تەلئەت قادىرىنىڭ لېكسىيەسىتەييارلىق

تەمكىن

يانفۇن ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش
7 ~3 m* \# a5 P3 H
1 p3 ?" a5 J9 Q3 jئىسلاھاتى ۋە ئەمەلىيىتى

6 F( S! s! \8 ]( J! N+ t$ H   تەلئەت قادىرى−ئاپتونوم رايونلۇق ئوقۇتۇش تەتقىقات   ئىشخانىسىدىن

( F/ p5 z& d) ~3 \, V1.تىل-ئەدەبىيات  دەرسىنىڭ خاراكتېرىنى قايتىدىن تونۇش مەسىلىسى
  50-يىللاردىن بۇيان، ئاساس مائارىپ باسقۇچىدىكى ئوتتۇرا، باشلانغۇچ مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ خاراكتېرىنى تونۇش مەسىلىسىدە ئۈچ قېتىملىق ئۆزگىرىش يۈز بەردى.  بۇلار تۆۋەندىكىچە:
9 ]) ]# P0 @2 n& S) W' Z* B    بىرىنچى، ئىدىيىۋىلىكنى تەكىتلەپ، قوراللىق خاراكتېرنى نەزەرگە ئالماسلىق. (1956-يىلدىن بۇرۇنقى ئوقۇتۇشقا يېتەكچىلىك قىلغان مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت)
ئىككىنچى، قوراللىق خاراكتېرى تەكىتلىنىپ، ئىدىيىۋىلىككە سەل قاراش. (1963-، 1980-، 1995-يىللاردىكى پروگرامما)
ئۈچىنچى، قوراللىق خاراكتېرى تەكىتلىنىپ، گۇمانىتارلىققا سەل قاراش. (2000-يىلىدىكى پروگرامما)
8 |- H4 o2 @6 ~# S  دەرس ئىسلاھاتى ئېلىپ بېرىلغاندىن كېيىن تىل-ئەدەبىيات پېنىنىڭ خاراكتېرىدە  روشەن بۇرۇلۇش يۈز بەردى ۋە تۇنجى قېتىم تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش پروگراممىسىنىڭ ئورنىغا ‹‹تىل-ئەدەبىيات دەرس ئۆلچىمى››دەسسىتىلىپ، ‹‹ئۆلچەم››دە: ‹‹تىل-ئەدەبىيات ئەڭ مۇھىم ئالاقە قورالى، ئىنسانلار مەدەنىيىتىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى.   قوراللىق خاراكتېرى بىلەن گۇمانىتارلىقنىڭ بىرلىكى−تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ ئاساسىي ئالاھىدىلىكى››دەپ ئېنىق كۆرسىتىلدى. شۇنىڭ بىلەن تىل-ئەدەبىيات پېنىنىڭ خاراكتېرى ھەققىدىكى ئىلگىرىكى بارلىق قايمۇقۇش ۋە تالاش-تارتىشلارغا بىراقلا خاتىمە بېرىلدى. تىل-ئەدىبيات دەرسىنى ئوقۇتۇشنىڭ ماھىيىتى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئومۇميۈزلۈك، ماس تەرەققىي قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈش دەپ بېكىتىلدى. ئەمەلىيەتتە، تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ قوراللىق خاراكتېرى بىلەن گۇمانىتارلىق بىرلىكىنىڭ ئوبيېكىپ ئاساسى ئادەمنىڭ ئەتراپلىق، ماس ھالەتتە يېتىلىشىدە.
‹‹قوراللىق خاراكتېر›› كۆپىنچە ئادەمنىڭ ئىدراك، بىلىش تەرەپلىرىگە ئەھمىيەت بېرىدۇ. ‹‹گۇمانىتارلىق››كۆپىنچە ئادەمنىڭ غەيرى ئىدراك، ھېسسىيات، مۇددىئا قاتارلىق تەرەپلىرىنىڭ يېتىلىشىگە بەكرەك ئەھمىيەت بېرىدۇ. دېمەك، بۇ ئىككىسىنىڭ بىرسىنىڭ تەكىتلىنىپ يەنە بىرسىنىڭ تەكىتلەنمەسلىكى ئاخىرقى ھېسابتا ئادەمنىڭ مۇكەممەل تەرەققىي قىلىشىغا پايدىسىز تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ قورال خاراكتېرى بىلەن گۇمانىتارلىقى بىرلەشكەندىلا، تىل-ئەدەبىيات پېنى ئۆزىنىڭ ھاياتىي كۈچىنى ئۇرغۇتالايدۇ.
تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ قوراللىق خاراكتېرى
   تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ قوراللىق خاراكتېرى  ئوقۇغۇچىلارنى مول ۋە رەڭدار بولغان ئاڭلاش، سۆزلەش، ئوقۇش، يېزىشتىن ئىبارەت ئاساسىي قابىلىيەتكە ئىگە قىلىشنى مەقسەت قىلغان بولۇپ، بۇ ئاساسەن تىل-ئەدەبىيات دەرسىدىكى تۈرلۈك قورال بىلىملەر، قوللىنىش تىپىدىكى ئەسەرلەرنىڭ ژانىر ئالاھىدىلىكى ۋە ئەدەبىي ئەسەرلەرنىڭ ژانىر ئالاھىدىلىكى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ..   
" o0 `/ P) x2 L% Z2 ~  c  2) تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ گۇمانىتارلىقى
   تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ ‹‹قوراللىق خاراكتېرى››ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىش ۋە قايتا بىلىش دائىرىسىنى كۆرسىتىدۇ دېسەك، ئۇنىڭ گۇمانىتارلىقى ئوقۇغۇچىلارنىڭ روھىي دۇنياسىنى كۆرسىتىدۇ. تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ ‹‹قوراللىق خاراكتېرى ››ئۇنىڭ تاشقى مەنىسى ۋە قىممىتىنى ئېچىپ بەرسە، ‹‹گۇمانىتارلىقى››ئىچكى مەنىسى ۋە قىممىتىنى ئىپادىلەيدۇ. تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ گۇمانىتارلىقىنى تەكىتلىگەندە، تۆۋەندىكى ئىككى نۇقتىنى چوڭقۇر ئايدىڭلاشتۇرۇش كېرەك.
; ]3 g, e( }$ n   (1) تىل-ئەدەبىياتنىڭ گۇمانىتارلىقى ئۇنىڭ قورال خاراكتېرى ئاساسىدىلا مەيدانغا كېلىدۇ ۋە ئۆزىنىڭ مۇكەممەل، ساغلام ئادەم تەربىيىلەش نىشانىغا قاراپ سىلجىيالايدۇ.
$ o5 |3 a# P  ~) @7 r0 e" |& R0 M   (2) تىل-ئەدەبىيات دەرسىنىڭ گۇمانىتارلىقى تىل-ئەدەبىيات ئۆگىنىشىنىڭ جەريانىغا، بولۇپمۇ ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانىغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىدۇ.
     دېمەك، بىلىم بىلەن ئىدىيە ئوتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت، قورال بىلەن قوماندان ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتكە ئوخشاپ كېتىدۇ.
        
9 V7 Z& V4 l, C- J9 p0 w7 J7 x   ئۇنداقتا قانداق قىلغاندا، تىل-ئەدەبىيات دەرسىدە ئادەمگە كۆڭۈل بۆلگەنلىك بولىدۇ؟
& q, e$ N# L& |( a9 g  (1) ئوقۇغۇچىلارنى جانلىق ئىدىيە ۋە ھېسسىياتقا ئىگە ئادەم قاتارىدا كۆرۈش لازىم.
, y% a' `7 z0 }0 P   مىسال: (1)‹‹توغرا جاۋابنىڭ ‹غەلىتىلىكى› توغرىسىدا››
           (2)‹‹سوقرات ۋە يالغان ئالما››              
  (2) ئوقۇغۇچىلارنى ھېسسىيات، پوزىتسىيە ۋە قىممەت قارىشى جەھەتتىن توغرا يېتەكلەشكە ئەھمىيەت بېرىش لازىم.
