يېزىقچىلىق مەشىقى دەرىسىدە ئوقۇتقۇچىلار ئەھمىيەت بېرىشكە

Tursunniyaz · ۋاقتى: 2011-5-27 18:10:50

يېزىقچىلىق مەشىقى دەرىسىدە ئوقۇتقۇچىلار ئەھمىيەت بېرىشكە تېگىشلىك ئىشلار
ئابدۇسەمەت قادىر
يېزىقچىلىق ماھارىتى ئوقۇتقۇچى،  ئوقۇغۇچىلارنىڭ  ئۆگىنىش،  ئىزدىنىش، تەجىربىلىرىنى  نامايەن  قىلىدۇ.  ئەدەبىياتتىلا  ئەمەس،  فىزىكا ،  خىمىيە ، ماتېماتىكا، پەنلىرىدىمۇ  ئوقۇتقۇچى ، ئوقۇغۇچىلار ئەمەلىي يېزىقچىلىق ماھارىتىگە تايىنىپ نەتىجىلىرىنى كەسىپداشلىرىغا  ئېنىق ، مۇكەممەل  قىلىپ  يەتكۈزىدۇ . يىزىقچىلىق مەشىقى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆگەنگەن  نەزىريەۋى  بىلىملىرىنى  مۇستەكەملەش  ئاساسىدا  ئاساسي  ئىقتىدارىنى يېتىلدۇرىدىغان  مۇھىم  ھالقا بولۇپ ، يېزىقچىلىقنىڭ رولى مەكتەپتىلا ئەمەس ، جەمىيەتتىمۇ كۆرىنەرلىك  بولىدۇ.  مەكتەپلەردە  ئوقۇغۇچىلارنى  يېزىقچىلىق  پائالىيەتلىرىگە  ئۇيۇشتۇرۇش- تىل – ئەدەبىيات  ئوقۇتۇشنى  كۈچەيتىشتىكى مۇھىم نوقتا . شۇڭا، ئەدەبىيات ئوقۇتۇشىدا ئوقۇغۇچىلاردا  يېزىقچىلىق  ماھارىتى  يېتىلدۈرۈش  مۇھىم . ئونداقتا قانداق قىلغاندا ئوقۇغۇچىلارنى  يېزىقچىلىق  مەشىقىگە  قىزىقتۇرغىلى بولىدۇ ؟ تۆۋەندە ئۆزۈمنىڭ ئەدەبىيات ئوقۇتىشىدا  ھىس  قىلغانلىرىمنى  ئوتتۇرغا قويۇپ ئۆتىمەن . ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىلىرى بۇنىڭ ئۈچۈن :
      1- ئۇقۇتقۇچى  مۇئەييەن  يېزىقچىلىق  ماھارىتىگە  ئىگە  بولۇشى  كېرەك .
ئەدەبىيات دەرىسلىكىنىڭ ھەممىسىدە يېزىقچىلىق مەشىقى ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ ، ئۇنى قولنىڭ ئۇچىدا ئىشلەپ قويۇشقا ياكى باش تارتىشقا بولمايدۇ . ئو بىزدىن مۇئەييەن يېزىقچىلىق بىلىمىگە ، ماھارىتىگە ۋە قابىلىيەتكە ئىگە بولۇشنى تەلەپ قىلىدۇ . ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىدا بەلگىلىك كەسپى ساپا بولۇشى، ئاندىن بەلگىلىك ئىپادىلەش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى ، تىل ئىشلىتىش ماھارىتىگە ئىگە بولۇشى ھەم  ھەر خىل ژانىردىكى ئەسەرلەرنى بىمالال تەھلىل قىلالايدىغان ئىقتىدارغا ئىگە بولۇشى كېرەك .ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلارغا ئۈلگە بولۇپ ئەسەر يېزىپ ئولارغا ئوقۇپ بېرىشى ھەم باھالىتپ تۇرۇشى لازىم . بەزىدە ئوقۇغۇچىلارنى ئويلىغانلىرىنى يېزىپ بېقىشقا ئۇيۇشتۇرۇشى ، ئۇلار يازغان ماقالىلەرنىڭ ياخشى يەرلىرىنى ئوقۇغۇچىلارغا ئوقۇپ بېرىپ ، مۇنداق ماقالە يازغان ئوقۇغۇچىلارنى رىغبەتلەندۈرۈپ تۇرۇشى  لازىم .بۇنداق قىلغاندا ئوقۇغۇچىلاردىكى ‹‹ ماقالىنى داڭلىق كىشىلەرلا يازىدۇ ، ئۇ ئادەتتىكى كىشىلەرنىڭ قولىدىن كەلمەيدۇ ›› دەيدىغان خاتا قاراشقا خاتىمە بەرگىلى بولىدۇ .
