‹سالچىلار › رومانىغا يېزىلغان تەنقىدكە باھا

taxkinjan

‹سالچىلار  › رومانىغا يېزىلغان تەنقىدكە  باھا

ئاپتورى: پەرھات ئەمەت (تاشقىنجان)


يېقىندا  شىنجاڭ يازغۇچىلار مۇنبىرنى زىيارەت قىلىۋىتىپ يالقۇن روزىنىڭ‹ سالچىلار رومانى  ھەقىدە دەسلەپكى تەنقىد› ناملىق ماقالىسنى ئوقۇپ قالدىم.   مەزكۇر تېما  ماقالە ئېلان قىلىنغان ژورنال بېتىنىڭ  رەسىم ھالەتتە تارتىلىغان  ئىلكىتۇرۇنلۇق نۇسخسى  بولغاچقىمۇ   ئوقۇشتا   تور سۈرئەت ئاستا  كېپقىلىپ  خېلى ھەرەج تارتقان بولدۇم.شۇنداقتىمۇ خېلى يەرلەرگىچە داۋاملىق ئوقۇپ باقتىم.  
يازغۇچىلارغا بولۇپمۇ كۆزگە كۆرۇنگەن يازغۇچىلىرىمىزغا قاتتىق تەلەپ قويىدىغان ئوبزۇرچى بولۇش سۈپتىدە ئاپتور ماقالىدە ‹سالچىلار› رومانىنى ئىپادىلەش ئۇسلۇبى،سىيۇژىت قۇرۇلمسى،بايان ئۇسلۇبى،ئىدىيۋى خاھىشى ،خەلق ئاساسى ،پىرسوناژلار،،،قاتارلىق كۆپلىگەن جەھەتلەردىن چوڭقۇر تەتقىق قىلىش ئەمەس بەلكى ئەدەبىىي تەنقىد بىرشكە تېگىشلىك ئىكەنلىكنى ئوتتۇرغا قويغان .  چۈنكى، نەزەرىيە جەھەتتىن :‹ئەدەبىى ئەسەرنى تەنقىدسىز قوبۇل قىلىش ئەدەبىياتنى خارابلاشتۇرىدۇ.› شۇڭا ئاپتور  كەسكىن ئەدەبىي ئوبزورچى سۈپىتىدە مەسئۇلىيەتچلىق بىلەن سىلىق سىپايلىقنى بىر ياققا قايرىپ قويۇپ گەپنى ئوچۇق قىلغان ئىكەن.
ئەلۋەتتە،ئەدەبىي تەنقىدچلىقتە مۇلايىملىقىنى تەكىتلەش تەلەپ قىلىنمايدۇ. ئەمما ئەدەبىى تەنقىد ئاغزاكى  بايان بولمىغاچقا ئەدەبىي ئەسەرلەر ھەققىدە ئۇنداق بۇنداق دەپلا بىر نەرسىلەرنى دېيشمۇ مۇۋاپىق بولماس دەپ قارايمەن. بۇ بىزدىكى تەنقىد ئىڭىنىڭ يېتەرلىك بولمىغانلىقى ،ھېسسى مۇئامىلدە بولغانلىقىمىز ئەمەس بەلكى  ئەدەبى تەنقىتتا تىلغا ئېلىشقا ئەرزىمەيدىغان تەرەپلەرگە قارىتا زورقىپ كەتمەسلىك، كەڭ قورساق بولۇش، زىغىرلاپ كەتمەسلىكمىز كېرەك دېگەنلىكتۇر.
گەپنىڭ ئوچۇقىنى ئېيتسام مەن يازغۇچىمىز مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ ‹سالچىلار رومانى›نى تېخى رەسمى  ئوقۇپ باقمىدىم. ئەمما  شىنجاڭ تېلىۋىزىيسىنىڭ ‹ بىر كىتاب ،بىر ئالەم›پراگراممىسدا  كىتاب ھەققىدە ئازات سۇلتان ۋە كىتابنى نەشىر قىلغان ئورۇندىكى يەنە بىرەيلەننىڭ سۆھبتىنى باشتىن ئاياغ قىزىقىپ  كۆردۇم. ئۇلار رومانغا شۇنداق ياخشى باھا ۋە پىكىرلەرنى بەردى.  يازغۇچى مەمتىىن ھوشۇر ئاكا باشتىن ئاياغ پەقەت سالچىلار ئۈستىدە سۆزلىدى. بۇ ھەقتىكى فىلىمنى كۆپچلىك توردا كۆرگەن بولغاچقا  تەپسلاتنى سۆزلەش ھاجەتسىز.
