ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم!
تېما ېۈگۈسۈ ېۈلۈمسۈزلەردۈن بۇ خۈل ېۈلمۈلۈكنۈ ۋە ېۈنچۈكۈلۈكنۈ تەلەپ قۈلۈدۈغان سۇېالنۈ سورۈماسلۈقۈ كېرەك ېۈدۈ. كاللۈسۈدا مۇشۇ خۈل سۇېاللار بولغان مەسۇم تورداشلار تېخۈمۇ قايمۇقۈشۈ مۇمكۈن. قانداقلا بولمۈسۇن، بۇ يەردە تورداش "نۇرس" يازغان ېۈجتۈھاد ۋە مەزھەپ ھەققۈدۈكۈ ېۈككۈ ماقالۈنۈمۇ سۇنۇشنۈ توغرا تاپتۈم. ېوقۇپ پايدۈلۈنارسۈلەر. ېۈنشاېاللاھ نەپ ېالارسۈلەر.
(1)
ېەسسالامۇېەلەيكۇم ۋەرەھمەتۇللاھۈ ۋەبەراكاتۇھۇ
ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ ھەققۈدە توختالغۈنۈمۈزدا ېاۋۋال ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈنۈ ېەستايۈدۈل ېوقۇشۈمۈز
/read.php?tid-14484.html ۋە ېۈككۈ مەسۈلۈنۈ بۈلۈشۈمۈزگە توغرا كېلۈدۇ: بۈرۈ، ېۈجتۈھاد دېگەن نېمە؟ يەنە بۈرۈ، بۇ زامان قانداق زامان؟
ېۈجتۈھاد : «تۈرۈشۈش ۋە غەيرەت كۆرسۈتۈش، بۈر ېۈشقا پۈتۈن كۈچۈنۈ ۋە قۇۋۋۈتۈنۈ سەرپ قۈلۈش » مەنۈسۈدە كېلۈدۇ. فۈقھتا بولسا:«ېايەت ۋە ھەدۈسلەردۈكۈ چوڭقۇر مەنالارنۈ ۋە يۇشۇرۇن ھۆكۈملەرنۈ چۈقۈرۈش ېۈچۈن پۈتۈن كۈچۈنۈ ۋە قۇۋۋۈتۈ بۈلەن تۈرۈشۈش» دەپ تەرۈپلۈنۈدۇ. بۇ ېۈلمۈ قۇدرەتكە ۋە ېۈلاھۈ ېۈنېامغا ناېۈل بولغان كۈشۈنۈ بولسا، مۇجتەھۈد دەيمۈز.
ېۈجتۈھاد بولسا ېۈككۈگە ېايرۈلماقتا:
1- قۇرېان ۋە ھەدۈسنۈ تەتقۈق قۈلۈپ، ھۆكۈم چۈقۈرۈشقا داېۈر ېۈجتۈھاد
2- ھۆكۈملەرنۈ تەتبۈق قۈلۈش بۈلەن مۇناسۈۋەتلۈك ېۈجتۈھاد
بۈرۈنچۈ تۈردۈكۈ ېۈجتۈھادنۈ ھەركۈم قۈلالمايدۇ. چۈنكۈ بۇ تۈردۈكۈ ېۈجتۈھاد كۆپ غەيرەت، پۈداكارلۈق تەلەپ قۈلۈدۇ. يەنۈ پۈتۈنلەي ېاللاھ رازۈلۈقۈ ېۈچۈن، ھەقۈقۈي ېۈخلاس بۈلەن تۈرۈشۈشنۈ تەلەپ قۈلۈدۇ. ېۈنساندا شەيتاننۈڭ سۆزلۈرۈنۈ ېۈتۈرازسۈز قۇبۇل قۈلۈدۈغان نەفس بولغانلۈقۈ ېۈچۈن، نەفسۈنۈ چۈشەنمۈگەن بۈرۈ بۇ يولدا ماڭۈمەن دەپ كۆپۈنچە ھۆكۈملەرگە ھۈسلۈرۈنۈ ېارۈلاشتۇرۇپ قۇيۈدۇ.(ېاللاھ ساقلۈسۇن) يەنۈ، ېۈجتۈھاد ياكۈ مۇنازۈرۈدە رۈياكارانە، «مېنۈڭ توغرا» دېگەن داۋانۈ قۈلۈدۇ-دە ېۈخلاسۈ زۈدۈلۈنۈدۇ. ېۈبادەتتۈكۈ، خۇسۇسەن ېۈجتۈھادتۈكۈ ېەڭ مۇھۈم ېاساس ېۈخلاستۇر. بۇنۈ ھەركۈمنۈڭ قۈلالۈشۈ ناتايۈن. تارۈخمۇ ېۈسپاتلۈدۈكۈ بۇ يولدا مۇۋەپپەق بولغانلار ناھايۈتۈ ېاز.
ېەمما ېالۈملارنۈڭ ېۈتتۈپاقۈ بۈلەن، ېۈككۈنچۈ تۈردۈكۈ ېۈجتۈھادنۈ بولسا، ھەربۈر مۇسۇلمان، ھەربۈر ېەسۈردە قۈلالايدۇ. بۇ بولسا ېۈلگۈرۈ بۈكۈتۈلۈپ بولغان مەسۈلۈلەرنۈڭ دەلۈللۈرۈنۈ، تايانغان ېايەت-ھەدۈسلەرنۈ ېۆگۈنۈش ۋە تەتبۈق قۈلۈشتا ېۈجتۈھاد قۈلۈشتۇر. ېەسۈرۈمۈز بۇ خۈل ېۈجتۈھاد ېۈگۈلۈرۈگە تولۈمۇ ېۈھتۈياجلۈق.
بۇ مەنادۈن «ېۈجتۈھاد ېۈشۈكۈ ېوچۇقتۇر» ھەقۈقۈتۈ چۈشۈنۈلسۇن.يەنۈ ھەركۈم قابۈلۈيەت ۋە ېۈستۈداتۈغا قارۈتا بۈرۈنچۈ ياكۈ ېۈككۈنچۈ خۈل ېۈجتۈھادلارنۈ قۈلۈدۇ. ېۈسلامۈيەت قازۈنۈدۈن ھەركۈم ېۆز چۆمۈچۈگە قارۈتا ېوزۇق ېالۈدۇ. بەزۈلەرنۈڭ چۆمۈچۈ چوڭ بولۈدۇ، بەزۈلەرنۈڭ چۆمۈچ ېەمەس، قوشۇقۈ بولۈدۇ. ھۈچكۈم «مەنۈڭ چۆمۈچۈم ېەڭ چوڭ دېيەلمەيدۇ».
مۇجتەھۈدلەرنۈڭ بۈلۈشۈ لازۈم بولغان خۇسۇسلارنۈڭ بۈر قۈسمۈنۈ تۆۋەندۈكۈدەك يۈغۈنچاقلاش مۇمكۈن:
1- قۇرېاننۈڭ نازۈل بولغان تۈلۈ ېەرەپچۈنۈ پۈشۈق بۈلۈشۈ كېرەك. قۇرېاننۈڭ تۈلۈدۈكۈ ېۈنچۈكە مەنالارنۈ ېاڭقۈرالۈشۈ كېرەك.
2- قۇرېان ېۈلمۈنۈ ېۈگۈلۈشۈ كېرەك. قۇرېاندا 500گە قەدەر ېەھكام ېايەتلۈرۈ باردۇر. مۇجتەھۈد كۈشۈ بۇلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ لافزۈ مەنالۈرۈ بۈلەن بۈلۈشۈ لازۈم.
3- سۈننەت ېۈلمۈنۈ بۈلۈشۈ لازۈم. سۈننەتنۈڭمۇ تۈرلۈك ېۈنچۈكە تەرەپلۈرۈ بار.ېام-خاس، ناسۈھ-مەنسۇھ،... دېگەندەك ېۈنچۈكە تەرەپلۈرۈنۈ بۈلۈشۈ كېرەك.
4- ېۈجما ۋە ېۈتتۈپاق بۈلەن بۈرلۈككە كېلۈنگەن مەسۈلۈلەرنۈ بۈلۈشۈ كېرەك.(يەڭگۈلتەكلۈك بۈلەن بۇخۈل مەسۈلۈلەردە باشقۈچە پەتۈۋالارنۈ چۈقۈرۈش ېېغۈر خاتالۈق)
5- قۈياسنۈڭ پۈتۈن قاېۈدۈلۈرۈنۈ بۈلۈشۈ لازۈم.
6- ھۆكۈملەرنۈڭ قانداق مەقسەتتە بېرۈلگەنلۈكۈنۈ بۈلۈشۈ لازۈم. قۇرېان ۋە ھەزرۈتۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالاتۇ ۋەسسەللەم كاېۈناتقا رەھمەت بولۇپ ېەۋەتۈلگەن. بۇ ېومۇمۈي رەھمەت ېۈچۈدە ېەمۈر-بۇيرۇقلارنۈڭ زۆرۈرۈيەت، ھاجۈيەت، تەھسۈنۈيەت دەپ ېۈچ قۈسمۈ بار. مەسۈلەن: ېۈسلامدا ېېغۈرچۈلۈق ۋە تەسلۈكنۈ كۆتۈرۈۋېتۈش، ېاسانلاشتۇرۇش رەھمەتنۈڭ ېۈپادۈسۈدۇر. قۇرېاننۈڭ تەكلۈپ قۈلغانلۈرۈ بولسا داۋاملۈق قۈلۈش تەس كەلمەيدۈغان ېۈشلاردۇر.
