بىز ئۇيغۇرمۇ؟ئۇيىغۇرمۇ؟

satuq

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم مەن ئۇزۇندىن بېرى مۇشۇ مىللەت نامى مەسلىسىنى ئانچە - مۇنچە ئويلىنىپ قالىدىغان بولۇپ قالدىم.بىزنىڭ مىللەت نامىمىز  دۆلەت ئىچى - سىرتى ئاخبارات نەشىرىيات ۋە تىللىرىمىزدا <ئۇيغۇر> دەپ ئاتىلىپ كېلىۋاتىدۇ. مەن < ئۇيغۇر> دىگەن مىللەت ئاتالغۇمىزدا <ئى> ھەرىپى تەلەپپۇز قىلىنىمىغاندا ياكى چۈشۈپ قالغاندا ئۆزىمىزنىڭ ۋە باشقا ھەرقانداق مىللەتنىڭ تىلىدا ھېچقانداق مەنا ئىپادىلەپ بىرەلمەيدىغانلىقىنى ھىس قىلدىم.مىنىڭچە <ئۇيغۇر> دەپ ئاتاش <ئۇرغۇي> دەپ ئاتىغانغا ئوخشاش ھېچقانداق مەنا ئىپادىلەپ بىرەلمەيدۇ.مەن <ئۇيغۇر> دىگەن بۇ ئاتالغۇ توغرىسىدىكى ئىزاھلاردا <ئۇيغۇر> دىگەن بۇ سۆز ئۇيغۇر تىلىدا <ئۇيۇشقۇچى> <بىرلەشكۈچى> <ئىتتىپاقلاشقۇچى> < يېپىشقۇچى> دىگەن تەبىرلەرنى كۆرگىنىمدە بۇ < ئۇيغۇر> دىگەن سۆزدىن قانداقسىگە ئۇنداق مەنالار چىقىدىغاندۇ؟ مەن ئۆزۈم ئۇيغۇر تۇرۇپ بۇ سۆزنىڭ مەنىسىنى ئەجەپ بىلمەيدىكەنمەنغۇ؟ بۇ جۇڭگۇ - چەتئەل تارىخچىلىرىنىڭ بىزنىڭ مىللەت نامىمىزغا ئۆزىچىلا بەرگەن تەبىرىمىدۇ؟ دەپ ئويلاپ قالغان ئىدىم.كىيىن <ئۇيىدى> < ئۇيىغۇچى> < مۇز ئۇيىدى> ،< قېتىق ئۇيىدى> دىگەن سۆزلەرنى <ئى> ھەرىپىنى قۇشۇپ تەلەپپۇز قىلغاندا مەلۇم سۆز مەنىسىنى ئىپادىلەيدىغانلىقىنى،ئۇيغۇر دىگەن مىللەت نامىمىزنىڭمۇ < ئى> ھەرىپى قۇشۇلۇپ <ئۇيىغۇر> دەپ يازغاندا ۋە شۇنداق تەلەپپۇز قىلىنغاندا ئاندىن مىللىتىمىز نامىدىن ھەقىقەتەن      <ئۇيۇشقۇچى> <بىرلەشكۈچى> <ئىتتىپاقلاشقۇچى> < يېپىشقۇچى> دىگەن مەنالار چىقىدىغانلىقىنى ھەمدە <ئۇيىغۇر> دەپ ئاتىغاندا مىللىتىمىز ۋە باشقا ئەل كىشىلىرىنىڭ مىللىتىمىزنىڭ نامىنىڭ مەنىسىنى ئاسانلا چۈشۈنۈۋالالايدىغانلىقىنى ھىس قىلدىم. ئەلۋەتتە بىزدە <كۆيگەن يامانمۇ كۆنگەنمۇ؟> دىگەن ماقال بار ،بىز ھەقىقەتەن <ئۇيغۇر> دەپ كۆندۇق ھەم ئاشۇنداق ئاتالدۇق،بەلكىم بۇ مىللەت نامىنى < ئۇيىغۇر> دەپ ئۆزگەرتىش ھەقىقەتەن قىيىندۇ؟ ئەگەر <ئۇيغۇر> دەپ ئاتىلىۋەرسەك ۋە يېزىۋەرسەك ھېچقانداق مەنا چىقمايدىغان <ئۇرغۇي> دىگەن سۆزدىن نىمە پەرقى؟ ھەرقايسى مۇنبەرلەردىكى كەڭ تورداشلارنىڭ بۇ مەسلە ئۈستىدە ئىلمى مۇنازىرە قىلىپ بېقىشىنى ئۈمىت قىلىمەن.   ئۇيىغۇرلار تۈركىي خەلقلەرنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، دۇنيادا ياشىغۇچى تۈركىي خەلقلىرى ئىچىدە تارىخىنىڭ ئۇزۇنلۇقى، ئەمگەكچان- باتۇرلۇقى، ئەقىللىق ۋە كۈرەشچانلىقى، ئاق كۆڭۈل ۋە سەمىمىيلىكى، ئۆزىنىڭ ياراتقان شانلىق مەدەنىيىتى بىلەن دۇنيانىڭ مەدەنىيەت خەزىنىسىگە ئۆچمەس تۆھپە قوشقانلىقى بىلەن تونۇلغان قەدىمقى مەدەنىيەتلىك ئۇلۇغ مىللەت. ئۇيىغۇرلار كېلىپ چىقىشى جەھەتتىن ھونلار، تۈركلەر بىلەن قان- قېرىنداش بولۇپ، تىل جەھەتتىن ئالتاي تىل سىستېمىسى تۈرك تىللىرى گۇرۇپپىسىغا كىرىدۇ. <ئۇيىغۇر> دېگەن نام دەسلەپتە ئېتنىك (مىللىي) ئىسىم ئەمەس ئىدى. خۇددى داڭلىق شەرقشۇناس، ئاكادېمىك بارتولد: “<تۈرك> دېگەن ئېتنىك ئىسىم ئەمەس، بەلكى <تۈرك> دېگەن بۇ ئاتالغۇ تۈرك قەبىلىلىرىنىڭ سىياسىي بىرلەشمىسىنى بىلدۈرىدىغان ئاتالغۇ” دېگىنىگە ئوخشاش، <ئۇيىغۇر> دېگەن ناممۇ ئۇيىغۇر قەبىلىلىرىنىڭ بىرلەشكەن سىياسىي تەشكىلىنى كۆرسىتىدىغان نام. 16- ئەسىردە ئۆتكەن خېيۋا خانى ئۇبۇلغازى باھادۇرخاننىڭ <تارىخىي شەجەرىئى تۈرك> (تۈركلەرنىڭ شەجەرىسى) دېگەن ئەسىرىدە: “ئۇيىغۇر دېگەن نام ئوغۇزخان تەرىپىدىن تۈركىي تىل سىستېمىسىدىكى قەبىلىلەرنىڭ باتۇر، ئۇيۇشقاق بىر قىسمىغا، ئۇلارنىڭ جەڭلەردە كۆرسەتكەن باتۇرلۇقى، خەلق ھەم ۋەتىنىگە كۆرسەتكەن سادىقلىقى ئۈچۈن بېرىلگەن نام” دەپ كۆرسىتىدۇ. بۇ پىكىرگە پروفېسسور كازلى (1841- يىلى ئۆلگەن)، ئاكادېمىك رادلوپ (1890- يىلى ئۆلگەن) لار قوشۇلىدۇ. شەرق تارىخشۇناسلىرىدىن رەشىددىن ئۆزىنىڭ <جەمئۇل تەۋارىخ> (تارىخلار توپلىمى) دېگەن كىتابىدا بۇ پىكىرگە ئاساسلار كۆرسەتكەن ئىدى. ئۇبۇلغازى باھادۇرخان ئۆز پىكرىنى داۋاملاشتۇرۇپ “<ئۇيىغۇر> سۆزى ئۇيۇشقاق، <يېپىشقاق>، <بىرىككەن> مەنىسىدە بولۇپ، ئۇيىغۇر قەبىلىلىرىدە شۇنداق خۇسۇسىيەتلەر بولغانلىقى ئۈچۈن <ئۇيىغۇر> دەپ نام بېرىلگەن” دەيدۇ. بۇ نام دەل مۇشۇنداق ئاساستا مەيدانغا چىققانمۇ، بۇنىڭغا تا ھازىرغىچە نەق، ئىلمىي، تارىخىي ئاساستا ئوتتۇرىغا قويۇلغان پاكىت كەم، يېتەرلىك ئەمەس بولسىمۇ، ئەمما <ئۇيىغۇر> دېگەن