ناخشا ئۇيغۇرلارنىڭ دۇنيا نوپۇسىدىكى ئورنىئەپ

تارىخ

مائارىپ
دۇنيا نوپۇسى 68.2936 (يۈز مىليون ) ،

( w* {# l$ g5 o, j! g* Bدۇنيا ئومۇمىي نوپۇسنىڭ شەھەرلىشىشى 50 % ،
# ~9 h; l/ ?! \/ e% mياشانغانلار ۋە بالىلار دۇنيا ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 35%--45% ،

) P1 |. @5 X& ^. z  |# m2009-12-2- كۈنى ، دۇنيا مېيىپلار كۈنىدىكى نوپۇس سىتاتىستىكا نەتىجىسى:
% F  f, e1 D; z$ D( [3 J  y) y* |
1 Z- f: a: b9 s" b" |. D  N6 Bمېيىپ ئاجىزەلەر 6.5 (يۈز مىليون) ، دۇنيا ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 9.56 % .


- \& \' t; P2 j; P+ p  `1 Q
دۇنيادا تەخمىنەن 2000 دىن ئارتۇق مىللەت بار . بۇلار226 دۆلەت ۋە رايونغا تارقالغان .بۇلار 195 دۆلەت 31 رايون .
) q  _9 ?, O4 N
ئاسىيادا 1000 دىن ئارتۇق مىللەت بار ، دۇنيادىكى مىللەتلەر سانىنىڭ يېرىمىنى دىگىدەك ئىگەللەيدۇ، مىللەت ئەڭ كۆپ قىتئە . ياۋروپادا تەخمىنەن 170 مىللەت بولۇپ ، يەككە بىر مىللەتنى ئاساس قىلغان دۆلەتتىن 20 سى بار.

! x" v- |( _2 @/ ]' R5 [0 nنوپۇسنىڭ كۆپ - ئازلىقىغا قاراپ ، نوپۇسى 100 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەتتىن 7- سى بار، ئۇلار : خەنزۇ ، ھىندى ، ئامىرىكان ، روس ، ياپون ، بىرازىلىئان ، بىنگاللاردىن ئىبارەت. نوپۇسى 10 مىليوندىن يۈز مىليونغىچە بولغان مىللەت 60 ، نوپۇسى بىر مىليوندىن 10 مىليونغىچە بولغان مىللەت 202 ، نوپۇسى 100 مىڭدىن بىر مىليونغىچە بولغان مىللەت 92 . نوپۇسى بىر مىليوندىن ئارتۇق مىللەت 200 دىن كۆپ ، بۇلار دۇنيا نوپۇسىنىڭ 96% تىن ئارتۇق ، قالدى 4% يەتمىگەن قىسىمىنى 1800دىن ئارتۇق مىللەت تەشكىل قىلىدۇ .

9 j# N& b  l$ N$ P+ f1 fدۇنيادا 5 نوپۇس چوڭ دۆلىتى بار . ئۇلار جوڭگو 13.386(يۈز مىليون ) ، ھىندىستان 11.66 (يۈز مىليون ) ، ئامىرىكا 3.07 (يۈز مىليون) ، ھىندونوزىيە 2.14 (يۈز مىليون ) ، بىرازىلىيە 1.99 (يۈز مىليون) .

