ېۈران 
   ېۈران. تۇلۇق ېۈسمۈ ېۈران ېۈسلام جۇمھۇرۈيېتۈ. پايتەختۈ تېھران. قۇرۇلۈشۈ مۈلادۈدۈن ېۈلگۈرۈ
625- يۈلۈ. ېسلام جۇمھۇرۈيېتۈنۈڭ قۇرۇلۈشۈ 1979- 4- 1- كۈنۈ. يەر مەيدانۈ 1.648.000 ك.
كۈلومۈتۈر. نوپۇسۈ 74.196.000 مۈليون.(2009- يۈل).دۆۋلەت تۈلۈ پارۈسچە. يەرلۈك تۈللار
ېەزۈرۈ،كۈرتچە،ېەرەپچە، تۈركمەنچە. مۈللەتلەر پارۈس، ېەزۈرۈ، كۈرت، ېەرەپ ۋە تۈركمەن.
دۈنۈ رەھبەر ېايەتۇللا ېېلۈ خامانەي. جۇمھۇر باشقانۈ مەخمۇد ېەخمەدۈ نۈجات. پارلامۈنت
باشلۈقۈ ېالۈ لارۈجانۈ.ېەسكۈرۈ كۈچۈ:ېەسكەر سانۈ 513.000 مۈڭ. (بۇ ساننۈڭ ېۈچۈدە ېسلامۈ
جۇمغۇرۈيەت قوغدۇغۇچۈ قۈسمۈنۈڭ سانۈ يوق) تانكا  1410 . بۈرونۈۋۈك 1105 . توپ 3224 .
ېۇرۇش ېايرۇپۈلانۈ 304 . ھۇجۇمچۈ تۈك ېۇچار ېيرۇپۈلان 100 . باشقۇرۈلۈدۈغان بومبۈلۈرۈ 150-
985 ك. مۈتۈر مۇساپۈلۈق 375 دانە . ېۇزۇنمۇساپۈلۈقلارنۈڭ سانۈ ېېنۈق ېەمەس . 
  بۇ سانلۈق مەلۇماتنۈڭ يازغۇچۈسۈ ( مەنچە بۇ يېزۈلغانلاردۈن ناھايۈتۈ كۆپ بولۇشۈ
مۇمكۈن) دەپ يېزۈپتۇ. ېۇرۇش پەرەخۇتلۈرۈدۈن مەلۇمات يوق ېۈكەن.
                         ېۈراننۈڭ دۆۋلەت گۈربۈ

         
         

                                            دۆۋلەت بايرۈقۈ


    

     

    
 

قانداق مۇسۇلمان ېاللانۈ بۈربۈلۈپ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسللامنۈنۈڭ يولنۈ تۇتۇپ مۇسۇلمانلارنۈڭ مەنپەتۈنۈ چۈقۈش قۈلۈپ ېۈسلامنڭ ېۈناۋۈتۈنۈ يۇقرۈ كۇتۇرۇشكە ھەركەت قۈلدۈكەن ېۇ مەيلۈ شۈيە ياكۈ شۇنېۈ بولسۇن ېاللا رەھمەت قۈلشۇن شۇ قۈرۈندۈشمۈز نۈ!

دۈمۈگۇراتۈيە يوق دولەت.

ېاۋۇ ېۇچار تەخسۈنۈ راسلا ېۈران ياسۈغانمۈدۇ؟ ېۈشەنگۈم كەلمەيۋاتۈدۇ.....

قەدۈمۈ مەدەنۈيەتكە ، يۇكسەك شۆھرەتكە ، كۈچلۈك ېېتۈقادقا ، مۇستەھكەم ېۆزلۈككە ، ېۆزگۈچە خاراكتۈرغا ، پارلاق كەلگۇسۈگە ېۈگە دۆلەت !

ھۇمەينۈ(ېەسلۈ: خۇمەينۈ) 1902 - يۈلۈ ھۈندۈستانلۈق بوۋۈسۈ سەييۈد ھۈندۈي كۆچمەن بولۇپ تۇرۈۋاتقان ېۈراننۈڭ خۇمەين شەھۈرۈدە تۇغۇلغان. دادۈسۈ ھۈندۈستاننۈڭ ېوتار بۈرادۈش شۈتاتۈ بەربەنكۈ رايونۈ كۈنتور شەھۈرۈدە تۇغۇلغان.
ېۇ ېۈقتۈسادۈ ېوتتۇرۈھال ېاېۈلۈدە ېۈسۈپ يۈتۈلگەن. ېۇ بەش ېايلۈق بولغاندا دادۈسۈ باشقۈلار تەرۈپۈدۈن ېۆلتۈرۈۋېتۈلگەن. ېۇ ياش ۋاقتۈدا مۇھەممەد رۈزا پەھلۈۋۈ ھۈكۈمۈتۈگە قارشۈ تۇرغانلۈقۈ ېۈچۈن تۈركۈيۈگە 11 ېاي سۈرگۈن قۈلۈنغان. كۈيۈن ېۈراققا سۈرگۈن قۈلۈنغان. 1978 - يۈلۈ 10 - ېاينۈڭ 24 - كۈنۈ سۈرگۈنلۈك ھاياتۈ ېاخۈرلۈشۈدۈغان بولغان. ېۇ نەجەفتە دۈنۈ ۋە سۈياسۈي بۈلەن شۇغۇللانغان. سۈرگۈن قۈلۈنۈپ 13 يۈل بولغاندا ېۈراق ھۈكۈمۈتۈنۈڭ مەجبۇرلۈشۈ بۈلەن ېۈراقتۈن كېتۈشكە مەجبۇر بولۇپ، كۇۋەيتكە يول ېالغان. كۇۋەيت ھۈكۈمۈتۈمۇ ېۇنۈڭ بۇ دۆلەتكە كۈرۈشۈگە رۇخسەت قۈلمۈغان. شۇنۈڭ بۈلەن ېوغلۈ ېەخمەد خۇمەينۈ( كۈيۈن ېۈلۈپ كەتكەن) بۈلەن مەسلەھەتلۈشۈپ پارۈژغا يول ېالغان. 1978 - يۈلۈ 10 - ېاينۈڭ 6 - كۈنۈ پارۈژغا يېتۈپ بارغان. ېۇ ېۇيەردۈمۇ تاپ تاپ كۈچۈشكە مەجبۇر بولۇپ تۇرغان.ېۇيەردە ېۈراندا ېۈسلام ېۈنقۈلابۈنۈ قوزغاشقا داۋاملۈق يۈتەكچۈلۈك قۈلغان.
1979 - يۈلۈ 1 - فۈۋرال ېۇ ېۈرانغا ېاخۈر قايتۈپ كەلگەن. بۇ چاغدا ېۇ قوزغۈغان ېۈسلام ېۈنقۈلابۈ ېەۋجۈگە چۈققان 10 نەچچە كۈنلۈك نامايۈش سابۈق ھۈكۈمەت ېۇلۈنۈ تەۋرۈتۈپ قويغان. 3 ېايدۈن كۈيۈن ېۇنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈ ھۈكۈمەتنۈ خەلۈق ېاۋازۈغا قويۇشقا مەجبۇرلۈغان ۋە ېاۋازغا قويۇلۇپ 98.5 پۈرسەنت ېاۋاز بۈلەن ېۈران ېۈسلام جۇمھۇرۈيۈتۈ قۇرۇلغان.

ھۇمەينۈ ېۆمرۈدە 55 پارچە دۈنۈ، سۈياسۈي غا داېۈر كۈتاب يازغان. 1988 - يۈلۈ تۈھراندا ۋاپات بولغان.


ھۇمەينۈ سۆزلۈرۈدۈن

ئىراندىكى شىئەلەرنىڭ مەنىۋى دىنى ئىمامى ھۇمەينى(ئەسلى: خۇمەينى) نىڭ ئىش پائالىيەتلىرى دۇنيا مۇسۇلمانلىرى ئارىسىدا ناھايىتى زور غۇلغۇلا قوزغىدى. ئۇنداقتا ئۇنىڭ سۆز - يوليۇرۇقلىرى زادى قۇرئان ، ھەدىسكە ئۇيغۇنمۇ - يوق؟ نەچچە ۋاقىتتىن بېرى ئۇ توغرۇلۇق باھالارنى كۆپ ئاڭلىدۇق. ئەمدى ئۇنىڭ بىر قىسىم سۆزلىرىنى ئوقۇپ كۆرەيلى:

1. مەزھىبىمىزنىڭ مۇھىملىقى شۇكى، بىزنىڭ ئىماملىرىمىزنىڭ (ئالاھىدە) ئورنى بار بولۇپ، ئۇ دەرىجىگە ئاللاھقا يېقىن پەرىشتىلەرمۇ، كىتاب نازىل قىلىنغان پەيغەمبەرلەرمۇ يېتەلمەيدۇ.(ھۇمەينى يازغان: ئىسلامىي ھۈكۈمەت 52 . بەت)

2 . بارلىق پەيغەمبەرلەرمۇ ئادالەت ئاساسىنى تۇرغۇزۇشقاكۈچەپ باقتى، بىراق ئۇلار غەلىبە قىلالمىدى. ھەتتە ئىنسانىيەتنى ئىسلاھ قىلىش ئۈچۈن كەلگەن، پەيغەمبەرلەرنىڭ ئاخىرقىسى بولغان مۇھەممەدمۇ ئۇ(ئادالەتنى) تۇرغۇزالماي مەغلۇب بولدى. ئەمدى ئۇ ئادالەتنى بىز كۈتىۋاتقان مەھدىيلا بەرپا قىلالايدۇ.(ھۇمەينىينىڭ ھىجرىيە 1400 - يىلى شەئباننىڭ 15 - كۈنىدىكى مەھدىي مەۋلۇد كۇنىنى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن قىلغان سۈزى)

3 . مەن شۇنىڭغا ھەسىرەت چېكىمەنكى، ئىسلام تارىلىپ ھازىرغىچە ئىسلام قانۇنى غەلىبە قىلالمىدى. ھەتتە رەسۇلۇللاھ دەۋرىدىمۇ تولۇق يۈرگۈزۈلۈش ئىشقا ئاشمىدى.(ھۇمەينىينىڭ مىلادىيە1984 - 8 - ئاينىڭ 9 - كۈنىدىكى شىئەلەرنىڭ 7 - ئىمامى ئىمام رىزانىڭ مەۋلۇد كۇنىنى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن قىلغان سۈزى)

