەس ، بەلكى تىل ئورتاقلىقى ئارقىلىق، بىر گۇرۇپپىغا تەۋە قىلىنىدۇ.مەن "تۈركىي قان سېستىمىسى "دېگەن ئىبارەنى تۇنجى بۇلۇپ ئاڭلاۋاتىمەن."تۈركىي قان سېستىمىسى "دېگەن زادى نېمە؟زادى قايسى قان سېستىمىسى بولسا ئاندىن "تۈركىي قان سېستىمىسى "بولغان بۇلىدۇ؟ ئىجتىمائىلىقنى نەزەردىن ساقىت قىلساق، ئۇيغۇرلارنى ئۇيۇشتۇرالايدىغان ئورتاق "قان سېستىمىسى"مەۋجۇدمۇ؟(ئەلبەتتە، بەزىلەر، ئاتا -ئانىسى ھەر ئىككىلىسى ئۇيغۇر بولسا ،ئۇ ساپ قانلىق ئۇيغۇر بۇلىدۇ، دېيىشى مۇمكىن،ئابدۇكېرىم .ئابلىز ئېتوتلىرى كەبى.لېكىن بۇ يەردە دېيىلىۋاتقانى تارىخىي نوقتىدىكى" قان سېستىمىسى "  مەسىلەسى.)
2."ئارىئان قان سېستىمىسى" دېگەن ئاتالغۇنى ئېنىقراق چۈشەندۈرۈشكە مۇمكىن بۇلارمۇ؟نەچچە مىڭ يىل بۇرۇن  "تارىمدا پائالىيەت قىلغان ئارىئان"لار بىلەن ھازىرقى  ئۇيغۇرلارنىڭ مۇناسىۋىتى زادى قانچىلىك؟ئېنىقراق ئېيتقاندا،نەچچە مىڭ يىل بۇرۇن  "تارىمدا ياشىغان ئارىئان"لارنىڭ  تەققىي-تۇرقىي، تىلى، تۇرمۇش شەكلى.......قاتارلىقلار بىزگە زادى قانچىلىك ئايدىڭ؟ھەم بۇلارنىڭ ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ تىلى،ئۆرف -ئادىتى ،مەدەنىيەتى قاتارلىق مىللەت بۇلۇپ شەكىللىنىشىدىكى مۇھىم ئامىللار بىلەن مۇناسىۋىتى زادى قانچىلىك؟"ئارىئان"لار بىلەن تۈركلەر باشقا -باشقا دۇنيامۇ؟تارىخى ئىلگىرى -كېيىنلىك نوقتىسىدىن ، ئەجداد-ئەۋلاد نوقتىسىدىن،تارىخى تەرەققىيات نوقتىسىدىن، ئارىئانلار دىن بىزگە قالغىنى قانچىلىك؟ھازىر بىزنىڭ "ئۇيغۇر"بۇلۇپ ئاتىلىپ قېلىشىمىزغا بىۋاستە سەۋەب بولغان، شەرقىي-شىمالدىن سۈرۈلگەن ئېنىق"ئۇيغۇر"ئاتالغان ئەجدادلىرىمىز دىنچۇ؟دەڭسەپ باقايلى.مانا بۇ مەسەلەلەر مۇشۇ تېمىدا ئايدىڭ بۇلۇشى كېرەك.بولمىسا بىزگە نامەلۇم ، ئېنىق تەبىر بېرىلمىگەن  مەۋھۇم "قان سېستىمىسى"بىلەن ھېچنىمىنى ھەل قىلغىلى بولمايدۇ.