نوپۇسنىڭ ئېشىش سۈرئىتى ئەڭ تىز بولغان دۆلەت 7 . ھىندىستان ، جوڭگو ، پاكىستان ، نىگىرىيە ، بىنگال ، ھىندونوزىيە ، ئامىرىكا
( k" A7 N7 O# U6 q
نوپۇسى 100 مىليوندىن ئاشىدىغان دۆلەت 11 .
9 Q6 \, g7 [5 d5 {9 g* Pجوڭگو ، ھىندىستان ، ئامىرىكا ، ھىندونوزىيە ، بىرازىلىيە ، پاكىستان ، روسىيە ، بىنگال ، نىگىرىيە ، ياپونىيە ، مېكسىكا
9 |- ]7 Z7 \- o6 D9 Q7 G
نوپۇسى 10 مىليوندىن 100 مىليونغىچە بولغان دۆلەت 70 . (نوپۇس سانىنى يېزىپ يۈرمىدىم )
6 p- s6 w) l* }# q7 c' p
1. فىلىپپىن 2. گېرمانىيە 3. ۋېيتنام 4. مىسىر 5. ئىران 6. تۈركىيە 7. ئىفئوپىيە 8. تايلانىد 9.فىرانسىيە
1 g% a- y: G/ K% N6 C9 I10. ئەنگىلىيە 11.ئىتالىيە 12. كونگو 13. كورىيە 14. ئۇكرائىنىيە 15. جەنۇبىي ئافىرىقا 16. بېرما
17.كولومبىيە 18. ئىسپانىيە 19. ئارگىنتىنا 20. پولشا 21. سۇدان 22. تانزانىيە 23. ئالجىرىيە
- C; t. s' ?9 {- D6 e5 A, P2 }24. كانادا 25. موناكو 26. كىنىيە 27. ئاففانىستان 28. پىرۇ 29. نىپال 30. ئۆزبېكىستان 31. ئۇگاندا
32. ئىراق 33. ۋېنسۇئېلا 34. سەئۇدىي ئەرەبىستان 35. مالايسىيا 36. جوڭگو تەيۋەن 37.چاۋشىيەن
% C7 ?; A1 P8 D8 f, h38. رومىنىيە 39. گانا 40. سىرىلانكا 41. ئاۋىستىرالىيە 42. يەمەن 43. لىۋىيە 44. موزامبىك 45. ماداگاسكار (ماداغاسقار)
+ G- F& T% E1 N1 I6 m. u46. كوتىدىۋور 47. قازاقىستان 48. گوللاندىيە 49. كامىرون 50. چىلى 51. گۇۋاتمالا 52. ئىكۋادور
: c6 z9 n" m# t& E53. بۇگىنافاسو 54.كامبودژا 55.زىمبابۈۋى 56. مالاۋى 57. مالى 58. كۇبا 59. نىگىر 60. ئانگولا 61.گىرىتسىيە
; p  \& L' N1 d& r1 ]  R3 v7 G62. سېرۋىيە 63. سېنگال 64. بىلروسىيە 65. زامبىيە 66. بىلگىيە 67. چېخ 68. پورتوگالىيە 69. ۋىنگىرىيە (ھونگىرىيە) 70. تۇنىس
$ Y9 K. [; q% v2 O% ^. ~  w9 k

+ |* |$ e  U# ~نوپۇسى 1 مىليوندىن 10مىليونغىچە بولغان دۆلەت 75. (نوپۇس سانىنى يېزىپ يۈرمىدىم )
" d: H! O2 r  T( O3 b- Q1. چاد 2. گىنىيە 3. شىۋىتسىيە 4. دومىنىكا 5. بولىۋىيە 6. ئاۋىستىرىيە 7. سومالى 8. ئەزەربەيجان 9. لۇۋاندا
% W2 s. v) \8 b9 O% i0 K10. بۇلغارىيە 13. شىۋىتسارىيە 15. تاجىكىستان 18. ئىسرائىلىيە 27. دانىيە 32. قىرغىزىستان 33. تۈركىمەنىستان
57. ئەرەب بىرلەشمە خەلپىلىكى 60. كۇۋەيىت 72. ماۋىرىتۇس 73 . سىۋىشلان 74. تىرىنىدا ۋە توباگو 75 شەرقىي تىمۇر

جوڭگودىكى مىللەتلەر : 1953 - يىلى مىللەتلەرنى تىزىمغا ئالغاندا تىزىمغا ئالدۇرۇلغان ئاز سانلىق مىللەت سانى 400 دىن ئارتۇق .
1949- 1954 - يىلغىچە بولغان بىرىنجى قېتىملىق تەكشۈرۈشتە ، ئىتىراپ قىلىنىپ تىزىمغا ئېلىنغىنى 38 .
& ~% B+ C. k7 I9 P6 F1 a# H3 v1954-1964 - يىلغىچە بولغان ئىككىنجى قېتىملىق تەكشۈرۈشتە تىزىمغا ئېلىنغىنى 183 .
يېڭىدىن ئىتىراپ قىلىپ ، تىزىمغا ئېلىنغىنى 15 . 74 ئېتنىك ، قەبىلە ، ياكى ، مىللەت توپى ، 53 ئاز سانلىق مىللەت ئىچىگە قېتىۋېتىلگەن.
1965-1982 -يىلغىچە بولغان ئۈچىنجى قېتىملىق تەكشۈرۈشتە ، 1965- يىلى تىبەتتىكى لوبولار ۋە 1979- يىلى يۈننەندىكى جىنولار يېڭىدىن مىللەت دەپ ئىتراپ قىلىنىپ تىزىمغا ئېلىنغان. شۇنىڭ بىلەن 1979- يىلدىن كىيىن جوڭگودا 56 مىللەت بار بولغان . 1982- يىلدىن كىيىن 12 مىليون كىشىنىڭ مىللەت تەركىبى ئۆزگەرگەن.

