تارىخ ئىزلىرى

كۈر

                                       تارىخ ئىزلىرى
3 i# q8 x) M9 |. w2 t2 b! H************************
( 1944   ____  2015  )
) A" a: H2 n1 ^3 C( @- ^تارىخ _  ئادەم ۋە   ۋەقەلەردىن  تەركىپ تاپقان بولۇپ،  تارىخ تىلغا ئېلىنسىلا  رەڭگا- رەڭ  ۋەخىلمۇ- خىل ۋەقەلەردىن  باشقا تارىخى شەخسىلەرمۇ بىرگە تىلغا ئېلىنىدىكەن  :- بەزىلىرى تارىخنى ئىلگىرى سۈرگۈچى بولۇپ ئىنسانلارغا تۆھبە ياراتقۇچى بولىدۇ ،  بەزىلىرى تارىخقا توسقۇنلۇق قىلغۇچى بولۇپ ، ئىنسانلارغا بالايى ئاپەتلەرنى ئېلىپ كېلىپ،  جەمىيەت مەدىنىيىتىنى ئارقىغا سۆرۋېتىدۇ.
تارىخ  توختاۋسىز سىناقلاردا  نېمىنىڭ مېغىز ، نېمىنىڭ شاكال  ئىكەنلىكىنى  بىلدۈرۈدۇ .
  كىشىلەر  جاپالىق ،  بەرداشلىق  كۆزۈتۈشلىرى  جەريانىدا  نۇرغۇنلىغان ئەمەلىيەتلىك ئىشلارنى بىلىۋالالايدۇ . دېمەك نۇرغۇن ۋاقىتلاردا تارىخ كىشىلەرنى بۆگۈنكى كۈندەك  گۆزەل ئېنسانى پەزىلەتلەرگە  ئۆندەيدىغان  جەمىيەتنى ،  ماددىۋى  ۋە مەنىۋى جەھەتتىن يۆكسەللىككە يېتەكلەيدىغان  ، گۆزەللىك ،  ياخشىلىق ،  ساداقىيەت – سەمىمىيەتلىك  ، ئىناقلىق ؛   ئىلىم- مەرىپەت  ، ئادالەت ،  مېھرى مۇھاببەتنى تەشەببۇس  قىلىدىغان بۆگۈنكى دانىشمەنلەرنىڭ __  كەڭقوساق ،  خەلقپەرۋەر ئىش ئېزلىرى تارىختا مەڭگۆ ساخلانغۇسى .
$ z1 c6 @0 h9 U- E! J- o+ @ھەممىمىزگە مەلۇمكى :__ مۇقۇملۇق تېنېچلىق بىلەن  تەرەقىياتنىڭ بىرلىگى  :__ مۇقۇملۇق –گۆللۆنۆش  ،  مۇقۇملۇق _ غەلىبە  ، مۇقۇملۇق ھەممىدىن ئەلا ...
# Z  B  K2 I1 z& q- q) [     مەيلى ئۆيۈمىزدە، مەيلى يۇرتىمىزدا، مەيلى ئۆلكىمىزدە، مەيلى دۆۋلىتىمىزدە ،  شۇنداقلا يەر شارىدا بۇلسۇن مۇقۇملۇق بۇلمىسا ،  خەلق تېنېچ ، بەخىتلىك بۇلالمايدۇ -  دە راھەت تۇرمۇش كۆچۈرەلمەيدۇ  .
; N6 b# m+ ?0 Y; `* \5 K1 d4 A6 e    تارىخ  تەجىربىلىرىمىز بىزگە شۇنى بىلدۈردىكى : -  قاچان __قەيەردە مۇقۇملۇق بۇلسا شۇ جاينىڭ ئېختىسادى ، مەدېنىيىتى ،  قۇرلۇش ئىشلىرى ، خەلق تۇرمۇشلىرى جۇش ئۇرۇپ رېۋاجلىنىدۇ .ئۇنداق  بۇلمىسا ،  جەمىيەت قالايمىقانلىشىپ،  ئېختىساد   ۋەيرانە بولۇدۇ ،  خەلق گادايلىشىدۇ ،  دېمەك مۇقۇملۇق ئومۇمى ۋەزىيەتنى تەڭشەپ تۇرۇدىغان  ھەركەتلەندۈرگۇچ __كۈچ...
4 k  `% ~# o4 n$ Z! }     قەيەردە ئېزىلىش بولۇدىكەن ،  شۇيەردە قارشىلىق كۆپۈيىدۈ   
تارىخ   شۇنى ئىسپاتلىدىكى  1944 –يىلى  8- ئايلاردا ( ئىلى ،  ئالتاي ، تارباغاتاي)  قاتارلىق جايلاردا تەڭلا گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرىنىڭ زۇلۇمىغا قارشى ئىنقىلاپ پارتلىدىدە  1945_ يىلى9 _ ئايغىچە ئۆچ ۋېلايەت ئازاد بولدى .
  بۇنى ‹‹  ئۆچ ۋېلايەت ئىنقىلاۋى ››  دەپ ئاتالدى .
       1949 _ يىلى9 _ ئاينىڭ ئاخىرلىرىدا بىر تۈركۈم زىيالىلار ئىنقىلاپنى قولىغا ئېلىپ، جۇڭگو خەلق ئازادلىق ئارمىيەسى بىلەن قوشۇلۇپ، خەلقنىڭ داغ- دۇغىلىق قارشى ئېلىشىغا  مۇيەسسەر بولدى.
     1950 __ يىلى خەلق  خوشاللىقىنى مۇقۇملاش ئۆچۈن ‹‹ئېجارە كەمەيىتىش  ›› - نى يۈرگۈزۈپ بايلارنىڭ بەزى ئۆزىدىن  ئارتۇق مال_ مۆلىكىنى كەمبەغەللەرگە  ئېلىپ بەرگەن بۇلسىمۇ يەنىلا  باي_ باي، گا داي _  گاداي  بولۇپ ھەممە  تەكشى تۇرمۇش كۆچۈرەلمىدى  .
