قاسىم سىدىق ۋە نوبىل فىزىكا مۇكاپاتى(سەمىم

muhterbay

	بۇ ئىنكاس جىك ئەپەندىمنىڭ بىلىك تورىدىكى «مۇھىم بايقاش ۋە جىددىي مۇراجىئەت» دېگەن تېمىغا 2010-يىلى 12-ئاينىڭ 23-كۇنىدىكى يازغان ئىنكاسى قاسىم سىدىقنىڭ بوشاشماس روھىغا قايىل. لېكىن مەن يەنىلا ئارقىمۇ ئارقا دەپ ئۆتكەندەك قىياس قىلىش ھىچنىمىنى چۈشەندۈرۈپ بىرەلمەيدۇ، ئوتتۇرىغا قويغان نەچچە ئون قىياسلىرىنىڭ بىرسىنىڭمۇ ئىسپاتلاش جەريانى يوق، كەلتۈرۈپ  چىقىرىش جەريانى يوق، ياكى تەجرىبە جەريانى يوق. ماددىلار ئاتومدىن تۈزۈلگەن دەپ 2000 يىل بۇرۇن ئوتتۇرىغا قويۇلغان، لېكىن 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ئاندىن ماتىماتىكىلىق مودىللاش ۋە تەجرىبىدىن ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق بۇ نەتىجە روزېرفوردقا بىرىلدى. قاسىم سىدىقنىڭ پەرەزلىرىمۇ پەقەت پەرەز سۈپىتىدە ساقلىنىپ قالىدۇ خالاس، لېكىن قۇبۇل قىلىنمايدۇ.  1000 يىل بۇرۇنقى تەتىقىقات مىتودىنى قوللىنىپ ھازىرقى زاماندىكى ئىلىم پەنگە ئىشلىتىش قاملاشمىغان ئىش.  قاسىم سىدىق ۋە ئەگەشكۈچىلىرى ھە دىسىلا «ماتىماتىكا ئىشلەتمەي پەلسەپە ئارقىلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىمىز» دىگەندەك گەپلەر بىلەن ئۆزىنى ئۆزى ئالداپ كەلمەكتە.يەنە لوگىكا ۋە پەلسەپە گەۋدىسى ئاساسى جەھەتتىن تاماملاندى دەيدۇ، ماتىماتىما ئەسلى ئەنە شۇ لوگىكىنىڭ قەغەزدە ھەرىپلەر بىلەن ئىپادىلىنىش شەكلى. ياكى ماتىماتىكىلىق مودىلى يوق، ياكى لوگىكىلىك كەلتۈرۈپ چىقىرىش جەريانى يوق ماقالىنى قانداق بولۇپ لوگىكا ۋە پەلسەپە جەھەتتىن تاماملانغانلىغى بىر ھەيران قالارلىق ئىش. ئۇنىڭ ماقالىسىدا  40 نەچچە تىئورما، ئۇنىڭغا ئەگەشكەن بىر نەچچە ھۆكۈم بار، بۇلارنىڭ بىرسىنىڭمۇ كەلتۈرۈپ چىقىرىش ياكى ئىسپاتلاش جەريانى يوق.  باشقىلار پىكىر بەرسە «قوللىمىدى»، «چۈشەنمىدى» دىگەندەك گەپلەر بىلەن ئۆزىنى ئۆزى ئالدايدۇ. كائىنات مۇنبرىدىن ماقالىلىرىنى دىگۈدەك كۆرۈپ باقتىم، ماقالىلاردا چۈشەنمىگۇدەك ھىچنىمە يوق.قاسىم سىدىقنىڭ ماقالىسىنى ئوقۇسام  مەن خۇددى تاڭسىنىڭ نوم  ئوقۇغاندەك تەسراتقا كىلىمەن. مەسىلەن: ھەرىكەت سۇبىكتى ۋە ئۇنىڭ ھەرىكىتى ماكانغا نىسبەتەن ئۈزۈلمىلىك، شۇنداقلا ئىزچىل، ۋاقىتقا نىسبەتەن ئۈزلۈكسىز بۇلىدۇ. ھەرىكەتنىڭ خۇسيىتى ۋە خاراكىتىرى ئەگرى بۇلىدۇ، ماكان ئۈچ ئۆلچەملىك، بىر تۇتاش، ئۈزلۈكسىز بۇلىدۇ. چەكسىز تىزلىك مەۋجۇت دىيىلسە ھەرقانداق شەكىلدىكى سىستىما شەكىلللەنمەيدۇ. ماددى ئالەم چەكسىز، بىر پۈتۈن ئالەم چەكلىك... دىگەندەك.   ئېينىشتىيىنغا جەڭ ئىلان قىلىدىغان ئالىمنىڭ تەتقىقات مىتودى ۋە ئىلان قىلغان ماقالسى مۇشۇنداق پەننى ئومۇملاشتۇرۇش سەۋىيەسىدىكى گەپلەر بىلەن توشۇپ كەتكەن. ئېينىشتىيىننىڭ يۇرۇقلۇقنىڭ تارقىلىشى ئېغىرلىق كۈچ تەسىرىدە ئېغىش يۈز بىرىدۇ دىگەن بىر ھۈكۈمىنىىڭ ماتىماتىكىلىق فورمۇلاسىنى كەلتۈرۈپ چىقىىرىشقا بەلكىم نەچچە كۆن كىتىشى مۇمكىن، ئېينىشتىيىننىڭ ھەر بىر سۈزى ۋە ھۆكۈمى ئىنتايىن كۈچلۈك ئاساس ۋە كەلتۈرۈپ چىقىرىشلار ئۈستىگە قۇرۇلغان. ئۇ شۇ فورمۇلاسى ئارقىلىق نۇرنىڭ قانچىلىك دەرىجىدە ئاغىدىغانلىغىنى ئونلۇق كەسىر چىكتىنىڭ كەينىدىكى مانچە خانىغىچە ھىساپلاپ ئاستررونۇملارغا بىرىدۇ.     بىلىگيار قاتارلىق پەننى ئومۇملاشتۇرۇش يازغۇچىلىرىمۇ كاللىسىنى ھاياجان قاپلاپ كىتىپ « 10 يىلدا نوبىل موكاپاتى»، «ئېينىشتىيىنغا جەڭ ئىلان قىلغان ئالىم» دەپ بلوگ ۋە گىزىتلاردا يېزىپ يۈرۈپتۇ. بىر ئوبدان ئۇيغۇرلاردا تۇنۇلغان پەننى ئومۇملاشتۇرۇش يازغۇچىسىنىڭ شۇنداق گەپلەرنى دەپ يۈرۈشى ھەقىقەتەن ئادەمنى ئېچىندۇرىدۇ. مەن بىلىگيارنىڭ ئالى مەكتەپ فىزىكىسى ئوقۇپ باققانلىغىدىن شەكسىز گۇمانلىنىمەن. مىنىڭچە بۇ  ماقالىلارنى تەرجىمە قىلىمىز دەپ يۈرمەي گۇرۇپپا بولساڭلار بۇلۇپ ھازىرقى زامان تەتقىقاد مىتودى ( تەجرىبە ئارقىلىق ئىسپاتلاش، كومپيۇتېردا مودىللاپ ئىسپاتلاش ياكى ماتىماتىكىلىق مودىل تۇرغۇزۇپ ئىسپاتلاش قاتارلىق ) ئۇسۇللىرىنى قۇللىنىپ بىرەر نەتىجە چىقىرىڭلار. قايىل بولغۇدەك نەتىجە چىققاندا  ئۇنى تەرجىمە قىلماق تەس گەپ ئەمەس. ئۇيغۇرلاردىكى ئەڭ كۈچلۈك كەسىپ ئەھلىلىرىنى يىغىپ تەتقىقات نەتىجىسىنى مۇزاكىرە قىلىش، نۇپۇزلۇق ژورناللارغا يوللاش پېقىرنىڭ قولىدىن كىلىدۇ. ئۇنىڭدىن بۇرۇن بىلمەيدىغان بالىلارنى ئاۋارە قىلىپ، مەتبۇئاتلارنى ۋە ئەدىبىياتچىلارنى قۇرۇق ھاياجانغا سېلىپ يۈرمەڭلار. قاسىم سىدىق ۋە ئۇنىڭ تەتقىقاتچىلىرى بىر مۇنچە تىمىلارغا ئېسىلىۋالماي شۇنىڭ ئىچىدىن بىرنى تۇتۇپ ماتىماتىكىلىق ئاساسنى تۇرغۇزۇپ تەتقىقاد مەبلىغى ئىلتىماس قىلساڭلار دۈلەت تەبئى پەنلەر تەتقىقاد فوندى، شىنجاڭ تەبئى پەنلەر تەتىقاد فوندى دىگەنلەرگە ئىرىشمەك  بەك تەسمۇ ئەمەس proposal غا يېزىلغان نەرسىلەرنى چوقۇم چىقىرىشمۇ ھاجەت ئەمەس،لېكىن تەتقىقات قىلىش نىشانى، يولى ۋە ئۇسۇلى قاتارلىقلار ئۇچۈق ۋە چۈشىنىشلىك يېزىلىشى كىرەك. باھالىغۇچىلار بۇ تىمىنى تەتقىقات قىلىشقا ئەرزىيدىكەن ۋە ئىلتىماس سۇنغانلارنىڭ تەتقىقات قىلىش قابىلىيتى باركەن، ئۇسۇلى توغرىكەن دەپ قارىسا پۇلنى تەستىقلايدۇ