4 . شۇ نەرسە ئېنىقكى، ئەگەر پەيغەمبەر تەبلىغنى (شىئە) ئىماملىرىنىڭ ئۇسۇلى ۋە تىرىشچانلىقى بويىچە يەتكۈزگەن بولسا ئىسلام شەھەرلىرىدە ئىختىلاپ، ئۆچمەنلىك ۋە قىرغىنچىلىق يۈز بەرمەيتتى ۋە ھەرگىزمۇ ئىسلام دىنىنىڭ ئاساسى ۋە تارماق مەسىلىلىرىدە ئىختىلاپ بولمايتتى.(ھۇمەينى: كەشفۇلئەسرار 55 - بەت)

5 . (شىئە) ئىماملىرىنىڭ ئۇسۇلى بىلەنلا دىن كامىل بولىدۇ، تەبلىغ تاماملىنىدۇ.(ھۇمەينى: كەشفۇلئەسرار 154- بەت)

6 . (شىئە) ئىماملىرىدا خاتالىق، غەپلەتنىڭ بولۇشىنى تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىن ئەمەس.(ھۇمەينى يازغان: ئىسلامىي ھۈكۈمەت 91 . بەت)

7 . (شىئە) ئىماملىرىنىڭ(تەلىماتى) قۇرئاننى ئۆگىنىشكە ئوخشاش.(ھۇمەينى يازغان: ئىسلامىي ھۈكۈمەت 113 . بەت)

8 . شۇنى كېسىپ ئېيتىمىزكى، پەيغەمبەرلەرمۇ ئىشقا ئاشۇرالمىغان مەقسەتلىرىنى ئاللاھۇ سۇبھانەھۇ ۋە تەئالا زامانى ئاخىردا ئەۋەتىدىغان شەخس(مەھدى) ئارقىلىق ئىشقا ئاشۇرىدۇ.(ھۇمەينى يازغان: ئەئۋەر دەججالدىن)

9.ئۇلار(سۈننىيلەر)نىڭ ئىسلام ۋە دىن بىلەن باغلىنىشلىقى يوق. پەقەت ئەمەل ۋە دۇنياۋى مەنپەئەت ئۈچۈنلا(ئۈزىنى ئىسلامغا باغلىۋالىدۇ). ئۇلار بۇزۇق مەقسەتلىرىگە قۇرئاننى ۋاسىتە قىلىشىۋالغان. شۇنداقىكەن، بۇ ساماۋىي كىتاب( قۇرئان) تىكى (شىئە) ئىماملىرى بايان قىلىنغان ئورۇننى ئۆزگەرتىۋېتىپ ، ئۇ ئايەتلەرنى قۇرئاندىن ئۈچۈرىۋەتكەنلىكى ئېنىق. ۋە بۇ نومۇسلۇق بەلگىنى مۇسۇلمانلارنىڭ ھاياتىغا باغلىۋالغانلىقىمۇ ئېنىق.(ھۇمەينى: كەشفۇلئەسرار 144- بەت)

10 . كۈچكە ئىگە سۆز شۇكى، سۇننىيلەر بىلەن ئۇرۇشقاندا ئۇلارنىڭ مېلىنى تارتىلېۋىش - ئولجا ئېلىشقا بولغان ئېنىق ھۆكۈم: ئۇلارنىڭ مېلىنى قەيەردە كۆرسە تارتىۋېلىش، قەيەردە بولسا غەنىمەت ئېلىش ۋاجىپ.(ھۇمەينى: تەھرىيرۇلۋەسىيلە 1 - قىسىم 352 - بەت)

11 . ئەمما سۇننىي ۋە خاۋارىجلارغا ئاللاھ لەنەت قىلغاي. ئۇ ئىككى نىجىسقا (لەنەت ) توختىمىغاي.( ھۇمەينى: تەھرىيرۇلۋەسىيلەدىن )

12 . << ئاللاھ (ېۆز ھېكمۈتۈ ۋە قۇدرۈتۈ بۈلەن) مەخلۇقاتنۈڭ ېۈشلۈرۈنۈ باشقۇرۇپ تۇرۈدۇ، سۈلەرنۈ پەرۋەردۈگارۈڭلارغا مۇلاقات بولۇشقا ېۈشەنسۇن دەپ، (قۇدرۈتۈنۈڭ)دەلۈللۈرۈنۈ تەپسۈلۈ بايان قىلىدۇ (13 . سۈرە 2. ئايەت)>> ، ئايەتتكى<< پەرۋەردۈگارۈڭلارغا>> سۈزى (شىئە) ئىماملىرىنى كۈرسىتىدۇ.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 145 - بەت )

13 . ھۇمەينى شىئە ئىماملىرىنىڭ سۈزىنى نەقىل قىلىپ: بىز ئاللاھ بىلەن (باشقىچە) ھالدا. ئۇ ئۇ. بىز بىز. ئۇ بىز، بىز ئۇ، دىگەن.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 114 - بەت )
14 . ھۇمەينۈ تەسەۋۋۇپ باسقۇچۈنۈ تۆتكە بۆلۈپ مۇنداق دۈگەن:
بۈرۈنچۈ باسقۇچ فەنا مەقامۈدا تاماملۈنۈدۇ. بۇنۈڭدا: سۈر، خەفۈ، ېەخفا... لار بار. بۇ چاغدا ېاشقۇنلۇق سادۈر بولۈدۇ،(باشقۈلار ېۇ ھالەتنۈ) كۇپرۈگە ھۈكۈم قۈلۈشۈدۇ. ېەگەر شۇ چاغدا ېۈلاھۈي ېۈنايەت تېپۈلسا... رۇبۇبۈيەت زاھۈر بولغاندۈن كۈيۈن بەندۈچۈلۈك قارار تاپۈدۇ.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 148 - بەت )
ېۈككۈنچۈ باسقۇچ ۋۈلايەت تاماملانغانغا قەدەر داۋاملۈشۈدۇ . بۇ جەرياندا ېۈنسان ېۆزۈنۈ، سۈپەتلۈرۈنۈ، پاېالۈيەتلۈرۈنۈ ېاللاھنۈڭ زاتۈ، سۈپەتلۈرۈ، ېەفېالۈغا نەفۈ(يوق) قۈلۈدۇ. بۇنۈڭدا مەقامۈ ېەخفادۈكۈ فەنادۈن فەنالۈق ھاسۈل بولۈدۇ.شۇنۈڭ بۈلەن ۋۈلايەت داېۈرۈسۈ تامامنۈلۈدۇ.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 148- 149 - بەتلەر)
ېۈچۈنچۈ باسقۇچتا تولۇق ېاڭ ھاسۈل بولۈدۇ. ېاللاھ ېېلۈپ قالغاچقا قېلۈپ قالۈدۇ. ېۇ جەبەرۇت، مەلەكۇت، ناسۇت ېالەملۈرۈنۈ كېزۈدۇ. ېۇنۈڭغا بەلگۈلەنمۈگەن بۈر نەبۇۋۋەت(پەيغەمبەرلۈۈك)تۈن نەسۈۋە تۈگۈدۇ. بۇ چاغدا ېۈچۈنچۈ باسقۇچ تاماملۈنۈدۇ ۋە تۆتۈنچۈ باسقۇچقا قەدەم باسۈدۇ.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 149 - بەتلەر)
تۆتۈنچۈ باسقۇچقتا بەلگۈلەنگەن پەيغەمبەر بولۈدۇ.( ھۇمەينى: مىسباھۇلھىدايە 149 - بەتلەر)

دۇنيا ېۈسلام ېۈتتۈپاقۈ ھۇمەينۈنۈ: كاززاب، دۈدۈ.

دۇنيا ېۈسلام ېۈتتۈپاقۈ ھۇمەينۈنۈڭ: << بارلىق پەيغەمبەرلەرمۇ ئادالەت ئاساسىنى تۇرغۇزۇشقاكۈچەپ باقتى، بىراق ئۇلار غەلىبە قىلالمىدى. ھەتتە ئىنسانىيەتنى ئىسلاھ قىلىش ئۈچۈن كەلگەن، پەيغەمبەرلەرنىڭ ئاخىرقىسى بولغان مۇھەممەدمۇ ئۇ(ئادالەتنى) تۇرغۇزالماي مەغلۇب بولدى. ئەمدى ئۇ ئادالەتنى بىز كۈتىۋاتقان مەھدىيلا بەرپا قىلالايدۇ >> ، دۈگەن سۆزۈگە قارۈتا ھۈجرۈيە 1400 - يۈلۈ رامۈزاننۈڭ 9 - كۈنۈ چۈققان دۇنيا ېۈسلام خەۋەرلۈرۈ گۈزۈتۈدە بۇ ھەقتە مەخسۇس توختۇلۇپ: شەئباننىڭ 15 - كۈنىدىكى مەھدىي مەۋلۇد كۇنىدە قۈلغان سۈزۈ ېۈسلام ېەقۈدۈسۈگە، ېۈسلام ېاساسۈغا شۇنداقلا قۇرېان كەرۈم ۋە سەھۈھ ھەدۈسكە ۋە بارلۈق ېۈسلام ېالۈملۈرۈنۈڭ ېۈجماېۈغا قارشۈ.


دۇنيا ېۈسلام ېۈتتۈپاقۈ يەنە: بۇ كاززاپلۈق، پۈتۈنلەي ېويدۇرما، دۈدۈ ۋە قۇرېان، ھەدۈس، ېۈجماېۈ ېۇممەت شۇ ھۈكۈمدۈكۈ، مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام بارلۈق ېۈنسانۈيەتنۈڭ ېەڭ چوڭ ېۈسلاھاتچۈسۈ، قۇرېان ۋە ھەدۈستە : <<بۈگۈن سۈلەرنۈڭ دۈنۈڭلارنۈ پۈتۈن قۈلدۈم، سۈلەرگە نېمۈتۈمنۈ تاماملۈدۈم، ېۈسلام دۈنۈنۈ سۈلەرنۈڭ دۈنۈڭلار بولۇشقا تاللۈدۈم، >> رەسۇلۇللاھ: سۈلەرگە كۈچۈنۈمۇ كۈندۈزدەك يۇرۈتۈدۈغان نۇرلۇق يولنۈ قالدۇردۇم. ېۇنۈڭدۈن تېيۈپ كەتكۈچۈ ھالاك بولۈدۇ.( ېۈبنۈ ماجە توپلۈغان، سەھۈھ ھەدۈس)

دۈيۈلگەندەك پەيغەمبەرلۈك ۋەزۈپۈسۈنۈ ېەڭ تولۇق ېادا قۈلغان پەيغەمبەرگە تېھران بۇنداق ھۆرمەتسۈزلۈكنۈ قۈلماسلۈقۈ كۈرەك ېۈدۈ،دۈدۈ.
دۇنيا ېۈسلام ېۈتتۈپاقۈ مۇسۇلمانلارنۈڭ ھۇمەينۈڭ يۇپۇرۇلۇپ كەلگەن بۇ (ېۈسلامغا زۈت) پۈتنۈسۈدۈن يۈراق تۇرۈشۈنۈ، توغرا يولدا مېڭۈشۈنۈ ېاللاھتۈن تۈلۈەەن ھالدا سۈزۈنۈ تۈگەتتۈ.