مىسال: (1)‹‹مۇبادا، سىز چوردۇن بوۋاينىڭ ئورنىدا بولغان بولسىڭىز قانداق قىلغان بولاتتىڭىز؟››
        (2)‹‹دېرىزە››ناملىق دەرستىكى ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇغۇچىلارنىڭ قىممەت قارىشىنى قايتا ‹‹چېكىپ بېقىشى››توغرىسىدا.
  (3) ئوقۇغۇچىلارنى ھېسسىيات، پوزىتسىيە ۋە قىممەت قارىشى جەھەتتىن توغرا يېتەكلەش ئۈچۈن ئوقۇتقۇچى تۆۋەندىكى ئۈچ نۇقتىغا ئەھمىيەت بېرىشى لازىم.
6 ~: P  ^3 _9 G5 k5 g   بىرىنچى، ئوقۇغۇچىلارنى ئوقۇش ئوقۇتۇشىغا يېتەكلىگەندە، ئۇلارنى ئاپتورنىڭ كۆز قارىشى، قىممەت قارىشى ۋە ئاساسلىق ئىدىيىسىگە ياندىشالايدىغان قىلىش كېرەك.
   مىسال: ‹‹دۇنيادا قىلىچ قاچانمۇ ساپانغا ئايلاندۇرۇلار››
   ئىككىنچى، ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلارنى ئوقۇش ئوقۇتۇشىغا يېتەكلىگەندە، ئۇلارنى ماقالە-ئەسەرلەرنىڭ ئىدىيسىنى بىر پۈتۈنلۈك نۇقتىسىدىن ئىگىلەشكە ئەھمىيەت بېرىشى لازىم.
  ئۈچىنچى، ئوقۇتقۇچىنىڭ مۇستەقىل كۆز قارىشى، ئىدىيىسى بولۇش، ھەرگىزمۇ ئوقۇغۇچىلارنى ئۆزى پىريۇمدىن ئۆتكۈزمىگەن، پىرىسلىمىغان، ئايدىڭ بولمىغان بىر تەرەپلىمە كۆز قاراشلار بىلەن يېتەكلەپ قويۇشتىن ساقلىنىش لازىم.
  2. ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسخانا ئوقۇتۇش ھالىتىنىڭ ئۆزگىرىشى
    بىز دەرس ئىسلاھاتى شارائىتىدىكى ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسخانىسىغا قانداق قەدەم باسىمىز؟ بۇنىڭ ئۈچۈن تۆۋەندىكى بىر قانچە تەرەپلەردىن ئىسلاھات ئېلىپ بېرىشقا توغرا كېلىدۇ.
" P0 a" v1 s9 M7 X8 ~7 ~   1) تەقلىدىي مائارىپ ۋە تەقلىدىي ئوقۇتقۇچىنىڭ ئورنىنى ئىجادىي مائارىپ ۋە ئىجادچان ئوقۇتقۇچى ئېلىش.
$ c. p. I6 ^9 Z1 K. e   − تەقلىدىي مائارىپ ئىجادىي مائارىپنىڭ دۈشمىنى
9 ]% S: p2 N( E+ U4 X% B6 [   مىسال: (1) تەقلىدىي مائارىپ بىلەن ئىجادىي مائارىپنىڭ پەرقى.
   مىسال: (2) ئىجادىيەت مائارىپىغا ئاىئت كۆرسەتمە:
; S$ s. t4 B, `3 s# v    −ئەگەر سەن يەن زى بولساڭ قانداق قىلاتتىڭ؟
  I7 }/ x! M. T" U  B7 n. S   2) ئورتاقلىققا ئىگە ئوقۇتقۇچىنىڭ ئورنىنى خاسلىققا ئىگە ئوقۇتقۇچى ئېلىش.
9 a: W0 A2 g6 I" D* \3 N   − خاسلىقتىن مەھرۇم بولغان مائارىپ ھاياتىي كۈچىدىن ئايرىلغان مائارىپتۇر.
   − جوڭگۇنىڭ مائارىپى خاسلىقنى چەكلەش ئارقىلىق كۆرۈنمەس جاراھەت پەيدا قىلدى.
مىسال: ‹‹ئۇ››ھەرگىز ‹‹سىز›› ئەمەس.