muhterbay

	تۆۋەندىكىسىمۇ شۇ كۇنى جىك ئەپەندىمنىڭ بىلىك تورىدا يۇقىرىقى ئىنكاستىن كېين يازغان ئىنكاسى سىز ئوقۇغان «تاڭسىڭنىڭ نوم ئوقۇشى» دەك ماقالىلار تۈۋەندىكىدەك ئۈچ خىل ئەھۋالدا يېزىلىدۇ. 1. مەلۇم كەسىپ، مەلۇم ساھە، مەلۇم تەتقىقات يۈنۈلۈشى، مەلۇم تېخنىكا دىگەندەكلەرنىڭ مۇتەخەسسىلىرى، نۇپۇزلۇق ئەرباپلىرى، ئاكادېمىكلار، ئىلمى ژورناللارنىڭ مۇھەررىرلىرى دىگەندەك ئۆزى شۇغۇللىنىۋاتقان شۇ كەسىپنى ياخشى چۈشۈنىدىغانلار يازىدۇ. بۇنداق ماقالىلەر ھەر بىر ئىلمى ژورنالنىڭ باش قىسمىدا بىر- ئىككىدىن بۇلىدۇ. بۇنداق ماقالىلەرنى ئادەتتە review خاراكتىرلىق ماقالىلەر دەيمىز.  بۇ تىپتىكى ماقالىلەردە كۆپىنچە ئەھۋالدا شۇ سۆزلىنىۋاتقان تىمىنىڭ ئەھۋالى چۈشەندۈرلىدۇ. بۇلاردا كەلتۈرۈپ چىقىرىش، ئىسپاتلاش جەريانى ياكى تەجرىبە ئۇسۇلى ۋە سانلىق سىفىرلىرى بولمايدۇ. پەقەتلا كەلتۈرۈپ چىقىرىلغان نەتىجىلەر ئادەتتىكى خەتلەر ۋە سۆرەتلەر بىلەن سۆزلىنىدۇ، نىمىنى ھەل قىلغانلىغىنى، قانداق ھەل قىلغانلىغىنى سۆزلەيدۇ. بەزىدە  شۇ تىمىدا سۆزلىنىۋاتقان  نەرسىنىڭ تەرەققىياتى ۋە ھازىرقى تەتقىقاتتىكى ئەھۋالى سۆزلىنىدۇ. بۇلاردا باشقىلار ياكى ئۆزلىرى كەلتۈرۈلۇپ چىقارغان نۇرغۇنلىغان يەكۈنلەر بىرىلدۇ، مەسىلەن، لازىر نۇرى ئىنىرگىيە قاتلىمىدىكى ئىلېكترونلارنىڭ يۇقىرى قاتلامدىن تۈۋەن قاتلامغا سەكرىگەندە چىقارغان رادىئاكسىيسى، ئۇنىڭ ئىنىرگىيسى قاتتىق كۈچلۈك بۇلىدۇ، يەككە رەڭدىن تۈزۈلگەن بۇلىدۇ، ئەگەر جىسىمنى سوقسا جىسىم قىززىيدۇ دىگەندەك.  بۇلارنى ئوقۇش ئارقىلىق مەخسۇس شۇ توغرىلىق ئىلمى ماقالىنى كۆرۈشكە ۋاختى چىقمىغان ياكى كۆرۈپ چۈشىنەلمەيدىغانلار چۈشىنىدۇ. لېكىن لازىر نۇرى زادى قانداق پەيدا بولغان، ئۇنىڭ ئىنىرگىيسى نىمىشقا كۈچلۈك، نىمىشقا يەككە رەڭدىن تۈزۈلگەن دىگەنلەرنى چۈشىنىمەن دىسىڭىز ئەسلى ئىلمى ماقالىلارنى ئوقۇش كىرەك.  بۇنداق تىپتىكى ماقالىلەر «ئىلىم-پەن»، «تەبىئەت» دىگەندەك ژورناللاردىمۇ خېلى ھەجىمنى ئىگەللەيدۇ. ئادەتتە ئىلمى ماقالىلەرنىڭ  كەسىپچانلىغى ناھايتى كۆچلۈك بولغاچقا ماقالىنى شۇ ئىشنىڭ دەل ئۆزىنى قىلىۋاتقان ئادەم بولمىسا چۈشەنمەيدۇ، بىر ساھە، مەسىلەن ئوپتىكىنىڭ لازىر قىسمى دىسەك، شۇ توغرىلىقمۇ قىلىنىۋاتقان ئىشلار يۈزلىگەن - مىڭلىغان بۇلىدۇ. شۇڭا بىر ساھەدىكى ئادەم بولسىمۇ بىر تۈرنى ئىشلىمىگەن بولسا چۈشىنىشى تەس.   2. ژورنال  سىتون يازغۇچىلىرى: بۇلارمۇ ئادەتتە چۈشەندۈرۈش خاراكىرىنى ئالغان بۇلىدۇ، لېكىن بىرلا تىمىغا مەركەزلىشىدۇ.  ئامرىكىدا بۇلارنى يازىدىغانلارنىمۇ ئاسەسەن پروفىسسورلار تەكلىپكە ئاساسەن يازىدۇ.  ئۇندىن باشقا پەن-تېخنىكا مەتبۇئاتلىرىنىڭ مۇخبىرلىرىمۇ يازىدۇ. 3. پەننى ئومۇملاشتۇرۇش يازغۇچىلىرى. بۇلار ئاساسەن پەننى ئومۇملاشتۇرۇش، پەننى باشقىلارغا ئاددى قىلىپ چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن يېزىلىدۇ. بۇنداق يازغۇچىلارنىڭ سانى كۆپ، تىمىلارمۇ ھەرخىل. بۇ خىلدىكى يازمىلار ئاساسەن كەڭ ئوقۇرمەنلەرگە  يېزىلغان بولغاچقا مۇرەككەپ مەسىلىنى ئاددى قىلىپ چۈشەندۈرۈش قىلىپ تەلەپ قىلىنىدۇ. بەزىدە ئەسلى ئىنتايىن تەس كەلتۈرۈپ چىقىرىلغان ھۈكۈملەرنىمۇ تۇرمۇشتىكى ئاددى بىر ھادىسە ياكى باشقا بىر ئاددى تەجرىبە لاھىيلەپ چۈشەندۈرىدۇ. مەسىلەن يۇرۇقلۇقنىڭ نۇرلارغا ئاجرىلىشنى دىسەك بۇنى پەننى ئومۇملاشتۇرۇش ماقالىلىرىدە چۈشەندۈرمەك ناھايتى ئاسان. لېكىن ئۈنىڭ ئەسلى ماتىماتىكىلىك مودىلى بولغان فرېنەل تەڭلىمىسىنى فىزىكا كەسپى ئوقۇسىڭىز كەلتۈرۈپ چىقىرىشقا ئىككى سائەت كىتىدۇ، تەڭلىمىنىڭ ئۈزىلا A4 قەغەزنىڭ كەڭلىكىگە پاتمايدۇ. ئېينىشتيىيننىڭ تەڭلىمىلىرى، كۇانتۇم ئوقۇملىرى،  تەبىئەت دۇنياسىدىكى ئاساسى كۆچلەر، كۆچلەرنىڭ بىرىكتۈرۋېتىلىشى دىگەندەك نۇرغۇنلىغان ئوقۇملار شۇنداق ئاددى تەجرىبە ئارقىلىق ئاددى ئوقۇملار ئارقىلىق ياكى ئوتتۇرا مەكتەپ ماتىماتىكىسى ئارقىلىق چۈشەندۈرۈلىدۇ. سىز خوكىڭنىڭ «ۋاقىتنىڭ ئاددى تارىخى» دىگەن پۈتۈن دۇنياغا داڭلىق بولغان كىتاۋىنى ئوقۇسىڭىز شۇنداق چۈشىنىشلىك، لېكىن خوكىڭنىڭ ئۈزىنىڭ يازغان ئىلمى ماقالىسىنى ئوقۇسىڭىز چۈشىنەلمەيسىز. ئەسلى شۇ ئاددى بولغان نەرسىنىڭ كەينىدە بىر ئادەمنىڭ بىر ئۆمۈر تەتقىق قىلغان تەرلىرى بار. ئېلىكتېر بىلەن ماگىنىت كۈچلىرى ۋە ھادىسىس ئەسلى بىر گەپ دىگەننى بىز ھازىر قارىساق ئاددىدەك كۆرۈنىدۇ، لېكىن  ئىلىكتېر كۈچى بىلەن ماگىنېت كۈچىنىڭ بىرلەشتۈرۈلىشى فىزىكا تارىخدىكى بىر چوڭ نامايەندە. بۇنى ھەتتا فارادى ئاۋال تەجرىبە ئارقىلىق گىنراتور ياساپ ماگنىت كۈچىنىڭ ئىېلىكتېر مەيدانىغا ئايلىىنىدىغانلىغىنى ئىسپاتلىغان بولسىمۇ يەنە يىتەرلىك بولمىغان. فارادى كۆچلۈك تەجربىىچى بولسىمۇ نەزىرىيە جەھەتتىن باغلىنىشىنى تاپالمىغان.  كىيىن ماكسىۋىل بۇ ئىككىىسىنى ماتىماتىكىلىق تەڭلىمە ئارقىلىق باغلاپ چىقىپ ئاندىن ئىككى خىل كۆچ بىرلەشتۈرۈلگەن.   مەن ماگىستىرلىق تەتقىقات تىمىسدا يۇرۇقلۇقنىڭ قايتقاندا قايتىش كوئىففىنسىنتى بىردىن چوڭ بۇلامدۇ دىگەن ئەھۋالنى ئىزدەندىم.  ھەم كومپيۇتېردا ئوزۇن ۋاقىت مودىللاش ئارقىلىق شۇنداق بۇلىدىغانلىغىنى ھۈكۈم قىلىپ يېزىپ چىقتىم، شۇنچە ئوزۇن ۋاقىت ئىشلەپ نەتىجىنى ياخشى چىقىرىپ چۈشىنىشلىك قىلىپ باشقا نۇپۇزلۇق كەسىپداشلارغا ئەۋەتىپ بەرگەن بولساقمۇ تېخىچە ئۇلار تەرىپىدىن قۇبۇل قىلىنمىدى. قۇبۇل قىلىنمىغاچقا ئالتە ئاي ئارتۇق ئىشلىدىم. تاكى ھازىرغىچە  ئېتىشىۋاتىمىز. ئەگەر قاسىم سىدىق بولسا « يۇرۇقلۇق تۈز تارقىلىدۇ، جىسىمدىن قايتقاندا قايتىش كوئىففىنسىنتى بىردىن كىچىكمۇ بۇلىدۇ، چوڭمۇ بۇلىدۇ» دەپ بىر ئېغىز گەپ بىلەن 50-نەچچىنچى تىئورما  قىلىپ يېزىپ قويۇشى مۇمكىن. مەن شۇنى دىمەكچىكى، پەننى ئومۇملاشتۇرۇش ماقالىسىدىن پايدىلانسىڭىز بۇلىدۇ، ئوقۇسىڭىز بۇلىدۇ، لېكىن شۇنىڭ بايان قىلىش ئوسۇلىدىن پايدىلىنىپ تەتقىقات ئېلىپ بارسىڭىز بۇلمايدۇ. تەتقىقات نەتىجىڭىز چىققاندا يەنە پەننى ئومۇملاشتۇرۇش شەكلىدە بايان قىلسىڭىز بۇلىدۇ. لېكىن شۇ بايانننىڭ شۇلارنى كۆچكە ئىگە قىلىدىغان ئىسپاتلاش جەريانى ( بەلكىم باشقا ماقالىدە)  بولۇشى كىرەك.            بۇ جىك بىلوگىدا «زىيالى، قىلغان ئىشى خىيالى» دېگەن تېما ئاستىدا جىكنىڭ قاسىم سىدىق ۋە مەمتىمىن ھوشۇرلار ئۇستىدە ئيتقانلىرى، ۋاقتى 2006-يىلى 8-ئاينىڭ 24-كۇنى. جىك بىلوگىدىن ۋەقە 1. شىنجاڭ ئۇنۋېرسىتىدىكىلەر بىر نۇبىل مۇكاپاتىغا زىيان سالدى شۇ ۋاقىتلاردىكى ئېقىپ يۈرگەن كوچا گەپلىرىنىڭ بىرىدە مەلۇم بىر ئەدىبىياتچى شائىر بىر نەزىرىيەنى ئوتتۇرغا قويغان( ھازىر ئۇ نەزىرىيە ۋە شائىرنىڭ ئىسمىنى ئىسىمدىن چىقىرىپ قويۇپتىمەن. ئۇ ئاكىمىزنىڭ ئىسمى قاسىم سىدىقمۇ شۇنداقراق بىر ئىسىم ئىدى. بىلدىغانلار قىستۇرۇپ قويغايسىزلەر) بولۇپ بۇ نەزىرىيە بەك كۈچلۈك نەزىرىيە ئىكەن. ئۇ ئالىم شىىنجاڭ ئۇنۋېرسىتىدىكىلەرگە بېرىپ بۇ ماقالىنى كۈرسەتكەندىن كىيىن ئۇلارمۇ ياخشى باھا بىرىپتۇدەك. بۇگەپلەر دەسلەپتە كوچا گەپلىرى سۈپىتىدە ناھايتى تىزلا تارقالغان. كىيىن بۇ كوچا گىپىدىن رەسىمى ئۈزگىرىپ مەتبۇئاتتا ئوچېرىك سۈپىتىدە يېزىلىپ ژورنالدا تارقىتىلدى. ئۇ ئ.وچىرىكنى مەن ئالتۇن تېپىۋالغاندەك خوش بۇلۇپ تۇرۇپ ئۇقۇغان. ئەمما ئاچچىغىمدا ھۇرپىيىپ تۇرۇپ، ئۈزەم تۇنۇمايدىغان ئاللىكىملەرنى تىللاپ تۇرۇپ ئاخىرلاشتۇردۇم. چۇنكى ئوچىرىك شۇنداق يىزىلغان ئىكەن. ئېسىمدە قېلىشىچە، ئۇ ئوچىرىكتا ئوتتۇرغا قويۇلغان نەزىرىيە توغرىلىق قىسقىچە چۈشەنچە بىرىلگەن، تەپسىلىسى يوق، بەلكىم تەپسىلىسىنى يازساقمۇ خەق چۈشەنمەيدۇ دىگەنمۇ ياكى يازغۇچى سەۋىيسى يەتمىگەنمۇ ئوخمىدىم. شائىرنىڭ پەزىلىتى، ئىقتىدارى مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن. بولغان ئىشلار بىرەر قۇر يېزىلغان. لېكىن ئاخرىدا كىلىپ بۇ يازغۇچىمىز مىڭ بىر جاپادا بىر نەزىرىيەنى ئوتتۇرغا چىقارسا شىنجاڭ ئۇنۋېرسىتىتى فىزىكا فاكولتىدىكىلەر ئۇنىڭغا ئىككى ئېغىز چىرايلىق گەپ قويۇپ باشقا ياردەمدە بۇلمىدى، بەزىلەر سۇغۇق گەپ قىلدى دىگەندەك تەنە گەپلەر بىلەن ئاخىرلاشتۇرغان. ماقالىنىڭ بىرنەچچە يىرىدە ئوچۇق ھالدا بۇ نەزىرىيە قوللاشقا ئىرىشىپ قالسا بىر ئۇيغۈرنىڭ نوبىل مۇكاپاتىغا ئىرىشىش مۇمكىنچىلىگى بارلىغىنى سۈزلەپ ئۈتكەن. مەقسەتلىك ھالدا ئوچۇق ياكى يۇشۇرۇن ھالەتتە بۇ ئىشقا ئارلىشىپ قالغان فىزىكىچىلارنىڭ بۇ نەزىرىيەنى خەلقاراغا تۇنۇشتۇرۇشقا ياردەمدە بۇلمىغانلىغىغا ئاچچىغى بارلىغىنى بىلدۈرگەن. شۇنداق قىلىپ جەميەتتە بۇ گەپلەر بىر ھازا مودا بولۇپ توختاپ قالدى. ”“پوقنى ئۇخمايدىغان فىزىكىچىلار“" دەپ تازا تىللىدۇق. ”“گۈھەر ياتىدۇ سايدا، تۇنۇمىساڭ نىمە پايدا“" دەپ ئۈزىمىزنىڭ ئادەملىرى ئۈزىمىزگە ياردەم بەرمىسە كىم ياردەم قىلىدۇ دەپ قاخشىدۇق. بەلكىم بۇ ئىشلارنى چوڭلار مەندىن ياخشى بىلىدۇ. كىيىن چوڭ بۇلغاندىن كىيىن ئويلاپ باقسام مەن ”“نوبىل مۇكاپاتى“" دىگەن تىمىدا سۈزلەپ ئۈتكەن گەپلەر بىلەن ئوخشاش ئىشلاركەن خالاس. شۇنىڭ بىلەن بۇ ئىشقا بۇلغان كۈز قارىشىمنى ئۈزگەرتتىم.