3.گېن تەتقىقاتى ھەققىدەكى قاراشلىرىم  ysulaiman بىلەن ئوخشاش.گېن تەتقىقاتى تىببىي-بىئولوگىيە ساھەسىدە ،ئىنسانلارنىڭ ياشاش سۈپىتىنى ياخشىلاش جەھەتلەردە ناھايتى ياخشى نەتىجەلەرنى قولغا كەلتۈردى. لېكىن گېن تەتقىقاتى بىلەن مىللەتنىڭ تارىخى كىلىپ چىقىشىنى ئېنىق چۈشەندۈرۈب بولغىلى بولمايدۇ. يەنى ئىجتىمائىلىقدىن ساقىت قىلىنغان تەببىي پەن تەتقىقاتى مىللەتنىڭ تۈزگۈچىسى بولغان ئادەمنىڭ جىسمانىي گەۋدىسىدىن باشقا ھېچنىمىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ.مىسالى، ماڭا جىسمانى ئالاھىدىلىك  ،يەنى بىئولوگىيە نوقتىسىدىن  ئاساسەن ئوخشۇشۇپ كېتىدىغان ئادەملەر دۇنيادا يەنە تېپىلىشى مۇمكىن.لېكىن ئىجتىمائىلىق جەھەتدىن بىزدە ھېچقانداق مۇناسىۋەت يوق بۇلۇشى مۇمكىن. كونكىرتنى ئېيتقاندا، مىللىي كىملىك، تىل، دۆلەت تەۋەلىكى......قاتارلىق ئىجتىمائىلققا چېتىلىدىغان بارلىق ساھەلەردە بىز تامامەن يات بۇلىشىمىز مۇمكىن.شۇنداق بۇلۇپ قالسا مېنىڭ شۇلار بىلەن ئوخشاپ قېلىشىمنىڭ تارىخىي نوقتىدىن ئەھمىيىتى نېمە؟
4."ئىرق" بىلەن "مىللەت"نىڭ مۇناسىۋىتى مەسىلەسى.ئەگەر  بۇ ئىككى مەسىلە ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت توغرا ھەل بولمايدىكەن، "ئۇيغۇرلارنىڭ ئىرقى تەۋەلىكى "مەڭگۈ ئاخىرى چىقمايدىغان مەسىلە بۇلۇپ قالىدۇ. مېنىڭچە كۆپىنچىلىرمىزنىڭ نەزەرىدە، "ئىرق"چوڭ ،"مىللەت"كىچىك كاتاگورىيە،يەنى نۇرغۇن مىللەتلەر بىر ئىرىققا تەۋە بۇلىدۇ. بىر مىللەت كىشىلىرى بىر خىل ئىرقىي ئالاھىدىلىكتە ئىپادىلىنىشى كېرەكتەك خاتا تۇيغۇ ھۆكۈمران ھالەتدە. مېنىڭچە بۇنىڭغا بولغان چۈشەنچە ئىسلاھ قىلىنىشى كېرەك. مىللەت دېگەننىڭ چېتىلىدىغان دائىرىسى ناھايتى كەڭرى. تىل،ئۆرف-ئادەت......دېگەندەك  بارلىق ئىجتىمائىي ئامىللار "مىللەت" ئىبارىسىنىڭ تۈزگۈچىلىرى."ئىرق"بولسا ئاساسلىقى جىسمانىي ئالاھىدىلىكنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا "مىللەت "ئۇقۇمى "ئىرق "ئۇقۇمىغا قارىغاندا مۇرەككەپ ھەم چېتىلىدىغان دائىرىسى كەڭرى بۇلىدۇ. يەنە كېلىب "مىللەت" ئۇقۇمىدا جىسمانىي ئالاھىدىلىك ئەمەس ،بەلكى ئىجتىمائىي ئورتاقلىق تەكىتلىنىدۇ. شۇڭا بىر مىللەت كىشىلىرىدە ھەر خىل ئىرقىي ئالامەتلەرنىڭ كۈرۈلىشى ، ھەرگىز بىز قۇبۇللىيالمىغىدەك مۇرەككەپ ئىش ئەمەس.بىر مىللەت كىشىلىرى چۇقۇم بىرخىل ئىرقى ئالاھىدىلىككە ئىگە بۇلۇشى كېرەك ، دېگەن مەۋقەدە تىرىشىپ ، بىر مىللەتكە يات بىر قوۋمنىڭ ئىرقى تىپىنى "قالپاق "قىلىپ مەجبۇرى يۈكلەشنىڭ ئەھمىيىتى بارمۇ؟