  3) دەرس ئىسلاھاتى ئوقۇتقۇچىنىڭ خاسلىقىنى نامايان قىلىشنى تەشەببۇس قىلىدۇ.
7 x7 e- L% D6 D; Mمىسال: ‹‹دەرسىم سىزگە يارىدىمۇ››دېگەن سوئالدىن ئوقۇتقۇچىلارنىڭ خاسلىقىغا بىر نەزەر.
   4) ئۆگەتكۈچى تىپىدىكى ئوقۇتقۇچىنىڭ ئورنىنى يېتەكلىگۈچى تىپىدىكى ئوقۇتقۇچى ئېلىش.
/ z5 N. V/ {. v' a   (1) ئوقۇتقۇچى دەرسخانىدا قانچىلىك ۋاقىت سۆزلىسە مۇۋاپىق؟
/ ]* ]: e! C* W+ u( e   مىسال: ياڭسى ئوتتۇرا مەكتىپىنىڭ تەجرىبىسىدە ئوقۇتقۇچىنىڭ سۆزلىگەن ۋاقتى 10-15 مېنۇت ئەتراپىدا.
3 F0 n- J& \$ c9 W  F   (2) سۆزلەشتىكى مەقسەت يېتەكچىلىك قىلىش
* q* @' k7 r: A. m5 i. d' j   مىسال: ياڭسى، دۇلاڭكۇ ئوتتۇرا مەكتىپىنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرى نېمىنى سۆزلىدى: ئاساسەن 2-3 مەسىلىنى نېگىزلىك چۈشىنىشكە يېتەكچىلىك قىلدى. ئوقۇغۇچىلارغا مەسىلە بايقاتقۇزۇش، پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويۇش، يېزىش قاتارلىق پائالىيەتلەرنى ئېلىپ باردى.
   (3) ئوقۇتقۇچىنىڭ سۆزى دەرسخانا ئوقۇتۇشى جەريانىدا مەسىلە پەيدا قىلالايدىغان، مەسىلە ھەل قىلالايدىغان، ئوقۇغۇچىلارنىڭ تەپەككۇرىنى قوزغىتالايدىغان، ئۇلارنى مەسىلىگە دادىللىق بىلەن يۈزلەندۈرەلەيدىغان، پىكىر قىلدۇرالايدىغان ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇشى كېرەك.
# z! o; H3 t5 x+ {3 ]% T   
% E) Q9 f/ [" v5 y7 W- e   − ھەقىقىي تەلەپچان ئۇستاز ئوقۇغۇچىلارغا تەييار بىلىمنى ئۆگەتمەيدۇ، بەلكى ھەقىقەت ئۈستىدە ئىزدىنىشكە يېتەكلەيدۇ.
   مىسال: ‹‹ئوقۇغۇچىلارنىڭ جىمغىنە ‹قالايمىقان› بولۇشىغا يول قويايلى››
. w. D% P* F1 n2 u  −دەرسخانىنىڭ ‹‹تىنچلىقى›› ۋە ‹‹تەڭپۇڭ››لىقىنى بۇزىۋېتەيلى
# F9 ?# ^  t% s* q 4) قۇلىقى يۇمشاق ئىتائەتچان ئوقۇغۇچىنىڭ ئورنىنى تەپەككۇرى جانلىق ۋە ئۆتكۈر، مۇستەقىل پىكىر قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە ئوقۇغۇچى ئېلىش.
% f2 E+ ^. v/ h* f; `8 T  مىسال: سىز ليەن پو ۋە لىن شىياڭرۇنىڭ قايسىنى ياخشى كۆرىسىز؟
5) پەستە ئولتۇرۇپ ئوقۇتقۇچىنىڭ دېگىنىنى ئاڭلىغۇچىدىن بىۋاسىتە تەشەببۇسكارلىق بىلەن قاتناشقۇچىغا ئايلىنىش.