پراگىراممىدىكى   مۇناسۋەتلىك زىياللىرىمىزنىڭ بايانلاردىن شۇنى  چۈشەنمەك تەس ئەمەسكى سالچىلار رومانى قانداقتۇر ‹ئانايۇرۇت› رومانى ياكى باشقا رومانلاردەك ئەينى دەۋردىكى تارىخى ئارقا كۆرنۇشنى ئىپادىلەشنى مەقسەت  قىلغان ئەمەس. بەلكى كىشلىك تۇرمۇشنى ئەكىس ئەتتۇرۇشنى ئاساس قىلغان بىر پارچە نادىر رومان خالاس.  ئەمما ئاپتور :رومان  شۇ دەۋردىكى تارىخنى سۈرەتلەپ بەرمىگەن، ‹تارىخ ئېڭى تۆۋەن› دەپ ئاغرىنىپ سالچىلار ياشىغان دەۋردىكى تارىخى ۋەزىيەتلەرنى تەھىلىل قىلىپ بۇ  ھەققىدىكى ماتىرياللارنى دەلىل كەلتۇرۇپ ئاۋرە بولغان. مېنڭچە‹ سالچىلار ›نى   نوقول ھالدىكى تارىخى رومان دېمەي بەلكى ئۇنى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىجتىمائى توپىدىكى سالچىلاردىن ئىبارەت  تارىخىمىزدا ياشاپ ئۆتكەن ئەمما بىز ئۇنتۇلۇپ كەتكەن ئاشۇ يىراقتىكى كىشلەرنىڭ ھايات داستانىدىن ئىبارەت دەپ قارىساق تېخىمۇ مۇۋاپىق . بىز رومانغا مۇشۇ نۇقتىدىن قارىغىنىمىزدا ئاندىن ئۇنىڭ بولغان ۋەزنى ئېغىر تارىخى قىستۇرمىلارنى زورلاپ تاڭمايمىز.
يازغۇچى مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ ئەدەبىي ئىجادىيەت ئۇسلۇبى جەھەتتىن ئالساق ،مەيلى قۇم باسقان شەھەر بولسۇن ياكى باشقا ئەسەرلىرى بولسۇن رەسىمى ھالدىكى مەلۇم دەۋرنى ئەكس ئەتتۈرگەن ئەمەس باشقىچە ئېيتساق يازغۇچى مەمتىمىن ھوشۇر رېئالسىتىك تۈسكە ئىگە تارىخى رومان يازغۇچىسى ئەمەس.ئۇنىڭ ئەسەرلىردىكى كىشلەربىزگە خۇددى ئەتراپىمىزدا تېپلىدىغاندەك   ئەمما يىراق دەۋرلەرگە ياكى تارىخقا مەنسۇپ بولغان  ،يۇمۇرسستىك،ھەرخىل قىزىقارلىق ۋەقەلەرگە باش بولغان پىرسۇناژلاردىن ئىبارەت. ئاپتور باشقا يازغۇچىلاردەك تارىختىكى كىشلەرنى تولىمۇ سۈرلۈك قىلىپ ياكى شۇ دەۋرگە  ماس ھالدا ئاكتىپلاشتۇرۇپ سۆزلىتشتەك سۇنئيىلىقنى بۆسۈپ تاشلىغان يازغۇچى دېيشكە