ئۇيغۇرلار نوپۇس سانى جەھەتتىن دۇنيادا 67-ئورۇندا، جوڭگودا جۇڭگۇدا نوپۇسى 10مىلىيۇندىن ئاشىدىغان مىللەت ئالتە بولۇپ ، ئۇيغۇرلار جۇڭگۇدا خەنزۇ ، جۇاڭزۇ ، مانجۇ ، خۇيزۇ ، مىياۋزۇ مىللەتلىرىدىن كىيىنلا ئالتىنجى ئورۇندا تۇرىدۇ .
& P0 ]3 v' _. z
  F# |/ K1 V* L2 ?& @& s
ھىندىستاندا : نوپۇسى 20 مىليوندىن كۆپ بولغان مىللەت 11 ، ھۆكۈمەت تىلى قىلىنغان تىللار 27:
, C' C# C3 |! w3 c- v7 Iئامىرىكىدا نوپۇسى مىليوندىن ئاشىدىغان 31 ئىرقىي ئېتنىك بار . نوپۇسى ئۇيغۇرلاردىن كۆپ بولغىنى2.
' e- @  v$ Z; D  ^ھىندونوزىيە دە نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 2 .
. |  ^4 j6 p0 Q" a2 Hبىرازىلىيەدە نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 3 .
: y+ k' u9 C7 ~- o2 D) {پاكىستاندا نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 4
بىنگالدا نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1 ،
- E7 N2 i  f, `4 z/ `0 ]# ]) A- o
نىگىرىيەدە 250 دىن ئارتۇق مىللەت بار . نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 3
2 ?, h3 a( H+ [) M! [( J4 L& R( xروسىيەدە 176 مىللەت بار بولۇپ ، نوپۇسى 500 مىڭدىن ئاشقان ئاز سانلىق مىللەت 15 ، نوپۇسى ئەڭ كۆپ ئاز سانلىق مىللەت تاتارلار5 مىليون750مىڭ .
9 e" D( T4 y& g6 m& [, wنوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1
0 o6 R- T/ q4 k- a9 ~* mياپوندا نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1
  M: W* a( \# i" {1 uمېكسىكىدا نوپۇسى 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1
' Z- k# W4 \' v5 t& pفىلىپىن ۋە مالايسىيادا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
# V: R9 m) a( Wۋىيتنامدا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
3 ~1 }& s! t: m/ kگېرمانىيەدە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
$ `2 g2 E% Q) I& ^0 r4 [' Aمىسىردا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
5 }  a  }1 O4 T+ R; v8 Q; O2 oئىفئوپىيەدە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
ئىران ، ئەزەربەيجان 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 2
تۈركىيە ئىراق 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 2

تايلانىدتا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
) q5 A/ z4 z0 _0 H; x- g+ Cكونگودا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
+ l0 y9 L! |0 Z: @: d, `
# d( C' H  I0 R+ M9 q$ ^3 ^5 W8 Qفىرانسىيەدە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
ئەنگىلىيەدە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
. ~* o7 n1 b& {# f+ p4 y! jئىتالىيەدە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
% g* G; K- r0 B8 N* H0 ~5 jبېرمىدا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
چاۋشىيەن ، كورىيە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.