   − دەرس ئىسلاھاتى شارائىتىدىكى ئوقۇتقۇچى بىلەن ئوقۇغۇچىنىڭ مۇناسىۋىتىدىن ئېيتقاندا، ئوقۇتقۇچى پەللىدە ساقلاپ تۇرۇپ ئوقۇغۇچىنىڭ يېتىپ كېلىشىنى كۈتكۈچى بولماستىن، بەلكى بۇ مۇساپىنى ھەر ئىككى تەرەپ تەڭ تاماملىغۇچى، تەڭ بېسىپ ئۆتكۈچى، تەڭ باشتىن كەچۈرگۈچى، پەللىگە تەڭ يېتىپ كەلگۈچى، تەڭ نەتىجە قازانغۇچىدۇر.
9 x, l8 @& p) O   مىسال: لوڭ يىڭتەي خانىمنىڭ بايانلىرىدىن ‹‹مائارىپ دوقمۇشىدىكى خىياللار››(59-، 60-بەتلەر)
  3. ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسخانا ئوقۇتۇشىنى لايىھىلەش ئىقتىدارى
  دەرس ئىسلاھاتىنىڭ نەزىرىدىكى ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات  ئوقۇتقۇچىسى ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسخانا ئوقۇتۇشىنى مۇستەقىل لايىھىلەش جەھەتتە تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە تۈرلۈك ئەمەلىي ئوقۇتۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇش كېرەك.
# c; J8 d, R1 t+ Y: \: Q$ A  _  1) ئۈچ ئۆلچەملىك ئوقۇتۇش نىشانىنى توغرا، جانلىق، ئىلمىي لايىھىلىيەلەيدىغان بولۇش. مۇبادا ئوقۇتقۇچىنىڭ ئالدىن بەلگىلىگەن ئوقۇتۇش نىشانىدا ئېنىقسىزلىقتىن ئىبارەت ‹‹يوچۇق››بولىدىكەن، دەرسخانىدا جەزمەن مەسىلە يۈز بېرىدۇ.
  مىسال: ‹‹نەزەر مۇفتىغا خەت››تىكى ساختا پۇل ۋەقەسى.
& K4 i5 w7 \! @' h4 b/ [; p, D  2) مۇۋاپىق ئۆگىنىش شەكلى ۋە ئۆگىنىش ئۇسۇلىنى لايىھىلەش
! L: h. d- Z% R  ~$ H  (1) مۇستەقىل ئۆگىنىش
% }% }0 d$ u( u1 X+ n   (3) ئىزدىنىپ ئۆگىنىش
2 O6 n. Z+ w% D  (2) ھەمكارلىشىپ ئۆگىنىش
  
8 @' `9 H& ^& U/ \  مىسال: ئوقۇتقۇچى: ساۋاقداشلار، سىلەر بۇ مەسىلىنى قايسى خىل ئۆگىنىش شەكلىنى قوللىنىپ ھەل قىلىشنى خالايسىلەر؟  
! w9 S) T0 o; w+ O. c5 l                                                  
! t. q- A& c# r& N: ?* ^; m. I  3) دەرسنىڭ ھەر بىر ھالقىسىنى نېمە مەقسەتتە شۇنداق لايىھىلىگەنلىكىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشىنى جەزمەن ئېنىق چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيدىغان بولۇشى كېرەك.
  مىسال: ‹‹دېرىزە›› (دەرسكە باشلاپ كىرىش قىسمىدىكى ئىككى خىل دېرىزە توغرىسىدا)
" X) D/ e7 Y$ E0 a1 ]) T3 T7 o  4) دەرسخانا ئوقۇتۇشى جەريانىدا ئەھۋالغا قاراپ دەرس نىشانى ۋە لايىھەنى جانلىق تەڭشىيەلەيدىغان ۋە بۇنىڭ سەۋەبىنى ئېنىق چۈشەندۈرەلەيدىغان بولۇش كېرەك.     مىسال:‹‹غايە›› دېگەن دەرستىكى ئوخشىتىش ھەققىدىكى مەزمۇننى سۆزلەش جەريانىدىكى ئوقۇتقۇچىنىڭ توسالغۇنى بىر تەرەپ قىلىش ئەھۋالى.
  5) دەرسلىك كىتابتىكى ‹‹مۇھاكىمە ۋە مەشىق›› سوئاللىرىنى ئېھتىياجغا ئاساسەن قايتىدىن تەڭشەش ئىقتىدارى بولۇش.