muhterbay

	قاسىم سىدىقنىڭ جېك ئەپەندىگە يازغان ئىككىنچى خېتى : جىك ئەپەندى!       مەن قىرىنىڭ يۇزىنى قىلىپ «كائىنات»قا قەدەم تەشىرىپ قىلغانلىقىڭىزغا تەشەككۇر! چاقچاق تەلەپپۇزىدا ئېيتسام، ھەر ھالدا سىزنى ھاسامنىڭ ئۈچى يەتكۈدەك يەرگە ئەكىۋالدىم!.   سىز مىنىڭ دىققىتىمنى ئۆزىڭىزگە مەركەزلەشتۈرگەندىن كېيىن، مەن ھازىرچە ئومۇمەن مۇنداق ئىككى تەسىراتقا كەلدىم. 1-        سىز باشقىلارغا قىزغىن ياردەم بىرىشنى خالايدىغان يىگىت ئىكەنسىز. بۇ سىزدىكى ئىجابىي تەرەپ. 2-        سىز، ئۆزىڭىز بىلمىگەن تەرەپلەرنىمۇ بىلگەن بولىۋىلىشقا بەك ئالدىراپ كىتىدىكەنسىز. ئەلبەتتە بۇ سىزنىڭ خاراكتېرىڭىزدىكى سەلبى تەرەپ. مەن سىزنىڭ خاراكتېرىڭىزدىكى ئىجابى تەرەپلەر ئۈستىدە ئايرىم توختىلىمەن. سىزنىڭ خاراكتېرىڭىزدىكى سەلبى تەرەپ ئىككىمىز ئوتتورىسىدىكى بىھودە مۇنازىرىنىڭ كىلىپ چىقىشىغا سەۋەپ بولغانلىقى ئۈچۈن، ئالدى بىلەن شۇ نوقتىدا توختىلىپ ئۆتىمەن. بۇ دېگەنلىك ھەرگىزمۇ مىنىڭ خاراكتېرىمدە سەلبى تەرەپلەر ئەسلا يوق دېگەنلىك ئەمەس، مەن بىر جاھىل، تەرسا ۋە سەپىرا قىرى، خالىسىڭىز قالغانلىرىنى سىز كۆرسىتىپ بەرسىڭىز بولىدۇ.   خاراكتېرىڭىزدىكى سەلبى تەرەپلەر ئىچىدە سىزنىڭ ھە دىسىلا پاكىت ئويدۇرۇپ، باشقىلارغا تۆھمەت قىلىش ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى ۋە ئۆزىڭىزنى ئالدايدىغان، باشقىلارغا زىيان سالىدىغان مۇشۇ غەلىتە مىجەزىڭىز گەۋدىلىك ئورۇندا تۇرىدىكەن.   سىز «قاسىم سىدىق ۋە ئۇنىڭ ئەگەشكۈچىلرى ھەدىسىلا، ماتېماتىكا ئىشلەتمەي، پەلسەپە ئارقىلىق ئىسپاتلاپ چىقىرىمىز،دېگەندەك گەپلەر بىلەن ئۆزىنى – ئۆزى ئالداپ كەلمەكتە»دېگەن قۇرلارنى يازغاندا قىلىچىلىك نۇمۇس قىلمىدىڭىزمۇ؟ «مەن ۋە مىنىڭ ئەگەشكۇچىلىرىم» قاچان قايسى يەردە شۇ گەپنى قىلىپتۇق؟ ياكى كۆرگەن چۇشىڭىزدە شۇنداقىراق بىر ئىش بولغانمۇ؟   سىز يۇقىرقىدەك تۆھمەت توقوش ئارقىلىق، ئەھۋالنى بىلمەيدىغان، سىزنىڭ يالغان گەپ قىلىدىغانلىقىڭىزنى ئويلاپمۇ باقمىغان بىر قېسىم ئاق كۆڭۈل تورداشلارنى قايمۇقتۇرۇپ، ئۇلارنى غايىڭىزدىكى ۋە سەركەردىلىكىڭىزدىكى شەكىل نەزەرىيىسىگە قارىشى بىرلىكسىپىڭىزنىڭ ئەزاسى قىلىۋىلىش غەرىزىدە بولغاندەك قىلىسىز. زادى كىم ئۆزىنى ۋە باشقىلارنى ئالداۋاتىدۇ؟، قەدەمدە يۇقىرقىدەك يالغاننى توقۇپ ۋە ئۇنىڭغا ئۆزىڭىز ئىشەنگەن قىياپەتكە كىرىۋىلىپ، ئاتالمىش بۇ «ئىسپات»لارنى كۆتۇرۇپ چىقىپ، باشقىلارنى ئالدىدىڭىز، جامائەت پىكرىنى قايمۇقتۇرۇپ، ئورۇنسىز دە تالاشلارنى كەلتۈرۈپ چىقاردىڭىز. بۇنداق يالغان-ياۋداقلارنى ئويدۇرۇپ چىقىشنىڭ ئادەتتە پەقەت تۆۋەندىكىدەك ئىككى خىللا سەۋەبى بولىدۇ: بىرى، سىز پاكىتلارنى تەكشۈرۈپ كۆرمەي تۇرۇپلا ماقالە يىزىش قىزغىنلىقىغا بىرىلىپ كىتىدىغان ئادەملەر تىپىغا مەنسۈپ بولۇپ، بۇ ئىشىڭىزنى سەۋەنلىك دەپ تونۇشقا، ۋە خۇدىڭىزنى ۋاقتىدا تىپىۋالسىڭىز كەچۈرىۋىتىشكە بولىدۇ. يەنە بىرى، سىز بۇ خىل يالغان-ياۋداقلارنى يامان غەرەز بىلەن قەستەن ئويدۇرۇپ چىقارغان بولۇپ، بۇنىڭ بەدىلى ئەلبەتتە بىرىنجىسىگە قارىغاندا ئېغىر بولىدۇ. كۆپچىلىك تۆھمەت دېگەننىڭ قەستەنلىكتىن ۋە ياكى سەھۋەنلىكتىن كىلىپ چىقىدىغانلىقى ئۈستىدە ئويلىنىپ كۆرسە بولىدۇ. مەن كىچىككىنە سەھۋەنلىك تىپىۋالسىلا ئۇنىڭغا چىڭ ئىسىلىۋىلىپ قويوپ بەرمەيدىغان ئادەملەردىن بىزار تۇرۇقلۇق، نېمە ئۈچۈن جىك ئەپەندىنىڭ يۇقارقى ئويدۇرمىسى ئۈستىدە نوقتولۇق توختۇلوشۇمدىكى سەۋەبنى چۇشەندۇرۇپ ئۆتەي. جىك ئەپەندى مۇنازىرىدە ئۇستۇنلۇكىنى قولغا كەلتۈرۈپ «تور چولپىنى»غا ئايلىنىشىدا «تۆھمەت توقۇش»، «پاكىتلارنى بۇرمىلاش»نى ئادەت ۋە قورال قىلىۋالغاندەك قىلىدۇ. ئەگەر يەنىلا سۈكۈت قىلىپ تۇرىۋەرسەك، جىك ئەپەندى يېڭى بىر كەسىپ-«تۆھمەت توقۇش،پاكىت ئويدۇرۇش كەسىپى»نى ئەھيا قىلىدىغاندەك تۇرىدۇ. بۇنداق دىيىشىمگە يېتەرلىك ئاساسلىرىم بار. تۆۋەندە مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ مەن ۋە شەكىل نەزەريىسى ئۇستىدە 1990-يىلى يازغان «ئالىم بولماق ئاسان ئەمەس» سەرلەۋھەلىك ئەدەبىي ئاخباراتى ئۇستىدە قىسقىغىنە توختىلىپ ئۆتىمەن.    مەمتىمىن ھوشۇر ئۇيغۇر جامائەتچىلىكىگە پىششىق تونۇش تەلەپچان ئۇستاز يازغۇچى، ئۇنىڭ يۇقىردا تىلغا ئىلىنغان ئەدەبىي ئاخباراتىدا جىك ئەپەندى ئۆز يازمىلىرىدا ئېيتقاندەك، ئاللىقانداقتۇر بىرەيلەننىڭ «نوبىل مۇكاپاتىغا ئىرىشىش ئىھتىماللىقىنى» ئوتتۇرىغا قويغان ئەمەس. ئەدەبىي ئاخباراتنىڭ يىتەكچى ئىدىيسىى ھەرگىزمۇ جىك ئەپەندى ئېيتقاندەك باشقىلاردىن ئاغىرىنشمۇ ئەمەس، بەلكى يېڭى ئىدىيە، يېڭى قىياسلارغا يىشىل چىراق يىقىپ بىرىش تەشەببۇس قىلىنغان، بۇ ئەدەبىي ئاخباراتتا ھىچقاچان شىنجاڭ ئونىۋرىسىتتىدىكىلەردىن رەنجىش ھىسىياتى ئوتتۇرىغا قويولغان ئەمەس، بەلكى ئەكىسچە شىنجاڭ ئونىۋىرسىتىتىدىكىلەرنىڭ ماڭا دوكىلات بىرىش ئىمكانىيىتىنى يارىتىپ بەرگەنلىگى مىننەتتارلىق ھىسىياتى بىلەن تىلغا ئىلىنغان. مەن جىك ئەپەنىدنىڭ ئېيتقانلىرى راس بولغىيمىدى دەپ گۇمانلىنىپ، كائىنات تورىدىكى مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ ئەدەبىي ئاخباراتىنى تەپسىلى كۆرۇپ چىقىپمۇ بۇنداق گەپنى تاپالمىدىم. تورغا يوللاش جەريانىدا چوشۇپ قالغان بولمىغىيدى دەپ گۇمانلىنىپ بۇگۇن مەمتىمىن ھوشۇرغا ئاتايتەن تىلىفۇن قىلىپ سۇرۇشتۇردۇم. مەمتىمىن ھوشۇر يىرىم سائەتلەردىن كېيىن ماڭا تىلىفۇن قايتۇرۇپ ئۆزى يازغان ئەدەبىي ئاخباراتتا بۇنداق گەپنىڭ ئەسلا يوقلىقىنى ئۇقتۇردى. جىك ئەپەندى!، سىزنىڭ پاكىتلارنى بۇنچىلىك بۇرمىلاپ كىتىشىڭىزدىكى سەۋەب زادى نېمە؟ بۇنىڭدىن پەقەت بىرلا خۇلاسە چىقىدۇ. شىنجاڭ ئونىۋرىستىتىدىكىلەر ئەگەر سىزنىڭ گەپلىرىڭىزگە ئىشەنسە، ئۇلارنىڭ شەكىل نەزەرىيىسى ۋە قاسىم سىدىققا بولغان قارىشلىق تۇيغۇسى كۈچىيىپ كىتىدۇ. بەلكىم ھەر ئىككىمىز چۆچۇرىنى خام ساناۋاتقاندىمىز، شىنجاڭ ئونىۋىرسىتىتىدىكىلەر سىزنىڭمۇ، مىنىڭمۇ دىپىمغا ئۇسۇل ئويناپ يۇرمەس، شىنجاڭ ئونىۋىرسىتىتى سىز ئۇ يەردە ئىشلەپ قالغانلىقىڭىز ئۈچۈن سىزنىڭ بولۇپ كەتمەيدۇ، مىنىڭ ئىشلىمىگەنلىكىم ئۈچۈن مىنىڭ ئەمەس دىيەلمەيمەن. شىنجاڭ ئونىۋىرسىتىتى دېگەن، ئىسمىدىن مەلۇمكى ئۇ شىنجاڭ ئونىۋىرسىتىتى!، مىنىڭ، سىزنىڭ ۋە شىنجاڭدىكى ھەرمىللەت خەلقىنىڭ ئونىۋىرسىتىتىدىن ئىبارەت. سىىزنىڭ بۇ ئەدەبىي ئاخبارات ھەققىدە باشقىلار ۋە ئاپتۇرنىڭ «سەۋىيەسى»نى چۆرىدەپ ئىلىپ بارغان بىر قېسىم مۇھاكىمىلىرىڭىز- سەھرا تىلى بىلەن ئېيتقاندا مەمەدانلىق ۋە بىلەرمەنلىكىڭىز- كىشىنى ھەيرەتتە قالدۇرىدۇ. شۇنى سەمىڭىزگە سىلىپ قويايكى، مەمتىمىن ھوشۇر سىز بىلەن مەندەكلەرنىڭ دەرىس ئۆتۇشىگە مۇھتاج ئەمەس. ئۇ «ئۇچىرىك» بىلەن «ئەدەبىي ئاخبارات»لارنى قانداق يىزىشنى ھەر ھالدا ئىككىمىزگە قارىغاندا ياخشىراق بىلىدۇ. مەن ئەدەبىي ئاخبارات ۋە ئۇنىڭ شەكىل نەزەريىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ھەققىدە زۆرۇر تىپىلغاندا بۇنىڭدىن كېيىنكى خەتلىرىمدە تەپسىلى توختولۇپ كۆز قاراشلىرىڭىزنى ئۆزگەرتىشكە ئۇرۇنۇپ كۆرۇمەن. لىكىن، سىزدىن ھازىر شۇنى سورىماقچىمەن، سىز « «زىيالى قىلغان ئىشى خىيالى» دېگەن يازمىڭىزدا، مەمتىمىن ھوشۇر «ماقالىنىڭ بىرنەچچە يىرىدە ئوچۇق ھالدا بۇ نەزىرىيە قوللاشقا ئىرىشىپ قالسا بىر ئۇيغۈرنىڭ نوبىل مۇكاپاتىغا ئىرىشىش مۇمكىنچىلىگى بارلىغىنى سۈزلەپ ئۈتكەن» دەپ يىزىپسىز. بىر ئەمەس، بىرنەچچە يىرىدە « ئوچۇق ھالدا ...