يۈسۈپ خاس ھاجىپ قەبرىگاھىغا زىيارەت

kuyax

	[paragraph]-سوئال : يۈسۈپ خاس ھاجىپ كىم ؟ - ئۇيغۇرغۇ دەيمەن . - قەشقەرلىك دەپ ئاڭلىغان . - بۇرۇنقى زاماندا ئۆتكەن بىر موللام . -ئاڭلاپ باقمىغان ئىسىم  ئىكەن. - تونۇمايمەن -......... 2-سوئال :  ئەمسە بۇ رەسىمگە قاراپ جاۋاپ بىرىڭلار ، بۇ ئادەم كىم ؟ - قولىدا تۇتۇۋالغىنى  قۇرئان كىتاپتەك قىلىدۇ ، قارىغاندا  بىرەر مەسچىتىنىڭ ئىمامى ئوخشىمامدۇ . - مەھمۇت قەشفەرىي -ھېچكىم ئەمەس، پەقەت بىر سىزما رەسىم خالاس .. - تونۇمايدىكەنمىز . -............... -سوئال  ۋوللىۋۇت كىنو چولپانلىرىدىن كىملەرنىڭ ئىسىملىرىنى بىلسىلەر ؟ جىكسۇن كىمۇ ؟ نىمە سەۋەبتىنم ئۆلگەن؟ چىڭلۇڭ ، لىلىيەنچى،  يۇلتۇز ئوسمان، زىيادە، جاھانگىر توغرۇلۇق سۆزلەپ باقىدىغانلار بارمۇ ؟ - مەن مەن ...سۆزلەي.... -مەن مەن .... - مەن مەن .. .سۆزلەي.. - مەن مەن ... - مانا مەن ..مەن سۆزلەپ باقاي  ( ۋاراڭ چورۇڭ ئەۋجىگە چىقتى ) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ مىللىتىمىز ئىچىدە بۇنداق قىرىنداشلىرىمىزنىمۇ يوق دىگىلى بولمايدۇ  .....ئۇيغۇر ئالىملىرىمىزنى ئۈنتۇپ قالمايلى ....ئۇ بىزگە سىز چوقۇنىدىغان، بىراق شۇ چوقۇنغۇچىڭىز بىرەلمەيدىغان ۋە بەرمەيدىغان نەرسىنى قالدۇرۇپ كەتكەن بىباھا گۆھەر « قۇتادغۇبىلىك »نىڭ مۇئەللىپى ئۇلۇغ ئۇيغۇر ئالىمى، مۇتەپپەككۇر، شائىرى يۈسۈپ خاس ھاجىپ بولىدۇ ... يۇقىرىقى سوئال جاۋابلادەك بىلمىگەنلەردە ئەيىپ يوق ، بىلگەنلەرنىڭ ئۇلارغا بىلدۇرۇش مەجبۇريىتىمىز بار ...     مۇز تاغدىن قايتىپ كەلگىلىمۇ ئىككى كۈن بولدى، ھاردۇقىڭلارمۇ چىقىپ قالغاندۇ، شۇڭا بۇ قىتىم بارلىق مىسرانىم ئەھلى بىلەن زىيارىتىمىزنى ئۇلۇغ ئۇيغۇر ئالىمى يۈسۈپ خاس ھاجىپ قەبرىگاھىنى زىيارەت قىلىش ئارقىلىق مۇتەپەككۇر، شائىرىمىزنى قايتا بىر قىتىم ياد ئىتىش. ئۇلۇغ ئايلاردا ئۇنىڭغا دۇئا قىلىش (بۇ قىتىممۇ ئوخشاش ھەقسىز ساياھەت يىتەكچىسى بولىمەن) ئۇيغۇر خەلقىنىڭ 11-ئەسىردە ياشىغان بۈيۈك ئالىمى، مۇتەپەككۇر شائىرى يۈسۈپ خاس ھاجىپ مىلادى1019-يىلى بالا ساغۇندا تۇغۇلغان ،ئىجادى پائاليىتىنى قەشقەردە ئۆتكۈزگەن ، مىلادى 1069-1070-يىللىرى قەدىمى ئۇيغۇر تىلىدا 13290 مىسرالىق ئىپىك داستان « قۇتادغۇبىلىك » يېزىپ 18 ئايدا تاماملىغان ، داستان يېزىلىپ بولغاندا مۇئەللىپ ئۇنى خاراخانىيلار ھوكۇمدارى تاۋغاچ بۇغرا قاراخان ئەبۇئەلى ھەسەنگە تەقدىم قىلغان ، تاۋغاچ بۇغراخان مۇئەللىپكە « خاس ھاجىپ » لىق ئۇنىۋانىنى بەرگەن . « قۇتادغۇبىلىك » داستانى چوڭ ھەجىمدىكى بەدىئي ئەسەر ، شۇنداقلا شۇ دەۋىردىكى تارىخ ، سىياسىي ، ئىجتىمائي، مائارىپ ، پەلسەپە ، ماتېماتىكا ، ئاستىرونومىيە ، ھەربىي قانۇن ، تىبابەت قاتارلىق مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان شانلىق ئىلمي ئەسەر بولۇپ ، جۇڭخۇا مىللەتلىرىنىڭ مەدەنىيەت خەزىنىسىدىكى بىباھا گۆھەردۇر .  