5.بۇ ماقالىنىڭ گېن تەتقىقاتى ھەققىدەگى خۇلاسەسى  بۇ يەردە پىكىر قىلىۋاتقان مۇنازىرەداشلارنىڭ ھازىرقى ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ شەكىللىنىشىگە بولغان چۈشەنچىسى بىلەن زىد ئەمەسقۇ؟ھازىرقى ئۇيغۇرلار، تارىمدا قەدىمدىن ياشاپ ئۆتكەن ئاھالەلەر ۋە كىيىنكى تارىخى تەرەققىيات باسقۇچلىرىدا   توختاۋسىز قۇشۇلغان  قوۋملەرنىڭ ئۇزۇنغا سۇزۇلغان  تىل، مەدەنىيەت......قاتارلىق جەھەتلەردىن  ئېتنىك يۇغۇرلىشىدىن شەكىللەنگەن. ئارىئانلار، ساكلار،ھۇنلار،توخرىلار،سوغدىلار، تۈركلەر، تۈبۈتلەر، چاڭلار،ئۇرخۇن ئۇيغۇرلىرى، ئوتتۇرا ئاسىيادا پائالىيەت قىلغان باشقا تۈركىي قەبىلەلەر، قىتانلار، مۇڭغۇللارغا ئەگىشىپ كەلگەن قەبىلەلەر .........مانا مۇشۇلار  ئۆز تەسىرىنىڭ ھازىرقى ئۇيغۇرلارغا نەچچە پىرسەنت بۇلىشىدىن قەتئىينەزەر ھەممىسى ھازىرقى كۈندە "ئۇيغۇر"نىڭ گەۋدىسىگە قۇشۇلۇپ كەتكەن. ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ بىئولوگىيىلىك ئالاھىدىلىك جەھەتدىن  مانچە پىرسەنتنىڭ"ئارىئان قان سېستىمىسى"غا تەۋە، مانچە پىرسەنتنىڭ "تۈركىي قان سېستىمىسى"غا تەۋە، مانچە پىرسەنتنىڭ  "مۇڭغۇللوئىد"قا تەۋە بۇلىشى دەل يۇقۇرقى تارىخىي قۇشۇلۇشنىڭ يەنە بىر ئىسپاتى ئەمەسمۇ؟شۇغىنىسى، مەيلى "پىرسەنت"لەر نەچچە تۈرگە بۈلۈنۈپ كەتسۇن، ئاشۇ ئوخشىمىغان بىئولوگىيىلىك ئالاھىدىلىك ۋە ئىرقىي سۈپەتكە ئىگە كىشىلەر ھازىر ئاساسەن بىر خىل تىلدا ،يەنى ئالتاي تىللىرى سېستىمىسىنىڭ تۈركىي تىللار تارمىقى،ئۇيغۇر -قارلۇق تىللىرى گۇرۇپپىسىنىڭ ئاساسەن فەرقسىز شىۋەلىرىدە سۆزلىشىدۇ.، ئاساسەن ئورتاق بولغان تۇرمۇش شەكلىي، ئۆرف-ئادەت ۋە ئەنئەنەگە ئىگە.ئۇلارنىڭ بىئولوگىيىلىك فەرقلىرى "ئۇيغۇر"ئاتىلىشىغا پۇتلىكاشاڭ بولمىغان. بىز مەيلى قايسى "قان سېستىمىسى"غا بەكرەك يېقىن بولغان بىرەر ئۇيغۇرنى نەچچە مىنۇتتىلا "ئۇيغۇر"كەن دەپ بىلىپ بۇلىمىز.يەنى تاشقى قىياپەت جەھەتدىكى فەرقلەر بىزنىڭ "ئۇيغۇر"نى "ئۇيغۇر"دەپ تۇنۇشىمىزغا پۇتلىكاشاڭ بولمايدۇ.شۇنداق تۇرۇپ ئەمدى بۇ يەردە "ئىرقىي بۆلگۈنچىلىك" خام ماتىرىياللىرىنى توپلاشنىڭ زۈرۈرىيىتى نېمە؟بۇ ماتىرىياللار فەقەت ۋە فەقەت ئاللىقاچان بىر تۇنۇشقا كىلىنىپ بولۇنغان "ئۇيغۇر"لارنىڭ ئېتنىك قۇشۇلىشىنى يەنە بىر قېتىم سان-سىفىرلار ئارقىلىق ئىسپاتلاشتىن باشقا يەنە نېمەنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيدۇ؟