ئاتالغۇنىڭ تومۇرى تۈركچە ئىكەنلىكىنى كىلاپورت، پىلانو، كارنپىلى قاتارلىق تىلشۇناسلار ئۆز ئاساسلىرى ئارقىلىق ئىسپاتلايدۇ. دېمەك، <ئۇيىغۇر> دېگەن نام ئۇيغۇر قەبىلىلىرىنىڭ نامى ئىكەنلىكىدە شەك يوق. 8- ئەسىرلەردە، ھازىرقى تاشقى موڭغۇلدا قۇرۇلغان دۇنياغا داڭلىق ئورخۇن دۆلىتىمۇ ئۆزلىرىنى ئۇيىغۇر دۆلىتى، دەپ ئاتىغان ئىدى. ئۇيىغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى جۇڭگويىلنامىلىرىدا ھەر قايسى تارىخىي دەۋرلەرگە قاراپ ئوخشىمىغان ناملار بىلەن ئاتىلىپ كەلگەن، مەسىلەن، ئۇيىغۇرلار ھون ئىتتىپاقىغا كىرگەن مىلادىيىدىن بۇرۇنقى 3- ئەسىرلەردە دىڭلىڭ 丁零 دېگەن نام بىلەن ئاتالغان بولسا، مىلادى 4- ئەسىرلەرگە كەلگەندە يۈەنخې 袁纥 دېگەن نام بىلەن، 5- ئەسىرلەردە گاۋچې 高车 دېگەن نام بىلەن، ئۇنىڭدىن كېيىن تيېلې 铁勒 ۋىيخې 韦纥، تاڭ سۇلالىسىنىڭ دەسلەپكى يىللىرىغا كەلگەندە خۇيخې 回纥، مىلادى 788- يىللاردىن كېيىن خۇيگۇ 回鹘 دېگەن ناملار بىلەن ئاتالغان. ئۇيىغۇرلار قەبىلە ئىتتىپاقى 9 قەبىلىدىن، بەزىدە 10 قەبىلىدىن تەشكىل تاپقاچقا، بەزى تارىخىي ھۆججەتلەردە <توققۇز ئوغۇزلار> دەپ ئاتىلىدۇ. خەنزۇ تارىخىي مەنبەلىرىدە بولسا <توققۇز تۈركلەر> 九姓铁勒 دەپ ئاتالغان. ئۇيىغۇرلار ئۇرۇق، قەبىلىدىن قەبىلە ئىتتىپاقى بولۇپ، قەبىلە ئىتتىپاقىدىن خەلق، خەلقتىن مىللەت بولۇپ شەكىللەنگەنگە قەدەر بولغان ئارىلىقتا ناھايىتى ئۇزاق بىر تارىخىي مۇساپىنى بېسىپ ئۆتكەن ھەمدە مۇشۇ ئۇزاق تارىخىي جەرياننى بېسىپ ئۆتۈش جەريانىدا نۇرغۇن ئىجتىمائىي ئەگرى- توقايلىقلارنى بېشىدىن كەچۈرگەن. بۇنداق ئۇزۇن ۋە مۇرەككەپ جەريان ئۇلارنىڭ ئىقتىسادىي، سىياسىي، ئىجتىمائىي ھاياتى، جەمئىيەت تۈزۈلمىسى، ئېتنىك تەشكىلى، تۇرمۇش ئۆرپ- ئادەتلىرى ۋە ئاڭ- پىكرى، تىل تەرەققىياتىغا ماھىيەتلىك تەسىر كۆرسەتتى، بۇ ئۇلارنىڭ بەدىئىي تەپەككۇرىغا، ئەدەبىيات- سەنئىتىگە سىڭىپ كىرىپ، چوڭقۇر ئىز قالدۇرغان.   مىنىڭچە ئۇيغۇر ئەمەس ئۇيىغۇر! uyighur! not uyghur مىسرانىم مۇنبىرىدىن ساتۇق تەييارلىدى،مەنبەسى ۋە ئاپتۇرىنى ئەسكەرتىپ ھەرقانداق مۇنبەرگە كۆچۈرۈپ مۇنازىرە قىلساڭلار بولىدۇ. 2012 - يىلى تۇمۇزنىڭ 2 - كۈنى شەھرى بارچۇق.

