بەيگە ۋادىسى __موڭغۇلكۈرە

gezitqi

تۇلپار ماكانى دەپ بىكارغا تەرپلەنمىگەن.......

misran.biz

كۇبرى يوللىغان ۋاقتى  2012-2-23 16:51
شاتا يايلىقى شوتا يېزىىسىغا قاراشلىق بارلىق يايلا ...

شوتا توغرىسىدا ئەتراپلىق چۈشەنچە بولۇپتۇ،رەھمەت!
مەن ئاڭلىغىنىمچە تولۇقلاپ قوياي...شوتا نامىنى ئەسلى دەسلەپتە بۇ يەرگە كەلگەن ئاتۇشلۇقلار قويغانمىش.
شوتا-ئاتوش
تەتۈر ئوقىسا ئاتوش دىگەن نام چىقىدۇ،شۇڭلاشقىمۇ بۇ يەردە ئاتۇش ئۇيغۇرلىرى بەك كۆپ

كۇبرى

misran.biz يوللىغان ۋاقتى  2012-2-25 02:13
شوتا توغرىسىدا ئەتراپلىق چۈشەنچە بولۇپتۇ،رەھمەت!
مەن ...

        شۇنداق، لېكىن مەن تا ھازىرغىچە بىلەلمىدىم، نېمە ئۈچۈن شوتا دەپ ئاتىغاندۇر دەپ. بەلكىم بۇ نامنىڭمۇ ئۆزىگە چۇشلۇق كېلىپ چىقىش تارىخى باردۇر.
    شوتا يېزىسى بايلىقلارغا تولۇپ ياتقان زىمىن، چوڭلاردىن ئاڭلىشىمچە يېزىدىكى بەزى ئادەملەر يەر كولاش قاتارلىق سەۋەپلەر بىلەن بايلىقلار چىقىپ بېيىپ، بىردىنلا كۆتۈرۈلۈپ كەتكەنمىش. ئەمەلىيەتتىمۇ مۇڭغۇللارنىڭ كۆمۈلگەن بايلىقلىرى جىق. شوتا يېزىسىدىكى كۆزگە چېلىقىپ تۇرىدىغان تۈزلەڭلىكتىكى دۆڭلەر ئەمەلىيەتتە ئادەتتىكى دۆڭلۈكلەر ئەمەس، بەلكى بايلىقلار كۆمۈلگەن دۆڭلەردۇر. بەزى دۆڭلەرنى ھۆكۈمەت مەخسۇس قازغان. لېكىن ھازىر  قىپقالغان دۆڭلۈكلەرنى ئاسانلىقچە قازغۇزمايدۇ.
     بۇنداق بايلىقلارنىڭ بولۇشىدىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرى بۇرۇن بۇ يەرلەردە مۇڭغۇللار ياشىغان،  مۇڭغۇللارنىڭ خاقانى خوڭتەيجىنىڭ يازلىق تۇرۇش ئورنى دەل شوتىنىڭ خانيايلىقىدۇر. ياز پەسلىدە سۈيى ئەلۋەك، تاغلىرى گۈزەل، ھاۋاسى ساپ جايلارنى ئارامگاھلىققا تاللايدىغان مۇڭغۇللار دەل بۇ شوتا يايلىقىنى يازلىق ماكان قىلىشىقان. خانيايلاقنىڭ تۈزلەڭلىككە جايلاشقان ئەڭ ياخشى يېرى دەل خوڭتەيجىنىڭ ئارامگاھى، تاغلىق جايلىرىدىن باشلاپ مەرتىۋىسىنىڭ يۇقىرى تۆۋەنلىكى بىلەن جايلاشقان. ئۇلارنىڭ ياغاچتىن ياسالغان ئارامگاھلىرى ھېلىمۇ ساقلانغان.
    شوتا يايلىقىدا يېقىنقى زاماندا بايقالغان خەنزۇ مەلىكە شىجۈننىڭ  قەبرىسى بايقالغاندىمۇ، قەبرى ئىچىدىن نۇرغۇن بايلىقلار چىققان.  بۇ ئۇزاق يىللار كۆمۈلۈپ ياتقان قەبرە بىر ئاددى دېھقاننىڭ ھارۋۇسىنىڭ چاقىنىڭ بىر ئازگالدەك يەرگە كىرىپ كېتىپ تارتىپ چىقىرىش جەريانىدا بايقالغان ئىدى. بۇ ياخشى نىيەتلىك دېھقان كىشى دەرھال يېزىلىق ھۆكۈمەتكە مەلۇم قىلىپ شوتا يايلىقىدىكى بايقالمىغان يەنە بىر بايلىقنى ئاچتى. بۇ دەل مۇڭغۇللار بىلەن تىنچلىق ئورنىتىش ئۈچۈن بەرگەن مەلىكە شىجۈننىڭ قەبرىسى ئىدى.  شوتىغا ھازىر بارغانلار ئۇنىڭ ھەيۋەتلىك تاغلار يانداشقان، بۇلاق سۈيى شىلدىرلاپ ئېقىپ تۇرغان، يېشىللىق قاپلىغان تاغ باغرىدىكى قەبرى ئابدىلىرىنى كۆرەلەيدۇ.
     شۇنداق، شوتا كىتابلاردا تەسۋىرلەنگەندەك  بىر ئاددى ئۆتەڭ بولۇپ قالماستىن، بەلكى ئۆز قوينىدا تالاي تارىخ كەچمىشلىرىگە شاھىد بولغان ، تالاي كىشىلەرنى قېلىن قار قوينىغا ئىلىپ كەتكەن  سېھىرلىك ھەم  گۈزەل بىر ماكان. ئۇنى بەكرەك چۈشىنىش ئۈچۈن بىزدىن يەنە نۇرغۇن ئىزدىنىشلەرنى كۈتىدۇ.
    مۇشۇنداق گۈزەل بىر ماكاننىڭ داۋاملىق گۈزەل ۋە ساپ  ھالەتتە مەۋجۈت بولۇپ تۇرىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن.  ‹‹بۆرە ئانا›› رومانىدىكى گۈزەل بىر يايلاقنىڭ خاراپ بولغىنىدەك ئاقىۋەتكە قالماسلىقىنى ئىستەيمەن.        