بۇ تىمىنىڭ بىردىنبىر ئەھمىيىتى، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ئەنئەنىۋى ئىرق قارىشىنى پۇتۇنلەي بۇزۇپ تاشلىغان. ئۇلارنى ھازىرقى ئاق تەنلىك، سىرىق تەنلىك، قارا تەنلىك ياكى باشقىچە نامدا ئاتالغان تۇرلۇك ئىرقى تىپلار  بىلەن بىۋاستە باغلاش ئىمكانىيتى يوق، دىمەك يوقۇرقى خاس گىن تىپلىرى مەلۇم بىر ئىرقنىڭ گىن تىپى بولماستىن بەلكى ھەرقايسى رايونلاردىكى ئىنسانلارنىڭ قەدىمقى ياكى ئىپتىدائى ئىنسانلار بىلەن بولغان ئاتا مىراس گىن باغلىنىشىنىلا ئىپادىلەپ بىرىدۇ. بۇ شىمالى ياۋروپا ئىرقى ياكى گىرمانلار ئەڭ ئىسىل ئىرق، جەنۇپتىكى مىللەتلەر پەس ئىرق دىگۇچىلەر ئۇچۇن ئەجەللىك زەربە.  "گىرمان،ئىنگىلىزلارنىڭ گىن تىپىدا كۆپ مىقتاردا جەنۇپتىكى لاتىن مىللەتلىرىنىڭ گىن تىپى ئارلاشقانلىقى بۇنىڭ ئىسپاتى. بۇ ئەسلى ئىنسانلارنىڭ ئىرقى تالاش تارتىشنى يوقۇتۇپ ئىتتىپاقلىشى ئۇچۇن چىقىرىلغان ئىلمى تەتقىقات نەتىجىسى ئىدى. ئەمما بەزىلەرنىڭ ئۇنى مىللەتنى پارچىلاش ئۇچۇن پايدىلىنىۋاتقانلىقى تولىمۇ ئەخمىقانىلىق.
بۇ تىما بۇيىچە بولغاندا تاجىكلار ۋە پارىسلار ئارىيان ئەمەس بەلكى باشقا مىللەت بولۇپ قالىدۇ. ئارىيان تىپى دىگەن قىزىل رەڭدە ئىپادىلەنگەن ئىرقى بەلگىنى سىلىشتۇرۇپ بىقىڭ. بۇ نىمە دىگەن بىمەنىلىك. بۇنى ئۆزلىرنى ئارىيانلارنىڭ ئەۋلادى دەپ قاراۋاتقان تاجىكلار ۋە پارىسلار كۆرسە مىللى روھى قانچىلىك زەربىگە ئۇچرا. چۇنكى ئۇلارنىڭ ئچىدە 100ئادەمنىڭ ئىچىدە ئاران ئوننەچچە ئادەمنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادى ئارىيانكەن ئەمەسمۇ.

"ئۇيغۇرلارنىڭ ئىچىدە 100 ئادەمنىڭ ئىچىدە ئاران 17 ئادەم "ئارىيان بوۋىنىڭ"  ئەۋلادىمۇ؟  14 ئادەم مۇڭغۇلنىڭ ئەۋلادىمۇ؟
18 ئادەم شىمالى ياۋرو-ئاسىيا ۋە ئوتتورا ئاسىيغا تارالغان قەدىمقى تۇران بوۋىنىڭ ئەۋلادىمۇ.؟  يەنە مانچە ئادەم ....لارنىڭ ئەۋلادىمۇ؟؟؟ ئۇنداقتا بىز زادى قايسى مىللەت، ياكى دۇنيادىكى بارلىق مىللەتلەرنى پارچىلاپ، ئاتا گىنلىرى ئوخشاشلانى بىر مىللەت قىلىپ ئايرىمدۇق يە؟!
نىمە دىگەن بىمەنە ئىشلا بۇ. تىخى بەزىلەرنىڭ خوش بولۇپ كەتكىنىچۇ ، خۇددى ئۆزىنىڭ ئەجدادى ئارىيانغا چوقۇم توتىشىدىغاندەك.
