«بابۇرنامە»دىكى بىر قىسىم ئاتالغۇلار ئىزاھى
قەسەبە: كىچىكرەك شەھەر.
ئەرك: ئىچكىي قەلئە، ئوردا، ئوردۇبالىق.
يىغاچ: مۇساپە ئۆلچىمى، بىر يىغاچ تەخمىنەن سەككىز كىلومېتىرغا توغرا كېلىدىغانلىقى مەلۇم.
شەرئى: مۇساپە ئۆلچىمى، ئۈچ كىلومېتىردىن كۆپرەك بولۇشى مۇمكىن.
قارى: بابۇر ئۇنى ئالتە تۇتام، دەپ ئىزاھلىغان.
نۆكەر: بىراۋنىڭ قول ئاستىدا خىزمەت قىلغۇچى، خىزمەتچى، خادىم، خىزمەتكار.
چېرىك: جەڭ؛ قوشۇن؛ ئەسكەر؛ ھەربىي سەپ.
شۇنقار بولدى: ئۆلدى.
بەگ ئەتكە: شاھزادىنى تەربىيەلەش ۋە قوغداشقا مەسئۇل قىلىنغان بەگ، «ئەتكە» مۇ دېيىلىدۇ.
دەستارپېچ: پادشاھنىڭ كىيىم-كېچىكىگە مەسئۇل ئەمەلدار.
نەرد: ئون بەش ئۇرۇق بىلەن ئوينىلىدىغان بىر خىل قاتار ئويۇنى.
مەيدان جېڭى: ئوچۇق مەيداندا سەپ تۈزۈپ قىلىنىدىغان جەڭ.
چاپقۇن: ئەسكىرىي كۈچ بىلەن بۇلاڭ-تالاڭ ۋە قىرغىن قىلماق.
غۇنچىچى: دېدەك خوتۇن.
قەترەت: پادشاھ ئالمىشىش ئارىلىقىدىكى ۋاقت، ھۆكۈمدارنىڭ تەختتىن ئايرىلىپ يەنە بىر قېتىم تەختكە چىققانغا قەدەر بولغان ئارىلىقتىكى سەرسانلىق ھالىتى.
قازاقلىق: ھۆكۈمدارنىڭ تەختتىن ئايرىلىپ كۆچۈپ يۈرۈشى.
تايىب: توۋا قىلغۇچى، توۋا قىلغان ئادەم.
شىغاۋۇل: مۇراسىم بېگى.
چۆھرە: ئوغۇل خىزمەتكار، بەچچە.
چەۋگان: ئاتلىق ئوينىلىدىغان توپ ئويۇنى.
يەدەچىلىك: ھاۋارايى سېھرىگەرلىكى.
ئاختىچى: ھۆكۈمدارنىڭ ئاتلىرىغا قارايدىغان كىشى، ھۆكۈمدارنى ئاتقا مىندۈرۈش ۋە ئاتتىن چۈشۈرۈش ئىشلىرىغا مەسئۇل.
بۇرج: توپ (زەمبىرەك) ئورنى، پوتەي.
مۇھتەسىب: دىنىي قائىدىلەرنىڭ ئىجراسىنى تەكشۈرگۈچى.
فىرئەۋن: قەدىمقى مىسىر پادشاھلىرىنىڭ مەرتىۋە-ئۇنۋانى؛ يەنە زىيادە تەكەببۇرلۇققا كىنايە.
ئوردۇ: لەشكەرگاھ.
سىپاھىي: ھەربيي ئەمەلدار (ئوفېتسېر).
ئىلغار: چوڭ قوشۇننىڭ ئالدىن ئەۋەتىلگەن ياكى مەلۇم ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن تېز يۈرگۈچى ھەربىي قىسىم، زەربىدار ئەترەەت.
قاراۋۇل: كۆزەتچى، چارلىغۇچى.
سەركۇب: ئېگىز پەللە.