8 C# a7 W0 `# Q! ]& Q      1952 _ يىلى 10 _11 _ ئايلاردا دېھقانلارنىڭ يەرگە بولغان ئېھتىياجىنى  قاندۇرۇش ئۆچۈن  ‹‹ يەرئىسلاھات ›› نى يۆرگۈزۈپ  ، يەرلەرنى كۆپ  ئىگەللەۋالغانلارنىڭ  يەرلىرىنى ئېلىپ،  ھەر يېزا_ كەنىت  ئەزالىرىنىڭ يەرگەبولغان تەشنالىقىنى قاندۇرۇش ئۆچۈن  ھەر- بىر جانغا  تەكشى بۆلۆپ بېرىپ،  يەرسىزلەرنى  يەرگە ئىگە قىلدى .بۇنىڭدىن  دېھقانلار بەك خوشال بولدى شۇنداقتىمۇ  ھۇرۇنلار يەرگە ئىشلىمەي يەرلىرىنى ئاق قالدۇردى .
1953 _ يىلى ‹‹  ھەمكارلىشىش كوئوپىراتىۋى ››  نى قۇرۇپ، تېخىمۇ ياخشى ئىش قىلىپ ، خەلقنى بەك خوشاللاندۇردى، چۈنكى ئات ئۇلىقى يۇق  يەرگەئىشلەشكە  كۈچى يەتمىگەن دېھقانلار  ئات_ ئۇلىقى بار دېھقانلار بىلەن بىرلىشىپ يەرلەرنى تولۇق تېرىش ئارقىلىق دېھقانلار تۇرمۇشى ياخشىلىنىپ، خەلق باياشات  تۇرمۇش كۆچۈردى،
! L  S* G# Z' Y( M% T) u7 V5 o5 M1958 _ ئىلى9 _ ئاينىڭ ئاخىرلىرى  ‹‹خەلق گوڭشېسى ››  قۇرۇلۇپ ،  ‹‹ چوڭ سەكرەپ ئىلگىرلەش››  ،‹‹تەڭ ئورتاقچىلىق قىلىش ›› ،‹‹ كۆپتۈرمىچىلىك قىلىش ››نىڭ  تەسىرىدىن  ئەزالارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش مەنپىئەتى چىكىنىپ، كۈچى بارلار، ھېلىگەرلەر  كۆپ تەخسىمات  ئېلىۋېلىش  ، ئىشتا ھېلىگەرلىك قىلىش،  يەرگەئۇرۇقنى شالاڭ چېچېپ  ئاشۇرۇپ ئوغۇرلاش ،خامان سۇرىغاندا چالا سۇرۇپ، توپان بىلەن ئۆيىگە ئەكىلىۋېلىش قاتارلىق قوينۇم_ قۇنچۇم  ئوغۇرلاش ھېلىگەرلىك ئىشلار كۆپۆيۈپ  ئىشلەپچىقىرىش ئارقىغا چېكىنىپ كەتتى.شۇنۇڭدەك ‹‹ چوڭ سەكرەپ ئىلگەرلەش ›› ھەركىتى
) c8 H; d3 h9 K- K, V* }7 a9 L. F; ~% m    مانا بۇ 1960 __ يىلى ئاشلىق سېتىش ۋەزىپىسىنى ئورۇنلاش ئۈچۈن ئۇرۇقنىمۇ سېتىۋەتكەنلىك بولۇپ خەلق تۇرمۇشى زور دەرىجىدە قىيىنچىلىققا ئۇچىراپ،  ‹‹كۆپتۈرمىچىلىك ئىستىلى، تەڭ ئورتاقچىلىق ئىستىلى ، بۇيرۇقۋازلىق  ئىستىلى ، پارىخۇرلۇق ئىستىلى ، قارغۇلارچە قۇماندانلىق قىلىش ئىستىلى ›› _دىن  ئىبارەت  بەش ئىستىل ئېغىر دەرېجىدە رېۋاجلىنىپ ، خەلققە  چــــــوڭ  زىـــــيـــــانلارنى  كــــــەلـــــــتۈردى . بۇنىڭغا مەركەزى  كومۇتىتى بىر قانچە قېتىم  ئۇختۇرۇش  چۆشەرگەن بۇلسىمۇ   تۆزەلمىدى. . .  
  1962 _ يىلى يولداش لىيۇۋشاۋچى :_____ ‹‹  ئۆچ كۆتىرە بېرش ›› نى تەرغىپ قىلغان  بۇلسىمۇ بۇنى خاتا  ھالدا تەنقىت قىلىپ ‹‹ كاپىتالىزىم يولىغا ماڭغان ھوقۇقدار ›› دەپجۆيلىدىدە ئۆچ ئېلىش ئۇسۇللىرىنمى  قوللاندى .  شۇنداخلا يولداش ماۋزېدۇڭ قېرىپ، كېسەلچان بولۇپ قېلىشىدىن  پايدىلانى.بۇنىڭغا  بىر مىسال كەلتۈرگۈم كېلىپ قالدى  ( يولداش ماۋزېدوڭ  جاڭچىڭنى ئالماقچى بولغاندا يولداش جۇئېنلەي  باشلىقمەركېزى كوموتىت رۇخسەت قىلمىغان بولسىمۇ جاڭچىڭ يولداش ماۋزېدوڭنى ئىلكىگە ئېلىۋىلىپ جۇڭگونى مالىماتاڭ قىلىۋەتتى.
! i2 e; v, W; ?* }8 w) X   كېيىن يولداش جۇئېنلەي ئاغرىپ قالىدۇ .  تەلىيى ئوڭدىن كەلگەن جاڭچىڭ يوخلاش بانىسى بىلەن بالنىېتسېدا  يولداش جۇئېنلەينى بىر كاچات  ئۇرغان. ھەم ئۇرۇق ئەۋلادىغىمۇ  كۆرسەتمىگەن ..
0 T" \( i4 ~  H2 a5 J- {  @: ^0 L       ئـــە گـــــەر چــــىـــن  ئـــــىنسانمەن  ،  مــــــاڭــــــا  شــــــــۇ نـــــىڭ  ئــــــۆزـــــىلا  
             كـــــــــۇ پــــــا  يـــــــە
لـــــىــــــنـــــبــــيـــــاۋ  بىــــلەن  جـــاڭــــچىڭ  بىرلەشتىدە   دۆلەت ۋە خەلقلەر قالايمىقانلاشتى  ،  ئىتتىپاقلىق بۇياقتا تۇرسۇنۇ  ، خەلق بىر بىرى بىلەن  دۆشمەنلىشىدىغان ھەتتا قورال ئېلىشىپ ئۆلتۈرۈشىدىغان نەچچەخىل زۇلار ( گۇرۇپپىلار) غا بۆلۆنۆپ بىرئىدارىدىكى  ئادەملەر ، بىر ئۆيدىكى ئاتا_ بالا ۋە قېرىنداشلار  چىقىشالماي ئۇرۇش_  تالاش ئىشلىرىنى قانات يايدۇرىۋەتتى . مانا يۇقۇرقىدەك كۈنلەر مېنىڭ بېشىمدىن ئۆتكەنلىگى ئۈچۈن  ئەسلىسەم بەكمۇ ئۆزەمنى يۇقۇتۇپ قۇيىمەن .