مىنىڭ گىنىم كىمگە توتۇشىشىدىن قەتئى نەزەر مەن تۇركى تىلدا سۆزلىشىدىغان ئۇيغۇر پەرزەنتى.

گىن تەكشۇرۇش ئۇچۇن كەم دىگەندىمۇ 3000-5000يۇەنگىچە پۇل كىتىدۇ. ئاپتۇنۇم رايون دەرىجىلىك دوختۇرخانىلاردا ۋە جامائەت خەۋپسىزلىك ئورۇنلىرىدىلا مۇشۇنداق ئۇسكۇنە بار.  تەكشۇرتۇپ باقامدۇق يە؟! ئەمما روھى جەھەتتىن تەييارلىق قلىۋالايلى، چىرايمىز بىلەن ئاتا تەرەپ ئەجدادىمىز  پەرقلىنىپ قالسا، ئازاپلىنىپ كەتمەيلى.
لىكىن شۇنى يادىڭىزدا چىڭ تۇتۇڭكى، مەيلى سىزنڭ چىرايىڭىز قانداق بولۇشىدىن قەتئىنەزەر، ياكى ئاتا تەرەپ ئەجدادىڭىز  يەرشارىنىڭ قايسى رايونىغا تۇتۇشۇشتىن قەتئى نەزەر، سىز بەرىبىر  تۇركى تىلدا سۆزلىشىدىغان ئۇيغۇر مىللىتىدىن. كىندىك قىنىڭىز مۇشۇ تۇپراققا تۇكۇلگەن، ئاتا-بوۋىلىرىڭىزنىڭ جەسىتى مۇشۇ زىمىنغا دەپنە قىلىنغان. سىزنىڭ ئاتا-بوۋىلىڭىز بىلەن مىنىڭ ۋە ئەتراپتىكى بارلىق قىرىنداشلىرىڭىزنىڭ ئاتا-بوۋىلىرى تارىختا مۆرىنى مۆرىگە تىرەپ بىرلىكتە كۆرەش قىلغان، ئۇيغۇر تارىخىنى بىرلىكتە ياراتقان. بۇ زىمىن سىزنى ۋە سىزنىڭ ئاتا تەرەپ ئەجدادىڭىزنى نەچچە مىڭ يىلنىڭ ياقى بىقىپ كىلىۋاتىدۇ. سىزنڭ ئەجدادىڭىزمۇ باشقىلىرىمىزغا ئوخشاشلا  ھازىرقى زامان ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ شەكىللىنىشى ئۇچۇن تۆھپە قوشقان. مىنىڭ تىنىمدا سىزنىڭ قىنىڭىز بار،  سىزنىڭ تىنىڭىزدا مىنىڭ قىنىم بار،ھەممىمىز ئۇيغۇر روھى ۋە مەدىنىيىتى ئاستىدا ياشاۋاتىمىز. شۇڭا بۇ ئانا زىمىندىكى ھەممىمىز ئۇيغۇر دەپ بىر مىللەت بولۇپ ئۇيۇشالىغان. سىز مانا مۇشۇلاردىن سۇيۇنمەمسىز.
يوقۇرقى ئەھۋاللار  باشقا مىللەتلەرگىمۇ ئورتاق. ئۇلارمۇ بىزگە ئوخشاشلا  ھالەتتە بىر مىللەت بولۇپ ئۇيۇشالىغان.

"ئۇيغۇرلارنىڭ ئىچىدە 100 ئادەمنىڭ ئىچىدە ئاران 17 ئادەم "ئارىيان بوۋىنىڭ"  ئەۋلادىمۇ؟  14 ئادەم مۇڭغۇلنىڭ ئەۋلادىمۇ؟
18 ئادەم شىمالى ياۋرو-ئاسىيا ۋە ئوتتورا ئاسىيغا تارالغان قەدىمقى تۇران بوۋىنىڭ ئەۋلادىمۇ.؟
===============================
بۇ سانلارنى سىزدەك ئاددى چۈشەنسە كۈلكىلىك بولىدىكەن .ھەرگىز سىز ئويلىغاندەك ،ئەنسىرىگىدەك ئىش ئەمەس .بۇ دىگگنلىك ئوتتۇرا ھىساب بىلەن ھەرقانداق بىر ئۇيغۇرنىڭ گېىنىدا ئاشۇنداق تىپىك ئىنسان تۈركۈملىرى تەركىپلىرى ھازىرقى ئۇيغۇرلارغا تەكشى تارقالغانلىغىنى بىلدۇرىدۇ .بەلكىم ئىنسان ئەژدتلىرى زاتىدىلا ئوخشىمىغان گېن تەركىپلىرى بىلەن يارالغان بولىشى مۈمكىن(شەخسى قىياسىم) .