بەكاۋۇل ياكى باقاۋۇل: ھۆكۈمدارنىڭ يېمەك-ئىچمىكىگە ۋە بۇ جەھەتتىكى بىخەتەرلىكىگە مەسئۇل بەگ.
كۆزگە مىل تارتماق: كۆزگە نەشتەر سانجىپ كور قىلماق.
ئىچكىي: ھۆكۈمدارنىڭ يېقىن ئادەملىرى؛ تېخى بەگلىك دەرىجىسىگە يەتمىگەن ساراي (ئوردا) ئەمەلدارى.
ئىچكىي بەگ: ھۆكۈمدارنمىڭ سارىيىدىكى بەگ.
تۇل: ئۇزۇنلۇق، مېردىيان.
رەمز: بەلگە، ئالامەت.
نۇجۇم: يۇلتۇزلار.
دەرەجە: گرادۇس.
دەقىقە: مىنۇت.
ئەرز: كەڭلىك، پاراللېل.
كۆشك: داچا.
ھەممام: مۇنچا.
تاق: ئەگمە تورۇسلۇق زال.
ناغرا ۋاقتى: زوھۇرلۇق ۋاقتى.
بۇلجار: قوشۇننىڭ يۈرۈشكە توپلىنىشى ئۈچۈن بەلگىلەپ بېرىلگەن ئورۇن ۋە ۋاقت؛ بىرەر ئىش ئۈچۈن بېرىلگەن مۆھلەت؛ ئۇرۇشتا تۇرۇش، ئېلىش ۋە قوغداش ئۈچۈن بەلگىلەپ بېرىلگەن يەر.
ئىنانماغىل: ئىشەنمىگىن (ئىشەنمەگىل).
كېجىم: جەڭ ئاتلىرىغا ئوقتىن قوغدىنىش ئۈچۈن يېپىلىدىغان يوپۇق.
تولغىما: جەڭگاھتا قاپساش، قورشاش.
دىم كۆرمەك: قوشۇننى كۆزدىن كەچۈرمەك، چېرىكنىڭ سانىنى ئالماق، مەناسىدا.
تۈزۈك: قانۇن، تەرتىپ، ئىنتىزام.
ئۇران: پارول.
چاغداۋۇل: قوشۇننى كەينىدىن قوغداپ ماڭغۇچى قىسىم.
قەتىلە: يارا ئېغىزىغا قويۇلىدىغان زەرداب سۈمۈرگۈچ پاختا ياكى لاتا.
شىقدار: ۋەكالەتەن باشقۇرغۇچى، ۋالىي.
نارەنج: ئاپېلسىن.
تۇرۇنچ: لېمون.
ئەملۈك: تۈركىي تىلدا «قارا يېمىش» دېيىلىدىغان بىر خىل مېۋە.
چىلغۇزە: بىر خىل قۇرۇق يېمىش.
لارىۋاج: «رەۋەندە» مۇ دېيىلىدىغان بىر خخل دورا ئۆسۈملۈكى.
بادرەنگ: لېموننىڭ بىر خىلى.
مۇشك: بىر خىل قارا رەڭلىك خۇشھىد ماددا.
ئەرغۇۋان: چېچىكى گۈزەل بىر خىل زىننەت دەرىخى.
بەند: سۇ ئامبىرىنىڭ توسمىسى، چوڭ توغان.
تامغا بېجى: تىجارەت بېجى، تاموژنا.
لەك: يۈزمىڭ.
كۆلدى: بۇ ئاتالغۇ قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىغىلا خاس ئاتالغۇ بولۇپ، يۈز مىليون، دېگەن ساننىڭ خاس نامى (بۇ «ئىدۇققۇت مەھكىمىسى سۆزلۈكى» دىن قوشۇپ قويۇلدى).