7- توغرا چۈشۈنەلۈشۈ لازۈم. بۈرنەچچە دەلۈل بۈلەنلا بۈرتەرەپلۈمە ھۆكۈم چۈقۈرۈشتۈن ساقلۈنۈپ، قۇرېان ۋە ھەدۈسنۈڭ ېومۇمۈ مەنۈسۈنۈ چۈشۈنۈپ ھۆكۈم چۈقۈرالۈشۈ لازۈم.
8- ېۈخلاس بۈلەن،ساغلام ېۈتۈقاد بۈلەن تەرەددۇد قۈلۈشۈ لازۈم. مەسېۇلۈيۈتۈنۈ چۈشۈنۈشۈ لازۈم.
ېۈجتۈھاد ېۈشۈكۈ ېوچۇق، ېەمما ھەركۈم بۇ ېۈلۈملەرنۈ ېۆگۈنەلمەيدۇ ۋە ېۆگۈنەلمەيۋاتۈدۇ. بۇ شەرتلەرنۈ ھازۈرلۈيالمۈغان بەزۈ كۈشۈلەر ېۈجتۈھاد نامۈ بۈلەن ، ېۈجما ۋە قۈياستۈن يۈراق بۈرمۇنچە پەتۈۋالارنۈ بېرۈپ، مۇسۇلمان ېاممۈنۈڭ كاللۈسۈنۈ قاتماللاشتۇرۈۋەتكەنلۈكۈ ھەممۈمۈزگە مەلۇم. «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ» مۇشۇ سەۋەپ بۈلەن ۋە مۇشۇ خۈل كۈشۈلەرگە قارۈتۈپ يېزۈلغان. يەنۈ رۈسالۈدە بايان قۈلۈنغان ېۈجتۈھاد بولسا يۇقۈرۈدۈكۈ بۈرۈنچۈ تۈردۈكۈ ېۈجتۈھادتۇر. شۇڭا رۈسالۈنۈڭ بېشۈدۈلا «ھەددۈنۈ بۈلمۈگەنلەرنۈڭ ھەددۈنۈ بۈلدۈرۈش ېۈچۈن يېزۈلدۈ» دېيۈلۈدۇ. يەنۈ بۇ بۈرۈنچۈ تۈردە ېۈجتۈھاد قۈلۈش بۈر-ېۈككۈ يۈل ېۆگۈنۈش بۈلەنلا ،مۇجتەھۈد بولدۇم دەپ قالغانلارغا ېۈجتۈھاد قۈلۈش(بۈرۈنچۈ تۈردۈكۈ) ېۇنداق ېاسان ېۈش ېەمەسلۈكۈنۈ بۈلدۈرۈش ېۈچۈن يېزۈلغاندۇر.
ېۈجتۈھاد ھەققۈدۈكۈ بۈر نەچچە ھەدۈسنۈ ھوزۇرۇڭلارغا سۇناي:
«ېاخۈر زاماندا بۈر قەۋم مەيدانغا كېلۈدۇ. جاھۈللار (ېۈلۈمسۈزلەر) باش بولۇپ ېۈنسانلارغا پەتۈۋا بېرۈدۇ. بۇنۈڭ بۈلەن ھەم ېۆزۈ ېازۈدۇ، ھەم باشقۈلارنۈ ېازدۇرۈدۇ» ‹بۇخارۈ،مۇسلۈم،تۈرمۈزۈدۈن›
«دۈننۈڭ بۇزۇلۇشۈغا يول ېاچقان ېۈچ سەۋەپ بار: گۇناھكار فۈقھ ېالۈمۈ، زالۈم دۆلەت باشلۈقۈ ۋە جاھۈل مۇجتەھۈد» ‹فەيزۇل قادۈر،1\52›
«كۈمكۈ ېاللاھتۈن باشقۈسۈ ېۈچۈن ېۈلۈم ېۆگۈنۈدۈكەن، جەھەننەمدۈكۈ جايۈنۈ ھازۈرلۈسۇن» ‹تۈرمۈزۈ›
******
ېەسەرنۈڭ بېشۈدا «بۇ زاماندا ېۇنۈڭغا كۈرۈشكە «ېالتە توسقۇنلۇق» بار.» دېيۈلۈۋاتۈدۇ. ېۇنداقتا بۇ زامان قانداق زامان؟
ېالۈملارنۈڭ نەزۈرۈدە ۋە ھەتتا كۆپۈنچە مۇسۇلمان ېاۋامنۈڭمۇ ېۈتۈراپۈدا، بۇ زامان ېاخۈرزاماندۇر. يەنۈ دەججال پۈتنۈسۈ يامرۈغان بۈر زامان. دۇنيا تارۈخۈدا ھۈچبۈر زاماندا بولمۈغان دۈنسۈزلۈق پۈتنۈسۈ بۇ زاماندا ېوتتۇرۈغا چۈقماقتا. ۋە بۇ پۈتنۈدۈن باشلانغان بۈر تۈركۈم پۈتنۈلەر ېۈنسانۈيەتنۈ زۈدۈلۈمەكتە. بۇ پۈتنۈدۈن يارۈلانغان ېۈنسانلار دۈنسۈزلۈقلۈرۈ تۈپەيلۈ ېاخۈرەت ھۈسسۈ بولمۈغاچقا، پۈتۈن ھۇجۇدۈ بۈلەن دۇنيا ېۈچۈن تۈرۈشماقتا. پۇل-مال توپلاش، خۇشال ياشاش، دۇنياسۈنۈ گۈزەللەشتۈرۈش ېۈچۈن تۈرۈشۈش...ۋەھاكازا. بۇ تۈپەيلۈ پەيغەمبۈرۈمۈز خەۋەر بەرگەن ېاخۈر زامان ھەققۈدۈكۈ كۆپلۈگەن ۋەزۈيەتلەرمۇ مۇشۇ زاماندا ېوتتۇرۈغا چۈقماقتا، پۈتۈن دۇنيا،ھەتتا مۇسۇلمانلارمۇ بۇ پۈتنۈدۈن ساقلۈنالمايۋاتۈدۇ، پەيغەمبۈرۈمۈز ېەندۈشە بۈلەن خەۋەر بەرگەن ۋەزۈيەتلەر ېۆز ېەينۈ بۈلەن بولۈۋاتۈدۇ: ېۈماننۈ قەلپتە ساقلاش، چوغنۈ قولۈدا تۇتقاندەك قۈيۈن بولۈۋاتۈدۇ.(يەنۈ، ېۈمانسۈزلۈق ۋە ېۈمان ېاجۈزلۈق مەسۈلۈسۈ پۈتۈن دۇنيا مۈقياسۈدۈكۈ چوڭ مەسۈلە بولۈۋاتۈدۇ.) كۈشۈ كېچۈسۈ مۆېمۈن ھالۈدا ېۇخلۈسا، ېەتۈگەنۈ كافۈر بولۇپ تۇرۈۋاتۈدۇ. ۋەيا بۇنۈڭ ېەكسۈ بولۈۋاتۈدۇ. يەنۈ ېەتراپتا پۈتنۈلەر ېۇقەدەر كۆپ، ېۈمانۈ ېاجۈز بۈر كۈشۈنۈڭ گۇناھلارنۈ ېۈشلۈشۈگە مۈڭلارچە شاراېۈتلار بولغانلۈقتۈن، بۇ خۈل كۈشۈلەر كۈندۈزۈ گۇناھ ېۈشلۈسە، كېچۈسۈ تۆۋبە بۈلەن ېۇخلاۋاتۈدۇ، ياكۈ ېەكسۈ بولۈۋاتۈدۇ. «ېۈنسانلارنۈڭ بېشۈغا بۈر زامان كېلۈدۇكۈ، ېۇلاردۈن جازانە يېمۈگەن قالمايدۇ، يېمۈسۈمۇ توزانلۈرۈ ېۇلارغا قونۈدۇ.» (بانكۈلار بۇنۈڭغا مۈسال. ھازۈر بانكۈغا پۇل قويمايدۈغان بۈرەر كۈم يوققۇ دەيمەن؟)، تەجرۈبۈسۈز ياشلار باش بولۈۋاتۈدۇ...؛، ېۈچ نەرسە ناھايۈتۈ قۈممەتلۈك بولۈدۇ: ھالال پۇل، ېەمەل قۈلۈنغان سۈننەت ۋە سادۈق بۈر دوست؛، ھاپۈزلارنۈڭ كۆكسۈدۈن قۇرېان كۆتۈرۈلۈپ كېتۈۋاتۈدۇ، يەنۈ ېۇنۇتقاقلۈق ېەۋج ېېلۈۋاتۈدۇ؛ قەلەم كۆپۈيۈۋاتۈدۇ؛ يەنۈ ساۋاتلۈقلار كۆپۈيۈۋاتۈدۇ. چوڭلار مەرھەمەتسۈز، كۈچۈكلەر ھۆرمەتسۈز بولۈدۇ؛ سالام پەقەت تونۇغانلارغا بېرۈلۈۋاتۈدۇ؛ ېەرلەر ېۆزلۈرۈنۈ ېاياللارغا، ېاياللار بولسا ېەرلەرگە ېوخشۈتۈۋاتۈدۇ؛ ېەرەپ چۆللۈرۈ يېشۈللاشتۈ؛ ېاللاھ تاېالا ېاشكارە ېۈنكار قۈلۈنۈۋاتۈدۇ؛(دۈنسۈزلۈق...) خاېۈنلارنۈ ېۈشەنچلۈك دەپ، ېۈشەنچلۈك بولغانلارنۈ خاېۈن دەۋاتۈدۇ. مەمۇرلار كۆپۈيۈۋاتۈدۇ، ېەمما ېارۈسۈدا توغرا ېۈش يۈرگۈزۈۋاتقانلار ېازۈيۈۋاتۈدۇ. ېۈمارەتلەرنۈ سېلۈشتا بەستلۈشۈلۈۋاتۈدۇ. بالا-مۇسۈبەت كۆپۈيۋاتۈدۇ. كۈيۈم كۈيگەن يالۈڭاچ ېاياللار مەيدانغا كېلۈۋاتۈدۇ...