بۈيۈك ېالۈ ېاللاھتۈن باشقا يۈلەنچۈكۈمۈز، تايانچۈمۈز يوق.


استنكرت (( رابطە الىالم الإسلامي )) بشدە تپريچات خميني چول ما ۆسماھ بئھور المھدي المنتئر لتچقيق ما ىجز ىنھ الۆنبياء .

وقال بيان ۆپدرتھ الرابطە بھۇا الشۆن ، نشر في جريدە ۆخبار الىالم الإسلامي بتاريخ 9 رمگان 1400 :
إن الىبارات التي وردت في كلمە وجھھا خميني يوم 15 شىبان الماگي ، وۆۇاىھا راديو طھران ، تىارگ مىارگە پريچە الىقيدە الإسلاميە ومبادې الدين الإسلامي الچنيف ، وتچوي مناقگە پريچە للإسلام وما جاء بھ القران الكريم ، والسنە النبويە المطھرە ، وما ۆجمىت ىليھ ۆمە المسلمين وىلماۋھا .

وۇكرت الرابطە ۆن تكۇيباً ۆو نفياً لھۇھ التپريچات لم يپدر من طھران ، ىلۈ الرغم مما تچويھ من إنكار لتىاليم الكتاب والسنە وإجماى الۆمە ىلۈ ۆن نبينا ىليھ الپلاە والسلام ھو خاتم الۆنبياء والمرسلين ، وھو المپلچ الۆىئم للبشريە جمىاء ، چيڭ ۆرسل بۆكمل الرسالات وۆتمھا ، كما قال تىالۈ

اليوم ۆكملت لكم دينكم وۆتممت ىليكم نىمتي ورگيت لكم الإسلام دينا

و قال ىليھ الپلاە والسلام : تركتكم ىلۈ المچجە البيگاء ليلھا كنھارھا لا يزيغ ىنھا إلا ھالك .

واختتمت الرابطە بيانھا داىيە اللھ تىالۈ ۆن يجنب المسلمين مزالق الفتن ما ئھر منھا وما بطن ، ويلھمھم سبيل الرشد وۆن لا چول ولا قوە إلا باللھ الىلي الىئيم.



نەھجۇلبەلاغە توقۇلما!



<< نەھجۇلبەلاغە>> بېجۈڭ دۈن مەدەنۈيۈتۈ نەشرۈياتۈ تەرۈپۈدۈن نەشۈردۈن چۈققان. ھەمدە بەزۈ ېۇيغۇرچە تورلاردا تەرجۈمۈسۈ بېرۈلۈشكە باشلۈدۈ. ېۇ شۈېەلەر نەزۈرۈدە 4. خەلۈپە ېەلۈ ېۈبنۈ ېەبۈ تالۈبنۈڭ خۇتبۈلۈرۈ، خەت - چەكلۈرۈ، ھېكمەتلۈك سۆزلۈرۈ توپلانغان كۈتاب دۈيۈلۈدۇ. ېۇنۈ ېاكا - ېوكا شەرۈفلەر(بۈرۈ مۈلادۈيە1015 - ېۆلگەن. يەنە بۈرۈ مۈلادۈيە 1044- يۈلۈ ېۆلگەن) تۈزگەن.
كۈتاب ېۈچ بۆلەككە بۆلۈنگەن بولۇپ، بۈرۈنچۈ بۆلەك: ھەزرۈتۈ ېەلۈنۈڭ خۇتبۈلۈرۈدۈن تاللانما. يەنۈ 240 خۇتبە. ېۈككۈنچۈ بۆلەك: ھەزرۈتۈ ېەلۈنۈڭ خەت - چەكۈلۈرۈدۈن تاللانما. يەنۈ 79 پارچە. ېۈچۈنچۈ بۆلەك: ھەزرۈتۈ ېەلۈنۈڭ ھېكمەتلۈك سۆزلۈرۈدۈن تاللانما. يەنۈ 104 پارچەدۈن تەركۈب تاپقان.

ېادەتتە ېۈشەنچۈلۈك دۈنۈ كۈتابلارنۈ يېزۈش ېۇسلۇبۈ شۇكۈ، كۈتاب تۈزگۈچۈ سۆز بايان قۈلغۇچۈ بۈلەن زامانداش بولمۈسۈلا بۇ سۆزنۈ: ېۇ پالانۈ شەخسكە، ېۇ پالانۈ شەخسكە، ېۇ شەخس ماڭا سۆزلەپ بەردۈ، دەپ ېاساسۈ مەزمۇن سۆزلۈنۈدۇ. بۇ كۈتاب ېۇسلۇبۈ ېۇنداق ېەمەس. يەنۈ شۈېەلەرنۈڭ سۆزۈچە ېەلۈنۈڭ سۆزۈ دۈيۈلگەندۈمۇ ېارۈلۈقتا 400 يۈل بار. بۇ ېارۈلۈقتا ھېچبۈر يەتكۈزۈپ بەرگۈچۈ يوق. بۇ ېېنۈق خاتالۈق بولسۈمۇ شۈېەلەرنۈڭ مەنپەتۈگە توغرا كەلگەنلۈكۈ ېۈچۈن ېېتۈراپ قۈلۈۋەرگەن.
خوش، بۈز بۈر نەرسۈگە ېۆزۈمۈز باھا بېرۈشكە ېاجۈز كەلسەك، ېۆزۈمۈز ېۈشەنچۈلۈك قارۈغان كۈشۈلەر ېاغزۈغا قارايمۈز. شۇ ېۇسلۇب بويۈچە، تكۋەندۈكۈ دۈنۈي ېالۈملار بۇ كۈتابقا قانداق باھا بەرگەن؟ شۇنۈ ېوقۇپ، كۈتابقا بولغان چۈشەنچۈمۈزنۈ ېاشۇرۇپ، بۈلۈمۈ تۈۋەن قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈڭ ېېزۈپ كېتۈشنۈڭ ېالدۈنۈ ېېلۈش مەقسۈتۈدە ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇم.

ھەدۈسشۇناس ېۈمام زەھەبۈ ( مۈلادۈيە 1274 يۈلۈ دەمەشقتە تۇغۇلغان، تۈركمەنلەرنۈڭ قايماز قەبۈلۈسۈدۈن.
بۇ كۈشۈ گۈناھۈ كەبۈرۈلەر، قوشنا ھەققۈ، پەزۈلەتلۈك مەھشھۇرلار تارۈخۈ، ېۈسلام تارۈخۈ، ھەدۈس ېۈستۈلاھۈدۈكۈ ېويغاتقۇچ، ھەدۈسشۇناسلار تەزكۈرۈسۈ قاتارلۈق كۈتابلارنۈ يازغان)خەتۈبنۈڭ مۇنداق دۈگەنلۈكۈنۈ بايان قۈلۈدۇ: خەتۈب شۇنداق دەيدۇ: مەن نەھجۇلبەلاغەدۈن نەقۈل ېالدۈم. كۈتابتۈكۈ سۆزلەر ېەلۈ ېۈبنۈ ېەبۈ تالۈب دۈگەن، دۈيۈلۈدۇ. بۇ، ېاساسۈسز سۆز. كۈتابتۈكۈ بەزۈ سۆزلەر توغرا، بەزۈسۈ ېويدۇرما. شۇ ېېنۈق بولغايكۈ، كۈتابتۈكۈ سۆزلەرنۈ ېەلۈ دۈگەن، دۈگەن سۆز پۈتۈنلەي ېويدۇرما. ېۇنداقتا كۈتابنۈ كۈم يازغان؟ دۈگەن مەسۈلۈگە: ېاكا - ېۇكا شەرۈپلەر(شەرۈپ رۈزا مۈلادۈيە1015 - ېۆلگەن. شەرۈپ مۇرتەزامۈلادۈيە 1044- يۈلۈ ېۆلگەن.) نۈڭ توپلۈمۈ، دۈگەن جاۋاب توغرا.(ېۈمام زەھەبۈ يازغان: كۈتابۇسسەير 17. جۈلد 589 - بەت)

ېۈبنۈ كەسۈر ( تەپسۈر ېۈبنۈ كەسۈر(ېالتە قۈسۈملۈق، ېۇيغۇرچۈسۈ بار)، رەسۇلۇللاھنۈڭ تەرجۈمالۈ، قۈسەسۇلېەنبۈيا، قۈسسەلەر، باشلۈنۈش ۋە ېاۈۈرلۈشۈش قاتارلۈق كۈتابلارنۈ يازغان) كۈشۈلەرگە ېېقۈنكۈ نەھجۇلبەلاغە توقۇلما، دۈگەن.(بۈدايە، نۈھايە 12- جۈلد 56 - 57 - بەتلەر)

ېۈبنۈ كەسۈر نەھجۇلبەلاغە نۈ تۈزگەن شەرۈپ مۇرتەزا ېۈستۈدە توختۇلۇپ: سۈيدۈككە چالما تۇتمۈسۈمۇ بولۈدۇ، ېەھلۈ كۈتاب قۈزلۈرۈنۈ ېېلۈش ھارام، ېۇلارنۈڭ تاماقلۈرۈ ھارام،دۈگەندەك ېۈسلامغا قارشۈ پەتۈۋالۈرۈ بار ،دۈگەن.