7 ?9 J# s0 M3 U! e3 `  ^ئۇكرائىنىيە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
) h: ?" K) m  w' ]: u3 Sئىسپانىيە 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
پولشادا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
ئالجىرىيە ، ئۇگاندا 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
7 n( O9 z+ j. s" n$ y. L" b8 V) xئاففانىستان ، تاجىكىستان 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
- \2 }. R+ R+ v* ~
تۈركىمەنىستان 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
ئۆزبېكىستان 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
قازاقىستان 15 مىليوندىن ئاشىدىغان مىللەت 1.
/ K( q1 i; N/ Z( f6 t/ |6 Jئەرەبلەر 1

نوپۇسى 10 مىليوندىن ئاشىدىغان دۆلەت جەمئىي 81 . ئەمما بۇنىڭدا جەنۇبىي ۋە شىمالىي ئامىرىكىدىكى ، ئافىرىقىدىكى كۆپ دۆلەتلەرنىڭ نوپۇسى ئارلاشما قانلىق ، ھەم مىللەتلىك دۆلەتلەردىن بولغاچقا ، شۇ دۆلەتللەردىكى ئەڭ ئاساسلىق ئارلاشما قانلىقلار ھېسابقا ئېلىندى . پۈتكۈل 27 دۆلەتتكى ئەرەبلەر بىر ھېسابلاندى .
& S# R" q4 D9 @% U4 H" @
5 R" c& w. Q0 r0 L. j# v  P+ Vئۇيغۇرلارنىڭ نوپۇسى ئۇيغۇر دىيارىدىكى 9.87 مىليون بولۇپ ، دۇنيادىكى ئومۇمىسى 12--14 مىليونغىچە دەپ تۋۆەن ھېسابلاپ ئۆلچەم قىلغاندا ، ئۇيغۇرلار ئومۇمىي نوپۇسى دۇنيادىكى 2000 دىن ئارتۇق مىللەت ئىچىدە 67- ئورۇندا تۇرىدۇ دەپ قارىدىم .
تۈركىي مىللەتلەر ئىچىدە تۈرك ، ئۆزبېك ، تۈركىمەن ، ئەزەر ، قازاقلاردىن كىيىن ئالتىنجى ئورۇندا تۇرىدۇ .
ئۇيغۇر تىلى ئىشلىتىلىش نوپۇسى جەھەتتىن بولسا 67 نىڭ ئىچىدە ..
بۇرۇنقى تور دۇنياسىدا يوللانغاندەك ئۇيغۇرلار نوپۇس جەھەتتىن دۇنيادا 98 ئورۇندا ياكى 198 ئورۇندا تۇرمايدۇ . ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىشلىتىلىش نوپۇسىمۇ ھەم شۇنداق . (ئۈستىدىكى سىتاتىستىكىدا ھەرقايسى دۆلەتلەردىكى نوپۇسى 15 مىليوندىن ئارتۇق بولغان مىللەتلەرنىڭ نوپۇسى يېزىلمىدى ۋە مىللەت نامىمۇ يېزىلمىدى . مېنىڭچە ئۇ ئانچە مۇھىم ئەمەس دەپ قارىدىم)
* {5 _2 f* L" h8 [- r, I- A% v
' q8 r" P% _. k' D) n
دۇنيادا تەخمىنەن 2000 دىن ئارتۇق مىللەت بار ،بۇلار مەدەنىيەت ئورتاقلىقى جەھەتتىن 61 چوڭ بۆلەككە بۆلۈنگەن .

بۇلار تۆۋەندىكىچە :
- B- z) }! a9 n' r3 d
' J- O8 l3 s2 D; c9 Dنوپۇسنىڭ ئىرق بويىچە ئايرىلىشى : ئاق تەنلىكلەر دۇنيا نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن 54 % ، سېرىق تەنلىكلەر 37 % ، قارا تەنلىكلەر 8.5% ، ئاسىيادا 59 % موڭغۇل تىپىدىكى نوپۇس ، 29% ياۋروپا تىپىدىكى نوپۇس ، 9 % نىگرو تىپىدىكى نوپۇس بار.
4 C: [4 @6 W8 s3 E
نوپۇسنىڭ دىنىي ئېتقاد بويىچە ئايرىلىشى : خىرىستىئان دىنى 19.66 (يۈز مىليون ) ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 33.15% ، ئىسلام دىنى 11.79 (يۈز مىليون ) ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 19.89% ، ھىندى دىنى 7.67 (يۈز مىليون ) ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 12.94% ، بۇددا دىنى 3.67 (يۈز مىليون ) ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 6.02 % ، يەھۇدىي دىنى 0.2% ، يەرلىك دىنلار 2.44 (يۈز مىليون ) ،دۇنيا نوپۇسىنىڭ 4.12 % ، دىنغا ئېتقاد قىلمايدىغانلار 7.767 (يۈز مىليون) ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 13.10% ،
. h- Q( q7 c. s' \
6 s6 e' |9 a) r7 e+ m' N