  مەن يازمىنىڭ بايان قىسىملىرىدىن ئىككى مۇجىمەل مەسىلىنى بايقىغاندەك قىلدىم .
1-يازمىدا "ئارىئانلار ساپلا R1a گىنىنى ئېلىپ يۈرگۈچىلەر" دەپ قارلغان دەپ قىياس قىلدىم .مىنىڭچە ئۇنداق بولىشى ناتايىن .مىنىڭچە بولغاندا "ئارىئان" بىر خىل ئىلمى نام ياكى بەلگە ،خۇددى" R1a"  دەكلا .شۇڭا بۇ تەرىپى ئادەمنى قايمۇقتۇرىدىكەن .
2- "تۈركلىك" بىلەن "ئارىئانلىق" مۇناسىۋەتسىزدەك بايان قىلىنىپتۇ ،يەنە ساكلارمۇ ئارىئانلارغا قوشۇلۇپ ھىندى-ياۋرۇپا تىللىق دىيىلىپتۇ ،تۈركلىشىش ھادىسىسى قاراخانىلار زامانىغاچە سۆرىلىپتۇ.مىنىڭچە بۇنداق بولىشى ئىلىمگە ئانچە ماس ئەمەس .بىلىشىمىزچە ھازىرقى چۇۋاش تىلى بىر خىل "ئىپتىدائى تۈرك تىلى" دەپ قارىلىدىكەن ،ئۇندىن باشقا قارا دېڭىزنىڭ شىمالىدا پۇتۇن دۇنيادا تۈركى قەۋم دەپ ئېتراپ قىلىنغان ئونغۇر قەۋملىرى ياشايتتى ،ئۇلارنىڭ ئەۋلاتلىرى بولغان ھازارلار ،بۇلغارلارمۇ تۈرك تىلىدا سۆزلەشكەن .دىمەك تۈرك تىلى ياكى تۈركلىشىش 11-16 ئەسىرلەردىكى ئىشى ئەمەس .يەنە ئارىئان تىللىرىدا ئاكا-ئۇكا ،ئېگىچە-سىڭىل ...دىگەندەك نۇرغۇن سۆزلەر بولغان .بۇنى خۇلاسە قىلساق .شۇ ئاتالمىش "ئارىئانلار"بىلەن تۈركلەر يات ئادەملەر ئەمەس .

                                                      ئەسەردىكى 1- مۇددائا ( ئەينەن نەقىل )

ئىلگىرى دۆۋلەت ئىچىدە "ئۇيغۇرلارنىڭ چوڭ كۆچۈشى" ئېدىيىسى يۇقرى سالماقنى ئېگىلەيتى، گەرچە خەلىقئارادا بەزى ئالىملار باشقىچە قاراشتا بولىسمۇ لېكىن كۆپ ساندىكىلىرى يەنىلا جوڭگونىڭ قەدىمىقى سۇلالىرى دەۋرىدە يېزىلغان تەزكىرىلەردىن نېرى كەتمىگەن ئېدى.ھالبۇكى،خەلىقئارالىق گېن تەتقېقاتى،ئېنسانلارنىڭ گېنولۇگىيە ئامبىرى قۇرۇلۇشى قاتالىق زور تەتقېقات تىمىلىرىنىڭ نەتىجىلىرى بۇ خىل كۆز قاراشلارنى ئاغدۇرۇپ تاشلىدى.

                                                    ئەسەردىكى 2- مۇددائا ( ئەينەن نەقىل )

2.ئۇيغۇرلار تارىمنىڭ ئەڭ قەدىمىقى يەرلىك ئاھالىسىنىڭ ئەۋلادلىرى.