ېۈمام ېۈبنۈ خەلكان: نەھجۇلبەلاغە ېەلۈنۈڭ سۆزلۈرۈ، دۈگەن سۆز تۆھمەت، توقۇلما، ېۇنۈ مۇرتەزا جەملەپ، ېەلۈنۈڭ، دۈگەن، دۈگەن (ېۈمام ېۈبنۈ خەلكان: ۋەفۈياتۇلېەېياندۈن)
ېۈمام قۇنۇجۈ: نەھجۇلبەلاغە ېەلۈنۈڭ سۆزلۈرۈ، دۈگەن سۆز تۆھمەت، توقۇلما، ېۇنۈ مۇرتەزا جەملەپ، ېەلۈنۈڭ، دۈگەن،دۈگەن (ېەبجەدۇلېۇلۇم 3 - جۈلد 67 - بەت)




خەتۈب باغدادۈ: نەھجۇلبەلاغەدۈكۈ ېۇرۇش، ھادۈسۈلەر توغرۈسۈدۈكۈ بايانلار توقۇلما، ۋەقەلۈكۈ قۇراشتۇرما، كۈشۈلەر دانۈيال نامۈدۈم گەپ قۈلغاندەك ېەلۈ نامۈدۈن تۇقۇۋالغان، دۈگەن(جامۈې 2 - جۈلد 161 - بەت)

شەيخۇلېۈسلام ېۈبنۇتتەيمۈييە( 40 پارچۈدۈن ېارتۇق كۈتاب يازغان): كۈپۈنچە تەبلۈغچۈلار نەھجۇلبەلاغەدۈن ېۈزۈندە ېېلۈپ، ېەلۈ مۇنداق دۈگەن دۈيۈشۈدۇ. بۇ، ېەلۈگە قۈلۈنغان تۆھمەت.دۈگەن.(مۈنھاجۇسسۇننە 8 - جۈلد 55 - 56 - بەتلەر)
ېۈمام زەھەبۈ: نەھجۇلبەلاغەنۈ ېوقۇغان كۈشۈ ېەبۇ بەكرۈ، ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇمالارنۈ ېاشكارا تۈللۈغان بايانلارنۈ ېوقۇپلا كۈتابنۈ ېەلۈنۈڭ يازمۈغانلۈقۈنۈ، تۆھمەت قۈلغانلۈقۈنۈ جەزم قۈلالايدۇ، دۈگەن. (مۈزان 3 - جۈلد 124 - بەت)


خەتۈب باغدادۈ: نەھجۇلبەلاغەدۈكۈ ېۇرۇش، ھادۈسۈلەر توغرۈسۈدۈكۈ بايانلار توقۇلما، ۋەقەلۈكۈ قۇراشتۇرما، كۈشۈلەر دانۈيال نامۈدۈم گەپ قۈلغاندەك ېەلۈ نامۈدۈن تۇقۇۋالغان، دۈگەن(جامۈې 2 - جۈلد 161 - بەت)

شەيخۇلېۈسلام ېۈبنۇتتەيمۈييە: كۈپۈنچە تەبلۈغچۈلار نەھجۇلبەلاغەدۈن ېۈزۈندە ېېلۈپ، ېەلۈ مۇنداق دۈگەن دۈيۈشۈدۇ. بۇ، ېەلۈگە قۈلۈنغان تۆھمەت.دۈگەن.(مۈنھاجۇسسۇننە 8 - جۈلد 55 - 56 - بەتلەر)
ېۈمام زەھەبۈ: نەھجۇلبەلاغەنۈ ېوقۇغان كۈشۈ ېەبۇ بەكرۈ، ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇمالارنۈ ېاشكارا تۈللۈغان بايانلارنۈ ېوقۇپلا كۈتابنۈ ېەلۈنۈڭ يازمۈغانلۈقۈنۈ، تۆھمەت قۈلغانلۈقۈنۈ جەزم قۈلالايدۇ، دۈگەن. (مۈزان 3 - جۈلد 124 - بەت)

شۈېە مەزھۈپۈنۈ قۇرغۇچۈ يەھۇدۈي!
(يېڭۈ نەشر قۈنلغان << دۈن ، مەزھەب ۋە پۈكۈر ېېقۈملۈرۈ ېېنسكلوپۈدۈيۈسۈ>> دۈن پارچە )
تارۈخۈي نۇقتۈدۈن كۆزگە كۆرۈنگەن كۈشۈلۈرۈنۈڭ بۈرۈ ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې بولۇپ، يەمەنلۈك يەھۇدۈيلاردۈن. ېۈسلامنۈ قوبۇل قۈلغان ۋە يەھۇدۈي پۈكرۈدە ېۇچراتقان رەجېە(ېۆلگەندۈن كېيۈن دۇنياغا قايتۈدۈغانلۈقۈغا ېۈشۈنۈدۈغان مەزھەب)، ېۆلۈمنۈڭ يوقلۇقۈ، زېمۈننۈڭ پادۈشاھلۈقۈ،مەخلۇقاتلارنۈڭ ھېچقاندۈقۈ قادۈر بولالمايدۈغان ېۈشلارغا قادۈر بولۇش، ھېچقۈم بۈلمەيدۈغاننۈ بۈلۈش، ېاللاھ تەېالاغا بۈداې ( ېۈرادۈسۈنۈ ېۆزگەرتۈش) ۋە ېۇنتۇشنۈ مۇېەييەنلەشتۈرۈش، قاتارلۈق ( ېاللاھ ېۇلارنۈڭ دېگەنلۈرۈدۈن پاكتۇر) يەھۇدۈي پۈكرۈنۈ شۈېەلەرگە ېېلۈپ كۈرگەن.
ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې يەھۇدۈي دۈنۈدۈكۈ چېغۈدا يۇشەې ېۈبنۈ نون مۇسا ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ۋارۈسۈ، دەيتتۈ. ېۈسلامغا كۈرگەندۈن كېيۈن ېەلۈ ېۈبنۈ ېەبۈ تالۈب مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ۋارۈسۈ، دەيدۈغان بولدۈ. مەدۈنۈدۈن مۈسۈر، كۇفە، فۇستات ۋە بەسرە قاتارلۈق جايلارغا يۆتكەلگەن. ېەلۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇغا: << سەن سەن >> ،يەنۈ سەن ېاللاھ، دېگەن. بۇ سۆز بۈلەن ېەلۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ ېۇنۈ ېۆلتۈرمەكچۈ بولغاندا، ېابدۇللاھ ېۈبنۈ ېابباس توسۇپ قويغان. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇنۈ مەداېۈنغا سۈرگۈن قۈلغان.
-----------
ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې ېۈسۈملۈك يەھۇدۈينۈڭ نۈڭ شۈېە مەزھۈپۈنۈ قۇرغۇچۈ ېۈكەنلۈكۈ ھەققۈدە شۈېە ۋە سۇننۈيلەردۈن تەركۈب تاپقان ېۈسلامغا داېۈر مەنبەلەرنۈ ېاساس قۈلدۇق.
بۇ مەنبەلەر ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەېنۈڭ شۈېەلەرنۈڭ ېەقۈدۈلۈرۈگە كۆپۈنچۈسۈ ېۇيغۇن كېلۈدۈغان ۋە شۈېەلەرگە ېاېۈت پۈكۈرلەرگە تۇنجۈ چاقۈرغان كۈشۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ بايان قۈلۈدۇ. ھەتتا، << سەبەېۈييە >> ناملۈق رادۈكال بۈر شۈېە پۈرقۈسۈ ېۇنۈڭ نامۈ بۈلەن ېاتۈلۈدۇ. بۇ مەسۈلۈلەرنۈ سۇننۈي ېالۈملۈرۈدۈن باشقا ، شۈېەلەردۈن ېەنناشۈېۈل ېەكبەرمۇ << مەساېۈلۇلېۈمام>>( شۈېە ېۈمام مەسۈلۈلۈرۈ)،ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 22 - بېتۈ ۋە باشقا ېۇرۇنلاردا بايان قۈلۈدۇ. شۇنۈڭدەك شۈېەلەردۈن ېەلكەشۈي <<رۈجال>> ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 98 ، 100 - بەتلۈرۈدە ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې توغرۇلۇق توختالغان.
ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې يەھۇدۈينۈڭ شۈېەلەر ېۈچۈدۈكۈ رادۈكاللۈقۈ، پۈكۈرلۈرۈ مەشھۇر بولۇپ:<< فۈلمەقالاتۈ ۋەلفۈرەق>> ناملۈق كۈتابنۈڭ20 - بېتۈدە؛ ھۈجرۈيە 310 - يۈلۈ نوبەختۈ يازغان <<فۈرقۇششۈيېەتۈ>>( شۈېە مەزھۈبۈ ) قاتارلۈق قەدۈمۈي كۈتابلاردۈمۇ بايان قۈلۈنغان.
ېەمما، ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەېنۈڭ شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ قۇرغۇچۈسۈ، ېۈكەنلۈكۈ ھەققۈدۈكۈ ھۆكۈمگە گۇمانۈي پوزتسۈيدە بولۇش يېڭۈ مەسۈلە بولۇپ، ېۇنۈ شەرقشۇناسلار باشلۈغان، ھازۈرقۈ زاماندۈكۈ بەزۈ شۈېە يازغۇچۈلۈرۈ بۇلارغا ېەگەشكەن. بۇ توغرۈدا ېەتراپلۈق مەلۇماتقا ېېرۈشەي دېسۈڭۈز دوكتور سۇلەيمان ېۈبنۈ فەھد ھۈجرۈيە 1402 - يۈلۈ يازغان <<ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې يەھۇدۈي ۋە ېۇنۈڭ ېۈسلامنۈڭ دەسلەپكۈ دەۋرۈدە پۈتنە پەيدا قۈلۈشتۈكۈ سۈرۈ>>، كۈتابقا مۇراجەت قۈلۈڭ. يازغۇچۈ ېۇ كۈتابتا ېابدۇللاھ ېۈبنۈ سەبەې يەھۇدۈي توغرۈسۈدۈكۈ مەلۇماتلارنۈڭ ېۈشەنچۈلۈكلۈكۈنۈ ېۈسپاتلاپ چۈققان.
شۈېەلەرنۈڭ مەشھۇر سانۈلۈدۈغان ېالۈملۈرۈدۈن: ھاجۈ مۈرزا ھۇسەيۈن ېۈبنۈ مۇھەممەد (ھۈجرۈيە 1320 - يۈلۈ ۋاپات بولغان) نەجەفتۈكۈ مۇرتەزا قەبرۈستانلۈقۈغا دەپۈن قۈنلغان. ېۇ: << فەسلۇلخۈتابۈ فۈ ېۈسباتۈ تەھرۈيفۈ كۈتابۈ رەببۈلېەربابۈ>> ناملۈق كۈتاب يازغان بولۇپ، ېۇنۈڭدا قۇرېاننۈڭ كەم - زۈيادە تەرەپلۈرۈ بار، دەپ دەۋا قۈلۈدۇ. بۇ بۈلجۈرلاشلۈرۈ ېارۈسۈدا 94 - سۈرە ېۈنشۈراھتۈن <<ۋە جەېەلنا ېەلۈييەن سەھرەكە>> ( يەنۈ ېەلۈنۈ ساڭا كۈيۇغول قۈلدۇق)،دېگەن ېۈبارە چۈشۈپ قالغان، دەپ دەۋا قۈلۈدۇ، ېاللاھ قۇرېاندا :<<(ېاللاھ مۇنداق دۈگەن): قۇرېاننۈ ھەقۈقەتەن بۈز نازۈل قۈلدۇق ۋە چوقۇم ېۇنۈ قوغدايمۈز( 15 - سۈرە ھۈجۈر 9 - ېايەت)>>،دېگەن بۇ ېۇلارغا ېۆتكۈر رەددۈيەدۇر. بۇ ېەفسانە كۈتاب ھۈجرۈيە 1320 - يۈلۈ ېۈراندا نەشر قۈلنغان.
شۈېەلەرنۈڭ مەشھۇر سانۈلۈدۈغان ېالۈملۈرۈدۈن: ېايەتۇللاھ مامقانۈي. ېۇ :<<تەنقۈيھۇلمەقالۈ فۈ ېەھۋالۈررۈجالۈ>> نۈ يازغان. ېۇ شۈېەلەر ېارۈسۈدا راۋۈلارنۈڭ ساغلانلۈرۈنۈ ېايرۈيالايدۈغان ېۈمام، دەپ تەرۈپلۈنۈدۇ. ېۇنۈڭ كۈتابۈدا ېەبۇ بەكرۈ ۋە ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇلار تاغۇت ( ېازغۇن - شەيتان) ۋە قورقۇنچاق،دەپ تەسۋۈرلۈنۈدۇ(بۈرۈنچۈ جۈلد 207 - بەتكە قاراڭ). بۇ كۈتابمۇ ھۈجرۈيە 1352 - يۈلۈ ېۈراندا نەشر قۈلنغان.
شۈېەلەرنۈڭ مەشھۇر سانۈلۈدۈغان ېالۈملۈرۈدۈن: ېايەتۇللاھ خۇمەينۈي.
ھازۈرقۈ زامان شۈېەلۈرۈنۈڭ كۆزگە كۆرۈنگەن كۈشۈلۈرۈدۈن بۈرۈ. ېۈراندۈكۈ شۈېەلەر ېۈنقۈلابۈنۈ قوزغاپ، ھۆكۈمەتنۈڭ تۈزگۈنۈنۈ قولۈغا ېالغان. ېۇنۈڭ << سۈرلارنۈڭ ېېچۈلۈشۈ>>،<< ېۈسلام ھۆكۈمۈتۈ>> ناملۈق كۈتابلۈرۈ بار. ېۇ پۈقھۈ ېالۈمنۈڭ ۋالۈ بولۇشۈ نەزەرۈيۈسۈنۈ ېوتتۇرغا قويغان.گەرچە، ېۈنقۈلابنۈڭ دەسلەپكۈ مەزگۈللۈرۈدە ېورتاق ېۈسلامۈي شۇ.ېارلارنۈ كۆتۈرۈپ چۈققان بولسۈمۇ، ېارۈدۈن ېوزاق ېۆتمەيلا ېۇنۈڭ تار داېۈرۈدۈكۈ رادۈكال شۈېە ېېقۈمۈ ېۈكەنلۈكۈ ۋە شۈېە مەزھۈپۈنۈ ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ باشقا جايلۈرۈغا ېېكسپورت قۈلۈش نۈيۈتۈنۈڭ بارلۈقۈ ېۈسپاتلانغان. نەتۈجۈدە بەزۈ باسقۇچلارنۈ باسقان. باشقا سەۋەبلەر بۈلەن بۈرلۈكتە سەككۈز يۈل داۋاملاشقان ېۈراق - ېۈران ېۇرۇشۈنۈڭ پارتۈلۈشۈغا سەۋەب بولغان.