ېەزۈز پەيغەمبۈرۈمۈز خەۋەر بەرگەن ېۈشلار ېەينۈ بۈلەن ېۆز ېەتراپۈمۈزدا يۈز بەرمەكتە. ېاخۈر زاماندۈكۈ ېەڭ چوڭ پۈتنە دەججال پۈتنۈسۈدۇر. ېۈسلامدا بولسا ېەڭ چوڭ سانۈلۈدۈغان گۇناھ ېۈمان مەسۈلۈسۈدە، خۇسۇسەن ېاللاھنۈ ېۈنكار قۈلۈشتۇر. بۇ زاماندا بولسا باشتا دېگەندەك ھۈچبۈر زاماندا كۆرۈلۈپ باقمۈغان بۈر ېېقۈم-دۈنسۈزلۈق ېېقۈمۈ مەيدانغا كەلدۈ ۋە ېۈنسانۈيەتنۈڭ يېرۈمۈدۈن كۆپۈ بۇ پۈتنۈنۈڭ تەسۈرۈگە بۈۋاستە ېۇچرۈدۈ ۋە ېۇچرۈماقتا. ھۇجۇم ېۈسلام بۈناسۈنۈڭ ېۇلۈ بولغان ېۈمانغا بولماقتا. دۈنسۈزلار ۋە باشقا دۈن دۈشمەنلۈرۈ، بۈر تۈركۈم مەقسەتلۈرۈ بۈلەن ېۈسلامغا دۈشمەنلۈكۈنۈ داۋام قۈلماقتا. ماددۈ ھۇجۇملاردۈن سۈرت، مۇسۇلمانلارنۈڭ ېۈتۈقادۈغا، يەنۈ قۇرېان ۋە ېۈمان ھەقۈقەتلۈرۈگە قارشۈ نەزۈرۈيەلەر، پەلسەپۈلەر ېوتتۇرۈغا چۈقۈپ، دۈنۈمۈزغا چوڭ مۇسۈبەتلەر كېلۈۋاتۈدۇ. شۇنداق، ھەقۈقۈي مۇسۈبەت دۈنغا كەلگەن مۇسۈبەتتۇر. يەنۈ، ېەگەر بۈزگە ماددۈ ياكۈ دۇنياۋۈ مۇسۈبەتلەر كەلگەن بولسا، ھەدۈسۈ شەرۈفنۈڭ مەېالۈ بويۈچە، ېاللاھ ېۆز پەزلۈ بۈلەن بۈزگە ساۋاپ يازۈدۇ(ېاللاھۇ رەززاقۇل كەرۈم!). دۇنياسۈمۈز خاراپ بولسۈمۇ ېاخۈرۈتۈمۈز بۈنا بولۈدۇ. ېەمما مۇسۈبەت دۈنغا كەلسە، بۇ مۇسۈبەت بۈلەن دۇنيادۈمۇ مەنۈۋۈ ېازاپ ېۈچۈدە ياشۈغۈنۈمۈزدەك، ېاخۈرۈتۈمۈزمۇ خاراپ بولۈدۇ. پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ:«ماڭا كەلگەن مۇسۈبەتنۈ دۈنۈمدۈن قۈلمۈغۈن» دەپ دۇېا قۈلۈشۈ ېەينۈ شۇ ھۈكمەت بولسا كېرەك. بۈگۈنكۈ كۈندە مۇسۇلمانلار ماددۈ ۋە دۇنياۋۈ جەھەتتۈن مەغلۇپ بولۈۋاتۈمۈز، ېۇنۈڭ ېۈستۈگە بۇ مۇسۈبەت بۈزنۈڭ دۈنۈمۈزغا ھەم تەھدۈت قۈلۈۋاتۈدۇ. «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ» دە دېيۈلگەندەك، بۇ زامان ېۈسلام ېۈچۈن بوران-چاپقۇنلۇق بۈر زاماندۇر.
بۇ ېۈككۈ مەسۈلۈنۈ چۈشەنگەندۈن كېيۈن، ېۈچۈنچۈ مەسۈلە-ېۈختۈلاپ مەسۈلۈسۈ ھەققۈدە ېازراق توختۈلايلۈ. چۈنكۈ «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ»-ېۈختۈلاپنۈڭ كېلۈپ چۈقۈشۈدۈن توسۇش، كونا ېۈختۈلاپنۈ تۈگۈتۈش ۋە ېۈتتۈپاقلۈشۈش ېۈچۈن يېزۈلغان:
نېمە ېۈچۈن ېەھلۈ ېازغۇن بولغان ناھەق يولدۈكۈ كافۈرلار بۈر-بۈرۈ بۈلەن رۈقابەتسۈز ېۈتتۈپاقلۈشۈدۇيۇ، ېەھلۈ ھەق، ېەھلۈ ېۈسلام بولغان مۇسۇلمانلار ېۆزېارا ېۈختۈلاپلۈشۈدۇ؟ بۇ سۇېال مۇھۈم ۋە مۇدھۈش بۈر سۇېالدۇركۈ، ھەركۈم ېۆز ېەقلۈ ۋە ۋۈجدانۈدۈن سوراپ كۆرۈشۈ لازۈم!
بۇنۈڭغا بەددۈېۇززاماننۈڭ جاۋابۈدۈن بۈرېاز ېۈزۈنتە ېېلۈشنۈ مېنۈڭچە يېتەرلۈك كۆردۈم، ېۈختۈلاپنۈڭ يەتتە سەۋەبۈدۈن ېازراق ېۈزۈنتۈنۈ ۋە بۈر تەۋسۈيەسۈنۈ ھوزۇرۇڭلارغا سۇنۈمەن، تولۇقۈنۈ ېوقۇشنۈ خالۈغانلار ېۆزلۈرۈ ېۈجتۈھاد قۈلۈپ ېوقۇسۇن:
ېالتۈنچۈ سەۋەپ: ېەھلۈ ھەقنۈڭ ېۈختۈلاپلۈشۈشۈ- نامەرتلۈكۈدۈن، تۈرۈشماسلۈقۈدۈن ېەمەس؛ غەپلەتلۈك ېەھلۈ دۇنيانۈڭ ېۈتتۈپاقلۈشۈشۈمۇ مەرتلۈكۈدۈن، بۈر-بۈرۈگە تۆھپۈكارلۈقۈدۈن ېەمەس. بەلكۈ ېەھلۈ ھەقنۈڭ كۆپۈنچۈسۈ ېاخۈرەتلۈك پايدۈلارنۈ چۈشەنگەچكە، ېۇ ېەھمۈيەتلۈك ۋە كۆپ بولغان مەسۈلۈلەردە ېۈزدۈنۈشۈ، ھۈممەت قۈلۈشۈ، پۈداكارلۈقۈ تارقاق بولۈدۇ. چۈنكۈ، ھەقۈقۈي سەرمايۈسۈ بولغان ۋاقتۈنۈ بۈرلا مەسۈلۈگە سەرپ قۈلمۈغانلۈقۈ ېۈچۈن، يولداشلۈرۈ بۈلەن مەھكەم ېۈتتۈپاق تۈزەلمەيۋاتۈدۇ. چۈنكۈ، مەسۈلۈلەر كۆپ، داېۈرۈلەر كەڭدۇر. غەپلەتلۈك ېەھلۈ دۇنيا بولسا، پەقەت دۇنيا ېۈچۈن تۈرۈشقانلۈقۈ ېۈچۈن، پۈتۈن ھۈسياتلۈرۈ بۈلەن، روھ ۋە قەلۈپلۈرۈ بۈلەن شۈددەتلۈك بۈر سۈرەتتە دۇنيا ھاياتۈغا داېۈر مەسۈلۈلەرگە يېپۈشۈدۇ، تۈرۈشۈدۇ. ۋە ېۇ مەسۈلۈدە ېۇنۈڭغا ياردەم قۈلغانلارغا پۈتۈن كۈچۈ بۈلەن يېپۈشۈدۇ.ھەقۈقەت نوقتۈنەزۈرۈدە بەش پۇڭغا ېەرزۈمۈگەن، ھەم ېەھلۈ ھەق بەش پۇڭلۇق ېۈتۈبار بەرمۈگەن مەسۈلۈلەردە، دۈۋانۈلەرچە قۈممەتلۈك ۋاقتۈنۈ سەرپ قۈلۈدۇ. خۇددۈ ېەخمەق بۈر ېالماسچۈ يەھۇدۈ مۈڭ ېالتۇن بېرۈپ، بۈر ېەينەك پارچۈسۈنۈ سېتۈۋالغاندەك، ېالتۇن قۈممۈتۈدۈكۈ ۋاقتۈنۈ، ېەرزۈمەس ۋە ېۆتكۈنچۈ بەختۈ ېۈچۈن سەرپ قۈلۈدۇ. ېاز بۈر ھەق ېۈچۈن، شۈددەتلۈك ھۈسلۈرۈ بۈلەن (تاماخورلۇق، سەپسانۈيەتچۈلۈك،..) تۈرۈشقانلۈقۈ ېۈچۈن، باتۈل يولدا كېتۈۋاتقان بولسۈمۇ، ېۈشلۈرۈدا ېۈخلاس بۈلەن تۈرۈشقاچقا، مۇۋەپپەقۈيەت قازۈنۈۋاتۈدۇ ۋە ېەھلۈ ھەق بولغان مۇسۇلمانلار ېۈستۈدۈن غەلبە قۈلۈۋاتۈدۇ. بۇ غەلبە نەتۈجۈسۈدە ېەھلۈ ھەقمۇ مەغلۇبۈيەتكە، مەھكۇمۈيەتكە ۋە رۈياغا چۈشۈپ، ېۈخلاسۈنۈ يوقۈتۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ نامەرد، ھۈمايەتسۈز ېەھلۈ دۇنياغا دۇنيا ېۈچۈن بويسۇنۇشقا مەجبۇر بولۈدۇ.