1 y4 g% F" \: p4 D- m( p  مىسال: ‹‹دېرىزە››دېگەن دەرستىكى ‹‹بۇ تېكىستنىڭ ماۋزۇسى قانداق سىمۋوللۇق مەنىگە ئىگە››دېگەن بىرىنچى سوئالنىڭ ئەڭ ئاخىرىغا يۆتكىلىشى.
   6) دەرسخانىدا مەسىلە مۇھىتى شەكىللەندۈرۈپ، ئوقۇغۇچىلارنى مەسىلىگە دۇچ كېلىشكە، مەسىلە بايقاشقا ۋە مەسىلە ھەل قىلىشقا ئىلھاملاندۇرۇش كېرەك.
! o6 e! j$ B' W" O7 N: R. B1 B   مىسال: ‹‹ياخشىلىق ۋە يامانلىق توغرىسىدا››دېگەن دەرستە ئوقۇتقۇچى ‹‹سۆز كىرىنى يۇيۇپ چىقىرىۋەتكىلى بولمايدۇ››دېگەن مەسىلە ھەققىدە ئوقۇغۇچىلارنى مەسىلىگە ناھايىتى ئاسان ئۇچراشتۇرغان بولسىمۇ، بىراق ئوقۇغۇچىلار ‹‹مەسىلە››دىن يەنىلا ئاتلاپ ئۆتۈپ كەتتى. چۈنكى ‹‹مەسىلە›› ئۇلارغا بىۋاسىتە تاقالمىدى.
5 }0 P  X, d# P  t6 {2 t   − دەرستە ئوقۇغۇچىلارنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىسى ۋە تۈرلۈك كەچۈرمىشلىرىگە ھۆرمەت قىلىش كېرەك.
- z$ w4 @" F  W    7) مۇستەقىل سوئال لايىھىلەش ئىقتىدارى بولۇش كېرەك
8 j" m9 L8 Q9 J! S: K  }, V0 Q   (1) سوئال− قىزىقارلىق ۋە جەلپكارلىققا ئىگە بولغان بولۇش كېرەك.
   (2) سوئال− دەرسخانىدىكى مەسىلە ئۈچۈن بىر خىل‹‹يەمچۈك››كە ئايلانغان بولۇش كېرەك.
5 E- E* f; V, N3 r# d6 d   (3) سوئال−ئوقۇغۇچىلارنى مەسىلىنىڭ جەريانىغا قاراپ يېتەكلىيەلەيدىغان بولۇش كېرەك.
   (4) سوئال−ئوقۇغۇچىلارنى ئۆزلىرىنىڭ بىۋاسىتە تۇرمۇش تەجرىبىسى ۋە تۈرلۈك كەچۈرمىشلىرىگە باشلاپ كىرەلەيدىغان بولۇش كېرەك.
   مىسال: ‹‹پادىشاھنىڭ يېڭى كىيىمى››ناملىق تېكىست ھەققىدىكى دەرسلىك كىتاب بىلەن ئوقۇتقۇچى مۇستەقىل لايىھىلىگەن سوئالارنىڭ سېلىشتۇرمىسى.
" h, [1 d* H) k   −جەريان نەتىجىگە قارىغاندا بىر ئاز ئاۋارىچىلىقتەك، بىھۇدە ۋاقىت ئىسراپ قىلىشتەك بىلىنسىمۇ، لېكىن ئۇ بىر ئوقۇغۇچىنىڭ ئۆگىنىش داۋامىدىكى ئۆسۈپ يېتىلىشىگە نىسبەتەن يەنىلا قىممەتلىك ۋە ئەھمىيەتلەك ھېسابلىنىدۇ. جەريان بولمىسا، نەتىجە نەدىن كېلىدۇ؟   
1 x! k2 N0 B' q; ^/ q0 [; g مىسال: ‹‹ئوقۇتۇشتىكى جەريان ۋە تولغاقسىز دەرسخانا››   
           − (‹‹مائارىپ دوقمۇشىدىكى خىياللار›› 129-بەتلەر)
8) دەرستىن كېيىنكى ئويلىنىشنى شۇ دەرسنىڭ داۋامى ۋە تولۇقلىنىشى دەپ قاراش. ئۆزىنىڭ دەرسىدىكى ئارتۇقچىلىق ۋە تولۇقلاشقا تېگىشلىك تەرەپلەر ھەققىدە ئۆزى ئەڭ ئادىل باھالىغۇچى سۈپىتىدە توغرا، سەمىمىي يەكۈن چىقىرىش.