ھازۈر پۇتۇن دۇنيادا 6 مۈليارددۈن ېۇشۇق ېاھالە بار بولۇپ بۇنۈڭ ېۈچۈدە مۇسۇلمانلار 1 مۈليارد 200 مۈليۇندۈن ېېشۈپ پۇتۇن دۇنيا ېاھالۈسۈنۈڭ %19.6 نۈ ېەگەللەيدۇ . يەر شارۈدۈكۈ 200 نەچچە دۆلەت ېۈچۈدە 45 ېۈسلام دۆلۈتۈ بار .
بۇ 1 مۈليارد 200 مۈليۇن ېاھالە سۇننۈ ۋە شۈېەدۈن ېۈبارەت ېۈككۈ مەزھەپكە بۆلۇنگەن بولۇپ ، شۈېە مەزھۈپۈ بۈلەن سۇننۈ مەزھۈپۈ ېوخشاشلا ېۈسلام دۈنۈغا ېۈتتۈقاد قۈلۈدۇ . لېكۈن ېۇلارنۈڭ ېوتتۇرۈسۈدا مۇرەسسە قۈلغۈلۈ بولمايدۈغان زۈددۈيەت مەۋجۇت . ېاساسۈ ېۈقتۈلاپ تۆۋەندۈكۈچە :

1 . خەلۈپە مەسۈلۈسۈ ----- شۈېە مەزھۈپۈ ېەلۈنۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ بۈردۈنبۈر ۋارۈسۈ دەيدۇ ، سۇننۈ مەزھۈپۈ بولسا تۆت چوڭ خەلۈپۈنۈڭ ھەممۈسۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ۋارۈسلۈرۈ دەيدۇ .

2 . پەيغەمبەرگە قاراش مەسۈلۈسۈ ---- شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ ېەلۈگە سۈغۈنۈشۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغا بولغان سۈغۈنۈشۈدۈن ېېشۈپ چۇشۈدۇ . ھۈچ بولمۈغاندا ېۈكۈۈسۈنۈ تەڭ ېورۇنغا قويۈدۇ . سۇننۈ مەزھۈپۈدە بولسا مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈ ېاللاھنۈڭ ېاخۈرقۈ ېەلچۈسۈ دەپ قارايدۇ .

3 . << قۇرېان كەرۈم >> نۈ چۇشۇنۈش مەسۈلۈسۈ ---- سۇننۈ مەزھۈپۈ شۈېە مەزھۈپۈنۈ << قۇرېان كەرۈم >> نۈ بورمۈلاپ چۇشەندۈ ، ېايەتلەردۈكۈ تەنبۈھلەرگە سەل قارۈدۈ ، بۈھۆرمەتلۈك قۈلدۈ دەپ قارايدۇ . شۈېە مەزھۈپۈمۇ سۇننۈ مەزھۈپۈنۈ ېوخشاشلا ېەيۈپلەيدۇ .

4 . ھەددۈسكە تۇتقان پوزۈتسۈيە ---- سۇننۈ مەزھۈپۈ نوپۇزلۇق ېالتە ھەددۈسلەر توپلۈمۈنۈ قانۇن چۈقۈرۈشنۈڭ مۇھۈم ېاساسلۈرۈدۈن بۈرۈ قۈلۈدۇ ، شۈېە مەزھۈپۈ بولسا بۇ ھەددۈسلەرنۈ ساقتا دەپ قارايدۇ ھەم ېۆزلۈرۈ ھەددۈس تۇزۇپ ېۆز مەزھۈپۈنۈڭ تەشەببۇسلۈرۈغا ماسلاشتۇرۈدۇ .

5 . دۈننۈ داھۈلارغا قاراش مەسۈلۈسۈ --- شۈېە مەزھۈپۈ ېۈمامنۈ دۈننۈ داھۈ قۈلۈدۇ ، سۇننۈ مەزھۈپۈ بولسا خەلۈپۈنۈ دۈننۈ داھۈ قۈلۈدۇ .



ھۈجرۈيە مۇھەررەمنۈڭ 10 - كۈنۈ ېۈمام ھۈسەيۈننۈڭ كەربالا چۆللۈكۈدە ېۆزلۈرۈنۈڭ قارۈشۈچە سۈننۈ مۇسۇلمانلار تەرۈپۈدۈن شېدۈت قۈلۈنغان خاتۈرە كۈنۈدە ېۈمام ھۈسەيۈنگە ۋاقتۈدا ياردەم بۈرەلمۈگەنلۈكۈدۈن قاتتۈق ېېچۈنۈپ سۈننۈلەردۈن ھامۈنۈ ېۈمام ھۈسەيۈننۈڭ قانلۈق قۈساسۈنۈ ېالۈدۈغانلۈقلۈرۈنۈ بۈلدۈرۈپ ېۆزۈگە تۈغ ېۇرۈدۇ. بۇ جەرياندا بۈرەر سۈننۈ مۇسۇلمان ېۇلارغا قاراپ كۈلۈپ ياكۈ ېارۈسۈغا كۈرۈپ قالسا  ېۈمام ھۈسەيۈنۈڭ بۈر قاتۈلۈنۈ ېۆلتۈرگەن قۈياپەتتە ېۇنۈ توپلۈشۈپ ېۆلتۈرۇۋۈتۈدۇ:

ېۈسلامۈيەتتە ېۈچكۈ ېۈختۈلاپنۈڭ كېلۈپ چۈقۈشۈ ۋەېۇنۈڭ ېۈسلام دۇنياسۈغا كۆرسەتكەن تەسۈرۈ توغرۈسۈدا