ېەي ېەھلۈ ھەق ! ېەي ھەقپەرەس ېەھلۈ ھەق ۋە ېەھلۈ ھەقۈقەت! بۇ مۇدھۈش ېۈختۈلاپ كېسەللۈكۈگە قارشۈ بۈر-بۈرۈڭلارنۈڭ خاتالۈقۈ بۈلەن ھەپۈلەشمەي، قېرۈندۈشۈڭلارنۈڭ ېەيۈبۈگە قارۈتا كۆزۈڭلارنۈ يۇمۇڭلار! وَاِۇَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا دېگەن قۇرېانۈي ېەخلاق بۈلەن ېەخلاقلۈنۈڭلار! سۈرتقۈي دۈشمەننۈڭ ھۇجۇمۈغا دۇچ كەلگەندە، ېۈچكۈ ېۈختۈلاپنۈ تەرك قۈلۈڭلار ۋە ېەھلۈ ھەقنۈڭ مەغلۇبۈيۈتۈ ۋە پەس ھالغا چۈشۈشۈدۈن قۇتۇلۇشنۈ ېەڭ بۈرۈنچۈ ۋە ېەڭ مۇھۈم ېاخۈرەتلۈك ۋەزۈپە دەپ بۈلۈپ، يۈزلەرچە ېايەت ۋە ھەدۈسنۈڭ شۈددەتلۈك ھالدا بۇيرۇق قۈلغان-قېرۈنداشلۈق، مۇھەببەت ۋە ېۆز-ېارا ياردەمنۈ يايدۇرۇڭلار. پۈتۈن ھۈسلۈرۈڭلار بۈلەن، ېەھلۈ دۇنيادۈن تېخۈمۇ شۈددەتلۈك بۈر سۈرەتتە مەسلەكداشلۈرۈڭلار ۋە دۈنداشلۈرۈڭلار بۈلەن ېۈتتۈپاقلۈشۈڭلار.. يەنۈ، ېۈختۈلاپقا كۈرمەڭلار. «بۇنداق كۈچۈك مەسۈلۈلەر ېۈچۈن قۈممەتلۈك ۋاقتۈمنۈ سەرپ قۈلۈشنۈڭ ېورنۈغا، ېۇ قۈممەتلۈك ۋاقتۈمنۈ زۈكۈر ۋە تەپەككۇر قاتارلۈق ېۈشلارغا سەرپ قۈلاي» دەپ، ېۈختۈلاپتۈن، ېۈختۈلاپۈ مەسۈلۈلەردۈن چۈكۈنۈڭلار، ېۈتتۈپاقنۈ زەېۈپلەشتۈرمەڭلار. (-بەددۈېۇززامان)
شۇنداق، بۈر فابرۈكۈنۈڭ چاقلۈرۈ بۈر-بۈرۈ بۈلەن رۈقانەتلەشمەسلۈكۈ كېرەك. ېەگەر «سەن تېز چۆگلۈدۈڭ، سەن ېاستا چۆگلۈدۈڭ»دەپ رۈقابەتكارانە، بۈر-بۈرۈنۈ تەنقۈد قۈلسا، بۇ فابرۈكا بۇزۇلۈدۇ ياكۈ نورمال خۈزمەت قۈلالمايدۇ. تۆت دانە «1» بۈر يەرگە كەلسە ېۇلارنۈڭ قۈممۈتۈ 1111 بولۈدۇ-دە، ھەربۈرۈنۈڭ قۈممۈتۈ 1000 ھەسسە ېاشۈدۇ. ېەگەر بۈرلەر خانۈسۈدۈكۈ بۈر ېۆزۈنۈ قۈممەتسۈز كۆرسە، ياكۈ مۈڭلەر خانۈسۈدۈكۈ 1 ېۆزۈنۈ چوڭ چاغلۈسا، بۇ سەۋەپتۈن بۈر-بۈرۈنۈ ېەيپلۈسە، ېۈتتۈپاقلۈق بۇزۈلۈدۇ-دە، ھەربۈرۈنۈڭ قۈممۈتۈ مۈڭدۈن بۈرگە چۈشۈدۇ. ېاللاھ رۈزالۈقۈدۈكۈ ېەھلۈ ھەقنۈڭ يولۈدا، ېۈشنۈڭ ماددۈ سانۈ ياكۈ دۇنياۋۈ نەتۈجۈسۈ ېەمەس، بەلكۈ ېۈخلاس ېاساستۇر. زەررە قەدەر ېۈخلاسلۈق ېەمەل، پاتمانلارچە ېۈخلاسسۈز ېەمەلدۈن ېۈستۈندۇر. يەنۈ ېۈخلاسسۈز بۈر مۈليون سەدۈقە قۈلۈشتۈن ېۈخلاسلۈق ھالدا بۈر كوي سەدۈقە مۈڭلارچە ھەسسە ېۈستۈندۇر. بۇ نوقتۈدۈن بۈر مۈليون سەدۈقە قۈلغان كۈشۈ بۈر كوي سەدۈقە قۈلغاننۈ ېەيپلۈمەسلۈكۈ، ۋەيا كۈبۈرلەنمەسلۈكۈ لازۈم. «مۇسۇلمانلار بۈر تەندۇر» سۆزۈ ېۈخلاسنۈ بۈزگە ېەسكەرتۈدۇ. يەنۈ ھەربۈرۈمۈز بۇ تەننۈڭ بۈردۈن ېەزاسۈ، ھۆجەيرۈسۈ ياكۈ ېاتومۈ. بۈر-بۈرۈمۈزنۈ تەنقۈد قۈلساق، ېۆز ۋەزۈپۈمۈزنۈ يۇقۈرۈ ياكۈ تۆۋەن كۆرسەك، بۇ تەن كېسەل بولۈدۇ. ھەم كېسەل بولدۈ. ېۈختۈلاپ كېسۈلۈگە بۈز «ېۈخلاس» ۋە «قېرۈنداشلۈق»،« ېۆز-ېارا ياردەم»، «قېرۈنداش قېرۈنداشنۈ ېەيۈبلۈمەسلۈك» دورۈلۈرۈ ېۈستۈمال قۈلۈشۈمۈز كېرەك. مادەم مەقسۈتۈمۈز ېاللاھ رازۈلۈقۈدۇر، ھەم ېاللاھ رازۈلۈقۈ ېۈخلاس بۈلەن قازۈنۈلۈدۇ، ېۇنداقتا ېەمەللۈرۈمۈزدە ېۈخلاسنۈ ېاساس تۇتۈشۈمۈز لازۈم. بەددۈېۇززامان ھەزرەتلۈرۈنۈڭ بۇ ھەقتۈكۈ 9 تەۋسۈيۈسۈنۈ ېورتاقلاشساق:
1- مۇسبەت ھەرۈكەت قۈلۈش؛ يەنۈ، باشقا مەسلەكلەرنۈڭ ېاداۋۈتۈ ۋە خاتالۈقۈنۈلا ېويلۈماسلۈق، ېۇنۈڭ بۈلەن مەشغۇل بولماسلۈق
2- ېۈسلامۈيەت داېۈرۈسۈ ېۈچۈدۈكۈ مەشرەپلەرگە مۇھەببەت ۋە قېرۈنداشلۈق ۋە ېۈتتۈپاقلۈق كۆرسۈتۈش(تاشقۈ دۈشمەن ھۇجۇم قۈلغاندا، ېۈچكۈ ېۈختۈلاپ قۈلۈش كۈچنۈ زەېۈپلەشتۈرۈدۇ)
3- ھەربۈر ھەق مەسلەكتۈكۈ كۈشۈ باشقا مەسلەكتۈكۈلەرگە چېقۈلماسلۈقتۈكۈ ھەققۈ بولسا:«مېنۈڭ يولۇم توغرا، ياكۈ تېخۈمۇ توغرۈدۇر.»دېيۈشۈ لازۈم. ېەمما باشقا يوللاردۈكۈلەرنۈڭ ھەقسۈزلۈقۈنۈ ياكۈ خاتا ېۈكەنلۈكۈنۈ ېۈما قۈلۈدۈغان «پەقەت مېنۈڭلا يولۇم توغرا»ياكۈ «مېنۈڭلا يولۇملا ھەقتۇر» دېمەسلۈك بولغان-ېۈنساپ دەستۇرۈنۈ رەھبەر تۇتۇش.