* C. F+ S" [) B1 k' `دۇنيا نوپۇسىنىڭ ئۆز مەدەنىيەت دائىرىسى بويىچە ئايرىلىشى :
. i# B) R5 u  \) b
تۈركىي مىللەتلەر ئومۇمىي نوپۇسى تەخمىنەن 1.82 (يۈز مىليون) ،دۇنيا ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 2.66% . ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئۇيغۇرلار 9.87 مىليون ،دۇنيادىكى 12--14 مىليون ، ئۇيغۇر دىيارى ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 46 % .
: ~7 H3 l' j" K$ ~
& J: y6 X$ r6 Mئۆزبېك ئۆزبېكىستاندا 20.95 مىليون ، دۇنيادىكى 27.65 مىليون . تۈرك تۈركىيەدە 62.12 مىليون ، دۇنيادا 63.9 مىليون ، ئەزەرلەر ئەزەربەيجاندا 7.79 مىليون ، دۇنيادا 25.58 مىليون ، تۈركىمەنلەر تۈركىمەنىستاندا 6.67 مىليون ، دۇنيادا 13.21 مىليون ، قازاقلار قازاقىستاندا 8.56 مىليون ، دۇنيادا 11.73 مىليون ،

' {% C: f" d$ h4 h+ Jئەرەبلەر 27 دۆلەتنىڭ ئاساسىي ئاھالىسى ، ئومۇمىي نوپۇسى 2.712 (يۈز مىليون) ، پارىس تىللىق مىللەتلەر : پارىسلار ئىراندا 35.92 مىليون ، دۇنيادىكى پارىس تىللىق مىللەتلەر 1.321 مىليون ، خەنزۇ قان سېستىمىسىغا تەۋەلەر : جوڭگودىكى خەنزۇ 12.85 (يۈز مىليون ) ، دۇنيادىكى ئومۇمىي 15.02 (يۈز مىليون) ،

پۈتۈن دۇنيادىكى سىگانلار 2-3 مىليونغىچە ، ئىندىئانلار ئامىرىكا نوپۇسىنىڭ تەخمىنەن 1% نى تەشكىل قىلىدۇ ، دۇنيادىكى ئىندىئانلار 400 دىن ئارتۇق مىللەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ، ئومۇمىي نوپۇسى 5-7مىليون ئەتىراپىدا . موڭغۇللار 11-12مىليون ئەتىراپىدا ، مانجۇلار دۇنيادىكى 10.8 مىليون ، يەھۇدىيلار 13 مىليون ئەتىراپىدا .
- g9 e2 c8 j3 D6 I! a9 F
/ u0 I" {9 E) R# Q% U* v
: |$ e; b2 v! S! x/ B  u
* p* J$ I7 }) ^دۇنيادىكى تىللار : فىرانسىيە پەنلەر ئاكادىمىيەسى دۇنيادا 2796 خىل تىل بارلىقىنى كۆرسەتكەن ، خەلقئارا جەمئىيەت بولسا 2500--3500 ئەتىراپىدا تىل بار دەپ كۆرسەتكەن .