نايوت: بۇ ئاتالغۇ قەدىمقى ئۇيغۇر تىلىغىلا خاس ئاتالغۇ بولۇپ، مىليارد، دېگەن ساننىڭ خاس نامى (بۇ «ئىدۇققۇت مەھكىمىسى سۆزلۈكى» دىن قوشۇپ قويۇلدى).
شاھرۇخىي: بىر خىل مېتال پۇل.
شارەك: بىر خىل قۇش.
نىلەگاۋ: بىر خىل ھايۋان.
كۈتەھپاي: بىر خىل ھايۋان.
ئۇتاغا: باش كىيىم ياكى چاچقا تاقىلىدىغان بېزەك، تاج، پۆپۈك.
ھەسەبە: بەدەندە ئۇششاق تاشما پەيدا قىلىدىغان كېسەللىك.
قۇربېگى («قۇربېشى»مۇ دېيىلىدۇ): مۇھاپىزەتچىلەر بېگى (بېشى).
مەفاسىل: رېماتىزىم.
رافىزىي: دىندىن چىققان، دىن خائىنى، دېگەن مەنادا بولۇپ، ئاساسەن سۈننىي مەزھىبىدىن چىقىپ شىئە مەزھىبىگە ئۆتكەنلەر كۆزدە تۇتۇلىدۇ.
زاھىرىيە: قانۇنلارنى «قۇرئان»نىڭ خەت يۈزىدىكى مەناسى بويىچە شەرھلەش.
باتىنىيە: «قۇرئان» ياكى باشقا مۇقەددەس كىتابلاردىكى يوشۇرۇن مەنالارنى شەرھلەش.
ئىجتىھاد: ئالىي ئىلمىي دەرىجە.
مەئقۇلات: ئەقلىي بىلىمچىلىك.
ساراي يۈكى: ھۆكۈمدار بىلەن مۇناسىۋەتلىك سەپەر لازىملىقلىرى.
كىپەكى: بىر خىل مىس پۇل.
كۇتۋال: قەلئە قوغدىغۇچى بەگ.
تەھبەتەھ: قاتمۇقات.
خەرۋار: ئېغىرلىق ئۆلچەم بىرلىكى، بىر خەرۋەر بىر ئېشەك يۈكى ئېغىرلىقىدا.
ۋەجھ: خىراجەت ئۈچۈن بەلگىلەپ بېرىلگەن پۇل.
تۆفەڭ: قارا مىلتىق.
فەتھنامە: غەلىبە خەۋىرى.
تالار: خانا، زال، دالان.
كۈنگۈرە: سېپىلنىڭ ئوق ئاتىدىغان تۆشۈكچىلىرى.
سەبۇھى قىلماق: سەھەردە مەي-شاراب ئىچمەك.
مىسۋاك: شىمالىي ئافرىقا، ئىران، ھىندىستانلاردا ئۆسۈدىغان بىر خىل ئۆسۈملۈك، چىۋىقى چىش تازىلاشقا ئىشلىتىلىدۇ.
تۈنقاتار: كېچىلىك كۆزەتچى.
تەنەسۇخ: روھنىڭ كۆچۈشى.
سەقەرلات: يۇڭدىن توقۇلغان رەخت، يۇڭ رەخت.
كىتارە: بىر خىل خەنجەر.
سەھپايە: ئۈچ پۇتلۇق تۈۋرۈك.
سۇراھى: ئېگىز پۇتلۇق قەدەھ.
يام: پوچتا.
يامچى: پوچتىكەش، پوچتىچى، پوچتالىيون.
( كۈنلەرنىڭ بىرىدە بۇ كىتابتىكى بېيت-نەزمىلەرنىمۇ يوللاپ قويۇمىز)!
مەنبە:
http://www.kulgin.com/bbs/forum.php?mod=viewthread&tid=670 بۇ يازمىنى ئاخىرىدا Erkman تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2012-8-24 17:18 
يوللىغان ۋاقتى 2012-8-24 10:37:59