بولىدۇ. شۇڭلاشقا ئاپتور ئۇلارنىڭ تۇرمۇشنى يەنى سالچى دېن ئىبارەت بۇ كىشلەرنى مەركەز قىلىپ ئىجادىيەتكە كىرىشكەن. بىز بۇلارنى مەمتىن ھوشۇر ئاكىنىڭ تېلىۋوزردا «- بۇ ئادەملەر› دەپ سالچىلارنى زوق ئىشتياق بىلەن تىلغا ئالغانلىقىنى ھەر بىر سۆزدىن بايقايمىز . ھەرگىزمۇ سالچىلار ياشىغان دەۋردە ۋەزىيەت مۇنداق ئىدى دەپ تارىخى دەۋرنى ئەكىس ئەتتۇرۇپ بەرگەنلىكىنى تىلغا ئالغانلىقىنى ئۇچراتمايمىز.
ئۇنىڭ باشقا ئاتالغۇلارنىڭ ئىشلتىش ئورنى ياكى مەنسى مەسىلسى :مەسلەن. يامۇلنىڭ چىرىكى  بىلەن ساقچى  ۋە سوتچى دېگەندەك ئاتالغۇلار . بىز روماننىڭ بىر ئەمەس ئىككى توم ئىككەنلىكىنى بىلىمىز.شۇنداقلا سالچىلارنىڭ ياشىغان دەۋرلىرنىڭ ئوخشمايدىغان تارىخى دەۋرلەرنىڭ كېسىش نۇقتىسىدا ئۆتكەن ئىكەنلىكىنى ئويلساق ئالماشقان ئىككى دەۋردىكى ئاتالغۇلارنىڭمۇ ئۆزگىردىغانلىقىنى چۈشنىشمىز كېرەك. لىكىن ئاپتور بىر يىل ئىچىدە  دەپ ئالغان. ھالبۇكى سالچىلار رومانى بىر يىلدىكى مەلۇم ۋەقەلىكىنى ئاساسي سىيۇژىت قىلغان ئەسەر ئەمەس.
ئاندىن باشقا بىرىنچى جاھان ئۇرۇشى بىلەن بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى دەپ ئېلنىپ قېلىشتەك ئەھۋاللار ئەسەر يازغۇچىلاردا دائىم كۆرلۇپ تۇرىدۇ.بۇنى ھەتتا بىز تەھرىراتنىڭ ئىشى دەپ گۇمان قىلساقمۇ ئوشۇق كەتمەيدۇ. قايسى بىر يازغۇچىمىز تارىخى روماندىمۇ تەڭرى تېغىنى پىرسوناژ تىلدا سۆزلەتكەندە___تىيانشان تاغلىرى دەپ ئالغۇزغان،بۇ خەنزۇچە ئاتالغۇنى قەدىمى دەۋردىكى ئاتا بۇۋىمىز ئىشلەتمىگەنلىكى ئۆزدىن مەلۇم.بۇنىڭغا سېلشتۇرغاندا بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى دەپ ئېلىنىپ قېلىشى ئەسەردە تىلغا ئېلىپ كەتكۈدەك ئوبزورنىڭ ۋەزنىگە چۈشۈپ كەتكۈدەك نەرسە ئەمەس.ئەلۋەتتە بىز ھەممىمىز يازغۇچىلاردىن ئەستايدىللىقنى تەلەپ قىلىمىز.  شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ بىر  ئىلمى ماقالىسىمۇ يېقىندا ئامىرىكىدىكى بىر نوپوزلۇق ژورنالغا ئالدىراپ ئېلان قىلىنىپ بىرەيلەنىنڭ ساقلانغان مەسىلىلەر توغرسدا ماقالسى ئېلان قىلنىپ كېيىن دەرھال تۈزىتىلگەنلىكى توغرسدا بىر خەۋەرنى كۆرگەنتىم.دېمەك بۇخىل مەسىلىلەر ئىنسانچلىقتا كۆرۇلۇپ تۇردىغان يېزىقچلىق سەھۋەنلىكى بولۇپ  ھەرگىزمۇ يازغۇچىنىڭ ياكى تەتقىقاتچىنىڭ ‹ تارىخى ئېڭى تۆۋەن› بولۇشى ياكى ئىلمي بولمىغانلىقىغا دەستەك بولالمايدۇ.