يۈسۈپ خاس ھاجىپ مىلادى 1085-يىلى 67 يېشىدا قەشقەردە ۋاپات بولغان بولۇپ ، مۇشۇ ئورۇندىكى قاراخانىيلارنىڭ خاقانىيلار قەبرىستانلىقىغا دەپنە قىلىنغان ،كىيىن ئۇپىراش خەۋىپىگە دۇچ كەلگەچكە 1130-يىلغا كەلگەندە مۇشۇنداق بىر ئالىمنىڭ ئىزى ئۆچۇپ كەتمىسۇن دەپ يەنى 50 يىلدىن كيىن ئۇستىخان سۆگەكلىرىنى يۆتكەپ ئەكىلىپ ئىككىنچى قىتىم مۇشۇ يەرگە قايتا دەپنە قىلغان . 1957-يىلى 1-ئاينىڭ 4-كۈنى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونلۇق خەلق ھۆكۇمىتى يۈسۈپ خاس ھاجىپ قەبرىگاھىنى ئاپتونۇم رايون بويىچە نۇقتىلىق مۇھاپىزەت قىلىندىغان مەدەنىيەت يادىكارلىق ئورنى قىلىپ بېكىتىپ ئېلان قىلغان ، يۈسۈپ خاس ھاجىپ مازىرى تارىختا 4 قىتىم چوڭ كۆلەمدە رېمونىت قىلىنىپ ياسالغان ، 5- قىتىم 1986-يىلغا كەلگەندە قايتا ياسىلىپ ھازىرقى ھالىتىگە كەلتۇرۇلگەن ، يۈسۈپ خاس ھاجىپ مازىرىنىڭ ھازىرقى ئورنى قەشقەر شەھىرىنىڭ تەنتەربىيە يولىنىڭ جەنۇبىغا جايلاشقان بولۇپ ، ئۇنىڭ يەر كۆلىمى 11988 كۇۋادىرات مىتىر ، قۇرلۇش كۆلىمى 1900 كۇۋادىرات مىتىر بولۇپ ، قەبرىگاھ ، مەسچىت ، خاتىرە مۇنارى ، كۆرگەزمىخانا ، كۇتىۋىلىش ئۆيى قاتارلىق 5 بۆلەكتىن تەركىپ تاپقان ، بۇنىڭ ئىچىدە قەبرىگاھنىڭ ئىگەللىگەن كۆلىمى 825 كۇۋادىرات مىتىر بولۇپ ، ئۇ كاھىۋان ، قەبرە ئۆيىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ، كاھىۋان يايى شەكىلدىكى ئالدى ئوچۇق ، كىچىك گۇمبەزلىك 22 ئېغىز ئۆيدىن تەركىپ تاپقان ، ئۇ ئۆيلەر شىمال ، شەرىق ، جەنۇپ تەرەپتىن 9 مېتىر ئارلىقتا ئاساسي قەبرە ئۆيىگە تۇتىشىپ تۇرىدۇ ، كاھىۋاننىڭ تۆت تەرىپىدە يەنە ئېگىزلىكى 9.5 مېتىر كېلدىغان تۆت مۇنار بار ، قەبرە ئۆينىڭ شەرىقتىن غەرىپكىچە ئۇزۇنلۇقى 17.60 مېتىر ، شىمالدىن جەنۇپقا قەدەر كەڭلىكى 11.30 مېتىر بولۇپ ، ئۇنىڭ ھەممە تەرىپى 20 خىل گۈللۇك كاھىش بىلەن زىننەتلەنگەن ، قەبرە ئۆيى ئىچكىركى ئۆي ، دالان دەپ ئىككىگە ئايرىلغان ، ئىچكىركى ئۆي مەخسۇس قەبرە ئىچى بولۇپ ، يەر يۈزىدىن 19.60 مېتىر ئېگىزلىكتە ، دىئامېتىرى 9 مېتىر كېلىدىغان چوڭ يۇمىلاق گۈمبەز بىلەن يىپىلغان ، ئۆينىڭ تۆت ئەتىراپىدا چوڭ –كىچىك پەنجىلىك 10 نەچچە كۆزنەك دەرىزە بار ، دالان قەبرە ئۆينىڭ ئالدى تەرىپىدە بولۇپ ، دالان ئارقىلىق قەبرە ئۆيىگە ، ئىككى ياندىكى ئىشىك ئارقىلىق كاھىۋانغا ، ئىككى ياندىكى ئۆي ئارقىلىق يەر ئاستىغا ۋە ئۈستىگە چىققىلى بولىدۇ ، يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ قايتىدىن ياساپ ئەسلىگە كەلتۇرۇلگەن بۇ قەبرىگاھى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مىللي بىناكارلىق ئۇسلۇبى بىلەن زامانىۋي قۇرۇلۇش تېخنىكىسى ئۆز-ئارا بىرلەشتۇرۇلگەن ، ئۆزگىچە ئالاھىدىلىكككە ئىگە بىر كۆركەم قۇرۇلۇش بولۇپ، ئۇ ئۆزىنىڭ گۈزەللىكى ، ھەيۋەتلىكى ، پۇختا ، مەزمۇتلىقى بىلەن مەملىكەت ئىچى ۋە خەلقئارادىكى سەيلى-ساياھەتچىلەرنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىپ تۇرىدۇ .   