سۆزلەپ ئۆتۇپتۇ»مىش تېخى. سىز يالغاننى توقۇشتا كۆزىڭىزنى مىتمۇ قىلىپ قويمايدىكەنسىز، يۇزىڭىز زادى قىزارمايدىكەن، شۇنىڭ بىلەن سىزنىڭ باھالاشلىرىڭىزنى راسىت دەپ قالغانلار كەينىڭىزدىن ئەگىشىدىكەن. نەتىجىسى گويا سىز بىر ئارمىيەنىڭ سەركەردىسى بولۇپ، ئۆزىڭىز چۇشەنمىگەن، توغرىسى چۇشىنىشنى خالىمىغان يېڭى ئىدىيە ۋە ھادىسىلەرگە «جازا يۇرۇش»ئىلىپ بارىدىكەنسىز. ئۆز قىلمىشلىرىڭىزنىڭ ئاقىۋىتىنى، باشقىلارغا قانچىلىك بىھودە ئاۋارچىلىق ۋە دىل ئاغىرىقى تىپىپ بىرىدىغانلقىڭىزنى ئويلىمايدىكەنسىز. سىزدە ئۆز گەپ – سۆزلىرىڭىزگە نسىبەتەن دەۋرى ۋە تارىخى مەسئۇليەت، جاۋابكارلىق تۇيغۇسى بەكمۇ كەمچىل ئىكەن. سىز ھە دىسىلا گويا ئىسىلزادىلەرنىڭ خانىلىرىدىكى شاتۇتىلاردەك «بۇ نەزەرىيەگە ماتېماتىكا تەدبىقلىنىشى كېرەك، بۇ نەزەرىيىنىڭ ماتېماتىكىلىق كەلتۈرلۈپ چىقىرلىش جەريانى يوق»دېگەندەك گەپلەرنى قىلىۋىرىدىكەنسىز. تەبىئىي پەن نەزەرىيىلىرىگە ماتېماتىكىنى تەدبىقلاشنىڭ زۆرۇرلىگىدىن ئىبارەت بۇ گەپ، سىز بىلەن مەن تۇغۇلماستىمۇ بار گەپ بولۇپلا قالماي، تولىمۇ ئەقەللىي بىر ساۋات! مىنىڭ قىرىغاندا ئۇرۇمچىگە بالا-چاقىلرىمنى تاشلاپ نېمە ئۈچۈن كەلگەنلىكىمنى ئۆز ۋاقتىدا سىزگە دۇكىلات قىلمىغانلىقىم ئۈچۈن، بىلمەي قالغان ئوخشايسىز. لىكىن بۇ نەزەريىگە ياخشى نىيەت بىلەن ئىزچىل كۆڭۈل بۆلۇپ كىلىۋاتقان ھەممەيلەن بىلىدۇ. مەن ئۇرۇمچىگە «ئۇرۇمچى ئۇيغۇر زىيالىلىرى توپلاشقان جاي، مىنىڭ ئۇيغۇرچە زۇۋانىمنى چۇشۇنىدۇ، بۇ نەزەرىيىنىڭ پەلسەپ-لوگىكىلىق گەۋدىسىنى تەنقىد نەزىرىدىن ئۆتكۈزۈپ، ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن مۇئەييەن ئىلمىي قىممەت بار دەپ قارىسا خالىغانلار بۇنىڭ ماتېماتىكىلق مودىلىنى ئىشلەشكە قاتنىشىدۇ، ھىچبولمىغاندا مۇشۇ ئىدىيىلىرىمنى قوبۇل قىلىشنى خالىغانلارغا قالدۇرۇپ قويارمەن، مەن ئۆلۈپ كەتسەممۇ كېيىنكىلەر بۇ ئىشنى داۋاملاشتۇرار» دېگەندەك مەقسەتلەر بىلەن كەلگەن ئىدىم. مەقسىتىمگە يارىشا سىتىخىيلىك ھالدا بۇ تەتقىقاتقا قاتنىشىدىغانلار ئاستا-ئاستا ھالدا يىغىلىپ بىر گۇرۇپپا بولغىلى تۇردۇق. مۇشۇنداق بىرپەيىتتە سىز تەتقىقاتقا قاتنىشىۋاتقانلارغا بىردەم «بورھان مۇئەللىمدىن سوراپ بىقىڭلار، بورھان مۇئەللىم بولىدۇ دىسە، بۇ ئىشنى قىلىڭلار، بولمىسا ۋاقتىڭلارنى ئىسىراپ قىلماڭلار»دېگەندەك بۇيرۇق -كۆرسەتمىلەرنى بەرسىڭىز، بىردەم «بۇ نەزەريەنىڭ ماتېماتىكىلىق مودىلى ئىشلەنمىسە بولمايدۇ»دېگەندەك گەپلەرنى قايتا-قايتا قىلدىڭىز. سىزنىڭ بۇ نەزەرىيىنىڭ ئىشلەيمىز دىگۇچىلەرگە سوغۇق سۇ سىپىشىڭىز بىلەن، بۇ نەزەريىدىن ماتېماتىكىلىق مودىل تەلەپ قىلىشىڭىز، ئۆزىڭىزنى كاچاتلىغاندەكلا زىدىيەتلىك بىر ئىش. مەن سىزنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنچىۋالا بىئارام ۋە پەرىشان بولدىغانلىقىڭىزنى بىلەلمىدىم؟ بەلكىم روھىيىتىڭىزنىڭ ئەڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىغا يوشۇرۇنغان مەخپىيەتلىكلەرنى ئۆزىڭىزمۇ بىلمىسىڭىز كېرەك، بۇ ھەممەيلەندە دىگۇدەك كۆرۇنىدىغان ئەھۋال!. تۆۋەندە مەن سىزنىڭ ۋە ئوقۇرمەنلەرنىڭ شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ ئەھمىيىتى، نۆۋەتتىكى رىئاللىقىنى چۇشۇنىشى ئۈچۈن يىتەرلىك دەرىجىدە ئاممىباب قىلىپ يەنە ئازىراق ۋالاقلاشقا مەجبۇرمەن.   بىز باشلانغۇچتا ئوقۇۋاتقان ۋاقىتلاردا بولسا كېرەك، ئەدەبىيات دەرىسلىكىدە «مىڭ قولدىن ئۆتكەن توقاچ» دەيدىغان بىر تېكىست بولدىغان. بۇ تېكىستتە، بىر دانە توقاچنىڭ تاماق شىرەسىگە يىتىپ كەلگىچە مىڭلىغان قوللارنىڭ ئەمگىكى ئارقىلىق ئاندىن «توقاچ» بولدىغانلقى سۆزلۇنۇپ، ئوقۇغۇچىلارغا كوللىكتىۋىزىم ۋە ھەمكارلىق ئىدىيىسىنى سىڭدۇرۇش مەقسەت قىلىنغان. ئوخشۇتۇپ سىلىشتۇرسام، شەكىل نەزەرىيىسى __ ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىدىيە ئۇرۇقلىرىدىن شەكىللەنگەن بىر تاغار «بۇغداي» بولۇپ، ئۇنى «تۇگمەنچى» ئۇن قىلىپ تارتقاندا، «ناۋاي» يۇغۇرۇپ خىمىرغا ئايلاندۇرۇپ، تونۇرغا ياققاندىلا ئاندىن «نان»غا ئايلاندۇرغىلى بولاتتى. مەن دىھقان بولغانلىقىم، تۇگمەنچى ياكى ناۋاي بولمىغانلىقىم ئۈچۈن چامىم يەتمەيدىغان ئىشقا زورۇقماي، بىر تاغار بۇغداينى يۇدۇپ، «تۇگمەنچى» ۋە «ناۋاي» ئىزدەپ ئۇرۇمچىگە كەلدىم. بۇ «تۇگمەنچى» ۋە «ناۋاي»لار ئەمدى چۆرەمگە يىغىلغىلى تۇرغاندا سىز كونكىرىت ئەھۋاللارنى ۋە شەكىل نەزەرىيىسىنى تولۇق چۇشەنمەي تۇرۇغلۇق، ئامېرىكىنىڭ قەيەرىدۇ- بىر يىرىدە تۇرۇۋىلىپ ھە دەپ تاققا-تۇققا گەپلەرنى قىلىپ، ئۇلارغا سوغۇق سۇ سەپكىلى تۇردىڭىز. ئەپەندىم! مەن ئۇرۇمچىگە كۆتۇرۇپ كەلگەن ئاشۇ بىر تاغار نەرسىنى«بۇغداي» دەپ قارايمەن. مەن ئۇنى «فىزىكىلىق شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ تەتقىقات رامكىسى ۋە تەتقىقات يۆنۇلۇشى» ناملىق ماقالە سۇپىتىدە يىغىنچاقلاپ قويدۇم. مەن ئۇنىڭ شەرھىلىرىنى ئىشلەۋاتىمەن. سىز ئالدى بىلەن ئەرىشتىن-پەرىشكە چۇشۇپ شۇ ماقالىنى چوقۇلاپ بىقىڭ، ئۇنىڭدا قىلچە ئىلمىي قىممەت يوقلۇقىنى ئىسپاتلىيالىسىڭىز مىنىمۇ، ئۇيغۇر خەلقىنىمۇ بىھۇدە ئاۋارچىلىقتىن قۇتۇلدۇرۇپ قالغان «نىجاتكار»غا ئايلىنىسىز. سىز بۇ باسقۇچنى تاماملىماي تۇرۇپ، مىنىڭ ئۆپچۇرەمگە يىغىلغان «تۇگمەنچى»ۋە «ناۋايلارنى» ھۇركۇتۇشكە ئالدىرماڭ. مىنىڭ ئۇلار بىلەن ھەمكارلىشىپ قۇياشقا ئۇخشاش نۇرلۇق ئۇيغۇرچە «نان»يىقىپ ئىنسانىيەتنىڭ تاماق شىرەسىگە قويغۇم بار!. سىز ۋە سىزگە ئوخشاش تولىمۇ ئاز بىرقېسىم جانابلار مىنىڭ ئۇرۇمچىگە كۆتۇرۇپ كەلگەنلىرىمنىڭ «بۇغداي»ئەمەس، «زەھەرلىك موگۇ» ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىماي تۇرۇپ، مىنىڭ ھەمكارلاشقۇچىلىرىمنى تىزىتۋەتسىڭىزمۇ ھىچ گەپ يوق. مەن ياكى  خەنزۇ بۇرادەرلەر بىلەن بىرلىشىپ ئۇنى «ھورنان»غا، چەتئەلىكلەر بىلەن بىرلىشىپ ئۇنى «بولكا»غا ئايلاندۇرۇش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىمەن. نەتىجدە بۇ «بۇغداي» ئوخشاشلا مىڭ قولدىن ئۆتۇپ ئىنسانىيەتنىڭ شىرەسىگە چىقىدۇ!. توۋا دەيمەن، سىزنىڭ مەن ۋە مىنىڭ ئۆپچۇرەمدىكى كىشىلەرنىڭ تەۋەككۇلچىلىك روھىغا نېمە ئۈچۈن بۇنچە سوغۇق سۇ سىپىدىغانلىقىڭىزنى زادىلا بىلەلمىدىم؟. جىك ئەپەندى! شەكىل نەزەرىيىسى مىنىڭ ئىدىيەم، ئىدىيە بولسا مىنىڭ مەۋجۇتلىگىم، جىنىم شۇنداقلا ۋەتىنىمدۇر. مەن ۋەتىنىمنى ئىزدەپ ياشىدىم ۋە ئۇنىڭغا ئىرىشتىم. سىزنىڭ ئاشۇنداق ۋەتىنىڭىز بارمۇ؟ ئۇنى ئىزدەپ كۆرۇشنى بىرەر قېتىم بولسىمۇ ئويلاپ كۆردىڭىزمۇ؟ مەن فىرانسۇزلارنىڭ «ھىچكىم ئۆز يۇرتىدا پەيغەمبەر بولغان ئەمەس»دېگەن ماقالىسىدىكى چوڭقۇر ھىكىمەتنى ئەندى چۇشەنگەندەك بولىۋاتىمەن. يىزىشقا تىگىشلىك دەپ قارىغان نۇقتىلارنى كېيىنكى خەتلىرىمدە داۋاملىق يازىمەن. تورداشلار، ئەرزىمەس تالاش-تارتىشلار بىلەن ۋاقتىڭلارنى ئىلىشقا مەجبۇر بولدۇم، كەچۇرگەيسىلەر.                                 قاسىم سىدىق                                 2010-يىلى 12-ئاينىڭ 30-كۈنى. http://www.kayinat.com/bbs/forum ... ad&tid=1467