ماقالە ئاپتورى ئۆزنىڭ تەنقىدى ماقالسىدا سالچىلارنى كۆزگە ئىلمىغان ۋە ئۇلارنى ھاياتنىڭ قەدىر قىممتنى بىلەيدىغان ،ئەخلاقى چۈشكەن كىشلەر دەپ سىياقىدا تەسىۋرلەنگەنلىكىنى مسال بىلەن ئوتتۇرغا قويغان. بۇنىڭغا بىر قسىم دېئالوگلارنىڭ سەۋەب بولغانلىقى ئىنىق ئەلۋەتتە. لىكىن بۇلار  سالچىلارنىڭ ئوبرازنى پۈتۈنلەي خۇنۈكلەشتۇرۇپ قويۇشقا سەۋەب بولالمايدۇ. ھەمدە روماننىڭ ئو مومى مۇۋەپپىقيتىگىمۇ تەسىر كۆرسىتەلمەيدۇ. بىز ‹سالچىلار› رومانىغا تەنقىدى پىكىر بېرشىمىز كېرەككى ھەرگىزمۇ  روماندا كەتكۈزۇپ قويۇلغان  بىر قىسىم دېئالوگلار ۋە بايانلارنى دەستەك قىلىپ قانداقتۇر ئىنكار قىلىش پوزىتسىيسىدە بولماسلىقىمىز لازىم.
ئەلۋەتتە، تەنقىدچىنىڭ سالچىلارنىڭ بەزى دېئالوگلىرى  ھەققىدىكى تەنقدىلىرىنى ئورۇنلۇق  ھەمدە بۇ تەرەپلەرگە يازغۇچىلارنىڭ جۈملىدىن ھۆرمەتكە سازاۋەر يازغۇچى مەمتىمىن ھوشۇرنىڭمۇ باشقىچە ئۇلارنى ئۆز مەدەنىيەتنىڭ قوغدىغۇچىلىرى‹مىللى قەھىرىمان›لاردىن قىلۋەتمسىمۇ لىكىن لايىقىدە سۆزلىتىپ ئۇلارنى ئەنئەنە ۋە ئۆرۇپ ئادەتنىڭ مەسۇلاتى سۈپتىدە ئەكس  ئەتتۇرشنى ئۈمىد قىلىمىز.
يازغۇچى مەمتىمىن ھوشورنىڭ ئۇشبۇ مول ھوسوللۇق ئەدەبىي ئىجادىيتنىڭ تېخىمۇ يۈكسەك پەللىلگەردە  بىز بىلەن يۈز كۆرۇشۇپ يەنىمۇ يۇقىرى بەدىئىي ماھارەت بىلەن كاتتا ئەسەرلەرنى مەيدانغا كەلتۇرۇشىگە تىلەكداشلىق بىلدۈرۇش بىلەن بىرگە ئۇنىڭ رومانى‹  سالچىلا›ر توغرسدىكى باھا ۋە پىكىر مېنڭچە توختاپ قالمايدۇ.سالچىلارنىڭ ئابىدسى خەلق قەلبىدە تىكلىندۇ.خەلق ئۇلارنىڭ باتۇرانە،تەۋەككۇلچىلىق روھىدىن ئېلھام ئالىدۇ. بىز كاتىرلاردا لەيلەپ،كۆلچەكلەردە قولۋققا چۈشۈپ سەيلە قىلغىنمىزدا ياكى پاراخوتلار بىلەن يىراقلارغا سەپەر قىلغان چېغىمىزدا   ئاشۇ  ئىككى قولىدا ئىتتۇرگۇچنى چىڭ تۇتقان  ھالدا شىددەتلىك ئېقىنلاردا سۈ ئۈزۈپ كېتىۋاتقان  ئۇيغۇر سالچىلارنى ھەرگىزمۇ  ئۇنتۇپ قالماسلىقىمىز كېرەك.