2- ئۇقۇتقۇچى دەرىسخانا ئوقۇتۇشى تىلىغا ئەھمىيەت بىېرىشى، سۆزلىگەندە ، سۇئال سورىغاندا ، باھالىغاندا ۋە خۇلاسىلىگەندە سەگەكلىك بىلەن سۆزلىشى ، سۇئاللارنى ئېنىق ھەم چۈشۈنۈشلۈك ، شۇنداقلا باغلىنىشلىق لاھىيەلىشى ، ئىلمىي ھەم توغرا باھالاشقا ئەھمىيەت بېرىشى ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ توغرا سۆزلەش ، ئەتىراپلىق ئويلاش ، لوگىكىلىق تەپەككۇر قىلىش ، ئۆز - ئارا  ئادىل باھالاش ھەم خۇلاسىلەش ئادىتىنى يېتىلدۈرىشى كېرەك . ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلار ئالدىدىكى بىر ئەينەك . ئوقۇغۇچىلار ئۆزىنى شۇ ئەينەكتە كۆرىدۇ . بىر ياخشى ئەينەك بولۇش ئۈچۈن ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىدا بەلگىلىك تىل بايلىقى ، نۇتۇق قابىلىيتى ، ئىپادىلەش ماھارىتى بولۇشى كېرەك . ئونداقتا ، مۇنداق قابىليەتنى قانداق قىلغندا يىتىلدۈرگىلى بولىدۇ؟ بۇنداق قابىليەتنى تىرىشىپ ئۆگىنىش ،كۆپلەپ كىتاب ئوقۇش، يېزىقچىلىقنى مەشىق قىلىش ، ئوقۇغان كىتابلىرىدىن خاتىرە يېزىش ، ئەسەر ئوقۇغاندا ئۆزىگە ئەڭ تەسىر قىلغن جايلارنى خاتىرگە كۆچۈرۈپ مېڭىش، ئارقىلىق يېتىلدۈرگىلى بولىدۇ. ئۇقۇغان كىتابلىرىنى ئوقۇغۇچىلارغا سۆزلەپ بېرىش ، يازغان خاتىرلىرىنى ئوقۇپ بېرىش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنى يېتەكلىگىلى ھەم ئولاردىن ‹‹ بىزنىڭ ئەدەبىيات مۇئەللىمىمىز بەك قالتىس ›› دېگەن باھاغا ئېرىشكىلى بولىدۇ ، شۇڭا ئوقۇتقۇچىدا بەلگىلىك يېزىقچىلىق ئىقتىدارى بولۇشى ، ھېكايە ، بايان ماقالىسى ، چۈشەندۈرۈش ماقالىسى ، مۇھاكىمە  ماقالىسى يازالايدىغان ماھارەت بولۇشى كېرەك . بۇ ئوقۇغۇچىلارنى يېزىقچىلىق مەشقىگە قىزىقتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
   3- ئوقۇتقۇچى ئۇقۇغۇچىلارنى – شەيئىلەر، تەبىئىەت ھادىسلىرى ،تۇرمۇشنىڭ ھەر خىل كۆرىنىشلىرىنى كۈزىتىشكە ئىمكانىيەت يارىتىش ، تۇرمۇشقا ، تەبىئەتكە ھەمدە شەيئىلەرگە يىقىنلاشتۇرۇش ، كۆزىتىش – قول سىېلىپ ئىشلەش – پىكىر يۈرگۈزۈش – قەلەم تەۋرىتىش – باھالاش – خۇلاسىلەش – ئۈلگە تىكلەش ئارقىلىق ئويلىغانلىرىنى ئىجاد قىلالايدىغان ، ئىجاد قىلغانلىرى ئۈستىدە پىكىر يۈرگىزە لەيدىغان جانلىق تەپەككۇر قابىلىيتىنى يېتىلدۈرۈش لازىم .