يۇقارقىسى« قۇتادغۇبىلىك » دىگەن كىتاپنىڭ بىر قانچە تەرجىمە نۇسخىسى ، بۇ كىتاپنىڭ ئەسلى قول يازمىسى ھازىرغىچە تىپىلغىنى يوق بولۇپ ، چەت دۆلەتلەردە ساقلىنىپ كىلىۋاتقان ئۈچ خىل كۆچۇرۇلمە نۇسخىسى بار . 1. ئاۋسىتىرىيىنىڭ ۋىنا كۈتۈپخانىسىدا ساقلانغان ؛ 2. نامەنگەن نۈسخىسى ئۆزبىسكىتاننىڭ شەرقى تەتقىقات ئورنىدا ساقلاقلىق بولۇپ ئەرەب تىلىدا يېزىلغان ؛ 3 . مىسىرنىڭ قاھىرەدىكى قىراۋ كۈتۇپخانىسىدا ساقلىنىپ كىلىۋاتقان قاھىرە نۇسخىسى بولۇپ ، ئۇمۇ ئەرەب تىلىدا يېزىلغان .      ئالىم بۇ كىتاپنى ئۆزى  يازغان چىغىدا  رەسمي 13290 گىراپىلىق شەكىلگە كەلتۇرۇپ يازمىغان . ئالىم بۇ كىتاپنى يازغان چىغىدا خاراقانىيلار خانلىقىنىڭ ئىچكى قىسىمدا خانلىق تالىشىش ئىچكى بۆلۇنىش كىلىپ چىققان شارائىتتا يازغان بولغاچقا ، شۇ ۋاقىتتا تىنىچ ئوردىغا ، تىنىچ ۋەزىيەتكە ئىنتىلىش بىلەن غايىۋى ئوبرازلارنى ئۆزى يارىتىپ تۇرۇپ « ئۇدىگۇلىمىش ، ئۇدۇقۇرمىش »، « ئاي تۇلدى ، كۈن تۇغدى » قاتارلىق تۆت خىل ئوبرازلىق ۋەكىلىنى يارىتىش ئارقىلىق ئۆزىنىڭ ئىنتىلىشلىرىنى تۆتەيلەننىڭ دىئالوگىغا بىرلەشتۇرۇپ ، بۆلەك -بۆلەك قىلىپ يىزىپ چىققان ، ئۈچ خىل كۆچۇرلمە نۇسخىسىنى باشقىلار كۆچۇرۇپ يازغاندىن كىيىن ( كۆچۇلمە نۇسخىسىنى بەزىلەر گىرمانىيەدە، بەزىلەر تۇركىيەدە دىگەنلەرمۇ بولغان ، بىراق ھېچقانداق دۆلەت تىخىچە بىزدە دەپ ئىتراپ قىلمىغان ) . كۆچۇلمە نۇسخىسىغا قاراپ تۇرۇپ تۇركىيەلىك  ئشتىراقمى ئارات دىگەن ئالىم 1947-يىلى 13290 مىسرا قىلىپ  شەكىلگە كەلتۇرۇپ يېزىپ چىققان ، 1984-يىلغا كەلگەندە ئېنگىلىس تىلى ، خەنزۇتى ، ياپون تىلى ، ئۇيغۇر تىلى، روس تىلى قاتارلىقلارغا تەرجىمە قىلىپ ھازىرغا قەدەر 11 خىل تىلدا تەرجىمە قىلىنىپ بىسىلغان . چۈشەندۈرۈشىم مۇكەممەل بولمىدى، چۈنكى ئالىم توغرىلىق بىلدىغانلىرىم كۆپ ئەمەس، شۇڭا چۈشەندۈرۈشىمدە خاتالىق سادىر بولسا دەرھال تۈزىتىپ قويغان بولساڭلار شۇنداقلا سىلەرمۇ ئالىم توغرىلىق بىلدىغان چۈشەنچىڭلارنى بىر- بىرلەپ ئوتتۇرغا قويۇپ بۇ تىمىنىڭ مۇكەممەل تىما بولۇپ چىقىشىغا ئاز -ئازدىن بىر كىشىلىك تۆھپەڭلارنى قوشقان بولساڭلار تولىمۇ مىننەتدار بولار ئىدىم ( رەھمەت ) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ مۇنبەر ئەھلىنىڭ كېلەر قېتىم قەيەرنى زىيارەت ( ساياھەت ) قىلغۇسى بار ئىكەن ، كۆپ ئاۋازغا قاراپ شۇ تەرەپكە ئاتلانساق ....                                            2011-يىل 8-ئاينىڭ 17- كۈنى (غۇلجا كۈنەس ناھىيە)