4- ۋە مۇسۇلمانلار بۈلەن ېۈتتۈپاق-تەۋفۈقۈ ېۈلاھۈنۈڭ بۈر سەۋەبۈ ۋە دۈندارلۈقتۈكۈ ېۈززەتنۈڭ بۈر سەۋەبۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ چۈشۈنۈش
5- ھەم ېەھلۈ ېازغۇنلار ۋە ھەقسۈزلەر ېۆز-ېارا ياردەم قۈلغانلۈقۈ ېۈچۈن، جاماېەت سۈرۈتۈدۈكۈ قۇۋۋەتلۈك بۈر مەنۈۋۈ شەخسنۈڭ بۈزگە ھۇجۇم قۈلۈۋاتقان زاماندا، ېەھلۈ ھەق تەرەپمۇ بۈر مەنۈۋۈ شەخسنۈ چۈقۈرۈپ، ېۇ مۇدھۈش ېازغۇن مەنۈۋۈ شەخسكە قارشۈ ھەققانۈيەتنۈ مۇھاپۈزەت قۈلۈش.(يەنۈ بۈر تەن ھۆكۈمۈگە ېۆتۈش)
6- ھەقنۈ باتۈلنۈڭ ھۇجۇمۈدۈن قۇتقۇزۇش ېۈچۈن
7- نەفس ۋە مەنمەنچۈلۈكۈنۈ تەرك قۈلۈش
8- خاتا چۈشۈنۈشنۈ تەرك قۈلۈش(يەنۈ باشقا مەسلەكتۈكۈلەرنۈ خاتا چۈشۈنۈۋېلۈپ، ېۇلارنۈ ېازغۇن ياكۈ دۈشمەن دەپ بۈلمەسلۈك)
9- ېەھمۈيەتسۈز بولغان رۈقابەت ھۈسسۈنۈ تەرك قۈلۈپ، ېۈخلاس بۈلەن ۋەزۈپۈسۈنۈ ېادا قۈلۈش.(يەنۈ ېاخرەتلۈك خۈزمەت سان بۈلەن ېەمەس، بەلكۈ ېۈخلاس بۈلەن ېۆلچۈنۈدۇ. «بۇ ساۋاپنۈ مەن قازۈناي» دەپ باشقا مەسلەكلەر بۈلەن رۈقابەت قۈلۈش ېەھمۈيەتسۈز رۈقابەتتۇر.)
بۇ مەسۈلۈلەر چۈشۈنۈلگەندۈن كېيۈن «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ»نۈ قايتا ېوقۇساق ېۈنشاېاللاھ چۈشۈنۈشلۈك بولۈدۇ. (ېەگەر ھەقۈقۈ چۈشۈنۈش نۈيۈتۈ بولسا). يەنۈ بۇ رۈسالۈدۈن «ېۈجتۈھاد قۈلماسلۈق كېرەك» دەيدۈغان خاتا مەنا چۈقمايدۇ. بۇ يەردە مەن ېۈجتۈھاد قۈلۈۋاتقان ھەربۈر ېالۈمۈمۈزغا مۇۋەپپەقۈيەت تۈلەيمەن! ېاللاھ ھەممۈمۈزنۈ ېۈخلاسلۈق، مۇسۇلمانلار ېۈتتۈپاقۈ ېۈچۈن تۈرۈشۈدۈغان كۈشۈلەردۈن قۈلسۇن !
قۇرېان بۈزگە بايان قۈلغان قۈسسەلەر پەقەت بۈر قۈسسە ېەمەس، ېۇنۈڭدا ھەربۈرۈمۈز ېۈچۈن كۆپلۈگەن ھۈكمەتلەر، نەسۈھەتلەر، ېۈبرەتلەر بار. ېادەم ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېوغۇللۈرۈ قابۈل بۈلەن ھابۈلنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ ېاداۋەت، ېۈنسانۈيەتتۈكۈ تۇنجۈ قانلۈق ۋەقەدۇر. ېاللاھ بۈزنۈ بۇ ۋە بۇنۈڭدەك قۈسسۈلەرنۈڭ ھەقۈقۈي مەنۈسۈنۈ تەپەككۇر قۈلۈدۈغانلاردۈن قۈلسۇن!
تۈمۈدۈن سۈرت بۈرنەچچە ېېغۈز سۆزۈم:
ساجۈيە تورۈدۈكۈ نۇرچۈلارنۈڭ خاتالۈقۈ ھەققۈدۈكۈ بايانلار بۈرقەدەر بۈرتەرەپلۈمە باياندۇر. مەسۈلەن: «مەكتەپتە ېوقۇ-ېوقۇتۇش خۈزمەتلۈرۈ توختاپ قالماسلۈق ېۈچۈن ېوقۇغۇچۈ ۋە ېوقۇتقۇچۈلارغا ياغلۈقنۈ ېېلۈۋېتۈشكە رۇخسەت قۈلغانلۈقۈ» پۈتۈن ېۆمرۈدە بېشۈدۈن سەللۈنۈ ېالمۈغان ۋە دوپپا ۋە سەللە كېيۈش چەكلۈنۈپ، كۈيگەنلەرنۈ تۈرمۈگە تاشلۈغان بۈر زاماندا، «بۇ سەللە بېشۈم بۈلەن بۈللە چۈقۈدۇ!» دېگەن زات-بەددۈېۇززاماننۈڭ شاگۈرتلۈرۈ ھۈجاپسۈزلۈققا يول قويۈشۈ ېەسلا مۇمكۈن ېەمەس. «دۈن دۇنيا ېۈچۈن پۈدا قۈلۈنمايدۇ!» بۇ رۈسالەېۈ نۇردۈكۈ ېاساسۈي بۈر قاېۈدە. بەلكۈم نۇرچۈلارنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ بۈرقۈسۈم سۈياسۈي مەقسەتتۈكۈلەر بۇ خۈل پەتۈۋالارنۈ چۈقارغان بولۈشۈ مۇمكۈن. ېەمما بۇ ېومۇمۈي نۇرچۈلارنۈڭ خاتالۈقۈ بولالمايدۇ. ھەم ھەربۈر نۇرچۈ شۇ خۈل ېۈدۈيۈدە دۈيۈش بۈر تۆھمەت بولۈدۇ. باراقسان ېۆسكەن بۈر ېورماننۈڭ بۈر بۇلۇڭۈغا كۈرگەن بۈر كۈشۈ تېرەك دەرۈخۈنۈ كۆرگەن بولسا، «پۈتۈن ېورماندۈكۈ ھەممە دەرەخ تېرەك دەرۈخۈ ېۈكەن» دېيەلمەيدۇ. بۇ بۈر قۈسۈم تېرەكتۈن ېۆتسە، چەكسۈز مېۋۈلۈك دەرەخ بارلۈقۈنۈ پەقەت ېورماننۈ تولۇق ېايلانغان بۈر ېادەم بۈلۈدۇ. بۇ خۇددۈ ھاراق ېۈچكەن بۈرنەچچە گۇناھكار مۇسۇلماننۈ كۆرۈپ، مۇسۇلمانلار ھاراق ېۈچۈدۈكەن دېگەندەك ېۈش.
نۇرچۈلارنۈڭ بۇخۈل خاتالۈقۈ بارلۈقۈنۈ مەنمۇ ېاڭلۈماپتۈكەنمەن. ھۆكۈم ېۈنساپ بۈلەن، تەكشۈرۈپ تولۇق بېكۈتكەندۈن كېيۈن چۈقۈرۈلسا ياخشۈ. بولمۈسا بەزۈ تۆھمەتلەردۈن خالۈ بولغۈلۈ بولمايدۇ.
ېاللاھ بۈزنۈ دۈنۈي مەسۈلۈلەردە نەفسۈمۈزگە، ھۈسلۈرۈمۈزغا تايۈنۈدۈغانلاردۈن قۈلمۈسۇن، ھەممۈمۈزنۈ سۈراتەل مۇستەقۈمگە باشلۈسۇن! ېامۈن!
(2)
ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم!