   4- ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىدا تېكىسىتلەرنى تەسىرلىك ، ھېسياتلىق ئۇقۇش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلاردا بەلگىلىك تەسىر قوزغاش ماھارىتى بولۇشى كىرەك . ئوقۇغۇچىلار كىچىگىدىن بوۋا – مۇمىلىرىنىڭ ئاغزىدىن نۇرغۇن چۆچەك ئاڭلاپ چوڭ بولغاچقا ، ئۇلار ئوقۇتقۇچىسىنىڭ تېكىسىت ئوقۇغاندا ئۆزلىرىگە بوۋا مۇمىلىرىدەك ئوقۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ . شۇڭا ئوقۇتقۇچى ئەسەرلىرىنى چوقۇم مەزمۇن ئالاھىدىلىگىگە ئاساسەن ھېسياتلىق ، تەسىرلىك ، جانلىق ئوقۇپ ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ كۆز ئالدىدا چۆچەكتىكى مەنزىرلەرنى پەيدا قىلالايدىغان بولۇشى كېرەك .
5-  ئوقوغۇچىلارنى ئوقوغان كىتابلىرىدىن تەسىرات ياكى كىتاب ئوقۇش خاتىرسى يېزىشقا ئىلھاملاندۇرۇش كېرەك . ئوقوغۇچىلارنى ئۆزلىرى ئوقوغان ئەسەرلەردىكى ئۆزىگە تەسىر قىلغان جايلارنى كىتاب ئوقۇش خاتىرسىگەكۆچۆرۇۋېلىشقا يېتەكلەش كىېرەك. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە شۇ ئەسەرنى ئوقۇغاندىن كېيىنكى تەسىراتىنى يېزىپ بېقىشقا ئىلھاملاندۇرۇش كېرەك .ئەمدىلا قولىغا قەلەم ئالغان نوتىلارنىڭ رايىنى ياندۇرۇشقا ھەرگەىز بولمايدۇ .بىر نەچچە جۈملىدىن تەركىپ تاپقان كىتاب ئوقۇش خاتىرسىنى يازغان تەقدىردىمۇ ، شۇ ئوقۇغۇچىغا ئىلھام بېرىپ « بۇگۇن سىز مۇشۇنچىلىك يېزىپسىز ، بۇ تولىمۇ ياخشى باشلىنىش ، ئەتە مۇشۇ ماقالىڭىزنى يەنە بىر قىتىم يېزىپ كېلىڭ ، سىز چوقۇم ياخشى يازالايسىز ، ئۆزىڭزىگە ئىشىنىڭ » دېگندەك سۆزلەر بىلەن ئۇلارغا ئىلھام بەرگەندە ئۇلارنىڭ قەلىمى تېخىمۇ ئىتتىكلەيدۇ .