dolanlik

	ئالىمنى ئەتراپلىق تۇنۇشتۇرغىنىڭىز ۋە جاپالىق ئەجرىڭىزگە كۆپ رەھمەت.

adiba

	ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن قېرىندىشىم.

guzal_atux

	ئاللا   قۇلىڭىزغا،دەت بەرمىسۇن..

نۇر0903

	سىزگە ئاپرىن يارايسىز ،رەسىمنىڭ قاتىلىكەن بۇ لېكىنزە بۇ قېتىم بىلەت پۇلى ئالمايدىغان بۇپسىزدە ئۇغۇلبالىنىڭ نوچىســــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــى شۇنداق بولسىمۇ ھەقسىز كورگىلى خىجىل بۇلىدىكەن ئادەم ،باشقىلار ھەقسىز كورسىمۇ مەن ھەقسىز كورمەي، بۇ مىنىڭ كوڭلۇم قۇبۇل قىلىڭ قايتۇرمىسىڭىزمۇ بۇلىدۇ، يەنە بىر گەپ يەتمىسە خىجىل بولماي دەۋىرىڭ، قىز دوستۇم ئالدىنقى قېتىم سىز تارتقان ئۇچار جىسىمنى تەتقىت قىلىپ مىلىيونىر بۇپ كەتتى ،ئۇنىڭ سايىسىدا مەنمۇ ھازىر مىلىيادىر بولدۇم دەڭە

ھەسەل

	بۈگۈن مۇنبەرگە بىر بىرىدىن ئېسىل ، نادىر تىمىلار چىقىپتۇ....بايام تېخى ھۆكۈمىراننىڭ نادىر تىمىسىنى ئوقۇپ كىرىپ قارسام ، بۇ تىمىمۇ شۇنداق ئېسىل.... نادىر تىما!

mugsirdax

	ئەجرىڭىزگە تەشەككۇر . ئالىم توغۇرلۇق كۆپ بىلىمگە ئىگە بولدۇم

gunqa721

	مەن كۈندە ئىشقا بېرىپ كەلگۈچە بۇ ئالىمنىڭ قەبرىگاھىنىڭ ئالدىدىن ئۆتىمەن، بۇ يەرگە كىرىپ-چىقىدىغانلارنىڭ ئازلىقىنى كۆرسەم تولىمۇ ئەپسۇسلىنىمەن، كىرىدىغانلارنىڭ كۆپ قىسمى دېگۈدەك چەتئەللىكلەر ۋە باشقا قېرىنداش مىللەتلەر، ناھايىتى ئاز قىسمىلا ئۇيغۇرلار. قەشقەردە تۇرۇپمۇ بۇ يەرگە كىرىپ باقمىغانلار كىشىلەر نۇغۇن ئىكەن، ئۇلار 30 سومغا چىدىمامدىغاندۇ ياكى نېمە سەۋەب باركىن ھېچ بىلەلمىدىم. بۇ قەبرىگاھنىڭ ئالدىدىن ھەر ئۆتسەم شۇنداق پەخىرلىنىپ كېتىمەن،  ئاللانىڭ مېنى  ئالىمىمىزنىڭ قەبرىگاھىنى كۈندە كۆرۈپ تۇرۇشقا نېسىپ قىلغىنىغا كۆپتىن تەشەككۈرلەر ئېيتىمەن.

