چاچ مەدەنىيەت ۋە ئارخولوگىيە نوقتىسىدىن ئېيىتىقاندا ھەرگىزمۇ ئادەتتكى نەرسە ئەمەس.ئۇ بىر خىل مەدەنىيەت ئەۋرىشىكىسى،تارىخ ئۇچۇرى،ئارخولوگىيە يىپ ئۇچى.مەدەنىيەتلىك خەلقىمىز ئەزەلدىن چاچقا ئىتىبارسىىز قارىمىغان .ئارخولوگىيەلىك تېپىندىلاردا،تارىخى ھۆجىجەت-كىتابلاردا ئۇيغۇرلارنىڭ چاچ مەدەنيىتىگە دائىر ئۇچۇرلار ئۇچرايدۇ.مەسلەن،"كونا تاڭ نامە)نىڭ (تېللار تەزكىرىسى)دە؛"ئۇيغۇرلاردا ئۆرمە چاچ قۇشۇش ئادىتى بولغان )دەپ يېزىلىغان بولسا،مەخمۇد كاشىغەرى؛دېۋانە لوغەتتى تۈرىڭ)ئەسىرىدە ئاياللارنڭى ئۆرمە چېچى،ئاياللارنىڭ چۇپۇرىدىغان قىلىنىغان ياسالما چېچىنى شۇنىڭىدەك ئاياللارنىڭ چاچ سېلىشىنى،يەنى ئۆچكە چۇپۇرىدىن ياسالغان ماڭلاي چاچ تاقىۋېلىشىنى دەپ ئالىدىغانلىقى قەيىت قىلىنىغان.فون لېكوك تۇرپاندىن تاپقان تام رەسملىرىدە ئۇيغۇرلارنىڭ چاچ مەدەنىيىتى، جۈملىدىن چاچ پاسونلىرىغا ئائىت يۇمۇلاق تۈگۈنچە، ئېگىز تۈرمە چاچ،ئارچا شەكىللىك تۈرمە ،يان ماڭلاي، چىكى ماڭلاي،قۇيۇۋەتكەن كەسمە چاچ گىجەك(بۈدرە)چاچ،ئۆرمە چاچ ئەشمە(سالغان)چاچ،ھەمدە چاچلارغا قىسىقۇ،گۈل قىسىقۇ ،پىسىتان تاراق،گۈل تاراق،گۈللۈك تاج، نوھۇل تاج قادالغان ۋە ئۇزۇن ئۆرىمە چاچقا تەڭگە-تىللا، ئاسقۇلار ۋە ئۇزۇن ئۆرۈمە چاچقا تەڭلا تەڭگە-تىللا، ئاسقۇلار سېلىنىغان سۈرەتلەر ئۇچرايدۇ.ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇيغۇرلارنىڭ چاچ مەدەنىيىتىدە ئانىمىزىم.شامان،ئىسىلام دىنلىرىنىڭ تامغىسى بار، ئەر- ئاياللىق جىنىس پەرقى روشەن ئەكىس ئېتىش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە .سۇمبۇل چاچ ، بوستان چاچ، دېگەنلەر ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ ئەڭ مۇھىم گۈزەللىك ئۆلچەملىرىدىن بولغان چاچقا نىسبەتەن ؛تابو؛"پەرھىز؛ئادەتلىرى بار ئىدى. چاچنى كېسىش ئېغىر ئېلىناتتى.چاچنى قالايمىقان دەسىسىمەيتتى، تاشلىمايتى، كۆيدۈرمەيۋەتمەيتتى، چاچ گۈزەللىكىگە ئەھمىيەت بىرىپ ۋاقىت- ۋاقتىدا چىرايلىق يۇيۇپ تارۋالاتتى. سالاھىيەت ۋە خاراكتېرىگە ماس چاچ قۇيۇۋالاتتى. چاچ پاسونى تامامەن جامائەت ئەخلاقى نىزامى ئىچىدە بولاتتى. 
مودا كۆزلەپ مىللەت پەخىرى يەرگە ئۇرۇلۇپ، كېسىلىدى چاچ،چۈشتى يەرگە دەردتە تولغىنىپ. سەنەم، زوھرا،مەختۇمسۇلا دېدى غەزەپتە، كۆركىڭ قېنى كەتتىمۇ قىز ئەقىلڭ بۇلغىنىپ.
ئايرىلىغاچقا ھەھراھتىن سىلىكىنىدى بەدەن، سېۋەت كەبى چوقچىيىپلا قالدى غېرىپ باش. قىز پەرۋاسىز يۆگەر چاچنى بۈدۈرە قىلىماقتا، مودىلارغا ماسلىشىمىز-دەيدۇ-بىزلەر ياش،
قاتۇرغۇچىنىڭ كۈچى كىتىپ ئۆتۈپ نەچچە ئاي، كۆممۈقوناق پۆپۈگىدەك چۇۋۇلدى چاچلار. باشتىكى چاچ، يەردىكى چاچ قىلىدۇ نالە، رەھىم قىلىپ كەسمىسەڭلار بىزلەرنى ياشلار.
مەنبە؛(پەن ۋە تۇرمۇش )ژۇرنىلىدىن ئېلىنىدى | 
يوللانغان ۋاقتى 2011-6-2 18:43