   ئاپتور: پەرھات ئەمەت  
[ مەنبە]: ئەلكۈيى تورى
يوللانغان ۋاقتى:2013- يىلى 7-ئاينىڭ 15-كۈنى

elim

شۇنداق بىر ئەسەرنى تەھلىل قىلغاندا، ئاپتۇرنىڭ مەركىزى تېمىنى يورۇتۇشتىكى چىقىش نوختىسىغىمۇ، ئەھمىيەت بېرىش كېرەكقۇ دەپ قارايمەن!!

dulkuyi

مەن  شۇ  ‹سالچىلار›رومانىدا   تەسۋىرلەنگەن ‹جۇماق› سالچىنىڭ   نەۋرىسى بولىمەن، گەرچە  بوۋامنى  تازا  ئەسلىيەلمىسەممۇ   لېكىن  ئككى  مومامنى  ئوبدان  بىلىمەن ،  ئۇلارنىڭ  بىرسى  قازاق‹قىزاي›   بىرسى  ئۇيغۇر، ،قازاق مومام    ئەسلى  تېكەس  مويۇنتايدىكى   غوپۇر شاڭيۇنىڭ   ئايالى  بولۇپ  يولدىشى  تۇگەپ  كەتكەندىن   كېيىن  بوۋامغا  ياتلىق بولغان ئىكەن  لېكىن  روماندا  ئۇ   باشقىلارنىڭ   ئايالى  بولۇپ  قالغان ،ئۇ مومام   1991-يىلى   تۇگەپ كەتتى ،  يەنە بىر   مومام  بولسا   2005-يىلى  تۇگەپ كەتتى ،  جۇماخون  بوۋامنىڭ    بىر  ئوغۇل   توت   قىزى  بار   ھازىر   ئۇلارنىڭ   ھەممىسى  ھايات. ،دىسەم   گەپ  جىق  روماننىڭ   بەزى  يەرلىرى   چىنلىقتىن  چەتنەپ  كەتكەن  مەن يالقۇن  روزىنىڭ   تەنقىدىنى   قوللايمەن.        
.

arkhon

مەن بۇ روماننى تۇلۇق ئۇقۇپ چىقتىم ،راست گەپنى قىلسام مەمتىمىن ھۇشۇر ئەپەندىنىڭ ئەڭ ناچار يېزىلغان بىر ئەسىرى،روماننى سەرىپ قىلغان ۋاقتىمغا ئىچىم ئاغرىدى...تىلۋىزىيە ئىستانزىسىنىڭ ئېلانىغا قاراپلا باھا بەرمەي كىتابنى ئۇقۇپ چىقىپ ئاندىن باھا بەرسەڭلار مەنچە ئادىل بۇلىدۇ.

mazargojam

يالقۇن رۇزى ئالدىراپ-سالدىراپ ،پاكىتسىز بىر نەرسە يازمايدۇ. ئاپتۇرغا قارىماي ،ئەسەرگە قاراپ توغرا دىئاگىنوز قويۇپ كېسىلىنى تېپىپ چىقىدۇ. ئازماس ئادەم يوق.شۇڭا نۇرغۇن داڭلىق ئەدىبلەرنىڭمۇ ئەسەرلىرىدە «كېسەل››كۆرۈلىدۇ. بۇ كېسەلنى يالقۇن رۇزىدەك ئادالەتنى ياقىلاپ،«نوچى»لارغىمۇ چېقىلىشقا جۈرئەت قىلالايدىغان ئەدەبىيات دوختۇرى ئەينەن كۆرسۈتۈپ بېرىپ،شۇ ئەسەر ئاپتۇرىنىڭ ئىجادىيەت ئىشلىرىغا تېخىمۇ مۇكەممەل،داغدام يول كۆرسۈتۈپ بېرىدۇ. ئەگەر يالقۇن رۇزى،مەھەمەت پولات.......قاتارلىق ھەقنى ھەق،ناھەقنى ناھەق دەيدىغان ئوبزورچىلار  بولمىغىنىدا ،ئەدەبىي ئوبزورچىلىق ئەدەبىي خوشامەتچىلىك،ئەدەبىي پورداقچىلىق بولۇپ قالمامدۇ؟