6-  ئوقوغۇچىلارغا قېلىپ بەلگىلەپ بېرىشتىن ساقلىنىپ ، قابىليىتىنى بىمالال،ئەركىن نامايان قىلالايدىغان ئازادە مۇھىت يارىتىش كېرەك .ئوقۇغۇچىلار ئۆزلىرى خالىغان تېما ، ژانىردا ماقالە يازسا بولىدۇ ،چەكلىمە قويساق ياكى تېما ۋە ژانىر بەلگىلەپ بەرسەك ، بالىلار تەپەككۇرىنى بىمالال ھەم ئەركىن قاناتلاندۇرالمايدۇ شۇڭا ، بۇ نوقتىغا دىققەت قىلىش كېرەك.
7-  يېزىقچىلىق تاپشۇرۇقىغا ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلىشى كېرەك . يېزىقچىلىق تاپشۇرۇقىنى بىرىپ قويسىلا ئىش پۇتمەيدۇ . يېزىقچىلىق تاپشۇرۇقى بېرىشتىن ئاۋال ، ئوقۇتقۇچى پۇختا تەييارلىق قىلىشى ، يازىدىغان تېما ، يېزىشتىكى مەخسەت ، تەلەپلەرنى ئەتراپلىق چۇشەندۇرىشى ، ئۈلگە كۆرسىتىپ بېرىشى كېرەك . ئوقۇغۇچىلاردىكى « تەقىلىد » قىلىپ يېزىش ئادەتلىرىگىمۇ بىر مەزگىل پۇرسەت يارىتىپ بېرىپ ، تەدرىجى مۇستەقىل ئىجاد قىلىش  ئېڭىنى شەكىللەندۇرۇش لازىم .
8-  ئوقۇغۇچىلار يازغان ياخشى ئەسەرلەرنى تاللاپ سىنپتا تام گېزىتى چىقىرىش ، مەكتەپ رادىيو ئۇزېلىدا ئاڭلىتىش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلار غا ئىلھام بېرىش كېرەك
9- ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېزىقچىلىق نەزەرىيەۋى بىلىملىرىنى ئەتراپلىق ئىگىلىشىگە ئەھمىيەت بېرىش لازىم .
ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمىلى ئەھۋالىغا ئاساسەن ، ئۇلارنى دەرىسلىك ئىچىدىن دەرىسلىك سىرتىغا يېتەكلەپ ، ئۇلاردا شەكىل ئۈچۈنلا، ۋەزىپە ئۈچۈنلا ماقالە يازىدىغان خاراكتېر يېتىلپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش لازىم
10-  ماتېريال توپلاشقا ئەھمىيەت بېرىپ ، يېزىقچېلىق ئاساسىنى پۇختا سېلىش لازىم . ھازېر ئوقوغۇچىلار ماقالە يازغاندا سۆز ئشلەتكەندە ھە دېسىلا ئادەتلىنىپ قالغان سۆزلەرنى ئىشلىتىش، سۆزلەرنى تەكرار ئىشلىتىش  ئەھۋالى كۆپ كۆرىلىدۇ . بۇ ئاساسلىقى ئوقوغۇچىلاردا يېزىقچىلىق ماتېرياللىنىڭ مول بولماسلىقى سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ . شۇڭا ئوقۇتقۇچى ئوقوغۇچىلارنى زور مىقداردا ماتىريال توپلاشقا يېتەكلىشى لازىم .
مۇشۇنداق قىلغاندا،ئوقۇغۇچىلارنى يىزىقچىلىققا قىزىقتۇرغىلى،ياخشى ماقالىلەرنى يىزىش ئىمكانىيتىگە ئىگە قىلغىلى بولىدۇ . جۈملىدىن ئوقۇغىچىلارنىڭ ئوقۇش ، سۆزلەش ،ئاڭلاش ،يىزىش ئىقتىدارىنىڭ يۇقىرى كۆتىرلىشىگە زور ياردىمى بولىدۇ.
ئاپتور

يەكەن ناھىيە ئارىسلانباغ يېزا ئوتتۇرا مەكتەپتىن)

ماس قەدەمدە ئەۋەتىلدى Tursun007نىڭ مىكرو بلوگى