6 `- j, ^" Y! t0 Q' O" j( l5 sدۇنيادىكى تىللار17 چوڭ تىل سېستىمىسىغا ئايرىلغان . 1. ھىندى -ياۋرو تىل سېستىمىسى 2. سام - ھام تىل سېستىمىسى 3. فىن ئۇگۇر تىل سېستىمىسى 4. ئالتاي تىل سېستىمىسى 5. خەن-زاڭ تىل سېستىمىسى 6. مالاي -پولنىزىيە تىل سېستىمىسى 7. ئامىرىكا قىتئەسىدىكى ئىندىئان تىللىرى 8. ....9.....
& ^9 n2 i0 {( X3 y& R9 m
1 h6 A* z# O7 P) C% m% D# @/ X, g4 bھىندى -ياۋرو تىل سېستىمىسى 150 تىن ئارتۇق مىللەت ئىشلىتىدۇ ، ئىشلىتىش نوپۇسى ئەڭ كۆپ ، دۇنيا ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ 45.5 % ئىگەللەيدۇ . خەن-زاڭ تىل سېستىمىسى ئىشلىتىش نوپۇسى جەھەتتىن ئىككىنجى ئورۇندا تۇرىدۇ .
! K- n! V7 e" s0 D# l1 g* K
6 k2 i5 ~) G3 j/ X% F) Q; l( Gئالتاي تىل سېستىمىسى 60 تىن كۆپ تىلنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ . ئىشلىتىش نوپۇسى 2.5 (يۈز مىليون) .
% _2 F  @* ^1 G9 b; ?; l9 ~
ئالتاي تىل سېستىمىسى 1. بۇلغار تىل تارمىقى 2. شەرقىي تۈرك تىل تارمىقى 3. شىمالىي تۈرك تىل تارمىقى 4. جەنۇبىي تۈرك تىل تارمىقى 5. غەربىي تۈرك تىل تارمىقى 6. قەدىمىي تىللار
0 R1 x! \5 I* P. ?6 C4 f% \& a, l
ئۇيغۇرتىلى شەرقىي تۈرك تىل تامىقىغا تەۋە ، ئىشلىتىش نوپۇسى ئۇيغۇر دىيارىدىكى 9.87 مىليون نوپۇس ، دۇنيادا 14 --12مىليون ئەتىراپىدىكى نوپۇس ئىشلىتىدۇ ، تۈرك تىلى جەنۇبىي تۈرك تىل تارمىقىغا تەۋە ، ئىشلىتىش نوپۇسى 63.9 مىليون .

8 y' b+ n9 `+ Vئىنگىلىزتىلى ئانا تىلى بولغانلارنى ھېسابلىغاندا دۇنيادىكى ئۈچىنجى چوڭ تىل ، ئالتە دۆلەتتىكى 4 يۈز مىليون نوپۇسنىڭ ئانا تىلى ، ئىشلىتىش نوپۇسىغا نىسبەتەن دۇنيادىكى ئىككىنجى چوڭ تىل 8.25 (يۈز مىليون ) نوپۇس ئىشلىتىدۇ ، ئەمەلىي قوللىىشچانلىقى دۇنيادا بىرىنجى ئورۇندا ، دۇنيادىكى ھۈججەت ، كىتاب ئۇچۇرلارنىڭ 60 % تى ئىنگىلىزتىلىدا يېزىلىىدۇ .

خەنزۇتىلى ئانا تىلى بولغانلار 15.02يۈز مىليون ، ئىشلىتىش نوپۇسى دۇنيادا بىرىنجى ئورۇندا ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 51 .
0 |; v. z& |2 P3 u! w6 g
( a2 w+ \1 f& l3 Fھىندى تىلى 5.41 (يۈز مىليون) نوپۇسنىڭ ئانا تىلى ،

- _4 [; `4 g$ x/ l, bگېرمان تىلى37 دۆلەتتە ئىشلىتىلىدۇ، ئانا تىلى بولغانلار 1.1 (يۈز مىليون ) ، گېرمان تىلىنىڭ ئىشلىتىش نوپۇسى 1.25 (يۈز مىليون) .

ياپون تىلى پەقەت ياپونلارلا ئىشلىتىدۇ ، ئىشلىتىش نوپۇسى ياپونلار نوپۇسىنىڭ 99 % .
/ F! }' C! D1 N- r0 j- g/ `3 x
ئىسپان تىلى لاتىن ئامىرىكىسى دۆلەتلىرىدە كەڭ قوللىنىلىدىغان بولۇپ ، ئىشلىتىلىش نوپۇسى 3.52 (يۈز مىليون) .