gulen

	جەك كەسىپ ئەھلى مەسئۇلىيەتچان زىيالى بولغاچ بۇ تېمىغا تەپسلى، ئىلمىي پىكىر قاتناشتۇرىۋاتىدۇ. يامان يېرى  بىر قىسىم زەربە يەپ كەتكەن ھاياجانچى "ئالىم" لارنىڭ چىشىغا تېگىپ قويغانلىقى ئۈچۈن ئۇلار ھازىر بىرلىكسەپ قۇرۇپ ئۇنىڭغا قارشى مەيدانغا ئۆتتى. بولسا بىز "ئۇيغۇر تىلى 21-ئەسىردە دۇنيا تىلى بولىدۇ"، ئون يىلدىن كېيىن نوبىل فىزىكا مۇكاپاتى ئۇيغۇردىن چىقىدۇ، دېگەندەك  گەپلەرگە سەۋەبىنىمۇ سۈرۈشتۈرمەي ئىشەنگەن بولساق، ئۇلارنى پۇل، ئىززەت، بولسا پېشىغا تىز چۆكۈپ تازىم قىلغان بولساق سۆيۈنەتتى بەلكىم. ئۇيغۇر ھازىر ئۇ قەدەر ئەخمەق ئەمەس. توغرا خاتاسىنى ئايرىماي قوللىمايدۇ.

derya

	...............