teskin

	راستىنلا نادىر تېما ئىكەن،بولۇپمۇ  رەسىملەرگە قانچىلىك كۈچ سەرىپ قىلغىنى  رەسىمنىڭ رەڭ جىپسىلقىدا چىقىپلا تۇرۇپتۇ،رەھمەت سىلەرگە،دېمىسىمۇ ئۇيغۇر تورمۇنبەرچىلكىمزدە بۇ  ئىپتىخارىمىزنى مۇشۇ دەرىجىدە ئېنىق قىلىپ تەسۋىرلىگەن يەنە بىرتېما بولمىغان. ______________________________________________________________________________ يەنە بىرتەكىلپىم،ئەسلى ئىككىنچى زىيارەت ئوبىكتىڭلار مەھمۇد كاشغەرى قەبىرسى بولسا بولاتتى،ئەمما بۇجاي باشقىلارغا خېللا تونۇشلۇق، بولۇپمۇ مۇنبىرىمىزدە بۇ زات قەبىرىسى ھەققىدە ئاللىقاچان بىرقانچە ئېسىل تېمىلا يوللىنىپ بولۇنغان.شۇڭا سەپىرىڭلارنىڭ بۇرۇلۇش نوقتىسىنى ئۇيغۇر قەدىمىي مەدەنىيەت بۆشۈكىلرىدىن بىرى،قەدىمىي تارىخي مەشھۇر شەھەر، تارىخى ئاستانە- يەكەن قىلىپ  يول ئالساڭلار قانداق؟! يەكەن قەدىمدە بىرمەملىكەتنىڭ پايـتەختى،مۇقام،مەدەنىيەتنىڭ بۆشۈكى بولسا مانا ئەمدىلىكتە دەۋىرچاقى بۈگۈنگە يەتكەندە بىرناھىيە، يەنى شىنجاڭدىكى ئەك كۆپ نوپۇسلۇق،ئەڭ قەدىمىي،ئەمدىلا ئېچىلىشقا باشلىغان، يۇقىرى-سۈرئەتلىك يول، تۆمۇر يول ئاۋىئاتسىيە قۇرۇلۇشلىرى تۇتىششقا باشلغان قىسقىىسى ئەمدىلكىتە جاھان ئەھىلىگە  ئەسلىدىكى شۆھىرتىنى نامايەن قىلشقا  باشلىغان ئۆزگىچە بىريۇرىت. ساياھەت ئوبىكتى بۇ يەردىكى سەئىدىيەھاكىمىيىتى خاقانلىرىنىڭ قەبىرىسى،مەشھۇر ئۇستاز ئاماننىساخان قەبىرىگاھى،شىنجاڭدىكى يەنە بىر چوڭ مەسچىد-يەكەن ئالتۇن جامەسى،تارىختا غۇلغۇلا قوزغىغان ئاپاق غوجا مۇرىتلىرنىڭ يەكەندىكى ئۇۋىسى بولغان ئالتۇن مازار ئەتىراپىغا ئورۇنلاشقان تىلەمچىلك بىلەن كۈن كەچۇرۇپ ئاپاق خوجىنى سېغىندىغان بەدھەيۋەت كىشىلەر،تارىخچى مىرزا ھەيدەر كوراگان تۇرالغۇس،جاللات خېىنم قەبىرسى...قاتارلىق سەئىدىيە خاندانلقىنىڭ گۈللىنىش،زوۋاللققا يۈزتۇتۇشقىچە بولغان بىر مەزگىللىك شانلىق، ھەم ئېچىنشلىق تارىخقا باغلانغان  بۇ ئەزىزانە ئۇيغۇر يۇرتىنى تور يۈزىدە قايتىدىن نامايەن قىلساڭلار قانداق....؟! پايدىلانساڭلار بولىدىغان تېما(مېنىڭ تېمام):https://uyghur-archive.com/misranim/viewthread.php?tid=14437

kaisar

	ئاۋال  سىزگە رەخمەت ئىيتاي .   ئاندىن بۇ تېمىنى زىيارەت قىلىدىغان ئادەمنىڭ بارا بارا جىق بولىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن .   تەھىرلىنىدۇ ....