ئىتالىيان تىلى 29 دۆلەتتە ئىشلىتىلىدۇ ، 5 دۆلەتنىڭ ھۆكۈمەت تىلى ،

فىرانسۇز تىلى 40 تىن ئارتۇق دۆلەت ۋە رايوندا ئىشلىتىلىدۇ ، ئافىرىقىدىلا 32 فىرانسۇز تىل ھۆكۈمەت تىلى بولغان دۆلەت بار . فىرانسۇز تىلى ئانا تىلى بولغانلار 87 مىليون ، ئىشلىتىلىش نوپۇسى 1.97 (يۈز مىليون ) .
7 O2 m. h9 k8 ~8 U- @( L8 w
: @" i/ ]9 z) N% [/ A# Vئەرەب تىلى 27 دۆلەت ۋە 4 خەلىقئارا تەشكىلاتنىڭ ھۆكۈمەت تىلى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدۇ ،ئەرەب تىلى ئانا تىلى بولغانلار 2.1 (يۈز مىليون ) ، ئىشلىتىش نوپۇسى 2.86(يۈز مىليون ) .
" G% Q$ P% }: ~
+ N3 m( V& C5 r5 c' pپارىس تىلى : پارىسلار ئىراندا 35.92 مىليون ، دۇنيادىكى پارىس تىللىق مىللەتلەر 1.321 يۈز مىليون

روس تىلى سابىق سوۋىت ئىتىپاقى دۆلەتلىرىدە قوللىنىلىدىغان بولۇپ ، روسىيەدە97% ، بىلوروسىيەدە 75% ، قازاقىستاندا 41% ، ئۇكىرائىندا 25 % ، قىرغىزىستاندا 21 % ، ئەزەربەيجاندا 7 % ، گىرۇزىيەدە 5% ، ئەرمىنىيەدە 2% ، ئامىرىكىدا 3.5 --4 مىليون كىشى ئىشلىتىدۇ .
9 o8 u$ Z; p3 t1 w' ^+ I! V8 O
% \: W( ]1 L# k& c" H) Tئىبىراي تىلى ... مىليون نوپۇس ئىلشىتىدۇ .

# T( X" `* |: R8 E7 w* X3 Lتىبەت تىلى 6.15 مىليون نوپۇس ئىشلىتىدۇ .

6 C; z) ]0 K9 H4 z. m( i6 @" F
% R( z* ~' B; z( _2 m
) a/ K0 ?, z. \' X
- e7 I! ]" r8 b
دۇنيادىكى ئىشلىتىش نوپۇسى ئەڭ كۆپ تىل :1. خەنزۇتىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 23% (2) ئىنگىلىزتىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ12% (3) روس تىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 6% (4) ئىسپان تىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 5.12% (5) ئەرەب تىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 3.97%

(6) فىرانسۇز تىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 2.87 % (7) گېرمان تىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 1.83 %
" L! W" M) G9 O/ M. T9 ^ئۇيغۇرتىلى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 0.205%

% C) _: M( g; K& |$ E

3 P7 @* x& B6 R7 D9 lنوپۇسى 50 مىليوندىن ئاشىدىغان دۆلەتلەرنىڭ شەھەرلىشىش ئەھۋالى :
5 p: L9 k( d; X: V; ?شەھەرلىشىش تەرەققىي قىلغان دۆلەتلەر : (7)
ئەنگىلىيە 90 % ، بىرازىلىيە 86% ، ئامىرىكا 82 % ، مېكسىكا 78 % ، فىرانسىيە 78% ، گېرمانىيە 74 % ، روسىيە 73 % .

" i6 z, D7 v+ w/ d9 b; }, ~شەھەرلىشىش سۈرئىتى تىز تەرەققىي قىلىۋاتقان دۆلەتلەر : (14)
تۈركىيە 69 % ، ئىران 69 % ، ئىتالىيە 68 % ، ياپونىيە 67 % ، فىلىپىن 66% ، كورىيە 61 % ، ھىندىنوزىيە 53 % ، نىگىرىيە49%، جوڭگو 44 % ، مىسىر 43 % .......
) D# G- [- u5 ]5 O
شەھەرلىشىش دەسلەپكى باسقۇچتا تۇرىۋاتقان دۆلەتلەر : (4)
: i2 O) q) \" ^. P/ N; S3 mھىندىستان 30% ......

دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ يەر كۆلىمى
1. روسىيە 17.075 مىليون كىۋادىرات كىلومىتىر
2. كانادا 9.971
3. جوڭگو 9.601
" z: g/ K: l7 O4.ئامىرىكا 9.364
5. بىرازىلىيە 8.547
6. ئاۋىستىرالىيە 7.741
! D1 Y$ _$ J4 H, L2 A7.ھىندىستان 3.288
9 |# d! M% F+ d8. ئارگىنتىنا 2.780
0 @% ~1 k9 t9 f9.قازاقىستان 2.717
0 V4 S! v* X& a8 W9 y- N10. سۇدان 2.506
11. ئالجىرىيە 2.382
12.كونگو 2.345
9 k6 t, {  p, `2 U) w5 x0 ~  O13. سەئۇدىي ئەرەبىستان 2.150
5 i! p  }2 E% k7 H( G14. مىكسىكا 1.958
( r  b# Y; l: f- c15.ھىندىنوزىيە 1.905
16.لىۋىيە 1.760
.......... ...... 1.66
17. ئىران 1.633
, f* \/ I4 E' |( a: u' d18. موڭغولىيە 1.567
19.پىرۇ 1.285
7 w1 U5 `* ]  X( s0 ]! T* w9 C20. چاد 1.284
1 e& D! \7 Z3 N, u+ P% }+ D38. تۈركىيە 0.7806
! E% P; ^. v2 s+ \. ^# ~3 O51. تۈركىمەن 0.488
. C/ u- R# j, x, u$ x" l55. ئۆزبېكىستان 0.447
3 h0 m: s; b/ O1 g84. قىرغىزىستان 0.0199
. J( g* `* k/ e110. ئەزەربەيجان 0.087
* I# Q" s* A* X; b$ ^2 ^7 R
1 B8 L" f0 Y' k9 sھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ 2009 دىكى ئومۇمىي نوپۇس سانى : (بىرلىكى يۈز مىليون)
! J. i. F, R1 G$ d5 ]

" [" f) a6 e: d% z( M. X
# i  [7 D  C: b1. جوڭگو چوڭ قۇرۇقلۇقى 13.386
+ p4 v0 a! b; o
0 I5 f$ _6 W- Z2. ھىندىستان 11.66

: D3 x2 M2 \7 c0 Q- T" C. J. N3. ئامىرىكا 3.07
4
. ھىندىنوزىيە 2.14

5.بىرازىلىيە 1.99
* \0 o$ a  a' u$ e2 K
6.پاكىستان 1.76
, U/ p* o2 p% m% @6 `5 V9 Q# C6 O
7.بېنگال 1.56
4 I: B6 E6 |0 d- N8 L
0 o6 ~+ T" F1 m, K, G: c+ ~* c- v9 K- R( V8.نىگىرىيە 1.49
5 y1 G& P2 G6 `) p
* r  X. ^  F. E) W) E/ f9.روسىيە 1.4
, f6 V: r; ~- e/ L) l! u. S
10.ياپونىيە 1.27

/ }+ L. i: K* K2 u3 Zبىرلىكى (تۈمەن)
6 V% I% t7 v1 S" S4 O' q5 l
15. مىسىر 8308.3
5 w5 S% m) ^  L+ W
16.گېرمانىيە 8233
& S5 b% o! P$ {& R, g( w# ]
: ^* k2 P! R% y" ~6 a17.تۈركىيە 7780.6
' Z( A  f, k: o! n# }$ i
19. ئىران 6642.9

$ z& {) O! g( N" f3 l1 k% B21. فىرانسىيە 6442

/ p$ e% J1 H) ?1 A22. ئەنگىلىيە 6156.5
, ?; r4 G; U8 B8 F% B  p( m( y% p
23. ئىتالىيە 5812.6

! g$ ^  V% }( i, v3 [0 ?9 f32. ئىسپانىيە 4052.5

37.ئاففانىستان 3361

' Y( e. U. X8 N1 P7 |2 M# M$ q41. ئىراق 2894.6
! K( q6 l3 D: A, D" b9 B3 d8 q3 @$ G
" t! f! K1 m& _, {" M+ }' m2 |0 l* c42. سەئۇدى ئەرەبىستان 2868.7

44. ئۆزبېكىستان 2760.6


48.يەمەن 2382.3
8 t7 N/ \; u. y* r3 J6 Q
رەتلىگۈچى : ئىلىخو
3 ]4 e7 t1 ^( j4 j

* c; j5 A3 M  ~: P+ i7 rمەنبە:تارىمى تورى
9 @. f! y1 N3 k2 Q  @! \5 Rدىتال

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

قاشتېشى

ئىنكاس يېزىپ قوللاپ قويايلى！