tohuyurak

	مەن بالىلارنىڭ جېك بىلەن قاسىم سىدىق ئىسىملىك ئىككى شەخسنىڭ ئوبىكتىپ ھەركىتىگە ئادىل باھا بېرىشىنى ئۈمۈت قىلىمەن. قاسىم سىدىق كەسپىي فىزىمات ئەمەس، ئەمما ئۇ ئاخىرىدا توغرا ياكى خاتا بولسۇن مەلۇم بىر قاراشنى ئوتتۇرىغا قويۇپتۇ. نىيوتۇن بىلەن ئېيتىشتىيىنلارنىڭ تەرجىمىھالىغا نەزەر تاشلىساقمۇ ئۇلار كەسپىي فىزىماتلار ئەمەس بەلكى ئەمەلىي تەتقىات ھەم قاراشلىرى ئۇلارنى نەچچە يۈز يىللاردىن كېيىن بىزگە فىزىمات سۈپىتىدە ئاتا قىلغان. ئۇلارمۇ قاراشلىرىنى ئوتتۇرىغا قويۇش جەريانىدا كۆپ قېتىم مەغلۇپ بولغان. قاسىم سىدىق بولسا بىر قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغىنى بىلەن تېخىچە مەغلۇپ بولۇپ باقمىدى. گەرچە ئارلىقتىكى ۋاقىت ئۇزۇراپ كەتكەن بولسىمۇ. مەغلۇپ بولۇپ باقمىغان بولسا ئۇنداقتا بولسا غەلبە قىلدىمۇ؟ يەنە ياق. ئەمىسە نېمە بولدى. جاۋاب ئادەمنىڭ كۆڭلىنى يېرىم قىلىدۇ. بۇ ئادەمگە ياكى مەغلۇپ بولغۇدەك ياكى غەلبە قىلغۇدەك پۇرسەت بولمىدى. پۇرسەت بولغان بولسا بۇ چاققىچە غېزى غاز، ئۆردىكى ئۆردەك بولۇپ بولغان بولار ئىدى. لېكىن بىر قىسىم بالىلارنىڭ ئىنكاسىغا ئىككى خىل تەلەپنى ئوتتۇرىغا تاشلاپ مېڭىپتۇ. بىرى قاسىم سىدىق ئىسپاتلاش جەريانىنى ئوتتۇرىغا تاشلاپ بىزنى قايىل قىلسۇن دېگەن قاراش. لېكىن ئىسپاتلاش جەريانىنى بۇنداق بىر ھوقۇق كاپالەتكە ھەم قانۇنلۇق ئېتراپ قىلىش كۈچىگە ئىگە بولمىغان ئورۇندا ئېلان قىلىش بەلكى ئەخمەقلىق بولسا كېرەك. چۈنكى بىر تەتقىقاتغا ھاياتىي كۈچ ئاتا قىلىدىغىنى دەل شۇ ئىسپاتلاش جەريانى. يەنە بىرى بولسا قاسىم سىدىق تەتقاتنى غەلبە قىلدۇرسۇن، شۇ نەتىجىگە قاراپ ئاندىن قوللايلى دېگەن قاراش. ئويلاپ باقايلى، غەلبە قىلىپ بولغاندىن كېيىن ئۇنى سىز بىلەن مېنىڭ قوللىشىمنىڭ ھېچ قانداق زۆرۈريىتى ھەم ئەھمىيىتى قالمايدۇ. ئۇ چاغدىكى بىز پايدىلانغۇچىلارغا ئايلىنىمىز. قوللاش دېگەن قانداق ۋاقىتتا بولىدۇ دېسە قارىشى تەرەپ ياردەمگە مۇھتاج بولغاندا بولىدىغان نەرسە. شۇنچە كۆپ ئىنكاسلار ئىچىدە gheribjan ناملىق بۇ تورداش يۈرىكىدىكى گەپنى دەپتۇ. ئەمەلىيەتتە بىز باش تارتقۇدەك ياردەم بېرىش پۇرسىتى تېخى كەلمىگەن. ناۋادا ھەقىقىي ياردەم بېرىش پۇرسىتى كەلگەن بولسا يەنە نەچچە ئادەم gheribjan دەك پىداكارلىق بىلەن مەيدانغا چىقالار؟ ئاخىرىدا مەن سەل باشتىراق مىسال قىلغان قاسىم سىدىق بىلەن جېكنىڭ سېلىشتۇرمىسىدىكى جېكقا كەلسەم، جېك نوپۇزلۇق بىر ئىلىم ئورنىدا كەسپ بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان كەسپ ئەھلى ئىكەن. ئەمما ئۇ بىر لاياقەتلىك كەسپ ئەھلى بولۇش سۈپىتى بىلەن تېخىچە مەلۇم بىر قاراشنى ئوتتۇرىغا قويماپتۇ. پەقەت قاسىم سىدىقنىڭ قاراشلىرىنى رەت قىلىش ئىمكانىيىتى ئىچىدىلا ئاپرىدە بوپتۇ. شۇنىمۇ ئالاھىدە تىلغا ئېلىپ ئۆتۈشنى مۇۋاپىق كۆردۈمكى، كەسپى خادىم دېگەنلىك ھەرگىزمۇ كەسپ ئەھلى دېگەنلىك بىلەن باراۋەر ئەمەس. تالانت دېگەن كەسپى خادىمدىن ئەمەس بەلكى كەسپ ئەھلىلىرىدىن چىقىدۇ. شۇڭا بۇ نۇقتىدا مۇستەقىل قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغۇچى قاسىم سىدىق بىلەن تېخىچە مۇستەقىل قاراشنى ئوتتۇرىغا قويالمىغان پەقەت ئۆزىنىڭ مول نەزەرىيىۋى بىلىمى ئارقىلىقلا قاراشنى رەت قىلغۇچى جېكنىنىڭ يۇقارقى تورداش ئۈمۈت قىلغاندەك بىرلىككە كېلىشى مۈمكىن ئەمەس. ناۋادا بۇنىڭ مۈمكىنچىلىكى بولغان بولسا جېك بۇ قەدەر كۆپ مۇلاھىزىلەردە بولىشىنىڭ ئورنىغا ئاللىقاچان ئۆزىنىڭ پايدىلىق ئورنى، نەزەرىيىۋى بىلىمى بىلەن بۇ سەپكە قوشۇلغان بولاتتى. لېكىن جېك بىر ئۇيغۇرنىڭ مەغلۇپ بولىدىغانلىقىنى ھېس قىلىپ يەتكەن، نېمىشقىدۇر غەلبە قىلىدىغانلىقىنى ھېس قىلىشقا قۇربى يەتمىگەن. مانا بۇ كەسپى خادىم بىلەن كەسپ ئەھلى ئوتتۇرىسىدىكى كۈرەش. مىسالغا، قاسىم سىدىق شۇنچە كۆپ ۋاقىت، شۇنچە كۆپ ئەقەللىي-جىسمانىي ئەمگەك، شۇنچە كۆپ ئىقدىساد (بۇ ئىقىساتتا خەلقنىڭ ھالال قان تەرى بىلەن تاپقان پۇلىمۇ بار دەپ قارايلى)سەرپ قىلىپمۇ ئاخىرىدا مەغلۇپ بولغان بولسۇن. بۇنىڭ نېمە زېيىنى بار؟ قولدىن بىھۇدە چىقىپ كىتىدىغان پۇلغا ھەسرەت چېكىمىزمۇ؟ بىز پۇل تاپتۇق، لېكىن پۇلدىن قېلىن قېلىن دەپتەر تۈپلىيەلمىدۇق، قولىمىزدىن يەنىلا شامال ئۆتۈشۈپ تۇرىدۇ. تاپقان پۇلىمىز قېنى؟ بىز مىجىت قەلەم تىراگىدىيەسىدىن ئىبرەت ئېلىشىمىز كېرەك.

nejat

	مەن بۇ تەتقىىقات ئارقىلىق نىسبىيلىك نەزىرىيسىنىڭ خاتالىقىنى ئىسپاتلاپ چىققىلى بولدىغانلىقىغا ئىشىنمەن