ھۆرمەتلۈك تورداشلار، بۇ يەردە مەزھەپ ھەققۈدە ېازراق توختۈلۈشنۈ لايۈق كۆردۈم. چۈنكۈ يۇقۈرۈدا ېۈختۈلاپ ھەققۈدە بايان بولۇپ ېۆتتۈ. كۆپۈنچە كۈشۈلەرنۈڭ دۈنۈ مەسۈلۈلەردە «ېۈختۈلاپ» سۆزۈنۈ ېاڭلۈغان ھامان، «مەزھەپ» دېگەن سۆز كاللۈسۈغا كېلۈدۇ. ېەھلۈ سۈننەت ېۈتۈقادۈ مەزھەپكە قانداق قارايدۇ؟ تۆۋەندە بۇ ھەقتە توختۈلۈپ باقايلۈ:
مەزھەپلەر ېارۈسۈدا نېمە ېۈچۈن پۈكۈر ېوخشۈماسلۈقۈ بولۈدۇ؟
بۇنۈڭ سەۋەبۈنۈ كۆپ تەرەپلەردۈن ېۈزدەش مۇمكۈن. ېەمما مەزھەپلەر ېارۈسۈدۈكۈ پۈكۈر ېوخشۈماسلۈقۈنۈڭ ېاساسۈ يەنۈلا-شەخسلەر ېارۈسۈدۈكۈ پۈكۈر ېوخشۈماسلۈقۈدۈندۇر. چۈنكۈ ھەربۈر كۈشۈدە قابۈلۈيەت بۈر-بۈرۈدۈن پەرقلۈق بولغاچقا ۋە زامان-ماكان جەھەتتۈكۈ ياشاش شاراېۈتۈ ھەرخۈل بولغاچقا، ېۈجتۈھادلۈرۈمۇ پەرقلۈق بولۈدۇ. قۇرېاندۈن ھەممە سۇېالغا جاۋاپ تاپقلۈ بولۈدۇ، ېەمما ھەممە سۇېالنۈڭ جاۋابۈ ېېنۈق، ېۇدۇل بايان قۈلۈنمايدۇ. بۇنۈڭدۈن سۈرت قۇرېاندا ھۆكۈم ېۈپادە قۈلۈنغان ېايەتلەر (بۇ خۈل ېايەتلەرنۈ ناس دەيمۈز)نۈ مۇجتەھۈدلەرنۈڭ چۈشۈنۈشلۈرۈمۇ ھەرخۈل بولۈشۈ مۇمكۈن. يەنۈ ېۇسسۇلۈ فۈقھتا ناسلارنۈڭمۇ كۆپ تۈرلۈرۈ بولماقتا: ھافۈ، مۈجمەل، كۈنايە، ھەقۈقەت، مۇتلەق-مۇقەييەد، خاس-ېام،..غا ېوخشاش. بۇ سەۋەپتۈن مۇجتەھۈدلەرنۈڭ ېوخشاش بۈر ناس ېايەتنۈ چۈشۈنۈشلۈرۈ ھەرخۈل بولماقتا. بۇنۈڭدۈن سۈرت ھەدۈسلەرمۇ تۈرلەرگە ېايرۈلغاندۇر: مۇتەۋاتۇر، مەشھۇر، خەبەرۈ ۋاھۈد، مۇرسەل، مۇتتەسۈل.. دېگەندەك. بۇ ھەدۈسلەرنۈ دەلۈل قۈلۈپ قوللۈنۈشتا مۇجتەھۈدلەرنۈڭ پۈكۈرلۈرۈ باشقا-باشقۈدۇر. بۇ سەۋەپتۈن پەرقلۈق كۆزقاراشلار ېوتتۇرۈغا چۈقۈدۇ. مەسۈلەن: ھەنەفۈ مەزھۈپۈدە ھەدۈسلەرگە بۈراز ېۈنچۈكە مۇېامۈلە قۈلۈدۈغان بولۇپ، خەبەرۈ ۋاھۈدۈ (بۈرلا كۈشۈ رۈۋايەت قۈلغان ھەدۈس)نۈ دەلۈل قۈلۈپ قوللانمايدۇ. شافۈېۈيلار بولسا خەبەرۈ ۋاھۈدۈنۈ دەلۈل قۈلۈپ قوللۈنۈدۇ ۋە قۈياس قۈلۈپ ېۈشلۈتۈدۇ. ھەنەفۈلەر مۇرسەل ھەدۈستۈن ھۆكۈم چۈقارسا، شافۈېۈلەر قوللانمايدۇ. يەنۈ بۇنۈڭغا ېوخشاش دەلۈل قوللۈنۈشتا ھەرقايسۈ مەزھەپنۈڭ پەرقلۈق مۈتوت ۋە ېۇسلۇپلۈرۈ بولۈدۇ ھەم بەزۈ دەلۈللەرنۈ چۈشۈنۈشلۈرۈمۇ پەرقلۈق بولۈشۈ مۇمكۈن. بۇ مۇجتەھۈدلەرنۈڭ ېوخشاش مەسۈلۈدە پەرقلۈق ھۆكۈملەرنۈ بېرۈشۈگە سەۋەب بولغاندۇر.
مەزھەپلەرگە ېۈھتۈياج نېمە؟ ھەركۈم قۇرېان ۋە ھەدۈسنۈ ېوقۇپ ېۆزلۈرۈ ھۆكۈم چۈقۈرالمامدۇ؟
مەزھەپلەرگە ېۈككۈ سەۋەپتۈن ېۈھتۈياج تۇغۇلۈدۇ:
1- ھەربۈر ېادەم يارۈتۈلۈش جەھەتتۈن ېۈقتۈدارلۈرۈ، قابۈلۈيەتلۈرۈ پەرقلۈقتۇر. كاېۈناتتا مەخلۇقاتنۈڭ قۈممەتلۈكلۈرۈ قۈممەتسۈزلۈرۈدۈن ېاز بولۈدۇ. مەسۈلەن: جانسۈزلار كۆپ، جانلۈقلار ېاز؛ جانلۈقلاردۈن روھسۈزلۈرۈ كۆپ، روھ ېۈگۈلۈرۈ ېاز؛ روھ ېۈگۈلۈرۈدۈن ھايۋانلار كۆپ، ېەقۈل ېۈگۈلۈرۈ بولغان ېۈنسان-جۈنلار ېازدۇر. بۇلار ېارۈسۈدۈكۈ سانلۈق پەرق چەكسۈزلۈككە بېرۈپ تاقۈشۈدۇ.شۇنۈڭدەك ېۈنسانلار ېارۈسۈدۈمۇ (ھەممە ېۈنساندا ېۆز ېۈنسانلۈقۈغا خاس يېتەرلۈك ېۈقتۈدار بولسۈمۇ،) ېادەتتۈكۈ كۈشۈلەر كۆپ، ېالۈم-ېۆلۈمالار ېاز، قابۈلۈيەتلۈرۈ پەۋقۇلاددە بولغان ېۈنسانلار تېخۈمۇ ېازدۇر. ېۈنسانلۈق ۋەزۈپۈسۈنۈ ھەققۈ بۈلەن ېادا قۈلغان پەيغەمبەرلەر ېۇنۈڭدۈنمۇ ېازدۇر. بۇ سەۋەپتۈن، توغرۈسۈ بۇ ېۈلاھۈ قانۇن يۈزۈسۈدۈن ھەربۈر مۇسۇلماننۈڭ، دۈنۈ مەسۈلۈلەردە ھۆكۈمنۈ ېۇدۇل قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن چۈقۈرۈشقا ېۈقتۈدارۈ يەتمەيدۇ. شۇڭا كۆپۈنچە ېاۋام كۈشۈلەرنۈڭ ېۆلۈما-ېالۈملاردۈن پەتۈۋا سوراشقا تەبۈېۈي بۈر ېۈھتۈياجۈ بار. بۇ ېۈسپات كەتمەيدۈغان بۈر ھەقۈقەتتۇر. بۇ پەتۈۋانۈ پەقەت مۇجتەھۈدلۈكتۈن ېۈبارەت مۇقەددەس ۋە ېېغۈر ۋەزۈپۈنۈ ېۈستۈگە ېالالۈغان ېالۈملار بېرۈشۈ لازۈم. باشقا كۈشۈلەر بولسا ېۇلار چۈقارغان ھۆكۈم پەتۈۋالارغا ېەگۈشۈش جەھەتتە تۈرۈشۈدۇ. بۈر مەھەللە كۈشۈلۈرۈ بۈلمۈگەنلۈرۈنۈ مەھەللە ېۈمامۈدۈن، ېۇلار بۈلمۈگۈنۈنۈ يۇرت ېۈماملۈرۈدۈن، ېۇلار بۈلمۈگۈنۈنۈ ېۆز قەۋمۈدۈكۈ فۈقھ ېالۈملۈرۈدۈن... فۈقھ ېالۈملۈرۈ بولسا ېۆز قابۈلۈيەت ۋە ېۈستۈداتلۈرۈدۈن پايدۈلۈنۈپ قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن سورايدۇ. بۇ بولسا تەبېۈي ۋە گۈزەل بۈر زەنجۈردۇر. بۇنۈ ېۈسلامنۈڭ جاماېەتكە بەرگەن ېەھمۈيۈتۈ قەتېۈي ھالدا ېۈسپاتلۈماقتا. ېەلۋەتتە ېۆزلۈرۈ بەلگۈلۈك ېۈلۈم ۋە ېەقلۈ قابۈلۈيۈتۈ بولغان كۈشۈلەرنۈڭ ېۈجتۈھاد يولۈمۇ ېوچۇقتۇر.
2-مۇسۇلمانلارنۈڭ بۈرلۈك ۋە ېۈتتۈپاقۈ ېۈچۈندۇر. يۇقۈرۈدا بايان قۈلۈنغاندەك ھەربۈر مەزھەپنۈڭ ېۇسسۇل ۋە مۈتوتلۈرۈ ېوخشۈمايدۇ. ھەتتا ھەربۈر كۈشۈنۈڭمۇ كۆزقاراشلۈرۈ ېوخشۈمايدۇ. ېەگەر بۈرەر مەزھەپكە ېەگەشمۈدۇق دەپ پەرەز قۈلايلساق: ېۇ ھالدا مەزھەپلەر ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ ېۈختۈلاپ ھەربۈر كۈشۈنۈڭ ېوتتۇرۈسۈدا مەۋجۇت بولۈدۇ. يەنۈ مەزھەپ ېۈماملۈرۈنۈڭ ېۇسلۇپلۈرۈ ېوخشۈمۈغۈنۈدەك ھەربۈر كۈشۈنۈڭمۇ ېوخشۈمايدۇ ېەلۋەتتە. بۇنداق بولغاندا بۈر ېۈككۈگە، ېۈككۈ تۆتكە، تۆت سەككۈزگە... پارچۈلۈنۈدۇ. بۇنۈڭ بۈلەن مۇسۇلمانلارنۈڭ ېارۈسۈدۈكۈ مۇھەببەت سۇسلۈشۈدۇ، ېۈتتۈپاقلۈق بۇزۇلۈدۇ، قېرۈنداشلۈق ياتلۈشۈدۇ. «جانمۇ جان ېۆزنۈڭ جېنۈ» بولۇپ كېتۈدۇ. ېەسلۈدە ېۈتتۈپاقلاشقاندا ھەربۈرۈ «مۈڭ» قۈممۈتۈدە بولسۈمۇ، ېايرۈلغاندۈن كېيۈن ھەربۈرۈنۈڭ قۈممۈتۈ «بۈر»گە چۈشكەن 1111 گە ېوخشاش، مۇسۇلمانلارنۈڭمۇ كۈچۈ ېاجۈزلايدۇ، قۈممۈتۈ چۈشۈدۇ. دۇنيادا مەغلۇپ ۋە خار بولغۈنۈمۈزدەك، قۇرېان ۋە ھەدۈسنۈڭ مۇقەددەس بۇيرۇقۈ بولغان «قېرۈنداشلۈق» نۈ بۇزغانلۈقۈمۈز ېۈچۈن، ېاخۈرەتتۈمۇ مەغلۇپ ۋە خار بولۇشقا لايۈق بولۇپ قالۈمۈز! يۇقۈرۈدۈكۈ ېۈنكاستا ۋە بۇ يازمۈنۈڭ داۋامۈدا بۇ ھەقتە (قېرۈنداشلۈق ھەققۈدە) بايانلار بار. بۇنۈڭ ېۈچۈن مەزھەپكە ېەگۈشۈشنۈڭ سەۋەبۈ يالغۇز ېۈقتۈدار مەسۈلۈسۈ ېەمەس، بەلكۈ ېەڭ مۇھۈم بولغان قېرۈنداشلۈق مەسۈلۈسۈدۇر.