        بىر كۈنى يامغۇر ئوتتۇھال يېغىپ يەرلەرنى پاتقاق قىلىۋەتكەن ئىدى ، كۆزنىڭ كۈنى بولغىنى ئۆچۈن سوغاق  ھاۋا كەچتە ئادەمنىڭ  يازلىق كىيىملىرىدىن  بەدەنگە سانجىلىپ ئۆتۈپ تۇراتتى ،
      دەرىسلىرىمنى تۈگۈتۈپ  تۇرۇشۇمغا مەكتەپكە مەسئول بولغان  كادىر بىر چاقىرىش قەغىزىنى قولۇمغا تۇتقازدى مەن  نەدىن بىلەي ‹‹ دەررۇ كەنىت ئىدارىسىگە كەل ›› - دىگەن  ئۇختۇرۇش ئىكەن .
       مەن ئاچ قورساق  ھەم يالاڭلا  4كېلومېتىر كېلىدىغان دادۆي ئىدارىسىگە   كەلدىم .  مەن بىلەن سۆبەتلەشكۆچى كادىر :_  ئۇزۇندىن _  ئۇزۇن سۆزلەپ، ‹‹  داداڭنىڭ گوناھلىرىنى  بىلەمسەن؟››   دەپ سورىدى ،
      مەن قانداق گوناھلىرى بار ئىكەن ؟  دېۋېدىم  ‹‹داداڭ  60تۈتۈننى قوغلاپ سەۋېتكە چىقارماقچى بۇپتۇ ، قاچىغا ،  مىلتىق ئويناپتۇ ،  بۇغا ئېتىپتۇ  ››  - دېدى مەن جاۋاپ بېرىپ :_  بىرىنچىسى ئايۇپ ئەپەندىمنىڭ قىلمىشى ، ئىكىنچىسى يېزىلىق ھۆكۆمەت  ئوۋچىلار  گۇرۇپپىسىنى تەشكىللەپ كوللۇكتېۋ ئاشخانىلارنى گۆش بىلەن تەمىنلىدى ،  ئۆچىنچىسى  بولسا ، خۇسەي، زىقان ئىۋرايىم باشلىق يېزا باشلىقلىرى ناھېيەلىك ئۇجاڭبۇدىن ئـــابدۇجىلىل  دىگەن ساخچا باشلىقى  بۇيرۇق قىلىپ بۇغا ئاتقۇزۇپ كېرەكلىك يەرلىرىنى ئىېلىۋېلىپ ،گۆشىنى ئاشخانىلارغا بېرىۋەتكەن  دېۋېدىم  ھېچ لانداق بانە تاپالماي ‹‹قايتىپ ياخشى ئويلان ، ئەگەر داداڭنىڭ ئۆستىدىن خەلق ئالدىدا شېكايەت قىلمىساڭ  ئىتتىپاقتىن ، خىزمەتتىن قوغلاندى قىلىنىسەن ››  دەپ قايتۇرغۇزدى .يامغۇر قاتتىق يېغىۋاتاتتى ، ئۇ ۋاقىتلاردا  يوللار ئاسپالىت بۇلمىغىنى ئۈچۈن ئوشۇققىچە پاتقاق كېچىپ ئۆيگە بارسام  مەكتەپ  مۇدىرى ئىسراپىل ئاكابىلەن يېزا مۇئارىپ  باشلىقى نىياز زىلام  (  ھەر ئىكىلىسى پارتىيە ئەزاسى ئىدى )  بىزنىڭ ئۆيدە ئولتۇرۇشۇپتۇ ، پەقەت ئەتىراپ جىمجىت غورازلارنىڭ چىللىشى ، ئېتلارنىڭ قاۋۇشلىرى بامدات نامىزىغا ماڭغانلارنى خەۋەر  قـــــىلىپ تـــــۇراتتى  ،  
  `& V% c5 t5 v     ئىشىكتىن كىرىشىمگىلا  ئــــىسراپىل ئاكا ‹‹ نېمە دېدېڭ ›› دەپ ئاۋاز چېقاردى
      مەن چاخچاق  قىلىپ  شېكايەت  قىلىمەن دېدىم ، دېۋېدىم  نىياز زىلام  :_  ‹‹نىمەدەيدۇ  مۇنۇ؟  ››  دېۋېدى ،ئىسراپۇل ئاكام  :_  ‹‹ ماڭە كىيمىڭنى يۆتكەپ چىققىنە !››_دەپ ۋاقىردى .
2 j: c# M" w  k1 C2 t5 k! i      مەن ئېشكەركى  ئۆيگە  كىرىپ كېيمىمنى يۆتكەپ تۇرسام دالان ئۆيدە جىمجىتلىق ئاۋاز پەقەت دەم ئېلىش ئاۋازلىرىلا ئالىنىپ تۇراتتى  .
      مەن قۇرۇق كېيىملىرىمنى كېيىپ چىقىپ _ قاراڭلارمەن ساراڭمۇ ؟  سېلەر بىلىسىلەر يۇقارقى ئونياردىكى زايىت ئارچىنىڭ گۆزەل بىر قىزى بار ئىدىغۇ ؟ئۇ  دادىسىنىڭ  ئۆستىدىن شېكايەت قىلىپ ، ئاخىرى نىمە بولدى ؟   شۇنداق بىر گۆزەل قىز ساراڭ بولۇپ  يوللاردىكى چارۋا ماللارنىڭ تېزەكلىرىنى يەپ ئۆلدى _ دېۋېدىم  _ئۆيدىكىلەر ئاۋازلىقلا  ‹‹ئۇھ... !  ››  دەۋەتتىدە : ‹‹ كىچىككىنە  كۆزيۇمۇۋېلىپ ئەتىدىكى دەرىسىڭنى ئۆت ! ›› -دەپ چىقىپ كەتتى .