alip28

	"  كەسىپ ئەھلى ئەمەسلەر ۋە كەشپىيات   "  ناملىق تېما ئۆچۈرۈلدى،  شۇ تېمىدىكى بىر قىسىم ئىنكاسلارنى بۇ يەرگە قويۇپ قويۇشنى لايىق تاپتىم ، كۆپچىلىك توغرا چۈشەنگەي ! ______________________________________________ gulen قېرىندشىم سىزدىن سوراپ باقايلى، ئۇ كىشىنىڭ ماقالىسىنى سىز چۈشەندىڭىزمۇ؟ بىزگە يېشىپ بېرەلەمسىز؟ شۇنداق قىلسىڭىز بىزمۇ قايىل بولۇپ قالايلى. سىز ئۇ ماقالىنى خەنسۇ ئالىملار قوللاپتۇ، دەپسىز نەدە قوللاپتۇ، قايسى ژورنالدا دەپتۇ شۇ گەپنى؟ ئۇ فىزىكىغا دائىر ماقالەگە باھا بېرىشكە سىز سالاھىيەتلىكمۇ ياكى فىزىكا كەسپىدە دوكتۇرلۇقتا ئوقۇۋاتقان تۇرسۇنجانمۇ؟ خەق توردىكى ئىسىمىنى ھەر خىل دەيدۇ، بۇ ئۆز ئەركى، بۇنىڭغا چات كىرىپ نېمە قىلىسىز؟ ئۇيغۇر جەمىيىتى 94-يىلدىكى قۇرۇق ھاياجاندىن خوشلاشقىنى ئۇزاق بولدى. ئەمدى ھىچكىم ئەۋلىيادەك ئۇلۇغ قۇرۇق گەپتىن بىر ئىككىنى قىلىپ ئۇيغۇرنى ئالدىيالمايدۇ. ________________________________________________ dihqan ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ~! توردىشىمىز ئىخلاسمەن ۋە باشقىلار ئېيتىپ ئۆتكەندەك مەن قاسىم سىدىق ئاكىنىڭ بۇ تەتقىقاتىغا بىرتەرەپلىمە ئىنكاس يىزىپ قويغاندىمەن. مەن مۇ بىر ئۇيغۇر بۇلۇش سۈپىتىم بىلەن ئۆزمىلىتىمدىن بىرەر ئالىمنىڭ كۆپ چىقىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن شۇنداقلا ھەرۋاقىت نامىزىمدا تىلەيمەن. لىكىن ئېيتىپ ئۆتمەي بۇلمايدۇكى ئىلىم-پەن ھىسيات ،چاخچاخ،پەلسەپىگە ئەمەس بەلكى ئەمىلى راس پاكىتقا ئىشىنىدۇ.قىياس قىلىش نەزسىرىيە ھىچنىمىنى ئىسپاتلاپ چۈشەندۈرۈپ بىرەلمەيدۇ.قىنى قاسىمسىدىق ئاكا خىلى يىللاردىن بىرى ئوتتۇرغا قۇيۇپكەلگەنلىرىنى ئسپاتلاپ كەلتۈرۈپ چىقىرىپ بىزنى قايىل قىلمىسۇنمۇ.ئۇيغۇر جەمىيىتى شۇنچە چوڭ ئۈمغدلەرنى باغلاپ زور مەدەتلەرنى بىرىۋاتقان بولغاندىكىن پاكىتنى ئوتۇرغا قۇتۇپ ئىسپاتلاپ كۆرمىسۇنمۇ.ئالقىشلارغا ئۇچۇپ كەتمەي. ئۇلاپ كۆرىلى ئىلىمپەنگە پەلسەپە ئارقىلىق قانداقمۇ نەتىجىگە ئىرىشكىلى بولسۇن.باشقىلار قىلالمىغاننى قاسىم سىدىق ئاكا قىلىپ بىزنى دۇنيا تۇنىتىۋەتسە يەنە ئەجەپ ئەمەس.ئىسپاتلاش جەريانى بولمىغان تىئورما ،ھۈكۈملەرگە نوبىل مۇكاپاتى تاقىتىدىغانلار ئىشىنەرمۇ؟ قاسىم سىدىق ئاكىنىڭ   تەتقىقات گوروپىسى ئۆزلىرى ئوتتۇرغا قويغان بىرەرىنى نەزىريە بىلەن ئەمەس بەلكى ماتىماتكىلىق ئاسىسىنى تۇرغۇزۇپ ئىسپاتلاپ چىقسا ھەممىمىز خۇش بۇلىمىز.ئەلۋەتتە ئاتالمىش بىزدەك "قارشى چىققۇچىلار" چىقمايدۇ. بۇنداق بىھۇدە دەتالاش قىلماي يەنىلا قاسىم سىدىق ئاكىنىڭ تەتقىقات نەتەجىسىگە قارايلى. ئەمىلى نەتىجە ھەممىدىن ئۈستۈن كىلىدۇ.جىك ۋە باشقىلىرىمىز مىڭ سۆزلىگەن بىلەن ھىچقانداق ئەھمىيىتى يوقشۇنداقلا زۆرۆرىيىتىمۇ يوق.بىز پەقەت قاسىم سىدىق ئاكىنىڭ تەتقىقاتىغا ئۇلۇغ ئاللادىن ئۇتۇقلا تىلەيلى.نەتىجە ئارقىلىق ھەممىنى قايىل قىلسۇن. قۇرۇق گەپ بۇلۇپ قالمىسۇن.جىك ئەپەندى ۋە بىزدەك ئاتالمىش قارشى چىققۇچىلار نوخسانلىرىنى كۆرسىتىپ بىرىپ قاسىم سىدىق ئاكا تەتتىقاتىنىڭ مۇكەممەل بۇلىشىغا ئاساس سالساق. ئۆزئارا دە تالاش قىلىپ  ھىچقانداق نەتىجىگە ئىرىشەلمەيمىز بەلكى باشقىلارغا ئويۇن قۇيۇپ بىرىمىز خالاس.گەرچە مەن بۇ ماقالىدە ھىچنىمىنى ھىس قىلمىغان بولساممۇ.قاسىم سىدىق ئاكىغا ئۇلۇغ ئاللادىن مەدەت تىلەيمەن ____________________________________________ srwaz نەچچە يىل بۇرۇن قاسىم سىدىق جىك بىلەن ئۆزى مۇنازىرە قىلىشقاندەك قىلغان ھازىر مىنىڭ ئېسمدە قالماپتۇ . ئېسىمدە قالغىنى نەتىجىسىز خۇلاسە . بىز قاسىم سىدىققا ئاپىرىن دەيلى . ئۇنىڭغا ياشا دەپ چوقان سىلىشىپ بىرەيلى . پەخىرلىنەيلى .  لىكىن نىمىدىن پەخىرلىنىمىز بۇنى ئىنىق قىلىۋالايلى . ئۇنىڭ نەتىجىسى بىزگە تىخى ئايدىڭ بولغىنى يوق . بۇنداق دىسەك سەن نىمىنى بىىسەن دەيدىغان ئادەمدىن كۇرمىڭى چىقىدۇ . بىلگىدەك نەرسە بولسا بىلىپ ياشاۋاتقانلىغىمىز ئۈچۈن بىز ئىسپات تەلەپ قىلساق بۇ بىزنىڭ گۇناھىمىزمۇ ؟ روپاش خوتۇننىڭ يۇزىنى ئاچماي دەھشەت چىرايلىق دەپ ماختىغاندەك گەپنى قىلسىلا ماختاڭلار دىسەڭلار ئۇستازلار بۇنداق دىگەندىن كىين دەپ ماختىساقمۇ بۇلىۋىرىدۇ . شۇ تاپتا بىز نىمىلەرنى ماختىمايۋاتىمىز ؟ ماختاش ھەم ماختىلىشقا كۈنۈپ كەتكەن ئادەملەر بىز . لىكىن بىز ئاۋال نىمىدىن سۇيۇنىۋاتقانلىغىمىزنى بىلىپ سۆيۇنەيلى . نىمىنى ماختاۋاتقانلىغىمىزنى بىلىپ ماختايلى . بۇ ئىشنىڭ داۋرىڭى ھەر يىلى يا يىلنىڭ بىشىدا يا يىلنىڭ ئاخىرىدا پەيدا بۇلىدۇ . ئاخىرى نېمىشقا چىقمايدۇ زادى ؟  ئەگەر بۇ ئۇستاز مۇكاپاتقا ئىرىشىپ قالسا بىز ھەممىز بۆكىمىزنى ئاسمانغا ئاتىمىز . بولسا ئىرىشسۇن . بىزدىن مەخپى تۇتسىمۇ مەيلى بىر ئالىسۇنا شۇ  مۇكاپاتنى . ئەمدى يەنە شۇ كونا گەپكە قايتىپ كەلسەك مەمتىمىن ھوشۇر ئۇنى قوللاش ۋە سۈپىتى بىلەن ئۇنىڭ جاپا مۇشاقەتلىرى  توغۇرسىدا يازغان بۇلىشى مۈمكىن . بۇ ياخشى نىيەتنى بىز مەمتىمىن ھوشۇر يازغاندىن كىين چوقۇم نوبىل مۇكاپاتىغا ئىرىشىدۇ دەپ قارىساق بىزدىكى ئىلىم خۇراپاتلىغى تىخى تۇگىمىگەن گۈدەك بىر مىللەت ئىكەنلگىمىزنى ئاشكارلاپ قويىدۇ . ئۇنداقمۇ بولسۇن بولدى شۇنداقمۇ ئاتىلايلى لىكىن نەتىجە قىنى ؟ ئوتتۇرغا قويغان كۆز قارىشى تەتقىقاتلىرىنىڭ تەپسىلى جەريانى قىنى ؟ ئېسمىزدە بولسۇن مەمتىمىن ھوشۇر فىزىكا ئالىمى ئەمەس بىز يازغۇچى . يەنە كىلىپ ئۇ فىزىكا مۇكاپاتىنى تارقىتىدىغان جەميەتنىڭ رەئىسى ياكى باش كاتىۋى ئەمەس بىر ئۇيغۇر يازغۇچىسى .  شۇڭا مۇشۇ گەپ بىلەن ئۆزىمىزنى گوللاپ يۇرسەك بىر تۈركۇم كىچىك باللارنى ئالداش جىنايىتى ئۆتكۇزگەن بۇلىمىز . بۇنىمۇ نەزەرگە ئالماي ماختاڭلار دىسەڭلار مەن تىللىماي ھەم ماختىماي سىلەرنىڭ مۇنازىرەڭلەرگە دىققەت قىلىپ ئولتۇراي . ئۇنى يىقىندا ئىچكىرىدىكى قىرىنداشلار ماختاپتىمىش . ئۇلار كىم ؟ قانداق سالاھىيەت بىلەن ماختىدى ؟ ماختىغان نەتىجىسى نىمە بولدى زادى بۇمۇ ئىنىق ئەمەس . مىنىڭ دەيدىغىنىم  ياراتقان نەتىجسىدىن بىز خەۋەردار بۇلايلى . ماختىساقمۇ . پەخىرلەنسەكمۇ . تىللساقمۇ سۇيۇنسەكمۇ . بىلىپ . ھىس قىلىپ . تونۇپ بىر نەرسە دىمەيلىمۇ ؟  مىنىڭچە جىك بۇ كەسىپنىڭ ئەھلى . ئۇنى قىستاپ ماختىتىمەن دىسەڭلار ئۇ بۇنداق قۇرۇق گەپلەرگە قايىل بولماسلىغى مۈمكىن . سىلەرمۇ ئۇنىڭ گىپىگە قايىل بولماسلىغىڭلار مۇمكىن. بۇنداق نەتىجسىز ئاخىرلىشىدىغان تىما يەنە كونا پىتى بىر داۋراڭ سىلىپ قويوپ يوقاپ كىتىش بىلەن بولدى قىلىسا يەنە مەغلۇپ بولغان بۇلىدۇ . لىكىن جىكنى ماختاڭلار . قاسىم سىدىق نوبىل مۇكاپاتى ئالماقچى ئىدى دىسەڭلار ئۇمۇ ئاقكۇڭۇل بىر ئۇيغۇرنىڭ بالىسى بولغاندىن كىين بوپتۇ ئالسا ئالسۇن دەپ ماختاپ قويىشى مۈمكىن ( قايىل بولمسىمۇ ) شۇڭا ئۈستاز سىز ئىلىم ئىگىسى بولغان بىر ئادەم بولغاندىن كىين ئادەمگە ھۆرمەت قىلمسڭىزمۇ . ئۇنىڭ يىشىغا ھۆرمەت قىلمسڭىزمۇ لىكىن ئىلىمگە ھۆرمەت قىلىش نوقتىسىدىن مۇشۇ ياشقا كىرىپ قىلغان گىپىڭىز ھەققىدە قايتا قايتا ئويلىنىپ بىقىشىڭىزنى كۈچلۇك تەۋسىيە قىلىمەن . ئامان بۇلۇڭ . ھەممىز ئامان بۇلايلى ____________________________________________ sozman مەن ئالدى بىلەن قاسىم سىدىق ئەپەندىمنىڭ غەيرىتىگە ئاپىرىن ئوقويمەن . ''ihlasmen ''ئەپەندىم سىز  قاسىم سىدىق ئاكىمىز بىلەن تۇرسۇنجاننىڭ مۇنازىرسىگە ئارلىشىپ ،ئىككى تەرەپنىڭ ئۇقۇشماسلىقىنى چۇڭقۇرلاشتۇرۋەتكەنلىكىڭىزنى ھىس قىلدىڭىزمۇ ؟مەن سىزنىڭ سوغۇق قانلىق بىلەن ھەممەيلەن تەققەزا بولۋاتقان  تەتقىقات نەتىجىسىنى كۆرۈشنى  كۈتىشىڭىزنى ئۈمىت قىلىمەن . سىزنىڭ بۇ ئىككى سۆزىڭىزنى ئازراق چۈشىنەلمەي قالدىم: 1-سىز جېكنى ''مېنىڭچە ھۆرمەتلىك ئاتا - ئانىسى يۇرت - جامائەتنى چاقىرىپ ، ئوخشۇتۇپ سەمىرتكەن قويىنى كۆتتىرەپ بېسىپ بوغۇزلاپ گۈزەل بىر ئۇيغۇرچە ئىسىم قويغان بولغىيتتى(؟)'' دەپسىز ''،ئۇنداقتا سىز مۇ نىمىشقا تور نامىڭىزنى ''ihlasmen'' قويدىڭىز؟ئۇنداقتا  سىزنىڭ ئىسمىڭىز يوقما؟بەلكىم ئامرىكلىقلار ”تۇرسۇن“ دىگەن ئىسىمنى ئاتىيالماي ،جېك دەپ ئاتىغاندۇ.جېكمۇ بىلوگىدا نىمىشقا مۇشۇنداق تور نامى قوللانغانلىقىنى ئىيتىپ ئۆتۆپتىكەن.بەلكىم سىز كۆرمىگەنسىز. 2-سىز يەنە '' بىر چاغلاردا ئامېرىكىدا فىزىكا كەسپىدە ئوقۇۋاتقان ئالى بىلىم ئەربابى جېك ئەپەندى تەرىپىدىن بىمەنىلىك ، دەپ قارالغان ماقالە، تەسەۋۋۇر نۆۋەتتە خەنزۇ ئالىملارنىڭ يۇقېرى باھاسىغا ئېرىشكەن بولدى. ئەمدى بۇنىڭغا جېك ئەپەندىم نىمە دەيدىكىن؟ ''دەپسىز ،يەنە بىر توردىشىمىز خەنزۇچە تور بەت ئادېرسىنى يوللاپتۇ،مەن تەپسىلىي كۆرۈپ چىقتىم ،بۇ ”中国博客“ تورىغا ھەرقانداق ئادەم ئەزا بولۇپ ،ماقالە يوللىسا بولدىكەنغۇ.مەن بىرەر خەنزۇ ئالىمنىڭ باھاسىنى كۆرمىدىمغۇ؟ئىنكاسلاغا قارسام تەتقىقات ماقالە مەزمۇننى چۈشەنمىگەندەك قىلامدۇ نىمە؟چۈشەنچە بىرشىڭىزنى ئۈمىت قىلىمىز. ____________________________________________ alip28 گەپنى ئەسسالامدىن چىرايلىق باشلاپسىزيۇ لېكىن تولىمۇ چىدىماسلىق قىلىپسىز ئىخلاسمەن ئەپەندى ... ... باشقىلار سىز دېگەندەك ....  بولسا ھەرگىزمۇ پەن مائارىپى ئەڭ تەرەققىي قىلغان ئامېركىدا ئىلىم تەھسىل قىلمىغان بولغىيدى ، ھەم ئۇيغۇر ئۈچۈن ھالدىم تالدىم دەپ كۈچ چىقارماس بولغىيدى ،   ئىسىمنىڭ ئىشىغا كەلسەك مەۋھۇم دۇنيا بولغان بۇ توردا ھەركىمنىڭ قانداق ئىسىم قويۇشى شۇ بىراۋنىڭ ئەركىنلىكى ... بۇ ھېچنىمىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ .    دېسەم دېمىسەم بۇ تېمىنى يېزىشىڭىز دەل جېكنىڭ " زىيالى،قىلغان ئىشى خىيالى " دېگەن يازمىسى ئۈچۈنغۇ دەيمەن ....     ئىلگىرى قاسىم سىدىق ئاكىمىزنىڭ تەتقىقاتلىرى توغرىسىدا ئىزدىنىشتىمۇ خېلى جىق مۇنازىرىلەر بولغان ئىدى ،  جېك ئاكىمىز ئۆزى بىر فىزىكىچى بولغانلىقى ، مۇشۇ ساھەنى خېلى چۈشىنىدىغانلىقى ئۈچۈن ئىلمىي مەيداندا تۇرۇپ ئەستايىدىل پىكىرلەرنى بېرىۋاتىدۇ .         بۇ دەۋرىمىزدە  پەن - تەتقىقاتتا ئەڭ مۇھىم بولغىنى  ھەرگىزمۇ ھاياجان ۋە قۇرۇق تەسەۋۋۇرلار ئەمەس بەلكى  كۈچلۈك نەزەرىيىۋى ۋە ئۇنىڭغا قوشۇلۇپ  شۇ نەزىرىيەنى ئىسپاتلاپ چىقىدىغان  تەجرىبە ، سانلىق مەلۇمات ...قاتارلىق ئامىللاردۇر.    ئىخلاسمەن ئەپەندىگە :    تېمىڭىزنى12 سائەت ئىچىدە  تەھرىرلەشنى كۈچلۈك تەلەپ قىلىمەن .   ئەگەر باشقىلارنى ھاقارەتلەيدىغان سۆزلىرىڭىز تەھرىرلەنمەيدىكەن ياكى كېيىنكى ئىنكاسلىرىڭىزدا يەنە شۇنداق گەپلەر بولىدىكەن ئاشۇ تېما - ئىنكاسلىرىڭىزنى ئۆزۈم ئۆچۈرىمەن (  ئەگەر بۇ ئۆز بېشىمچىلىقىم ئۈچۈم باشقۇرغۇچىلىق ھوقۇقىمدىن ئېلىپ تاشلىسىمۇ ئەرزىيدۇ دەپ قارايمەن ) .