يىلپاغۇ

ھەقىقەتەن بولىدىغان يۇرت ئىكەن ، مەن ياقتۇرۇپ قالدىم . خۇدايىم بۇيرىسا كەلگۈسىدە چوقۇم بارىمەن .

oghuzkb

تارىخ پارىڭىنى قىلغاندا، بولۇپمۇ ماۋۇ مۇنبەردە، ئازىراق ئاساس بىلەن سۆزلەيلى، بۇ ئوينىشىغان نەرسە ئەمەس. قانچە كىشىلەرنى خاتا چۈشەنچىگە باشلايسىز مۇشۇ گەپلەر بىلەن!

1. خاتالىق:
ئۇ دۆڭلۈكلەر مۇڭغۇلارنىڭلا ئەمەس، ھەتتە پۈتۈنلەي بولماسلىقى مۇمكىن. سەۋەب، مۇڭغۇللاردا ئۆلۈكنى كۆممەيدۇ، بەلكى روھى تەبىئەتكە قايتىدۇ دەپ يىقىنلا يەرلەرگە ئوچۇقلا تاشلاپ قويىدۇ. ئۆلۈك بار يەرگە بەلگە قىلىپ بىر نەچچە تال ياغاچنى تىكلەپ رەخىت پارچىسى دىگەندەك نەرسىلەرنى باغلىشىپ قويىشىدۇ. مانا بۇ مەن كىچىكىمدە ئۆز كۈزۈم بىلەن كۆرۈپ تۇرىدىغان ئىشلار ئىدى. جۇڭغارلارنىڭ خانلىرى قانداق قىلغان بۇنىسى ماڭا قاراڭغۇ، لىكىن ئۇ جۇڭغارلاردا سىز ئويلىغاندەك ئۇنچىلىك بايلىق بولمىغان، قايسى ھەيۋىتىگە تاپقان بايلىق بولىدۇ، قانچىلىك ھۆكۈم سۈردى بىلەمسىز؟ مانجۇلاردىن قىچىپ يۈرۈپما؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە خان يايلاق بىلەن شوتا يىزىدىكى دۆڭلۈكلەرنىڭ ئارلىقى ئاتلىق بىر كۈنلۈك يولدۇ، نىمىشقا مۇڭغۇلنىڭ ئۆرىپ ئادىتى بويىچە خانيايلاققا كۆممەي دەريا بويىغا كۆمگىدەك؟