" g5 v4 Y7 C( O7 B* d% G      ‹‹ قايسى ئەلدە گەپ تولا  ،  بەركەت ئاز ، قايسى ئەلدە ئىش تولا بەركەت  ساز››  -  دەپ موھەممەت ئېبنى ئابدۇللا خاراباتى  سۆزلىگەندەك  ‹‹ ئېشەككە كۈچۈڭ يەتمىسە ئۇر توقۇمنى ››  دەپ  ھاكىمنى  تاغىسى  سەيدۇلكامنىڭ ئۆستىدىن  ،  ئايالى رازىيەمنى   تاغىسى ئەبەيدۇللامنىڭ ئۆستىدىن يالغان – ياۋداق سۆزلەرنى چاپلاپ  شېكايەت قىلدۇرۇپ ، ھاراخكەش  ،  نەشىكەش ،  ئىستىلى ياخشى بولمىغان بۇزۇقلارنى  ھەركەتلەندۇرۇپ، مۇشۇ كەنىتكە باشلىق بولغان  بىر ساۋاتسىز (  غوپۇر)  غا   بىرگۆزەل  خوتۇننى سولاپ بېرىپ ، ئىنقىلاپنى مالىماتاڭ قىلىپ  ئاخىرى ئۆزىمۇ جازالاندى .
يۈسۈپخاس ھاجىپ مۇنداق دېگەن ‹‹  ئادىل قانۇن بىلەن ئەل رۇناق تاپىدۇ ، زۇلۇم  بـــىلــــەن  ئــــە ل  خــــاراپلـــــىشـــــىدۇ ؛ دۇنـــــيـــــا  بــۇزۇلىدۇ ››
   ‹‹ پەيىت  كەلدى  ›› _ دېدى جــــاڭچــــڭ
4 j' _8 j9 d" `! r/ Lيۇلداش ماۋزېدوڭ  قېرىپ  ئاغرىپ  يېتىپ قالىدۇ ، خەلقنىڭ تەقدىرى  ئايالى جـــاڭــــچــــىــــڭ  بىلەن  
) u1 k5 N& H1 O- C  I+ {) B5 Z$ Bلــــــىنـــــبىـــــياۋغا قالىدۇ   ، كىم بىلسۇن  جۇڭگودا ‹‹مەدەنىيەت ئنىقىلاۋى ›› _ دېگەن بىر نېمىنى 1965 _ يىلى كۈز ئايلرىدىن باشلاپ،  كۈزنۈڭ ئالتۇندەك رەڭىدە ياشاۋاتقان بىرئوبدان ئىتتىپاق،  ئېناق ياشاۋاتقان خەلقنى ‹‹  چېۋېخوي، خوڭزاخوي , ئۇچقون  خوي  .....››  دېگەن خۇيلارغا  ( زۇ ، گۇرۇپپا  )  بۆلۈپ  ، ئۆز  ئارا  سوقۇشتۇرۇپ   ھەتتا  ئوت قويۇشۇپ ، بالا – جاقىلىرى  بىر تەرەپ  ،ئاتا – ئانىسى  بىر تەرەپ بولۇشۇپ ، كۆمۈر  ئىسىغا  سولاش ، ئوتقا قاخلاپ ئۆلتۆرۈش  ۋە  ۋەھشې قىرغىنچىلىقلارنى  كەلتۈردى  ..بۇنىڭغا ئەمېلى  مىساللار  نۇرغۇن  مەن بىر ئازىنى  سۆزلەپ  قوياي :ـ
6 o: g' ?- B6 d+ ~: w6 @1-        بىر ئوبدان بىلىم  ئېلىۋاتقان  ئىلى قىزلار سىپەن داشۆيىنى  بىر مىنا ئوقى بىلەن  كۆيدۆرۈپ  تۆپتۈز  قىلىۋەتتى ..
2ـ  ئىلى ئوبلاسقا  قاراشلىق توققۇزتارا ناھېيېسېنىڭ  ئىلمى خادىملىرىدىن بولغان  موئاۋېن  شۇجىسى  رەجەپ
،  مۇئاۋېن ھاكىمى ئابدۇكېرىملارنى  ئۇرۇپ  ئۆلتۈرۋەتكەن  .  ( موئاۋېن شۇجى  رەجەپ  تۇرپان  قۇزغۇلىڭى  ۋە  مىللى ئارمىيەلەردە باشلىق  بولۇپ ، ئۆچ ۋېلايەت ئىنقىلاۋى ھەركىتىگە ھەسسە  قۇشقان زىيالى ئىدى ) .يەنە  ئىنقىلاۋى  باش  شۇجى  جاڭگۇلىننى ئېسىپ ئۇرۇپ  ئۆلتۈرۈش  ۋاختىدا  قۇتقۇزۇپ  ئالغان .