دېمەك،گىن تەكشۈرۈشىدىن چىقىرىلغان خۇلاسە،تارىم ئويمانلىقىدىكى ھازىرقى ئۇيغۇرلارنىڭ قان سېستىمىسى جەھەتتىن ئېلىپ ئېيىتقاندا بۇندىن ئاز دېگەندە تۆت مىڭ يىلدىن ئۇزۇن ۋاقىت ئىلگىرىكى تارىمنىڭ يەرلىك ئاھالىسىنىڭ قان سېستىمىسىنى 50 پىرسەنىت ساقلاپ قالغان،ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى قان سېستىمىسنىڭ تەخمىنەن 70 پىرسەنتىنىڭ مىلادىدىن ئاز دېگەندە ئىككى ئەسىر بۇرۇن شەكىللىنىپ بولغانلىقىنى دەلىللەپ بەردى.

                                                    ئەسەردىكى 3- مۇددائا ( ئەينەن نەقىل )

................. دېمەك موڭغۇلىيە ئېگىزلىكى گېن تىپى C ئۇيغۇرلارنىڭ شەكىللىنىشىگە نىسبەتەن ھېچقانچىلىك رول كۆرسەتمىگەن....
ئۇيغۇرلارنىڭ ئاتا نەسلى ئەسلىدە تارىم ئويمانلىقى،تۇرپان،ئېلى دەريا ۋادىلىرىنىڭ ئەڭ قەدىمىقى ئاھالىسى بولۇپ... ( ئاخىرقى بايانى ئاپتۇرنىڭ نوقۇل ئۆز چۈشەنچىسى دائىرسىدە )
                                                 
  ئەسەرنى پىرىيۇملاپ ئايرىش تېخنىكام شۇنچىلىك.
 
  ئەسەر ھەققىدىكى قاراشلىرىمنى<< سەۋىر - راخمان >>ئەقىل ئىزدىشى بىلەن كەينىگە سۈرسەم دەيمەن .                                               

كۆپچىلىكنىڭ ئىغىر بىسىق بولىشىنى ،مىللى ھىسياتىنى ئارلاشتۇرۋالماسلىقىنى ئۆمۈد قىلىمەن .تالىشىۋاتقىنىمىز  بىر ئىلمى مەسىلە ،ھەم يازغۇچىىدىمۇ ھۆكۈم چىقىرىشقا ئالدىراپ كەتكىندىن باشقا پوزىتسىيسىدە  كوپ مەسلە يوق. شۇڭا ئامال بار تاپا تەنە ،تەنقىدلەردىن ساقلانساق .چۇنكى ھەممە كىشىنىڭ پىكىر قىلىش  ،ئۆزىنىڭ چۈشەنچىلىرىنى مۇنبەردە  ئوتۇرغا قويۇش ئەركىنلىكى بار، ھەم بۇ بىر قەدىرلەشكە تىگىشلىك ئەركىنلىك.  پىكىردە مەسلە بولسا مۇنازىرىلەشسەك بولىدۇ ،ئەمما پىكىر قىلغۇچىنى تەنقىد بىلەن چۈشەپ قويساق بولمايدۇ .
ئەيسا ئەپەندى گىن ئارقىلى ئۇيغۇرلارنىىڭ ئىتنولوگىيسىنى ئىنىقلاپ چىقىشقا تىرىشىپتۇ،بۇ تولىمۇ خۇشال قىلارلىق ئىش .ئەمما ھىس قىلىشىمچە ئەيسا ئەپەندىنىڭ كاللىسىدا "ئۇيغۇرلار تۈركلەشكەن  ئاريان "دىگەن قاراش ئاساسى ئورۇننى ئىگىلىگەچكە گىندىن چىقىرىلغان يەكۈنلەر ئارقىلىق  بۇ قارىشىنى زورلاپ  ئىسپاتلىماقچى بولغان ،مەسلىنىڭ يىلتىزى دەل مۇشۇ يەردە.