   − دەرستىن كېيىنكى ئويلىنىش ئوقۇتقۇچىنىڭ كېيىنكى ئوقۇتۇشى ئۈچۈن بىر خىل دەرس بايلىقى ھېسابلىنىدۇ.
مىسال: ‹‹سۆھبەت خاتىرىسى››دىن پارچە
   4. دەرس بايلىقىنى ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش
  −دەرس بايلىقىنى تونۇش جەھەتتىكى يېڭى نەزەر
- ^3 Y# L! ~0 b5 ~/ Y1) دەرسلىك بىردىنبىر دەرس بايلىقى ئەمەس.
( y& x  h$ X4 n  K0 A6 e−دەرس بىلەن دەرسلىكنىڭ مۇناسىۋىتىدىن ئېيتقاندا، دەرس دەرسلىكتىن كەلگەن، لېكىن ئۇ دەرسلىكنىڭ نوقۇل ئۆزى ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭدىن نەچچە ھەسسە تەرەققىي قىلغان ۋە كېڭەيگەن. شۇڭا دەرسلىك بىردىنبىر دەرس بايلىقى ھېسابلانمايدۇ.
- p$ e; f5 g( X% f' y9 m: A/ Y" i2) ئوقۇتقۇچى مۇھىم دەرس بايلىقىدۇر.
مىسال: ‹‹مېنىڭ ئاكام››   
3) ئۆگىنىش مۇھىتى سەل قاراشقا بولمايدىغان دەرس بايلىقىدۇر.
  بۇ ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسخانا ئوقۇتۇشى جەريانىدىكى تۈرلۈك ئىنكاسلىرى، ھېسسىيات، پوزىتسىيە ۋە قىممەت قارىشى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
مىسال: ئوقۇتۇشنى بالىلارنىڭ ئەينى چاغدىكى پائالىيىتىدىن باشلاشقا بولىدۇ.
(‹‹−سوقۇشۇشتىن ئالغان بىلىم››)
6 `! H7 M+ I8 Z- S, z4) ئوقۇغۇچىلارمۇ بىر خىل دەرس بايلىقىدۇر.
− ئوقۇغۇچىلارنىڭ باشتىن كەچۈرگەن قىممەتلىك تۇرمۇش تەجرىبىلىرى ۋە كەچۈرمىشلىرى
9 \9 m: ~  g5 ^5 B6 N$ Nمىسال: ‹‹ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېنىدىكى مىسال››دىن باشلاپ دەرسنى قانات يايدۇرۇش.
  v! w0 `8 R. N 5) ئالدىن پىلانلانغان دەرس بايلىقى
8 ?! e8 k  D( M. d! o# Dمىسال: ‹‹سامساق يېيىش مۇسابىقىسى قانداق ئىش››
6) دەرسخانا ئوقۇتۇشى جەريانىدا كۈتۈلمىگەن ئەھۋالدا ئۇچراپ قالىدىغان دەرس بايلىقى.
مىسال: ‹‹تەربىيە مۇھىتى يارىتىش−ئوقۇتقۇچىنىڭ ئاساسىي ماھارىتى
−ئىز چىقىپ قالغان كىتابنى كىمگە تارقىتىپ بېرىش كېرەك؟
  w/ A/ B& ]8 h: V- ^4 v: E$ Y
) ^. B  N/ ~# l" S+ X4 N
6 j2 y: X+ R* |7 w

تۈگىدى
# h* r' m+ \: m3 f
كۆپچىلىككە رەھمەت
8 i" ]6 Y* q$ N# _3 Jمەنبەسى:تەۋپىق مائارىپ تورىدىتال

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

بىلىك

رەھمەت ، سىزگە ！