ئالدىدىكى راۋاق بۇرۇنقى مەسچىتنىڭ ئەزەن سۇپىسى. بۇرۇنقى مەسچىت خەنزۇ بىناكارلىق ئۇسلۇبىدا ياسالغان. «ئىلى دەرياسى» ژورنىلىنىڭ سەكسەن نەچچىنچى يىللىق بىر سانىدا ئېلان قىلىنغان سەۋېت ئۇيغۇر يازغۇچىسى خىزمەت ئابدۇللىننىڭ «بىناكارلار» ناملىق پوۋىستىدا غۇلجا بەيتۇللا مەدرىس بىلەن ياركەنت بەيتۇللا مەدرىسىنى بىر خەنزۇ بىناكارنىڭ لايىھەلىگەنلىكى،ئۇنىڭغا ئىشلىگەنلەرنىڭ پۈتۈنلەي ئۇيغۇرلار ئىكەنلىكى ،ئۇنى ئۆز ۋاقتىدىكى چوڭ باي ۋېلىباي يولداشېۋنىڭ خىراجەت چىقىرىپ ياساتقانلىقى بايان قىلىنغان.يەتتەسۇدىكى ياركەنتتىمۇ شۇ راۋاققا ئوخشاش بىر مەسچىت بار،ئاڭلىشىمچە، ھازىر ئۇ مەسچىت ئىشلىتىلمەي،موزېي قىلىنىپتۇ.

ئۇ راۋقتا. بىلال نازىمى، غازات دەرمۈلكى چىننى يېزىپ چىققان،

    ئالدىدىكى راۋاخلىق قۇرۇلۇش بولسا ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلامىيەتتتىن بۇرۇنقى مىمارچىلىق ئۇسۇلىنىڭ مەھسۇلى .تارىخى خاتېرىلەردە ئېيتىلىشىچە بېيجىڭدىكى راۋاخنىمۇ بىر ئۇيغۇر بىناكار لاھىيلىگەن شۇنىڭدىن قارىغاندا ئۇخىل بىناكارلىق ئۇسۇلىمۇ ئەسلى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجداتلىرىنىڭ ئىجادىيىتى تۇڭگان ياكى خەنلەرنىڭ ئەمەس .

بىر بارمىسام

ئۇ قۇرلۇش ئۇسلۇبى قانداقتۇر دىننى  بولماستىن  بەلكى يامغۇر كۆپ ياغىدىغان ئوتتۇرا  تۈزلەڭلىك،شەرىق خەلىقلىرىنىڭ تەبىئى  شارائىتىغا ئاساسەن شەكىللەنگەن،كاھىشنى ئاساس  قىلغان قۇرلۇش  ئۇسلۇبى..بۇنىڭدا  يامغۇر ئۆتۈپ  كىتىشتىن ساقلانغىلى  بولىدۇ.. تۇڭگانلارنىڭ  مەسجىتلىرىنىڭ شۇنداق  سىلىنىشى-ئۇلارنىڭ  ئوتتۇرا  تۈزلەڭلىك  خەلىقى  ئىكەنلىكىدىن..
يۇقىردىكى تورداش  ئىيتقاندەك ئىلگىركى مەسجىت قۇرلۇشىنى  لايھىلىگەن خەنزۇ كىشى مەسجىت قۇرلۇشىنى لايھىلىگەندە بەلكى  غۇلجىنىڭ كۆپ يامغۇرلۇق  تەبىئى  شارائىتىنى كۆزدە  تۇتقان  بولىشى  مۈمكىن..
(كىچىك  ۋاقلىرىمىزدا  قاتتىق  يامغۇر  يېغىپ  ئۆيلەردىن  يامغۇر  ئۆتۈپ،  بەزى  ئۆيلەرنى  ئۆرىۋىتەتتى..)