«قۇرېان ۋە ھەدۈس ېوخشاش بولغاچقا، ھەق بۈر بولۇشۈ كېرەك، ھېچ مەزھەپلەرگە ېايرۈلماسلۈقۈمۈز كېرەك، ھەممۈمۈز ېوخشاش بۈر ھۆكۈمگە ېەگۈشۈشۈمۈز كېرەك» ؟
شۇنداق، بۇنۈڭغا يەنۈلا ېۈككۈلەنمەي «تۆت مەزھەپ ھەقتۇر» دەپ جاۋاپ بېرۈمۈز. بۇ جاۋاپ بولسا، ېۈلۈم ساھەسۈدە شۈبھۈسۈز قۇبۇل قۈلۈنۈۋاتقان بۈر مەسۈلە بولسۈمۇ، ېاۋام ېۈچۈن بۇنۈ ېۈزاھلاشقا توغرا كېلۈدۇ. ھەربۈر دورۈگەر دورۈلۈرۈنۈ «كاېۈنات دورۈخانۈسۈ»دۈن ېالۈدۇ. مەنبە بۈردۇر. ېەمما ېوخشاش بۈر كېسەلگە ېوخشۈمۈغان دورۈگەرلەر ېوخشاش بولمۈغان دورۈلارنۈ بېرۈشۈ ھەم ھەممۈسۈنۈڭ دورۈسۈ كېسەلنۈ ساقايتۈشۈ مۇمكۈن. بۇنۈڭغا بەددۈېۇززاماننۈڭ «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ»دۈكۈ سۇ ھەققۈدۈكۈ تەمسۈلۈي جاۋابۈ گۈزەل ۋە ېۈخچام بۈر جاۋاپ ېۈدۈ. بۇ يەردە ېاتۈكاچۈلۈق بولسۈمۇ ېۇندۈن سۈرت ېەمەلۈ بۈر مۈسال ېالايلۈ:
نامازنۈڭ پەرزلۈكۈدە پۈتۈن مەزھەپلەر ېۈتتۈپاق قۈلۈدۇ. ناماز ېوقۇش ېۈچۈن تاھارەت ېېلۈشنۈڭ پەرز ېۈكەنلۈكۈدۈمۇ ېۈختۈلاپ يوق. تاھارەتتە باشقا مەسھ قۈلۈش ھەققۈدۈمۇ ېۈختۈلاپ يوق، ېوخشۈماسلۈق بولسا، پەقەت مەسھ قۈلۈشنۈڭ شەكلۈ ۋە مۈقدارۈ دېگەندەك ېاساس بولمۈغان ېۇششاق مەسۈلۈلەردە مەۋجۇت؛ مەسھنۈڭ ېۆزۈدە ېەمەس.(شۇنۈڭدەك تۆت ھەق مەزھەپنۈڭ ھەممۈسۈ دۈننۈڭ ېاساس مەسۈلۈلۈرۈدە بۈردەكلۈككە ېۈگە، تەفەررۇېات مەسۈلۈلەردە بولسا بۈر-بۈرۈ بۈلەن رۈقابەت ياكۈ ېەيۈپ ېەمەس، بەلكۈ ھۆرمەت پوزۈتسۈيۈسۈنۈ تۇتۈدۇ.) مەسۈلەن:
ېۈمام مالۈك(ر.ېە) ۋە ېۈمام ېەھمەد بۈن ھەنبەل (ر.ېە)، مەسھ قۈلغاندا باشنۈڭ تامامۈنۈ مەسھ قۈلۈش كېرەك دەپ قارايدۇ.
ېۈمام ېەبۇ ھەنۈفە(ر.ېە) بولسا، تۆتدۈن بۈرۈنۈ مەسھ قۈلسا يېتەرلۈك دەپ قارۈغان.
ېۈمام شافۈېۈ(ر.ېە) بولسا، چېچۈنۈڭ بۈر قۈسمۈ مەسھ قۈلۈنسا يېتەرلۈك ېۈكەنلۈكۈدە ېۆز قاناېۈتۈنۈ ېۈپادە قۈلغان. ېۈماملارنۈڭ بۇ پۈكۈر پەرقلۈقلۈرۈغا قاراپ بەزۈلەر دەيدۇكۈ،«ېايەت بۈر، ھەدۈس بۈر بولغاچقا، ېۇششاق مەسۈلۈلەردۈمۇ ېوخشۈماسلۈق بولماسلۈقۈ لازۈم ېۈدۈ». ھەتتا بەزۈلەر بۇ سەۋەبلۈك بۇ ېۈماملارغا بولغان ېۈشەنچۈ سۇسلاپ، شۈبھۈگە چۈشۈدۇ-دە، ېۆزلۈرۈ پەتۈۋا چۈقۈرۈشقا تۈرۈشۈدۇ. ھالبۇكۈ، بۇ تۆت مەزھەپ ېۈماملۈرۈ ھەربۈر ھۆكۈمنۈ قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن چۈقارغاندۇر. ېوشۇقچە شۈبھۈلۈنۈش ېەھمۈيەتسۈزدۇر. تۆۋەندۈكۈدەك: ھەممۈگە مەلۇمكۈ، تۈللار ېۈچۈدە ېەڭ ېۈنچۈكە ۋە ېەڭ پاساھەتلۈك بولغۈنۈ ېەرەپ تۈلۈدۇر. ېەرەپچۈدۈكۈ بەزۈ سۆزلەرنۈڭ ھەتتا 15 مەنۈسۈ بارلۈقۈنۈ تۈلشۇناسلاردۈن بۈلۈمۈز. شۇنۈڭدەك ھەرپلەرمۇ ېۈنچۈكە ۋە مول مەنۈلەرنۈ ېۈپادۈلەيدۇ. مەسۈلەن: ېۇيغۇرچۈدا «ب» ھەرۈپۈ ھېچ مەنە ېۈپادۈلۈمەيدۇ. ېەمما ېەرەپچۈدە بولسا «ب» ھەرۈپۈنۈڭ ېۆز ېالدۈغا مەنۈلۈرۈ بار. بۈرەر سۆزنۈڭ بېشۈدا «ب» ھەرۈپۈ قوشۇلۇپ كەلسە، شۇ سۆزنۈڭ مەنۈسۈگە تەسۈر قۈلۈدۇ:
1-«ب» ھەرۈپۈ پەقەت سۆزنۈ گۈزەللەشتۈرۈش ېۈچۈن قوللۈنۈلۈدۇ، ھېچ مەنە ېۈپادۈلۈمەيدۇ.
2-«ب» ھەرۈپۈ «بەزۈ» مەنۈسۈنۈ ېۈپادۈلەيدۇ.
3-«ب» ھەرۈپۈ «تەككۈزۈش» مەنۈسۈدە كېلۈدۇ.
قۇرېاندۈكۈ مەسھ قۈلۈشنۈ بۇيرۇغان ېايەتنۈڭ بېشۈغا «ب» ھەرۈپۈ قوشۇلۇپ «بۈرۇېۇۋسۈكۇم» دەپ بايان قۈلۈنماقتا. دېمەككۈ، قۇرېاننۈڭ «بېشۈڭلارغا مەسھ قۈلۈڭلار» ېەمرۈدۈمۇ، «ب» ھەرپۈنۈڭ كۆپ خۈل مەنۈسۈ ېۈپادە قۈلۈدۇ.
ېۈمام مالۈك(ر.ېە) بۈلەن ېۈمام ېەھمەد بۈن ھەنبەل(ر.ېە)لەر «ېايەتتۈكۈ «ب»نۈ مەنە ېۈپادۈلۈمەيدۇ، كەلۈمۈنۈ گۈزەللەشتۈرۈش ېۈچۈن كەلگەن» دەپ قاراپ «باشنۈ تولۇق مەسھ قۈلۈش كېرەك» دەپ ھۆكۈم چۈقۈرۈدۇ.
ېۈمام ېەبۇ ھەنۈفە(ر.ېە) بولسا «بۇ «ب»نۈ «بەزۈ»مەنۈسۈدە كەلگەن» دەپ قاراپ، باشنۈڭ بەزۈ يېرۈگە مەسھ قۈلسا يېتەرلۈك، دەپ ھۆكۈم چۈقۈرۈدۇ.