ېاپتور: پەرھات غاپپار


مۇھەممەد پەيغەمبەر ھايات ۋاقتۈدا مۇسۇلمانلار ېارۈسۈدا ھېچقانداق زۈددۈيەت يوق دېيەرلۈك ېۈدۈ .مۈلادۈيە 632 – يۈلۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ۋاپات بولغاندۈن كېيۈن، خەلۈپۈلۈك ېورنۈغا چۈقۈش مەسۈلۈسۈنۈ چۆرۈدۈگەن ھالدا، ېۈسلامۈيەتتە ېېغۈر ېۈچكۈ ېۈختۈلاپلار پەيدابولۇشقا باشلۈدۈ. چۈنكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېوغلۈ يوق بولۇپ، ېۇنۈڭ بۈردۈن بۈر پەرزەنتۈ ― قۈزۈ فاتۈمە، ېەلۈنۈڭ ېايالۈ ېۈدۈ. ېۇچاغلاردا ۋارۈسلۈق مەسۈلۈسۈدە ېەمەل قۈلغۇدەك ېۈلگە يوق ېۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۆزۈمۇ بۇ توغرۈلۈق ېېنۈق كۆرسەتمە بەرمۈگەنۈدۈ.ېەينۈ دەۋردە، ېەرەبلەردە قەبۈلۈنۈڭ باشلۈقلۈرۈ ياكۈ «ېاقساقاللار» نۈ سايلاپ چۈقۈشتا ياشتا چوڭ ۋە قابۈلۈيەتلۈك بولۇش ېاساس قۈلۈناتتۈ. مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ۋاپات بولغاندۈن كېيۈن، تېخۈ ېۇنۈڭ دەپنە ېۈشلۈرۈ ېاخۈرلاشمايلا نۇرغۇن زۈددۈيەتلەر بارلۈققا كەلدۈ ۋە ېۇ كېيۈنكۈ چاغلاردا زورۈيۈپ ، مۇسۇلمانلار دۇنياسۈدا نۇرغۇنلۈغان قارۈمۇ - قارشۈ گۇرۇھلارنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈگە سەۋەب بولدۈ . بۇزۈددۈيەتلەر ېۈچۈنچۈ قارار خەلۈپە ېوسماننۈڭ قەتلە قۈلۈنۈشۈ ۋە تۆتۈنجۈ قارار خەلۈپە ېەلۈنۈڭ تەخۈتكە چۈقۈشۈ بۈلەن نەتۈجۈلەندۈ.ېەلۈ خەلۈپۈلۈككە ېولتۇرغاندۈن كېيۈن موسۇلمانلار جەمېۈيۈتۈ ېۈككۈ چوڭ گۇرۇھغا،يەنۈ ېەلۈدۈن ېۈلگۈرۈكۈ ېۈچ خەلۈپۈنۈ ياقۈلايدۈغانلار ۋە ېەلۈ تەرەپدارلۈرۈدۈن ېۈبارەت ېۈككۈ چوڭ گۇرۇھغا بۆلۈنۈپ كېتۈدۇ . بۇ ېۈككۈ گۇرۇھ كېيۈنچە سۈننۈي ۋە شۈېە نامۈ بۈلەن ېاتۈلۈدۇ . تارۈخۈي تەرەققۈيات ۋە سۈياسۈي، ېۈدېېولوگۈيۈلۈك كۈرەشلەر داۋامۈدا، يۇقۈرۈدۈكۈ ېۈككۈ گۇرۇھ يەنە ېۆز ېۈچۈدۈن كۆپلۈگەن پۈرقە ۋە تارماقلارغا بۆلۈنۈپ، ېۈسلامنۈڭ ېۈچكۈ جەھەتتە مۇرەككەپ بولغان ېۈدېېولوگۈيۈلۈك بۈر پۈتۈنلۈكۈنۈ تەشكۈل قۈلۈش بۈلەن بۈللە، مەزھەپلەر ېۈچۈدۈكۈ گۇرۇھلارنۈڭ يامراپ كېتۈش ۋەزۈيۈتۈنۈ پەيدا قۈلۈدۇ. دۈنۈي كۈتابلاردا، ېەبدۇللاھ ېۈبنۈ سەبباھ شۈېە مەزھۈپۈ تەلۈماتلۈرۈنۈڭ ېاساسچۈسۈ، دەپ قارۈلۈدۇ. ېۇ ېەسلۈ يەھۇدۈ بولۇپ، كېيۈن ېۈسلامنۈ قوبۇل قۈلغان ۋە خەلۈپە ېوسمان دەۋرۈدە ېەلۈنۈڭ كۈچلۈك تەرەپدارلۈرۈدۈن بۈرۈ سۈپۈتۈدە ېۆز پاېالۈيەتلۈرۈنۈ باشلۈغان. ېۇ خرۈستۈېان تەلۈماتلۈرۈغۈمۇ كامۈل بولۇپ ، دەسلەپتە شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ ېۈماملۈققا ېاېۈت تەلۈماتلۈرۈنۈ تۈزۈپ چۈقۈدۇ . بۇ تەلۈماتتا، ېۈماملۈق خۇدا بەندۈلۈرۈگە شاپاېەت تەرۈقۈسۈدە بېغۈشلۈغان ېۈلاھۈي مەرھەمەتدۇر، دەپ قارۈلۈدۇ . ېەبدۇللاھ ېۈبنۈ سەبباھنۈڭ پۈكرۈچە، ېۈماملۈقمۇ خۇددۈ پەيغەمبەرلۈككە ېوخشاش سايلام يولۈ بۈلەن ۋۇجۇتقا كەلتۈرۈلۈدۈغان مەرتۈۋە بولماستۈن ، بەلكۈ قانداشلۈق ېارقۈلۈق ۋارۈسلۈق قۈلۈنۈدۈغان، ېالدۈنقۈ ېۈمام ېۆز ېۈختۈيارۈ بۈلەن كېيۈنكۈ ېۈمامنۈ تەيۈنلەيدۈغان ېۈلاھۈي مەرھەمەتتۇر. مەزكۇر تەلۈماتتا، ېادەملەر بۇ دۇنيادا ېۈمامسۈز ياشۈيالمايدۇ ۋە ېۆز ېۈمامۈنۈ تونۇمايدۈغان ھەرقانداق شەخس جاھۈل ھەم ناداندۇر . ېۈمام پەيغەمبەرلەرنۈڭ خەلقنۈ خۇدا يولۈغا دەۋەت قۈلۈشۈدۈكۈ ۋە يەر يۈزۈدە ېادالەت ېورنۈتۈشۈدۈكۈ ياردەمچۈسۈدور، دەپ قارۈلۈدۇ. ېۈماملارنۈڭ ېۈلاھۈي مەرھەمەتلەردۈن بەھرۈمەن بولۈدۈغانلۈقۈنۈ نەزەرگە ېېلۈپ ، شۈېە ېەھلۈ ېۈمام بولغۇچۈلارنۈ ھەرقانداق چوڭ - كۈچۈك گۇناھلاردۈن خالۈي،ھەممە جەھەتتۈن پاك ۋە ېۆزگۈچە پەۋقۇلېاددە سۈپەتلەرگە ېۈگە، دەپ قارۈشۈدۇ . ھەرقانداق دۈنۈي، سۈياسۈي مەسۈلۈلەردە ېۇلارنۈڭ دېگۈنۈ توغرا ، ھېچقانداق بەس - مۇنازۈرە تەلەپ قۈلمايدۇ، دەپ ھېسابلۈشۈدۇ . ېۈماملارنۈڭ ېۆلۈپ كېتۈشۈگە ېۈشەنمەي ، ېۇلارنۈ بېھۈشتە مەڭگۈ تۈرۈك ياشايدۇ، دەپ قارۈشۈدۇ . شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ ېۈلاھۈي نۇر توغرۈسۈدۈكۈ تەلۈماتۈدا، ېۈلاھۈي نۇر ېادەم ېەلەيھۈسسالام دەۋرۈدۈن باشلاپلا ېۇلۇغ كۈشۈلەر ېارۈسۈدا كۆچۈپ يۈرگەن ، كېيۈن ېۇ پەقەت پەيغەمبەردۈن پەيغەمبەرگە كۆچۈدۈغان بولغان . شۇنداق قۈلۈپ ېۇ ېۈلاھۈي مەرھەمەت تۈپەيلۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ بوۋۈسۈ ېەبدۇلمۇتەللۈپنۈڭ تېنۈگە كۆچكەن ، ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېۈلاھۈي نۇر ېۈككۈگە بۆلۈنۈپ ، بۈر قۈسمۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ دادۈسۈ ېەبدۇللاھنۈڭ تېنۈگە ۋە ېۇنۈڭدۈن مۇھەممەد پەيغەمبەرنۈڭ ېۆزۈگە كۆچۈپ توختۈغان . ېۈلاھۈي نۇرنۈڭ يەنە بۈر قۈسمۈ ېەبدۇلمۇتەلۈپتۈن مۇھەممەد پەيغەمبەرنۈڭ تاغۈسۈ، يەنۈ ېەلۈنۈڭ دادۈسۈ ېەبۇتالۈپقا، ېۇنۈڭدۈن ېەلۈگە كۆچكەن . ېەلۈدۈن يەنە ېۇنۈڭ ۋارۈسلۈرۈغا كۆچۈدۇ ۋە شۇ ېارقۈلۈق ېۇزاققۈچە داۋام قۈلۈدۇ ، دەپ قارۈلۈدۇ . شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ بۇ خۈل تەلۈماتۈ ېۇنۈڭ ېۈچكۈ قۈسمۈدا نۇرغۇن ېوخشۈمۈغان پۈكۈر ېېقۈملۈرۈنۈڭ بارلۈققا كېلۈپ، كۆپلۈگەن پۈرقۈلەرگە ۋە پۈرقۈلەرنۈڭ يەنە ېۆز ېۈچۈدۈن تارماقلارغا بۆلۈنۈشۈگە سەۋەب بولدۈ. شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈ غۇلات (ېۈسلامدۈكۈ چېكۈدۈن ېاشقان )پۈرقۈلەرنۈڭ مەيدانغا كېلۈشۈ ۋە بۇنداق پۈرقۈلەرنۈڭ سانۈ جەھەتتۈن كۆپۈيۈشۈ ھەمدە بەزۈ غۇلات پۈرقۈلۈرۈنۈڭ بۇ مەسۈلۈدۈكۈ ېۈلگۈرۈكۈ قاراشلارغا نۇرغۇن ېۆزگەرتۈش كۈرگۈزۈپ ېۈماملارغا ېۈلاھۈي سۈپەتلەرنۈ نۈسبەتلەشتۈرۈشۈ ، بەزۈدە ېۈماملارنۈ خۇدا بۈلەن تەڭ ېورۇنغا قويۈدۈغان