2 v! K9 t; ?- H4 K8 \' s% L    (  شۇۋاختىدا ئۆلكىدىن  ساۋدانوپ  كېلىپ  بۇ ھەركەتنى باسقان  )
% Q9 p: X  A# x     دادىسى بالىسىنى ، بالىسى دادىسىنى ؛ ئايالى ئېرىنى تونۇمىغان  كۈنلەر  :ـــ
مەدېنىيەت ئىنقىلاۋې ھەركىتىدە  ساۋاتسىزلار  (فېڭشا لار )  زىيالىلارغا  ،  مەكتەپلەرگە ، يېزا ۋە كەنىتلەرگە  كېرىپ  باشلىق  بولېۋېلىپ ،  زىيالىلارنى رەھبەرلىك پارتىيە ئەزالىرىنى ئەمەلدىن  قالدۇرۇپ ،ئۇلارغا ئۆزى بىلگەنچە قالپاقلارنى  ( ئەكسىل ئىنقىلاپچى ، شېيۇجىڭچى  ، كاپىتالىزىم  يولىغا  ماڭغان ئۆنسۈر ، سېسىق  زىيالى ....قاتارلىق قالپاقلارنى كۈيدۈرۈپ ، ئالدىغا ئەسكى  داسلارنى  ئېسىپ ، مەيدىسىگە يۇغان تاختايلارنى سىم بىلەن ئېسىپ ؛ ھەرخىل ھەجىۋې  خەت ، رەسىملەرنى يېزىپ ، بېشىغا ئىگىز قالپاقلارنى تال بىلەن ياساپ ، ھەرخىل  جاڭگول - جۇڭگول قىلىپ ، كۆرنۈشلەرنى  ياساپ ،  بېشىغا  كۆيدۈرۈپ  بىر توپ  ئادەملەرنى كەينىگە سېلىپ  ، كوچىمۇ - كوچا ئۆزىگە  داڭ  ئۇرغۇزۇپ ،مەھەللە  ۋە  كوچىلاردا  سازايې قىلدۇرغان  ( بەزىلەر  خۇداغا  مىڭ نالە قىلسا ، بەزىلەر  شاڭخۇ  قىلاتتى  .... )   بۇنۇڭغا  بىر  قانچە قىززىق مىساللارنى    كەلتۈگۆم   كېلىۋاتدۇ  :ـ
     1ـ ھەر بىر كەنىتلەرنىڭ  ئىماملىرىنى  ناھېيە  بويىچە  يېغىۋېلىپ  ئۆگىنىش  قىلىدۇدە  ئۇلارنىڭ  ساقال  ، بۇرۇتلىرىنى قىرىپ  چۆشۈرۈپ ، بېشىغا  ھەربىلەرنىڭ  سېرىق  شەپكىسىنى كېدۆرۈپ ئۆيلىرىگە
ئەۋەتېۋېتىدۇ  ..  شۇ  قاتارىدا  بىزنىڭ  ئېمامىمىزمۇ  ئلاگۈنىشنى  تۆگۈتۈپ  ئۆيىگە كەلگەندە ئايالى  -  ئاتىكەم  ئانىمىز - ‹‹ ئۆيىمىزدە  جاس تۇغۇتلۇۋ كېسى بار  ئۆيگە كېرۈۋگە  بولمايدى  ››  -دەپ ئېرى باقى ھاجىمنى  ئۆيىگەكىرگۈزمىگەندە ـــ ‹‹ ھۆي  ئاتىكە مەن باقى  ››ــــ دىگەن   . ئاتىكەم  ئانىمىز «  ھۆي  باقى ساقال  ـــ بۇرۇت  قېنى ؟نېمە بولۇپ  كەتتىڭ ؟ » ـــ  دەپ  ئۆنلۆك  يىغلاپ  كەتكەندە باقى ھاجىم  «  ھۆي يىغلىما  بىرسى كۆرۈپ  قالمىسۇن  » ــــ  دەپ  توختاتقان .....
6 k: {' d7 m' W0 i2 g4 ?     2ـــ ناھېيە  بۇيىچە  ئوقۇتقۇچىلارنى  بىر  ئورۇنغا  يېغىۋىلىپ  مەدىنىيەت  ئىنقىلاۋېنىڭ  ئۆگۈنىشىنى قىلدۇرىدۇ ،   بىز كىچىك قىزىمىزنى  ئېلىۋالغا ن  ئىكەنمىز ئۆگېنىشنى قالايمىقان قىلىۋەتتى  .   شۇنىڭ بىلەن ئاكىسىنى  يوخلاپ كەلگەن  ئەخمەتجاندىن  ئەۋەتىۋەتسەك  يولدا  ۋېلېسپىتنىڭ  چاقى پۇتىنى  ئوراپ  كېتىدۇ ـــ دە  رەھمەتلىك  ئاپام  سېڭلىمىز  نۇربۈۋىگە  :ــــــ «  داداڭنى  باشلاپ كەل  قاراپپاقسۇن  » ــــ  دېگەن   ،  رەھمەتلىك  سېڭلىم نۇربۈۋى بۇغداي  ئورمىسىغا يەنى ( ئېتىزغا )   بارىدۇ .
" h& R/ d4 l/ j2 S, S0 h       ئۇ  ،  مەزگىللەردە  قىز ــ ئاياللارنىڭ  چېچىنى كېسىپ    كۆك  شەپكە  كىيدۈرگەن  ؛ ياشانغان  ئەرلەرنىڭ ساقال ــــ  بۇرۇتىنى  چۆشۈرۈپ ، سېرىق شەپكە  كېيدۆرگەن  ۋاختى  ئــــــىدى .
2 W5 a. @. t. B1 E% B4 E/ B) b     كومۇنىدا  ئـــــومـــــا  ئــــورۇۋاتـــــقان ۋاختىدا  ئـــــۆ ز  دادىســـــدىن  ـــ« دادامنى كـــــۆردۆڭــــلارمـــــۇ ؟»ـــ دەپ   سورىغان   دادىسى  «  كىمنىڭ قىزى  بولىسىز  ؟ » -  دەپ  ئــــــۆ ز قىزدىن سورىغاندا  «  مەن  ئـــــەبــــەي تـــــۆمـــــۈرچىنىڭ  قــــىزىمــــەن » -دېـــــگــــەندە ـــ ئابدېرىشىت  كام   خىلى ئاڭلىق  زىيالى  ئادەم  بولغىنى  ئۈچۈن  «  ئەبەي  ئاداش  بالا  ـــ ئاتىسىنى  ،  ئاتا ــــ  بالىسىنى  تونۇمايدىغان   كۈن  مۇشۇمۇ ؟  »  ــــ
دەپ  چاخچاق  قىلغاندا  70 ياشتىن  ئاشقان  سەيدۇل  بۇۋاي  ھۆڭرەپ ــ ئۆكسۆپ يېغلىغاندا  ئەبەيدۇللام  «  ھۆي توخۇ  (  لەقىمى  تـــوخـــۇ ئىدى )  قوزا گۆشىنى يەپ  ،  قېمىز ئېچكەندە كۈلىسەنۇ  ئەمدى  يېغلامسەن ؟؟» ـــ بۇكۈنلەرمۇ ئۇنتۇلۇپ كېتەردەپ چاقچاق قىلىشىدۇ ..قېنى ئۇنتۇلۇپ كەتتىغۇ؟؟؟؟
& P7 C) J& I' _   تۆۋەندىكىلەرنى يېزىش ئۆچۈن  يۆسۈپ خاس  ھاجىپنىڭ مونۇ  بىر جۈملە ئەقىلانە سۆزىنى قىستۇرۇپ  قويغۇم  كەلدى :ــــ «  ئــــا دىــــل تــــوغرا بـــەگــــكـــــە ئـــــىــــگـــــە بـــولـــغان
0 X- @2 B* Z; w, ]0 Uخــــەلـــــق بــــەخــــىــــتــــلىكتــــۇر،خــە
, a- r1 p0 X* C4 eلـــــقى بـــــەخــــىـــتــــلىك  بـــــولــغان
1 `+ a( @7 L9 V. O/ ^, V   بـــــەگــــمۇ ســـــا ئـــا دەتــــلىكدۇر ؛
  يــــا خـــــشـــــلارمـــــۇ ، يــــامــانلارمۇ
ئــــۆ لـــــســـــە تۇپراققا  ئـــــايلىنىدۇ ؛گە-
, V" n9 a# z4 {: bرچــــە تـــوپـــراقــــقا  ئــــايلانــــســــــمۇ
نـــــــامــــى  قـــــــالــــــىـــــــدۇ »
دېـــگەندەك  ھەممىمىز بىلىمىزكى  ئــــۇيغۇرلارنىڭ كالا سۈتى بىلەن ئەتكەن چايغا  
ئۇمراقلىقىمىزنى :ــــ    مەن ئايالىمنى  ئەگەشتۈرۈپ  قۇرۋان  مەسۈم  ئوقۇتقۇچىمىزنىڭ  ئۆيىگە بارساق تېخى  ئۇ  ، ئۆگېنىشتىن كەلمەپتۇ
ئايالى  چاي قىلدى ، بىز ھۆزۈرلىنىپ چاي  ئېچىشىپ  ئولتۇرساق قۇرۋان مەسۈم  ئىشىكتىن  كىرىپلا ھۆڭرەك  ئېتىپ يېغلاپ كەتتى ..
9 L, K! T6 b+ }& q0 O( J/ m  مەن  -  ھۆي ئاداش نىمە بولدۇڭ  ؟ كېچىك ۋاختىڭدىمۇ ئۇنداق  يېغلىمىغانغۇ ؟دېۋېدىم
ـــ  «   قارمامسەن خۇدىيار گوڭشې  ئوقۇتقۇچىسى ئابدىرىمنى  ئوقۇغۇچىلارغا  قويۇپ بېرىۋىدى ئۇنى ئېتقا  ئوخشاش  تــــۆ ت ئــــا يا
/ Z5 O( p8 ?. X3 [قـــلانــــدۇرۇپ  ،5ـــ4كېلومىتىر يەردىن ئۆمۆلىتىپ ، بالىلار كۆتلىرىگە تېپىپ  بەك  قىينىۋەتتى ،بۇ قانداق  جاھان بولۇپ كەتتى ؟»-
9 S  [. P  B, O# m/ aدەپ بەرگەندە مەن ــ ئاداش ماۋزېدوڭ  قېرىدى ،
2 |' q7 u- o5 ^8 Xلىنبىياۋ بىلەن جاڭچىڭنىڭ ئىشىدە بۇ  ؟ - دېدىمدە
ھەممىمىز جىمجىت پەقەت  چېۋىننىڭلا  ئاۋازى  ئاڭلىناتتى باشقا  ھېچقانداق تېۋىش يوق ...
تەخمىنەن  ئونۇمبەش مىنوتلاردىن كېيىن  قۇرۋان
مەسۈم ـــ «  ھەي ئاداش  بۇ ياخشى بولمىدى
5 @, z4 |1 a3 h9 {# s7 pئــــۇرۇش – چىقىش كۆپىيىۋاتىدۇ ،زىيان  نۇرغۇن .»  دېگەندە  مەن بۇلدىلا  باشقا پاراڭغا
چۈشەيلى   دېدىمدە  شۇ  ھامان  قۇرۋان  يەنىلا –
« ھەي ئــــىســــراپىل  مۇدىرىغا كېيدۆرگەن قالپاقخۇددى  ئالۋاستىنىڭ ئۆزىلىغۇ ؟؟» ــ دېۋېدى
ئاياللىرىمىز -« بولا ئەمدى  ئۆزەڭلارنىڭ قالپىغىچۇ – تېخى  باشقىلارنى شاڭخۇ قىلىدۇ –تـــېـــخى»ھەممىمىز  كــــۆلــــۈ شــــتۇق .
  3ـــ «  بەگ مۇشاقەت چېكىپ ئەل باشقۇرسا
8 y8 y' ^" B! i: O) o* ^0 pخەلق تېنىچ –ئامان بېيىيدۇ ؛ خەلق بېيىسا
بەگ تىلىكىگە يېتىدۇ .» ــ دەپ يۆسۈپ  خاس
* g8 _6 O; Y3 d( I8 k5 N# @ھاجىپ سۆزلىگەندەك ئىشلارمۇ بۇلدى
% W9 I" c% p0 W* r& Q4 o) nنا ھېيىلىك   موئارىپ  باشلىقىمىز ئــا سىـــم  كوجاڭنى تۆۋەنكى  ئونيار  يېزىسىغا  قىشلىق تەربېيىلەش  ئۆگۈنىشىگە مەسئول  قىلىپ  ئەۋەتىدۇ ،( بۇيىللىرى ئالغان – ئالغاننىڭ ، قوينۇم – قونچۇم ئوغرىلىق قىلىپ كامونىدا   دېخانلار نىڭ  تۇرمۇشى بەك  ناچار  ئندى ، شۇڭا  ھەر  بىر  ئېدارىلەردىن  تەلىم – تەربىيە كادىرلىرى  قىلىپ   4-5 ئاي خىزمەت  كادىرلىرىنى چۆشۈرەتتى .)
2 H! w$ A4 _* W     بىر يېغىندا  دېھقانلارنى  ھەركەتلەندۈرۈش  ئۆچۈن تەشۋېقات  يېغىنىدا  قايناپ  قېلىپ  :- « ھەي  قېرىداشلىرىم ! بىر تــــو خــــۇ  چـــىلىكمۇ بولماپسىلەرغۇ ؟ ئەتىدىن كـــەچ  كــــېر گــــېچە ئېشلەپ بىر گوڭىڭلار  بـــــەش  تــــېـــيــــېـــن بولۇپتۇ   بىر تــــۇخــــۇم  ســــەككىز تــېــــيىن . بۇ ، قانداق  تىرىكچىلىك .»  ـــ  ھەقىقەتەنمۇ  بۇ ، توغرا گەپقۇ ؟ ، ئەندى بۇ ، جۆملىنى بەزى  ئۆزىنى  ئىنقىلاپچى  دەۋالغان سولچىل ئادەملەر «  كامۇنانى توخۇنىڭ پوقىغا  ئوخشاتقان ، كاپىتالىزىم  يولىغا ماڭغان  چوقۇقدار » - دەپ قۇرۇقتىن – قۇرۇق قالپاق  كۆيدۈرۈپ  ،  بوينىغا سىم  بىلەن  يوغان  ئەسكى  داسنى  ئېسىپ ، ؛  داڭ.. داڭ  ئۇرغۇزۇپ ئارقىسىغا  گۆدەكلەرنى  سېلىپ ، كوچىمۇ – كوچا  سازايى  قېلىپ  زەربە  بەرگەن .