abm165

      ھەقىقەت ھامان ھەقىقەت . پاكىت 1000يىدىن كىيىنمۇ  يەنە پاكىت . يالغاننى  ھەرقانچە  كوپتۇرگەن بىلەنمۇ  دۇنيادىكى 7مىلىيارت ئادەم ناخشا قىلىپ ئىېيتقان بىلەنمۇ  ئۇ ھەقەقەتكە  ئايلىنالمايدۇ . ئاخىردا  ئوزى  ئەخمەق بۇلىدىغان گەپ . ھازىر  بەزىلەرنىڭ  ئوز ئىھتىياجىغا قاراپ  پاكىت ، تارىخ  ياسايدىغان  سۇنئى زاماننىڭ ۋاقتى ئوتتى . خەلق ئاممىسىنىڭ ئاڭ-قارىنى پەرىق ئەتكۇچىلىگى بار  . ئەمدى بۇنداق كوڭەلنى ئىلەشتۇردىغان ساختا ئىدىيەلەر ،  گەندىگە  چوقىنىدىغان  پەسكەشلىكلەر  يوقلىشى كىرەك . ياخشى  بولسا كۇچەش ھاجەت ئەمەس . نەچچە ئون يىللق  روھى قۇل چىلقتىن قۇتىلىۋاتقان  خەلقىمىزننىڭ  ھەقىقەتكە تىۋىنىشى  بىزنىڭ ئىرادىمىزگە ئايلاندى . ئەمدى بىرقولدا كەمپۇت ،بىرقولدا كەلتەك تۇتۇپ خەلقنى ھەيدىگىلى بولمايدۇ . خەلققە دورا يىگۇزۇپ ئوخشاش تەپەككۇر قىلىدىغان ،ئوخشاش سوزلەيدىغان قىلغىلى بولمايدۇ .شۇڭا زامانغا  بېقىپ دانىشمەن بولغان تۇزۇك . پۇتۇن قەلەمكەشلەر  قارشى تۇرسىمۇ  يالقۇن روزنىڭ  نەزىريىسىنى  ئاغدۇرالمايدۇ .چۇنكى ئۇ خەلقنىڭ ئىرادىسىگە ، تارىخىنىڭ تەرەققىيات قانۇنىيىتىگە  ئۇيغۇن . ئۇنىڭ ئالدىدا  بىر رومان ھىچقانچە گەپ ئەمەس .

taxkinjan

ما ئىنكاس كارامەت بوپتۇغۇ،

abm165

   يالقۇن روزى  ئۇيغۇرنىڭ  غورورى ،تارىخنىڭ  ۋىژ دانى . ئۇنىڭغا قارشى تۇرغۇچىلار ، كوزىدىكى چاپاقنى  ئادالاپ ، قولىدىكى باشقىلار تۇتقۇزۇپ قويغان  كالتىگىنى  تاشلاپ ، ساۋادىنى چىقىرىپ .يالقۇن روزىنىڭ «بىرتال كىسەكنىڭ سىرى» ، « لاي قەلئەنىڭ سىنى »، « چېچىنلار ۋە چېچىنىيە ۋەقەسى  » قاتارلق  يىپيىڭى بىر دەر ياراقان  قالتىس ماقالىلىرنى  بىر ئوقۇپ چىقىپ  ئاندىن  شالىسىنى ئېقىتىشى كىرەك . بولمىسا نامىمىز ھەرقانچە ئۇلۇغ بولسىمۇ ،ئاجىز  ئەقىل بىلەن  ھەقىقەتنى  توسۇپ قالغىلى بولمايدۇ .

ruzi780

abm165 يوللىغان ۋاقتى  2013-7-18 11:23
يالقۇن روزى  ئۇيغۇرنىڭ  غورورى ،تارىخنىڭ  ۋىژ دانى . ئ ...

سىزدە شۇماقاللار بولسا يوللاپ قويمامسىز، بىزمۇ ئورتاق بەھىرلەنسەك.

elim

  توغرا دەيسىلەر  قېرىنداشلىرىم ، يۇقۇرقى  ئېنكاسلارنى ئوقۇپ،  قەلبىم يورۇپ قالدى . تۈن قانچە قاراڭغۇ بولسا يۇلتۇزلار شۇنچە ئېنىق كۆرۈنىدۇ دەيدىغان گەپ بار، بولسا  مانا مۇشۇنداق ئىلمى مۇنازىرا قىلىشساق نىمە دىگەن كۆڭۈللۈك،  ھەقىقەت ھامان  ئۆزىنىڭ  ئادىللىغىنى ئىسپاتلاپ تۇرىدۇ.