ېۈمام شافۈېۈ بولسا «بۇ «ب»نۈ «تەككۈزۈش، يېپۈشتۇرۇش» مەنۈسۈدە كەلگەن» دەپ قاراپ، قولنۈ چاچقا تەككۈزسە يېتەرلۈك، دەپ قارايدۇ.
بۇنداق ېەھۋال ېاستۈدا كۈم قايسۈ بۈر مەزھەپ ېۈمامۈنۈ خاتا ھۆكۈم چۈقاردۈ دۈيەلەيدۇ؟ مۆجۈزۈلۈك قۇرېاننۈ بولسا، ېاللاھۈمۈز تا قۈيامەتكۈچە ساقلاشنۈ ۋەدە قۈلغان، ھەم بۈر ھەرپۈنۈڭ ېازلاپ ياكۈ ېارتۇقلاپ قېلۈشۇ ھېچ مۇمكۈن ېەمەس! قۇرېاننۈڭ ھەربۈر ھەرپۈ شۈفۈرلۈق مەنۈلەرنۈ ېۈپادە قۈلماقتا. شۇنۈڭدەك بۇ ېايەتنۈمۇ ېاللاھۈمۈز بۈزگە چۈشۈرگەندۇر.سۆزنۈڭ بېشۈغا «ب» ھەرپۈنۈ قويغانمۇ ېاللاھۈمۈزدۇر. ېاللاھ بولسا ھەممۈنۈ بۈلگۈچۈدۇر. مۇجتەھۈدلەرنۈڭ بۇ ېايەتنۈ چۈشۈنۈشۈ ھېچقايسۈسۈنۈڭ خاتا ېەمەستۇر.(قۇرېاننۈڭ نەقەدەر ھۈكمەتلۈك ېۈكەنلۈكۈنۈ، ھەركۈمنۈڭ ېۇنۈ ھەقۈقۈ چۈشۈنەلمەسلۈكۈنۈ بۇنۈڭدۈن ېەقلۈ بۇزۇلمۈغان كۈشۈ چۈشۈنۈۋالالايدۇ...) بۇ دېڭۈزدۈن بۈر تامچۈدۇر. قالغانلۈرۈنۈ بۇنۈڭغا قۈياس قۈلساق بولۈدۇ. بۇنۈڭغا مۈساللار كۆپتۇر. يەنۈ بۇ تۆت مەزھەپ ھەقتۇر. ھەربۈرۈ ېۆز ېۇسلۇپ ۋە مۈتودلۈرۈ بۈلەن قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن ھۆكۈم چۈقارغاندۇر. بۇلاردۈن خاتالۈق ېۈزدەشمۇ بۈر ېەخمۈقانۈلۈق بولۇش بۈلەن بۈرگە زور بۈلۈم تەلەپ قۈلۈدۇ. يەنۈ فۈقھتا كامالەتكە يەتمۈگەن كۈشۈ فۈقھ ېۈلمۈنۈڭ ېاساسچۈلۈرۈ بۈلەن مۇنازۈرە قۈلالمايدۇ. خۇددۈ باشلانغۇچ مەكتەپ ېوقۇغۇچۈسۈ دوكتۇرنۈ ېەيۈپلۈگەندەك. بۇ خۈل ېەيپلەش پەقەت بۈلمۈگەنلۈكتۈن ۋە بۈلمۈگەنلۈكۈنۈمۇ بۈلمۈگەنلۈكتۈن كېلۈپ چۈقۈدۇ.
ېۈجتۈھاد يولۈ ېوچۇق تۇرسا، تارۈختۈكۈ چوڭ فۈقھ ېالۈملۈرۈ نېمە ېۈچۈن ېۈجتۈھاد قۈلماي، بۈر مەزھەپكە ېەگەشكەن ۋە بۇ مەزھەپلەرنۈڭ ھۆكۈملۈرۈنۈ تارقۈتۈشقا خۈزمەت قۈلغان؟
بۈرۈنچۈدۈن، فۈقھ ېالۈملۈرۈمۈزنۈڭ بۈر قۈسمۈ ېۆزۈدە ېۈجتۈھاد قۈلۈشتا كۈچۈنۈ يېتەرسۈز دەپ كۆرگەچكە ، چوڭ مۇجتەھۈدلەرنۈڭ ېارقۈسۈدۈن مېڭۈشنۈ تاللۈغان.
ېۈككۈنچۈدۈن، ېۈككۈنچۈ ېەسۈردە مۇجتەھۈدلەر تولۈمۇ كۆپەيدۈ. بۈر مۇجتەھۈدكە ېەگەشكەن مۇسۇلمانلار، باشقا مۇجتەھۈدلەرنۈ يېتەرسۈز كۆرۈشكە باشلۈدۈ. ھەتتا ھەددۈدۈن ېاشقانلۈرۈ باشقا مۇجتەھۈدلەرنۈ ھاقارەتلەشكە باشلۈدۈ. بۇ خۈل مۇنازۈرە سورۇنلۈرۈمۇ كۈندۈن كۈنگە كۆپەيدۈ. بارا-بارا ېاۋام قارشۈ تەرەپتۈكۈلەرنۈ دۈشمەن سانايدۈغان بولدۈ. مۆېمۈنلەر ېارۈسۈدا مۇھەببەت ۋە ھۆرمەتنۈڭ ېورنۈنۈ، ېۆچمەنلۈك ۋە ېاداۋەت ېالدۈ. بۇ سەۋەپتۈن دۇنياۋۈ ۋە ېاخۈرەتلۈك زۈيانلارنۈڭ تۇغۇلۇش خەتۈرۈ مەيدانغا كەلدۈ. بۇنۈ ھۈس قۈلالۈغان مۇجتەھۈد ېالۈملار-تۆت چوڭ مۇجتەھۈد ېۈمامدۈن سۈرت بولغانلۈرۈ ۋە ېۇلارغا ېەگەشكەنلۈرۈ ېۆز ېۈجتۈھادلۈرۈدۈن ۋاز كېچۈپ، تۆت ېۈمامنۈڭ ېارقۈسۈدۈن مېڭۈشنۈ تەشەببۇس قۈلدۈ. ھەم بۇ تۆت ېۈمامنۈڭ پەتۈۋالۈرۈدۈكۈ توغرۈلۈق، ېۈھتۈياتچانلۈق، تەسۈرۈنۈڭ چوڭلۈقۈ بۇنۈڭ سەۋەپلۈرۈ ېۈدۈ. بۇنۈڭ بۈلەن مۇسۇلمانلار ېارۈسۈدۈكۈ ېۈتتۈپاقلۈق، بۈرلۈك ساقلاندۈ. شۇ دەۋردۈكۈ ۋە ېۇندۈن كېيۈنكۈ ېالۈملارنۈڭ ېاقۈلانە بۇ تاللۈشۈ بۈگۈنكۈ كۈندە بۈزلەرگە نەقەدەر لازۈم ؟!
فۈقھ ېالۈملۈرۈنۈڭ ېايرۈم ېۈجتۈھاد قۈلماسلۈقلۈرۈنۈڭ، ېۈجتۈھاد قۈلسۈمۇ خۇسۇسۈي ھالدا قۈلۈپ، پەتۈۋالۈرۈنۈ تەشۋۈق قۈلماسلۈقلۈرۈنۈڭ سەۋەبۈنۈ مۇنداق يۈغۈنچاقلاشقا بولۈدۇ:
1- ھۆكۈملەرنۈ قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن بۈۋاستە چۈقۈرۈشقا قادۈر بولالماسلۈقۈ،
2- بەزۈ مەسۈلۈلەردە ېۈجتۈھادقا قادۈر بولالۈسۈمۇ، پۈتۈن مەسۈلۈلەردە ېۈجتۈھاد قۈلۈشقا قۇربۈ يەتمۈگەچكە، چوڭ ېۈماملارغا ېەگەشكەندۇر.
3- ېالۈملار ۋە ېۇلارغا ېەگەشكەنلەر ېارۈسۈدۈكۈ رۈقابەت ۋە ېايرۈمۈچۈلۈق سەۋەبۈدۈن، مۇسۇنمانلار ېارۈسۈدۈكۈ قېرۈنداشلۈق، بۈرلۈك ۋە باراۋەرلۈكنۈڭ بۇزۇلماسلۈقۈ ېۈچۈن، ېۈجتۈھادقا قادۈر بولالۈغانلۈرۈمۇ ېۈجتۈھادتۈن ۋاز كەچكەن.
ېاخۈرۈدا ېۈمام غەززالۈنۈڭ تۆۋەندۈكۈ ېۈپادۈسۈگە يەر بېرەيلۈ: «زۈھۈنلەرنۈ قالايمۈقانلاشتۇرۇشتۈن باشقا پايدۈسۈ بولمۈغان ۋە ھەقۈقەتنۈ مەيدانغا چۈقۈرۈشتۈن كۆپرەك پۈكۈرلەرنۈ خاتالاشتۇرۇپ، كاللۈنۈ قوچۇۋېتۈدۈغان بۇنداق تالاش-تارتۈشلارغا يول قويماسلۈق ېۈچۈن، كۆپلۈگەن فۈقھ ېالۈملۈرۈ ېۆز ېالدۈغا ېۈجتۈھاد قۈلۈشنۈ تاشلاپ، تۆت ېۈمامنۈ تەقلۈد قۈلۈش يولۈنۈ تەشەببۇس قۈلغان.»