      دېمەك مەغلۇپ بولغان  بىلەنمۇ ، مەرت ئادەمنىڭ مەرتىۋېسى  كېمەيمەيدۇكەن ،  تەشۋېش ،مۇشاقەتكــــە  گــــىرىبــــدار بــــولــــغاندىــــمــــۇ خــــار  بــــولمايـــدىكەن ...
   ئەگەر  موشۇ كۈنگىچە شۇ  كــــومـــۇنىدا ياشىغان   بولساق مەملىكەت بويېچە  ئاچلىقتىن غىرغىن  بولۇشاتتۇق .....
   ھەركىمكى دەريـــا قـــايـــنامــــلـــىـــرىنى بېشىدىن  كەچۈرۈپ  ســــال  ھــــايـــدالــــىســــا ، تۈرلۈك تـــەشــــۋېش ،مــــۇشــــاقــــەتــــلەرنــــىـــڭ  سۈيىنى  ئېچمىسە ؛ ئۇ ، ھەقىقى راھەت – پاراغەتكە مۇيەسسەر بولالمايدۇ ...
& s8 B5 @9 U8 E6 x     «  ئەقىلسىز ، ئېدراكسىز كىشىلەر  بىلىمنى  بۇزىدۇ ، بىلىمسىز كىشىلەر  ىەلقنى  قاخشىتىدۇ .
# T9 @" A; r* i/ g   بەگ بىلىمسىزلەرگە  ئورۇن – دەرەجە  بەرسە  بەگكە زىيانلىق بولۇدۇ  ، بۇنى  بۇرۇنىراق  بىلىپ قوي  !  ئەي بەگ   بىلىمسىزگە قول  بەرمە  ! » ــ
  m+ Y% M1 @4 L  @: [/ k% D& b$ y! cدەپ  يۆسۈب خاس ھاجىب راس  ئىتقان  ئېكەن ....
, f. Q. ~3 e8 F) w9 }8 O   زىـــيـــالـــىـــلارنى  ســــاۋاتـــســــىزلار
' [/ g: Y3 r! z( f; B3 c      بـــــاشـــــقــــۇ رالا مــــــــۇ ؟؟؟
ئاخىر ى  ھۆكۆمەت  زىـــيالــىــــلارنى  بېسىش ئۆچۈن ھەر – بىر  يېزىلارغا  يېغىۋىلىپ  ، ۋاقىتنى ئۆتكۈزۈش  ئۆچۈن « شېيۇجىڭجۇيچى » ، « كاپىتالىزىم يولىغا ماڭغان ھوقۇقدار »  لارنى فېفەن(شېكايەت ) قىلىڭلار  دەپ يەنىلا يېزا – قىشلاقلاردىكى كەلسە – كەلمەس  تولا سۆزلەيدىغان ساۋاتسىزلارنى زىيالىلارغا  باشلىق  قىلىپ ۋاقىتنى ئۆتكۆزدىدە  .. بۇلار قوساق تويغازغانغا خۇش ؛ بىز كۈن  ئۆتكەنگە—دېگەندەك  ئىشلارمۇ  بولۇپ  نادان ـ  ساۋاتسىزلارنىڭ سۆز – جۈملىرى كۈلكىمىزنى كەلتۈرۈپ ،  تـــېـــزەككە  گـــۆل ســـانــــجــــغــــاندەك   ئىشلارمۇ  بولدى ..
  بۇنداق مىساللار نۇرغۇن بۇلسىمۇ  كۆرگەنلىرىمنى سۆزلەپ   قوياي :ــ
* K7 y) N5 x+ M« يەرنىڭ كۆركەملىكى  ئالىملار بىلەن ، ئاسماننىڭ زىننىتى  يۇلتۇز بىلەن »  ــ دېگەندەك ئۆزىنىڭ ئىسمىنى ( ئېتىنى )  يازالمايدىغان  بىر ياماقچى مولدۇزنى زىيالىلارغا باشلىق قىلىپ قويدى ، بۇنى سۆزلەپ قالغان دېسەكمۇ بولۇدۇ . پەقەت گەپلىرى
ھەممىمىزنى كۈلدۈرۋېتدۇ  باشقىلارنى فېپەن قېلىڭلار دېسە ‹‹ بىركۈنى  تاڭ سەھەردە ھۆزۆرلىنىپ ئۇخلاۋاتسام قۇناخۇن  ئۇستام دەپ ۋارقىغان  ئاۋاز تاتلىق ئۇيقىدۇن مېنى ئۇيغۇتىۋەتتى ، يۆگرەپ چىقسام ماۋزېدوڭ  يوغان ئاق سەللىنى ئوراپ، ئاق بوزئاتقا مىنىۋاپتۇ ؛  جۇدى قاچقاجىرەن ئاتنى مىنىپتۇ  ،يېنىدا قىلىچ- تاپانچا "  قۇناخۇن ئۇستام !  ئىنقىلاپنى چىڭ تۇتۇڭلار!!  ھەرگىز بۇشاپ كەتمەڭلار !دېۋېدى  مەن   يولدا ش  داھې ماقۇل دېۋىدىم  ئاتلىرىنى چاپتۇرۇپ  كەتتى .›› دە سۆزلىگەندە  كۈن ئۆتكۈزگۈچى   زىيالىلار «  مانا  قۇناخۇن  باشلىق  يارايدۇ  ياخشى  سۆزلىدى  ..» - دەپ  مەسخىرە چاۋاكلارنى  چېلىشتى .