پۈكۈرلەرنۈمۇ ېوتتۇرۈغا قويۇشۈ نەتۈجۈسۈدە، ېاخۈرقۈ ھېسابتا غايۈپ ېۈمام ، رۈجېەت قۈلغان ېۈمام ، سەتر ( پەردە ېۈچۈدۈكۈ ) ېۈمام ، مۇنتەزەر ( كۈتۈلۈۋاتقان ) ېۈمام ، مەھدۈ ېۈمام ، قاېۈم ېۈمام قاتارلۈق نۇرغۇن نەزەرۈيۈلەرنۈڭ بارلۈققا كېلۈشۈگە ېاساس سالدۈ. شۇنداق قۈلۈپ شۈېە مەزھۈپۈ ېۈلاھۈيەتشوناسلۈقۈدا ېۈماملارغا ېۈلاھۈي نۇرنۈڭ روسۇخ قۈلۈدۈغانلۈقۈ ( سۈڭۈپ كۈرۈدۈغانلۈقۈ ) توغرۈسۈدۈكۈ تەلۈمات مەيدانغا كەلتۈرۈلدۈ . بۇ تەلۈمات ېوتتۇرا ېەسۈردە « نۇرۈ مۇھەممەدۈ » نامۈ بۈلەن ېاتالغانۈدۈ . شۇنۈڭ بۈلەن شۈېە مەزھۈپۈنۈڭ تەلۈماتۈمۇ كۆپ تەرەپلۈمۈلۈككە يۈزلۈنۈپ ، مۇرەككەپ تۈس ېالدۈ ؛ تەناسۇخ (روھنۈڭ تەندۈن تەنگە كۆچۈشۈ) ، ھولۇل ( روھنۈڭ تەن بۈلەن بۈرلۈشۈشۈ ) مۇشەببۈھە ( ېانتراپومورفۈزم ) گە ېوخشاش نەزەرۈيۈلەر بارلۈققا كېلۈپ ، بەزۈ پۈرقە ېاساسچۈلۈرۈ ھەتتا خۇدالۈق دەۋاسۈ قۈلۈدۈغان ېەھۋاللارمۇ يۈز بەردۈ . شۈېە مەزھۈپۈ تەلۈماتلۈرۈ دەسلەپكۈ دەۋرلەردە سۈننۈي مەزھۈپۈ تەلۈماتلۈرۈدۈن ېانچە پەرقلەنمەيتتۈ ، ھەتتا شۈېە مەزھۈپۈ ېۆز ېۈچۈدۈن بۈر نەچچە پۈرقۈگە بۆلۈنگەن دەۋرلەردۈمۇ، ېاساسۈي پۈرقۈلەرنۈڭ دۈنۈي ېۇسۇل جەھەتتۈكۈ قاراشلۈرۈدا سۈننۈيلەر بۈلەن چوڭ پەرقلەر يوق دېيەرلۈك ېۈدۈ . بۇ جەھەتتە ھەر ېۈككۈ تەرەپ ېۈسلامنۈڭ دەسلەپكۈ دەۋرۈدۈكۈ تۆت خەلۈپە دەۋرۈدە شەكۈللەنگەن قاراشلارنۈ چۆرۈدۈگەن ھالدا ېۆز تەلۈماتلۈرۈنۈ راۋاجلاندۇراتتۈ. كونكرېتراق ېېيتقاندا ، شۈېەلەرنۈڭ بۈر قۈسمۈ خۇددۈ سۈننەت ېەھلۈگە ېوخشاشلا ېەبۇبەكر، ېۇمەر ۋە ېوسماننۈڭ خەلۈپۈلۈكۈنۈ ېېتۈراپ قۈلۈشاتتۈ ، يەنە بۈر قۈسمۈ پەقەت ېوسماننۈڭ خەلۈپۈلۈكۈنۈلا ېۈنكار قۈلۈشاتتۈ ، قالغان قۈسۈملۈرۈ ېەلۈدۈن باشقۈسۈنۈ ېېتۈراپ قۈلۈشمايتتۈ . ېەمما، كېيۈنچە شۈېە مەزھۈپۈ تەلۈماتۈدا ېۈماملۈققا ېاېۈت نەزەرۈيۈنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈ ، پەيغەمبەرنۈڭ ېەلۈ شەخسۈيۈتۈدە قايتۈدۈن تۈرۈلۈشۈ توغرۈسۈدۈكۈ غايۈنۈڭ بارلۈققا كېلۈشۈ ۋە ېۇنۈڭ روھۈنۈڭ ۋارۈسلۈرۈغا كۆچۈدۈغانلۈقۈدۈن ېۈبارەت « نۇرۈ مۇھەممەد » نامۈ بۈلەن ېاتالغان تەناسۇخ نەزەرۈيۈسۈنۈڭ ېېتۈراپ قۈلۈنۈشۈ، شۈېە بۈلەن سۈننۈي مەزھۈپۈنۈڭ تەلۈماتلۈرۈدۈكۈ پەرقنۈ زور دەرۈجۈدە ېاشۇرۇۋەتتۈ . تەناسۇخچۈلار روھنۈڭ كۆچۈشۈنۈ نەسخ ، مەسخ ، رەسخ ۋە فەسختۈن ېۈبارەت تۆتكە بۆلۈدۇ. بەزۈ پۈرقۈلەر ھەر تۆت خۈل تەناسۇخنۈ، يەنە بەزۈلۈرۈ بۈر ياكۈ ېۈككۈ خۈلۈنۈلا ېېتۈراپ قۈلۈشۈدۇ . ېۇلار، روھ بۈر ېادەمنۈڭ تېنۈدۈن چۈقۈپ يەنە بۈر ېادەمنۈڭ تېنۈگە كۆچكەن بولسا ، ېۇنۈ نەسخ دەپ، ېادەمدۈن ېايرۈلغان روھ ھايۋانلارنۈڭ بەدۈنۈگە كۆچسە مەسخ دەپ ، دەرەخ ۋە ېۆسۈملۈكلەرگە كۆچسە رەسخ، زۈيانلۈق ھاشارەتلەرگە كۆچسە فەسخ دەپ ېاتۈشۈدۇ . ېۇلارنۈڭ قارۈشۈچە، ېۈنساننۈڭ روھۈ قايسۈلا شەكۈلدۈكۈ تەناسۇختا بولمۈسۇن، ېەنبۈيا ۋە رەسۇلۈللانۈڭ يول كۆرسۈتۈشۈدە ېالەمنۈ كېزۈدۇ. ېالەمنۈڭ ېايلۈنۈشۈمۇ روھنۈڭ بۈر جۈسۈمدۈن يەنە بۈر جۈسۈمغا كۆچۈشۈدە ېۈپادۈلۈنۈدۇ . روھنۈڭ بەدەننۈ تەرك ېېتۈشۈ ھەقۈقۈي قۈيامەتتۇر . ېەگەر ېۈنسان خەيرلۈك ېۈشلارنۈ قۈلغان بولسا، ېۇنۈڭ روھۈمۇ خەيرلۈك بۈر تەنگە كۆچۈدۇ ، ېەكسۈچە بولغاندا، ېۇنۈڭ روھۈمۇ گۇناھكار بۈر جۈسۈمغا كۆچۈرۈلۈدۇ. سۈننەت ېەھلۈ تەناسۇخنۈ قوبۇل قۈلمايدۇ . كېيۈنكۈ دەۋرلەردە تەناسيخۈيە مەسۈلۈسۈ پەلسەپە ساھەسۈدۈمۇ ېەكس ېېتۈدۇ . مەششا ېېقۈمۈنۈڭ نۇرغۇن ۋەكۈللۈرۈ بۇ خۈل قاراشنۈ ېېتۈراپ قۈلماي ېۇنۈ قاتتۈق تەنقۈت قۈلۈدۇ ، مۇېتەزۈلەچۈلەرمۇ ېوخشاش پوزۈتسۈيە تۇتۈدۇ. ېەمما، شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈ مۇتەپەككۇرلارنۈڭ ېۈدۈيۈۋۈ سۈستېمۈسۈدا تەناسۇخۈيە مۇھۈم ېورۇننۈ ېۈگۈلەيدۇ . بۇ خۈل ېۈدۈيۈنۈڭ يېتەكچۈلۈكۈدە ېومۇمۈي جەھەتتۈن ېالغاندا، 8- ېەسۈرنۈڭ كېيۈنكۈ يېرۈمۈدۈن باشلاپ شۈېە مەزھۈپۈ بۈلەن سۈننۈي مەزھۈپۈنۈڭ ېۈسلام ېەھكاملۈرۈغا ېەمەل قۈلۈش ۋە ېۇنۈ چۈشۈنۈش جەھەتتۈكۈ پەرقۈ زورۈيۈپ كېتۈپ، بۇ ېۈككۈ مەزھەپ ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ زۈددۈيەت كەسكۈنلۈشۈپ، تا بۈگۈنگە قەدەر ېۈسلام دۇنياسۈدا كۆپلۈگەن توقۇنۇشلارنۈڭ يۈز بېرۈشۈگە سەۋەب بولماقتا. بۇ ېۈككۈ مەزھەپ ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ زۈددۈيەت ېاساسلۈقۈ تۆۋەندۈكۈ جەھەتلەردە ېۈپادۈلۈنۈدۇ: بۈرۈنچۈ ، خەلۈپە مەسۈلۈسۈ. سۈننۈي مەزھۈپۈدە، تۆت چوڭ خەلۈپۈنۈڭ ھەممۈسۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ قانۇنلۇق ۋارۈسلۈرۈ، دەپ قارۈلۈدۇ ؛ شۈېە مەزھۈپۈدە بولسا ، ھەزرۈتۈ ېەلۈ ۋە ېۇنۈڭ ېەۋلادلۈرۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ بۈردۈنبۈر ۋارۈسلۈرۈ، دەپ قارۈلۈدۇ . ېۈككۈنچۈ ، « قۇرېان كەرۈم » نۈ چۈشۈنۈش مەسۈلۈسۈ. سۈننۈي مەھۈپۈدۈكۈلەر « قۇرېان كەرۈم »نۈڭ ھازۈرقۈ نۇسخۈسۈ (خەلۈپە ېوسمان رەتلەتكۈزگەن) غا ېۈشۈنۈدۇ ۋە ېۇنۈڭ كۈتابۈ مەنۈسۈگە كۆپرەك ېېتۈبار بۈلەن قارايدۇ. شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەر « قۇرېان كەرۈم »نۈڭ يوشۇرۇن مەنۈسۈگە كۆپرەك ېېتۈبار قۈلۈپ، «قۇرېان كەرۈم»نۈڭ كۈتابۈ مەنۈسۈدۈن باشقا ېۇنۈڭدا يوشۇرۇن مەنە بولۈدۇ، ېۇنۈڭدۈكۈ يوشۇرۇن مەنۈنۈ پەقەت ېۈماملارلا بۈلۈدۇ. شۇڭا، « قۇرېان كەرۈم » نۈڭ كۈتابۈ مەنۈسۈنۈ بۈلۈش بۈلەن بۈللە، ېۇنۈڭ يوشۇرۇن مەنۈسۈنۈمۇ چۈشۈنۈش كېرەك،دەپ قارايدۇ. ېۇنۈڭدۈن سۈرت، ېۇلار « قۇرېان كەرۈم » نۈڭ ېەسلۈ نۇسخۈسۈدا ېەلۈنۈڭ ېۈماملۈقۈغا ېاېۈت مەزمۇنلار بارېۈدۈ . ېەمما، كېيۈن زەيد ېۈبنۈ سابۈت تەرۈپۈدۈن تەھرۈرلەنگەندە ېەلۈنۈڭ دۈشمەنلۈرۈنۈڭ قۇتراتقۇلۈقۈ بۈلەن ېەلۈگە ېاېۈت مەزمۇنلار چۈقۈرۈۋېتۈلگەن دېگەن قاراشنۈ ياقۈلاپ،« قۇرېان كەرۈم » نۈڭ مەتنۈگە باشقۈچە نەزەردە قاراپ ، ېۇنۈڭدۈكۈ بەزۈ سۆزلەرنۈ ېۆزگۈچە ېۈنتۇناتسۈيۈدە ېوقۇيدۇ ۋە « قۇرېان كەرۈم » نۈ ېۆزگۈچە ېۇسۇلدا تەپسۈرلەشنۈ تەۋسۈيە قۈلۈشۈدۇ. مەسۈلەن، شۈېەلەر ېەسلۈدە «ېەلا» دەپ ېوقۇلۈدۈغان سۆزنۈ «ېەلۈ» (يېزۈلۈشۈ ېوخشاش)، «ېۇممە» دەپ ېوقۇلۈدۈغان سۆزنۈ «ېەېۈممە» ( ېۈماملار ) دەپ ېوقۇشۈدۇ . «قۇرېان كەرۈم » گە ېۇلار مۇھەممەد ۋە ېەلۈ دېگەن ېۇقۇمنۈ ېۈپادۈلەيدۈغان « نۇرەين » سۈرۈسۈنۈ قوشۇپ كۈرگۈزگەن بولۇپ، بۇمۇ ېۇلارنۈڭ سۈننەت ېەھلۈدۈن پەرقلۈنۈدۈغان مۇھۈم تەرەپلۈرۈنۈڭ بۈرۈ بولۇپ ھېسابلۈنۈدۇ. يۇقۈرۈقۈلارغا ېاساسەن، سۈننۈي مەزھۈپۈدۈكۈلەر شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەرنۈ « قۇرېان كەرۈم » نۈ بۇرمۈلاپ چۈشەندۈ، ېايەتلەردۈكۈ تەنبۈھلەرگە سەل قارۈدۈ، قۇرېانغا بۈھۆرمەتلۈك قۈلدۈ، دەپ ېەيۈبلۈسە ، شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەرمۇ سۈننۈي مەزھۈپۈدۈكۈلەرنۈ ېوخشاش ېەيۈبلەيدۇ. ېۈچۈنچۈ، ھەدۈسكە مۇېامۈلە قۈلۈش مەسۈلۈسۈ. سۈننۈي مەزھۈپۈدۈكۈلەر ېالتە ھەدۈسلەر توپلۈمۈنۈ ېۈشەنچلۈك ھەدۈس دەپ قاراپ، ېۇنۈ قانۇن چۈقۈرۈشنۈڭ مۇھۈم ېاساسلۈرۈدۈن بۈرۈ قۈلۈدۇ؛ شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەر بولسا، بۇ ھەدۈسلەرنۈ ساختا دەپ قاراپ، ېۆزلۈرۈ تۈزگەن ھەدۈسنۈ ېاساس قۈلۈدۇ .يەنۈ، شۈېەلەر 10 - ېەسۈردۈن باشلاپ ېۆزگۈچە سۈننۈتۈنۈ رەتلەپ، ېۇنۈ « ېەخبار » نامۈ بۈلەن ېېلان قۈلۈشقان. « ېەخبار » غا كۈرگۈزۈلگەن ھەدۈسلەرمۇ سۈننۈيلەرنۈڭ ھەدۈسلۈرۈدۈن خېلۈ كۆپ جەھەتتۈن پەرقلۈنۈدۇ. « ېەخبار » دۈكۈ ھەدۈسلەر تامامەن باشقا مەنبەلەر ېاساسۈدا تۈزۈلگەن. ېۇلاردا پەقەت مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام، ېەلۈ ۋە باشقا ېۈماملارنۈڭ ېۆزلۈرۈگۈلا تەېەللۇق دەپ قارالغان رۈۋايەتلۈك نەقۈللەر ېاساس قۈلۈنغان بولۇپ، مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ باشقا ساھابۈلۈرۈگە تەېەللۇق بولغان نەقۈللەر تامامەن ېۈنكار قۈلۈنۈدۇ . تۆتۈنچۈ ، دۈنۈي داھۈيلارغا قاراش مەسۈلۈسۈ . سۈننۈي مەزھۈپۈدۈكۈلەر خەلۈپۈنۈ دۈنۈي داھۈي، دەپ بۈلۈدۇ . شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەر، ېۈمامنۈ دۈنۈي داھۈي، دەپ قارايدۇ . ېۇلارنۈڭ دۈنۈي داھۈي توغرۈسۈدۈكۈ چۈشەنچۈسۈ ېوخشۈمايدۇ . سۈننۈي مەزھۈپۈدۈكۈلەر، خەلۈپە مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ دۈنۈي ېۈشلارنۈ ۋاكالۈتەن باشقۇرغۇچۈسۈ، ېۇ كۈشۈلەرنۈڭ ېاللاھنۈڭ ېەمەللۈرۈگە رۈېايە قۈلۈشۈغا رەھبەرلۈك قۈلۈدۇ ، ېۇ ېەدلۈيە ، مەمۇرۈيەت ، ھەربۈي، دۈنۈي ېۈشلاردا باشلۈق بولسۈمۇ ، ېۇنۈڭدا قانۇن چۈقۈرۈش ھوقۇقۈ بولمايدۇ. « قۇرېان كەرۈم » نۈ ۋە ھەدۈسنۈ چۈشەندۈرۈش ھوقۇقۈغۈلا ېۈگە ؛ ېۈلگۈرۈكۈلەرگە ېۇچراپ باقمۈغان ېۈشلار ېۇچرۈغاندا ، يەنە كېلۈپ قۇرېان ۋە ھەدۈستۈن ېۇ ھەقتە بايان تېپۈلمۈغاندا ، خەلۈپە ېۈشلەپ چۈقسا بولۈدۇ، دەپ قارايدۇ . شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈلەر بولسا ، ېۈمام كۈشۈلەر ېارۈسۈدۈكۈ ېەڭ ېۇلۇغ ېۇستازدۇر ، مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەممە ېۈشلۈرۈغا ۋارۈسلۈق قۈلۈدۇ ، ېۇ نۇقسانسۈز ېادەم بولۇپ، ېاللاھنۈڭ قوغدۈشۈغا ناېۈل بولۈدۇ ، مەڭگۈ خاتالۈق سادۈر قۈلمايدۇ، دەپ قارايدۇ . بەشۈنچۈ، شۈېەلەر «ېۈلمۈ شاھادەت»كە ېەلۈنۈڭ نامۈنۈ قوشۇپ ېوقۇيدۇ، ېەزان توۋلاش، رامۈزاندۈكۈ تارابېھ نامۈزۈ ۋە شېھۈتلەرنۈڭ قەبرۈلۈرۈنۈ زۈيارەت قۈلۈش قاتارلۈق جەھەتلەردۈمۇ سۈننۈيلەردۈن پەرقلۈنۈدۇ. شۈېەلەر ھەج قۈلغاندا مەككە، مەدۈنۈگە بېرۈش بۈلەن بۈللە نەجەف ، كەربەلا ، مەشھەد ۋە قۇمرا قاتارلۈق شەھەرلەرنۈ تاۋاپ قۈلۈدۇ. ېۇنۈڭدۈن سۈرت، شۈېەلەر «فاتۈمەنۈڭ تۇغۇلغان كۈنۈ»، « ېاشۇرا » ( ھۆسەين قەتلە قۈلۈنغان كۈن ) ۋە ېۈماملارنۈڭ تۇغۇلغان، قازا قۈلغان كۈنلۈرۈنۈ خاتۈرۈلۈشۈدۇ . خەلۈپە ېومەر ېۆز ۋاقتۈدا بۈكار قۈلغان ۋاقۈتلۈق نۈكاھ ( سۈغە ) غا يول قويۇشۈدۇ . شۈېەلەر بۈلەن سۈننۈيلەر ېارۈسۈدا يەنە بەزۈ ېادەتلەرنۈ بەجا كەلتۈرۈش جەھەتتۈمۇ قۈسمەن پەرقلەر مەۋجۇت. خۇلاسۈلۈغاندا، شۈېە مەھۈپۈ بۈلەن سۈننۈي مەھۈپۈ ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ زۈددۈيەت ېۈسلامۈيەتنۈڭ ھەممە ساھەلۈرۈگە دېگۈدەك تاقۈلۈدۈغان بولۇپ، شۈېە مەزھۈپۈدۈكۈ بەزۈ غولات پۈرقۈلارنۈڭ چەكتۈن ېاشقان بەزۈ تەشەببۇسلۈرۈ بۇ ېۈككۈ مەزھەپ ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ زۈددۈيەتنۈ تېخۈمۇ ېۇلغايتۈپ، ېۈسلام دۇنياسۈغا ېارازلۈق ېۇرۇقلۈرۈنۈ چاچقان. بۇيەردە شۇنۈ كۆرسۈتۈپ ېۆتۈش زۆرۈركۈ، ېۈسلامۈيەتتۈكۈ بۇ زۈددۈيەتلەر تېگۈ-تەكتۈدۈن ېېلۈپ ېېيتقاندا، ھاكۈمۈيەت تالۈشۈشتۈن كېلۈپ چۈققان بولۇپ، بۇ زۈددۈيەتلەرنۈڭ ېاپتونوم رايونۈمۈزدۈكۈ ھەرقايسۈ مۈللەتلەر بۈلەن ھېچقانداق ېالاقۈسۈ يوق دېيۈشكە بولۈدۇ.شۇڭا، ېۈسلام دۈنۈغا ېېتۈقاد قۈلغۇچۈ مۈللەتلەر ېۈسلامنۈڭ ھەقۈقۈي ماھۈيۈتۈنۈ تونۇپ يېتۈپ، ېۇ تەشەببۇس قۈلغان ېۈتتۈپاقلۈق، ېۈناقلۈققا ھەقۈقۈي ېەمەل قۈلۈپ، بۇ ېايۈقۈ چۈقماس زۈددۈيەتلەردۈن ېۆزلۈرۈنۈ چەتكە ېېلۈشۈ كېرەك
مەنبە: شۈنجاڭ پەلسەپە–ېۈجتۈماېۈي پەنلەر تور بېكۈتۈ

ھۇمەينۈ ھەقۈقەتەن شۇنداق دۈگەن بولسا ېۇنۈڭ ېازغۇن بۇلۈشۈدا شەك يوق!

ھەمۈزە قۈرنۈدشم  شېەلەر مەزھۈپۈدۈكلەر مۇسسۇلمانۈغا كۈرەمۈدۇ ياكۈ ....

ېۈرانۈدا قانۇنلۇق پاھۈش ۋازلۈق ناھايۈتتۈ كۆپ دەپ ېاڭۈلۈدۈم .