ئەمما ئەيسا ئەپەندىمنىڭ بۇ قارىشى ھەرگىزمۇ ھەيران قالارلىق  يىڭى قاراش ئەمەس. ئابدۈشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەپەندىمنىڭ "قەدىمكى ئۇيغۇر مەدىنيىتى " قاتارلىق كىتاپلىرىنى ئوقۇغان ئوقۇرمەنلەرنىڭ كوپ قىسمىنىڭ بۇ قاراشتا بولىشى تەبىئي .ھەتتا خىلى ئۇزۇن مەزگىل تۇرغۇن ئالماس ئەپەندىمنىڭ كىتابلىرىنى ئوقۇپ ئۇيغۇرلار ھەققىدىكى قاراشلىرىنى قوبۇل قىلغان مەنمۇ  نەچچە يىل ئالدىدا ئابدۈشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەپەندىنىڭ كىتابلىرىنى ئوقۇپ  بۇ خىل  قاراشنىڭ كۈچلۈك  قوللۇغىچىسىغا ئايلانغان ،" ئارىئان" ئەجدادلىرىمىنىڭ سىماسى ،تۆھپىلىرىنى خىيال قىلىپ ھاياجانلىنىپ كەتكەن ئىدىم ،ھازىر شۇلارنى ئويلىسام كۈلگۈم كەپ كىتىىدۇ .
لىكىن مىنىڭچە بۇ نورمال بىر ئىش ،بەلكىم ھەممىمىز بىشىمىزدىن ئۆتكۈزگەن بولىىشمىز ياكى كىىيىن بىشىمىزدىن ئۆتكۈزىشىمىز مومكىن. چۇنكى بىر ئادەمنىڭ تارىخى قارىشى ئۇنىڭ بىلىم قۇرۇلمىسى ھەم ئۇچراشقان تارىخ بىلىم مەنبەسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ ،ئۇنىڭ ئۈستىگە تارىخ بىلىملىرىمۇ قىتىپ قالغان فماتىماكىلىق ئىپادە ئەمەس،بەلكى تەرەققى قىلىپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىغان ئىلىم. بۇ جەرياندا خىلمۇ خىل قاراشلار مەيدانغا چىقىشى ئىنىق .شۇڭا  كۆپچىلىكنىڭ ئوخشىمىغان قاراشلارغا سەۋىرچان بولىشىنى،شۇنداقلا  پىكىر قىلغۇچىنىڭمۇ ھەرگىز مىنىڭ يۈزدە يۈز توغرا دىگەن ئىدىيدە پىكىر قىلماسلىقىنى تەۋسىيە  قىلىمەن .
يەنە بىر مەسلە شۇكى  كۆپچىلىكنىڭ كاللىسىدا قەدىمكى ئۇيغۇرلار بىلەن ھازىرقى ئۇيغۇرلار ئوتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت  ھەم پەرىقلەر  توغرسىدىكى چۈشەنچە مىنىڭچە ئانچە ئىنىق ئەمەس ،شۇڭلاشقا قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىرقى تەۋەلىكى تاكى تارىخى توغرىسىدىكى مەسىللەر كۆوپ ۋاقىتلاردا ھازىرقى ھەر قايسى يۇرت ئۇيغۇرلىرىنىڭ ياكى ھەر خىل ئىرىقتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ جەڭگى جىدىلگە ئايلىنىپ قىلۋاتىدۇ مىنىڭچە . بۇ مەسلىنى ئىنىق  ئايدىڭلاشتۇرۋىلىش تولىمۇ  زۆرۈر .قەدىمكى ئۇيغۇرلارنى ھازىرقى ئۇيغۇرلارغا  تەڭ قىلۋىلىش ،ياكى ھازىرقى ئۇيغۇرلار ئارقىلىق قەدىمكى ئۇيغۇرلارنى چۈشەندۈرۈشكە ئۇرۇنۇش كۆپ خاتالىقلارنى ھەم ئۇقۇشماسلىقلارنى كەلتۈرۈپ چىقىردۇ. شۇڭا كۆپچىلىك بۇ مەسلىدە سوغۇققان بولىشى لازىم .
ئىرىق ۋە مىللەت توغرىسىدا ئۇلۇغبەگ تولىمۇ ئورۇنلۇق گەپ قىپتۇ .  بۇ توغرىسىدا ئارتۇقچى سۆزلەشنىڭ ھاجىتى يوق ئويلايمەن.