4 R& v4 t( I1 C# Uسادىقيۆزلۈك  ماخىر  دېگەن 60-65 ياشلاردىكى دېھخان  ئاكىمۇ  ششېيۇجىڭچىلارنى  فىپەن قىلىپ « خىرۇشۇپ باشلىق شىيۇجىڭچۇيچىلار  بىزنى ئېىزىپ ئاچ قويدى »، ياماننى ھاغېچە سۆزلەپ ئاخىرى  « سەۋېتتىكى تۇغقانلار ماڭا كالاش – مەسە  ئەۋەتىپتۇ مەسىنىڭ  خۇرۇمى خۇرۇم  ئەمەسمۇ جۇڭگودا  بۇنداق خۇرۇم تېپىلمايدۇ .» - دەپ سۆزلەپ كەتكەندە زىيالىلار  مېغىدا  كۈلۈشتىرۇتېشىداكۈلەلمىدى__ باتۇرغىمۇ جان  كـــىرەكتە  ...
  X* ~: l3 w5 ~1 H8 dيــــەنــــە  يېزىمىزنىڭ شېڭخۇ دېگەن بىر كەنىتى بولۇپ، بۇ، يەردىن مــــۇ ھــــەممەر دېگەن65__70ياشلاردىكى ( قارىلىغىدىن  باشقىلارقارا ئەنجىر دەپمۇ ئاتاتتى  تېخى)   پومىشچىكلارنىڭ ئۈستىدىن شىكايەت قىلىپ، "  بىزنىڭ  مەلىدىكى مۇسا شاڭيۇ  بىزكەمبەغەللەرنى بەك ئەزگەن ئەتىدىن كەچكىرگىچە شال ئوتاتقۇزاتتى  ئامما تەڭنە – تەڭنىدە ( خىمىر يۇغرۇيدىغان ياغاچتىن ياسالغان ئۆي جابدۇق .)  پولۇ( گۆرۈچ ئاش) بېرەتتى  ئامما جىق يېمىسە ئاز يېگەن ئىشلىيەلمەيدۇ  - دەپ زۇرلاپ تىللايىتتى  ، ھازىر ئۇنداق گۆرۈچ ئاش نەدە يېيىشىمىز  زاغرا ....  ___دەپ سۆزلەپلام كەتتى .
' P4 Y$ V+ E3 i0 h8 L/ ?# x1 }مانا بۇلار  زىيالىلارغا باشلىق ...
9 i' i+ L5 n- c! _0 R4 B1 x   ئەگەر شۇ پىتى  ماڭغان بۇلساق نەگە باراتتۇق..؟
     ئىشىك ئېچىۋېتىلدى ،دۆلەت رەھبەرلىرىمۇ خىللاندى ،دۆلەت- خەلقمۇ باي بۇلدى  شەخسى تۇرمۇشمۇ خاتىرجەم، ،دۆلىتىمىزمۇ خاتىرجەم ..1985- يىلى كومۇنا  تارقىلىپ،دېھقانلارغا يەنىلايەرلەر ئۆچ كۆتۈرەقىلىنىپ ؛
بارلىق يەرلەرنى جان سانىغا بۆلۈپ دېھقان ئائېلىرىنى يەربىلەن  تەمىنلەپ ،  ئېتىز- ئېرىقلار گويخالىنىپ،  
يوللارنى ئاسپالىت قىلىپ؛   دۆلەت پۇل بېرىپ ئۆيلەرنى  چادىر چە  قىلىپ  خەلق خاتىرجەم دۆلەت تېنىچ، ساڭلار ئاشلىق بىلەن  لىق  تولدى .
دېھقانلاردىن باجمۇ  كۆتۈرۋېتىلدى ، تۈرلۈك سېلىق – ھاشالارمۇ يوقالدى ؛
باقمىچى ، ئوقەتچىلەر ئۆزتېرىكچىلىكى بىلەن پۇل پەرەس بولۇپ بالىلىرىنى ياخشى مەكتەپلەردە ئوقۇتىدىغان بولدى ،  تەرەققى قىلغان دېڭىز بويىدىكى ئۆلكە- شەھەرلەرمۇ يېزىلارنى يۆلەپ نامىرات ئائىلە ۋەئاغرىق كىشىلەرنىمۇيۆلەپ ئېختىسادى ياردەملەرنى بېرىدىغان بولدى،
بىرئۆلكە ،بىر شەھەر ، بىريېزا قىيىنچىلىققا ئۇچۇرساياردەم قىلىپ قۇتقۇزىدىغان  ، مىللەتلەر ، ئىناق ، بولۇشۇپ، ئىشسىزلارنى ئېچكىرى ئۆلكىلەرگە
) Z- W# n5 R0 h; x; mئاپىرىپ مۇئايىشىنى ياخشى بېرىپ ؛ ھۆنەرلەرنى ئۆگۈتۈپ  ،مۇستەققىل  ئېگىلىك تىكلەشكە  ياردەملەرنى قىلدى .
   ساۋاتسىزلارنى ساۋاتلىق قىلىپ  ، تەرەققى قىلغان شەھەرلەردە يەپ- ئېچىش پۇلسىز، ياتاق مەكتەپ پۇلسىز  ياشلارنى ئوقۇتتى .
خەلقنىڭ رەڭگى رويى ياخشىلىنىپ دېھقانلارمۇ رەسمى گالۇستۇك تاقايدىغان بولۇپ، چەت دۆلەتلەرگە ساياھەتكە  چېقىپ ئويناپ كېلىدىغان  بولدى ....
  2015____5____28___ كۈنى
. M1 |. ^# j: ~  c0 N  W   81 ياش ۋاختىم  
         ئابدىغۇپۇر  ئەبەيدۇللام .
& [+ b( H: |# x% |9 i( p. V7 \

جام

شۇنچە زور زېھنى كۈچ سەرپ قىلىپ، بىزگە بۇ تارىخلارنى يەنە بىر قېتىم ئەسلەتكىنىڭىزگە كۆپ تەشەككۈر بوۋا، سالامەت بولۇڭ.

esmet

5 N: ]+ E. e1 s/ D  m0 q( ^
     سۇغۇق شامال (ھىكايە)  داۋامى  يوللاندى بۇيەرنى بىسڭ

ساھىب

مۇشۇنداق بىر ياخشى تېمىغا ئىنكاسنىڭ ئاز چۈشۈشى ھەر بىرىمىزنى ئويلاندۇرىدىغان مەسىلە،سالامەت بۇلۇڭ بوۋا،ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر.

muratjan886

كۆپ تەشەككۈر  سالامەت بولۇڭ.