Bilge

	ئۇيغۇر دېگىنى توغرا،ئۇيغۇر دېگەن سۆزدىن ئۇيۇشقۇچى دېگەن مەنا چىقىپ تۇرىدۇ. مىللىتىمىز نامىنى تولا ئۆزگەرتىمەن دەپ ئاۋارە بولماڭ!بۇ چاقچاق قىلدىغان ئىش ئەمەس!

turpan0995

uyghur05

	مېنىڭچىمۇ ئۇيغۇر دىگەن توغرا . ئۇي دىگەن سۆز بۇيرۇق رايىدا كېلىپ ئۇيۇش دىگەندەك مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ(مېنىڭ كۆز قارىشىم)

a.sayrami

	بۇ تىما ئىگىسىنىڭ قانداق مەقسەتتە يوللغىنى بىلمىدىم،سىز تىلشۇناسمۇ؟ سىزنىڭ ئۇيغۇر تىلمىزغا بولغان بىلمىڭىز قانداقراق؟   مىللەت نامىنى ئۆزگەرتىش چاقچاق قىلدىغان ئىش ئەمەس، گةرچة سىز دىگةن بىلةن ئاساسي جةھةتتىن پةرىق قىلمىسمۇ  نةچچةمىڭ يىللاردىن بېرى ئىشلىتىپ كىلۋاتقان بۇنداق ئاتاشنى سىز بىر ئادةمنىڭ گىپى بىلةنلا  ئۆزگةرتىش كېرةككةندة!!! تىلشۇناسلىقىتىن مىنىڭ ئانچە خەۋرىم يوق،منىڭچە شۇنەرسە ئېنىقكى :«ئۇيغۇر»دىگةن سۆزدىكى «ئۇي»نىڭ ئۆزىدىنلا ئۇيۇشماق،ھةمكارلاشماق دىگةن مةنة چىقىپ تۇردۇ،  شۇنداق بولغاچقا نةچچة مىڭ يىللاردىن بۇيان ئىشلىتىپ كىلۋاتقان نام بۇ!!! ھازىرغىچة ھىچبىر تىلشۇناس بۇ نام توغۇرىسدا خاتالىق بايقىمىغان ۋة ئۇيغۇرلارنىڭ تىل ئىشلىتىش قائىدىسىگة ئۇيغۇنلۇقىنى ئېيتىپ كىتاپلارغىمۇ شۇ بۇيىنچة يېزىلىپ كىلۋاتقان  تۇرسا ،سىزنىڭ ھىچبىر ئاساسىزلا مىللةت نامىدىن قۇسۇر تېپىشىڭىز ئادةمنىڭ كۈلكسىنى ۋة غةزپىنى قوزغايدۇ........ ئةڭ ياخشىسى تورداشلارنىڭ دىققىتىنى تارىتىمةن دةپ بۇنداق تةتۇر قۇيۇن چىقارمىغنىڭىز تۈزۈكمىكىن... سىزنىڭ باشقا قىلدىغان ئىشىڭىز يوقمۇ؟

哈力木热提

xawki0998

	تۆۋەندە ئىنكاس يازغان تورداشلىرىمنىڭ پىكرىگە تامامەن قوشۇلىمەن .

yawa-xir

	چەتئەلدە بەزىبىر چولپان بولۇشنى ئارزۇ قىلىدىغانلار قەستەن قانۇنغا خىلاپلىق قىلىدىكەن،بۇنداق قىلىش ئارقىلىق ئۆزىنى خەۋەرلەردە كۆرسىتىپ تونۇلىدىكەن.دۆلىتىمىزدىمۇ بىر نەچچەيىل ئىلگىرى بۇرۇنقى ئىجابىي يازغۇچى،ئەربابلارنى تەتۈر سۆكۈپ غۇلغۇلا پەيدا قىلىش ئارقىلىق تونۇلدىغان،نام چىقىرىدىغان ئىشلار بولغانىدى.قانچىلىك تەتقىق قىلغىنىڭىز،تەتقىقات بىلەن قانچىلىك شۇغۇللانغانلىقىڭىز بىزلەرگە نامەلۇم.شۇنچە ئالىملىرىمىز ئويلاپ باقمىغانمىدۇ؟! ____ئىشەنمەيمەن. ئارتۇق سۆزلەپ قويمىغاندىمەن؟!! تىللاپ كەتمەڭلار ھە خاتا سۆزلىگەن بولسام.

@teniq@

	بېشى قايغاندىن يەنە بىرى پەيدا بوپتۇدە ؟؟؟؟!!!؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟!!!!!!!!