11-قەۋەت ئۈنچىلەرنىڭ ئىنكاسىغا
ئەرلەر مەسجىدگە باشتاق كىرسە بۇلمامدا،،چوقۇم باش كىيىم كىيش پەرزما؟
.............................................................................................................................................................................
ئەرلەرنىڭ بېشى ئۆرەت ئەمەس باشتاق ئۇقۇسىمۇ بولىدۇ  لىكىن باشتاق كىرگەنلەرگە
ئاچچىقلاپ قالغان ئىمامنىڭ ئىلمىسىنىڭ نە قەدەر تۇۋەنلىكىنى دىننىڭ ئاساسى رۇكنىلىرىنى
چۈشەنمەيدىغانلىقىنى مۇتەئەسىپ لىكىنى ئىسپادىلەيدۇ

ئۆزگىچە كۆرۈنۈشلۈك، ھەيبەتلىك مەسچىت ئىكەن.
    بۇ 73- يىلى چىڭ پادىشاسى ياردەم قىلىپ سالدۇرغان دەپتۇ. ئۇ ۋاقىتلاردا يەنى 1862-1878- يىللاردا ياقۇپبەگ بەدۆۋلەت ھۆكۈمىتى يەنى قەشقەرىيە دۆۋلىتى يوقمىتى؟.

بەيتۇللا مەسچىت (غۇلجىلىقلار مەدرىسى دەپ ئاتايدۇ) ،،نىڭ ئەسلىدىكى خەنزۇ بىناكارلىق ئۇسلوبىدىكى قۇرلوشنى ئەينى ۋاقىتلاردا چىڭ سۇلالىسى شىنجاڭنى قايتۇرۋالغاندىن كىيىن ئىلىدىكى خەلىقنىڭ كۇڭلىنى ئۇتۇش ۋە ئۇرۇش مالىمانچىلقىدا سەردان بۇلوپ كەتكەن خەلىقنى بىر يەرگە يىغىپ ،ئىقتىسادنى تەرەققى قىلدۇرۇش ئۇچۇن يەرلىك خەلىق ئىچىدىن چىققان دىنىي زاتلارنىڭ تەلىۋى بۇيىچە ئەسلىدىكى ئاددى ناماز ئۇقۇش ئۇرنىغا ئىچكىرى ئۇلكىدىن بىناكارلىق ئۇستىلىرىنى ئەكىلىپ بۇ مەسچىتنى ياساتقان ئىكەن شۇڭا ئەسلىدىكى مەدرىسى مەسچىت قۇرلوشى خەنزۇ بىناركارلىق ئۇسلۇبىدا سىلىنغان ،يۇقارقى ئىسلام بىناكارلىق قۇرلوشى ئاساسىدىكى مەسچىتنى يىقىنقى زاماندا دۇلەتنىڭ زۇر مەبلەغ چىقىرىشى بىلەن سلىندى ...
ۋە مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن شائىر دۇلقۇن رۇزىنىڭ <ئەسسىلام بەيتۇللا غۇلجام يۇرىكى>><<بەيتۇللا ئالدىدىن مەسىت ئۆتمىسەم بۇلاتتى>>دىگەن شىئىرلىنى ئۇقۇغانلارنىڭ بۇ شىئىرنى يۇللاپ قۇيۇشنى ئۇمۇد قىلىمەن ،،مەن يۇللاپ قۇياي دىسەم تاپالمىدىم...

    ھازىرقى مەسچىت قۇرۇلۇشىنى سەئۇدى ئەرەبىستاندىكى ئۇيغۇر مۇھاجىر،كاتتا باي مەرھۇم ئابدۇغوپۇر ھاجىمنىڭ ھاۋالىسى بىلەن ئوغلى ئەمىن ھاجى مەبلەغ چىقىرىپ ياساتقان. جانابىي ئاللاھ ئۇلارغا كاتتا ئەجرىلەرنى بەرگەي!

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 28قەۋەتتىكى kizilkowruk نىڭ 2012-04-30 11:15 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
    ھازىرقى مەسچىت قۇرۇلۇشىنى سەئۇدى ئەرەبىستاندىكى ئۇيغۇر مۇھاجىر،كاتتا باي مەرھۇم ئابدۇغوپۇر ھاجىمنىڭ ھاۋالىسى بىلەن ئوغلى ئەمىن ھاجى مەبلەغ چىقىرىپ ياساتقان. جانابىي ئاللاھ ئۇلارغا كاتتا ئەجرىلەرنى بەرگەي!

----يۇقارقى كىشىلەرنىڭ ياخشى كۇڭلىگە ھۇكۇمەت رەھمەت ئىيتىپ ،ھۇكۇمەت خىراجەت چىقىرىپ ياساتقان دەپ ئاڭلىغان ئىدىمغۇ؟