tohuyurak

	sozman سۆزلىرىڭىزنىڭ ئورامىدا قوبۇل قىلىشقا تېگىشلىك نۇقتىلار بار. مەن دەۋاتقان مەسىلە دەل شۇ قاراشقا مەبلەغ سېلىش. لېكىن بۇ سىز تىلغا ئالغاندەك ئۇنداق ئاددىيمۇ ئەمەس. چۈنكى مەلۇم بىر قاراشنى ئوتتۇرىغا قويماق ئۇنداق ئاسان ئەمەس. شۇڭا سىزنىڭ مەنمۇ بىر قاراشنى ئوتتۇرىغا قويۇپ مېنى مەبلەغ بىلەن تەمىنلەڭلار دېسەم بولامدۇ، دېگەن پىكىرىڭىزنى قوبۇل قىلالمايمەن. چۈنكى قاراشنى ئوتتۇرىغا قويىمەن دەپلا قويغىلى بولمايدۇ. ئويلاپ باقايلى يۈز مىڭ ئادەمنىڭ ئىچىدە قانچە ئادەمنىڭ قاراش ئېڭى شەكىللەنگەن بولار؟ ئەگەر ھەر بىر ئادەم مەيلى توغرا قاراش ياكى خاتا قاراش بولسۇن قاراش ئېڭىنى يېتىلدۇرۇپ قاراشنى تۆكمە قىلغىلى تۇرسا دۇنيا ئادەم بىلەن ئەمەس ئالىملار بىلەن تولۇپ كەتمەمدۇ. لېكىن ئادەمدىن ئالىملارنىڭ ئازلىقىدىنلا بىز ئالىملارنى خاتىرلەيمىز ھەم بارماق بىلەن سانايمىز. لېكىن شۇ نەرسە ئېنىق بولسۇنكى بىز ياردەم بېرىش پۇرسىتى كەلسە قاسىم سىدىققا ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ قاراش ئاساسىدا شەكىللەنگە تەتقىقاتىنىڭ كارتىسىغا پۇل سالىمىز. يېتەرلىك ياردەمگە مۇھتاج بولىدىغىنى ئادەم ئەمەس بەلكى ئىلىم!

kiyuri

	شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ پەرەزلىرى ئىچىدىكى قوللاشقا ئىرىشكەن دەپ قاراشقا بولىدىغان پەرەزلەر قاسىم سىدىق ئالدى بىلەن«قوللاشقا ئىرىشتى» دېگەن بۇ سۆزنى ئوقۇرمەنلەرنىڭ خاتا چۇشۇنۋالماسلىقىنى ئەسكەرتىمەن. يەنى بۇ دېگەنلىك، شەكىل نەزەرىيەسىنىڭ ئالدىن ئوتتۇرىغا قويولغان پەرەزلىرى ئىچىدىكى بەزىلىرى باشقىلار قولغا كەلتۈرگەن تەتقىقات، كۈزۈتۇش، تەجىرىبە نەتىجىلرىگە ماس كەلدى دېگەنلىىك بولۇپ، ھەرگىز باشقىلارنىڭ نەتىجىلىرى شەكىل نەزەرىيىسى ئالدىن ئوتتۇرىغا قويغان پەرەزلەرنى ئىسپاتلاش مەقسىتىدە ئىلىپ بىرىلغان دېگەنلىك ئەمەس. شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ ئاساسلىق پەرەزلىرى ساقلىنىش قانۇنلىرى ئالەمنىڭ ھەر قانداق پەيىتىگە نىسبەتەن ئۈنۈملۈك، مەڭگۈلۈك قانۇنلار, ھەقىقىي مەنىدىكى ئاساسىي زەرىچە- «ئېن»مەۋجۇت. ئالەملىك ئومۇمىي ماسسا-ئېنىرگىيە مۇتلەق ھەجىمگە ئىگە. ئالەم ماددا ۋە ماكاندىن ئىبارەت خارەكتىر جەھەتتىن تۈپتىن پەرقلىنىدىغان ئىككى خىل رېئاللىقنىڭ بىر پۈتۈنلىگى؛ ھەرىكەتنىڭ خۇسۇسىي خارەكتىرى ئەگرى بولىدۇ؛ ئالەم مەڭگۈ دەۋرىي بولىدۇ؛ يۇرۇقلۇقنىڭ ھازىرقى تېزلىكىدىن يۇقىرى بولغان تېزلىك مەۋجۇت؛ ھېزىنبېرىگ ئېنىقسىزلىق پىرىنسىپى مۇتلەقلىق ئىدىيىسى تۇرغۇزۇلغاندا ئەھمىيىتىنى يوقىتىدۇ. ھىزىنبېرىگ ئىنىقسىزلىق پىرىنسىپى ۋە ئېينىشتېيىن نىسبىلىك پىرىنسىپى فىزىكىلىق مەسىلە ئەمەس بەلكى پەلسەپەۋى مەسىلە. يورۇقلۇقنىڭ ماھىيىتى زەررىچە بولۇپ، دولقۇنلۇق خۇسۇسىيەت ئۇنىڭ ھەركەت شەكلىدىن ئىبارەت. زامان ھەركەتنى تەسۋىرلەش ئۈچۈن زۆرۇر بولغان سوبېكىتپ قورال بولۇپ، ئوبېكتىپ زامان مەۋجۇت ئەمەس. قوللاشقا ئىرىشتى دەپ قاراشقا بولىدىغان پەرەزلەر 1-  شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ «شەكىلگە ئىگەبولمىغان ماددا (ماسسا - ئېنىرگىيە) ۋە ماددىنىڭ ھەركىتى مەۋجۇت ئەمەس، شەكىل ماددىنىڭ كونكرتلىغى» دېگەن پەرىزى پۇتكۇل كۈزۈتۈش ۋە تەجىرىبە نەتىجىلىرى شۇنداقلائىنسانىيەتنىڭ كۇندىلىك تۇرمۇشتىكى بىۋاستە تەجىرىبىلىرى تەرىپىدىن قوللاشقائىرىشىدۇ. 2-  شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ «ئارقا كۆرۇنۇشكە ئىگەبولمىغان شەكىل مەۋجۇت ئەمەس» دېگەن پەرىزىمۇ ئوخشاشلا پۇتكۇل كۈزۈتۈش ۋە تەجىرىبەنەتىجىلىرى شۇنداقلا ئىنسانىيەتنىڭ كۇندىلىك تۇرمۇشتىكى بىۋاستە تەجىرىبىلىرى تەرىپىدىن قوللاشقا ئىرىشىدۇ. 3-  فىزىكىلىق شەكىل نەزەريىسىنىڭ ئالەم دەۋرىلىككە ئىگە دېگەن پەرىزى ئەنگىليە ئالىمى روگىر.پىنروز (R.Penrose)، ۋە ئەرمەنيە ئالىمى ۋاچ.گۇسادىيان (V.G.Gurzadyan) لارنىڭ تەتقىقات ۋە كۇزۇتۇش نەتىجىلىرى تەرىپىدىن قوللاشقا ئېرىشىدۇ. 4-  «نىيۇتۇنچە ماكان مەۋجۇت» دېگەن كۆز قارىشى كۋانىت نەزەرىيىسى تەرىپىدىن قوللاشقا ئېرىشىدۇ. چۇنكى، نىيۇتۇنچە ماكان بولمىسا كۋانتلىقنى تەسسەۋۋۇرقىلغىلى بولمايدۇ. 5-  «ئوبېكتىپ زامان مەۋجۇت ئەمەس، زامان سوبىكتىپ قورال دېگەن پەرىزى» كالفورنىيە ئونىۋىرسىتىتىنىڭ فىرافسورى كىراك.كالىندىر(CraigCallender)نىڭ «زامان پەقەت تۇيغۇمۇ؟» ناملىق ماقالىسىدا ئىلگىرى سۈرۈلگەن كۆز قاراشلار ۋە ۋاچ. گۇسادىيانلارنىڭ يۇقۇرقى تەتقىقات نەتىجىسى تەرىپىدىن قوللاشقا ئېرىشىدۇ. ئالەمنىڭ دەۋرېلىگىنى تەشەببۇس قىلغان يۇقۇرقى چەت ئەللىك ئىككى نەپەر ئالىمنىڭ تەشەببۇسلىرى پۇت تېرەپ تۇرالىسا،ياكى نىيۇتۇنىنڭ مۇتلەق زامان ئىدىيىسىنى قايتا ئىلىپ كېرىشكە ياكى زامان سوبىكتېپ قورال دېگەن ئىدىيىنى قوبۇل قىلىشقا توغرا كىلىدۇ. 6-  شەكىل نەزەرىيىسىنىڭ يورۇقلۇق تېزلىگىدىن يۇقىرى تېزلىك مەۋجۇتلىگى ھەققىدىكى پەرىزى كوۋانت نەزەريىسى،ئامېرىكا، گىرمانىيە ۋە شىۋىتساريە جەنىۋە ئونىۋىرسىتىتى ئالىملىرىنىڭ يورۇقلۇق تېزلىكىگە ئالاقىدارتەجىرىبە نەتىجىلرى تەرىپىدىن قوللاشقا ئېرىشىدۇ. 7-«ئېنىشتېيىن زامان –ماكان ئىدىيىسىدە بىرتەرەپلىمىلىك ۋە چەكلىمىلىك مەۋجۇت» دېگەن پەرىزى نوبىل فىزىكا مۇكاپاتى ساھىبى سىتۋىن ۋىنبىرىگ (Stevn.Weinberg)،ئامېرىكا ۋىرمونىت ئونىۋرىسىتىتىنىڭ فىرافسۇرى  ھانىس يوھانيان(Hansc.ohanian)لارنىڭ«ئېنىشتېيىننىڭ خاتالىغى»ناملىق ئەسەرلىرىدە ئىلگىرى سورۇلگەن ئىدىيىلەر ۋە سىتانفۇرت ئونىۋىرسىتىتىنىڭ دەم ئىلىشقا چىققان تەتقىقاتچىسى، روسىيە ئالەم قاتناش ئاكادىيمىسىنىڭ ئاكادىيمىكى خۇادى(Hua Di 华棣) نىڭ ئېنىشتېيىن نىسبىلىك نەزەريىسى ئۈستىدە ئىلىپ بارغان بىريۈرۈش  تەتقىقات نەتىجىلىرى شۇنداقلاكوۋانت نەزەرىيىسى ۋە ئەرمىنيە، ئەنگىليىلىك يۇقۇرقى ئىككى نەپەر ئالىمنىڭ تەتقىقات نەتىجىلرى تەرىپدىن قوللاشقا ئىرىشىدۇ دەپ قارايمەن. ئوقۇرمەنلەرنىڭ ۋە بۇتەتقىقاتقا قاتناشقۇچىلارنىڭ بۇ يازمىنى ئەستايىدىل تەكشۈرۈپ، تەتقىق قىلىپ تەكلىپ، پىكىرلەرنى بىرىشىنى، تەنقدى نەزەردىن ئۆتكۈزۈشىنى قىزغىن قارشى ئالىمەن.                                                     2010-يىلى12-ئاينىڭ9-كۇنى بۇ يازما تەھرىرلىنىپ تولۇقلىنىدىغانلىقى ئۈچۈن ۋاقتىنچە باشقا تور بەتلەرگە كۆچۈرۈپ چاپلاشقا بولمايدۇ.