ئەمدى سىزگە ئىسپات بىرەي: ئابدۇقەييۇم خوجا يازغان "دىيارىمىزدىن تېپىلغان قىسمەن يادىكارلىقلار ھەققىدە، (16 سوم، كىتابخانىلاردا بار)" ناملىق كىتابنى كۆرۈڭ، شۇ سىز دەۋاتقان دۆڭلەرنىڭ رەسىمىمۇ بار، 2500 يىللار ئىلگىرىكى دۆڭلۈكلەر دەپ يىزىلغان.  بەكىرەك قىزىقسىڭىز ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەدئىمىن يازغان "قەدىمقى مەركىزى ئاسىيا" ناملىق كىتابنى كۆرۈڭ. سىز دەۋاتقان مۇڭغۇللار 18-ئەسىردە بىر ئەسىرمۇ ھۆكۈم سۈرەلمىگەن مۇڭغۇللار، لىكىن شوتا ناھيەدىكى شۇنداق ئىگىز دۆڭلەرنىڭ سانىنى بارماق بىلەن سانىمايمىز.

دىيارىمىزدا ھەققى ھۆكۈم سۈرگەن مۇڭغۇللار چاغاتاينىڭ ئەۋلاتلىرى، بۇ ھەققى بىر خانلىق ئۇزۇنغا داۋاملاشقان، لىكىن ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسى مۇسۇلمان بولۇپ كەتكەن كىيىن، ھەم بۇ خانلىقنىڭ مەركىزى ئالمالىق شەھرى بولغان، مۇڭغۇلكۈرە ئەمەس. تۇغلۇق تۆمۈرخان، ئۇۋەسخانلارنىڭ مازارلىرى بارغۇ، قايسىسى دۆڭلۈككەن؟

ئاتالمىش دېدەك شىجۈننى مۇڭغۇللارغا باغلاپ تىخىمۇ چاندۇرۇپسىز، خەن سۇلالىسىنىڭ ئوردىدىكى بىر دېدەكنى (مىلادىدىن ئىلگىرىكى ۋاقىتلار بۇ) دىپلوماتىك تىنچلىق ئۈچۈن يالغاندىن خانىش قىلىپ ئۇيسۇنلارنىڭ خانىغا بەرگىننى دەپ يۈرىسىز، بۇ چاغدا مۇڭغۇلار زىمىنىمىز ئەمەس، ھەتتا ھازىرقى مۇڭغۇليەدىمۇ بولمىغان، تارىخنى ياخشى ئوقۇپ ئاندىن ئىنكاس يىزىڭ. راست، ئاۋۇ قەبرىگە شەخسەن مەن ئىشەنمەيمەن. مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ رومانىدەك بۈگۈن كۆمۈپ قويۇپ ئەتە تىپىۋالدۇق دەپ قەۋرە قاتۇرىدىغان ئىشلار كاللىسى سەگەك ئادەمنىڭ يۈز تېرىسىنى ئازىراق تارتۇشتۇرۇپلا قويىدۇ خالاس.

بىلىشقا تىگىشلىك نەرسىلەر:
ئۇ قەبرىلەر بەلكى ساكلارنىڭ، ھونلارنىڭ، ئۇيسۇنلارنىڭ، كۆكتۈركلەرنىڭ. ئالدىنقى ئىنكاستىمۇ دىدىم، تېكەس يايلىقى كۆكتۈركلەر ئىمپىراتورلۇقىنىڭ خانى ئېستەمىنىڭ ئورىدىسى بولغان. ئۇ چاغدا مۇڭغۇل دىگەن ئۇقۇم يوق. بۇنداق قەۋرىلەرنى پۈتۈن ئاسيا-ياۋرۇپا يايلىقىدا ئۇچرىتىسىز، ئەڭ داڭلىقى دۇنيانى زىل-زىلىگە سالغان ئالتاي تىغى بازىرىقتا(پازىيرىك، ھازىر روسىيا تەۋەسىدە) تىپىلغان قەۋرە. شۇ قەۋرىنىڭ تۈزۈلۈشى شوتادىكى دۆڭلۈكلەر بىلەن ئوخشاش. دۇنيادىكى قىسمەن تارىخچىلار ساكلارنى ئارخىلوگىيەلىك بايقاشلارغا كۆرە ئەڭ بۇرۇن مىس ۋە ئالتۇن ئىشلەتكەن قەۋىم دەپ بىلىدۇ، شۇڭلاشقىمۇ بۇ قەۋىمنى ياۋرۇپالىقلاردىن تارتىپ ئىرانلىقلارغىچە تالىشىدۇ، بىز بولساق ساكلارنى ئەجدادىمىز دەپ چۈشىنىمىز. بازىرىقتىكى شۇ قەبرە توغرىسىدا بۇ يازمامدا رەسىملەر ھەم چۈشەندۈرۈش بەردىم، كۆرۈپ بىقىڭ.
http://achinuq.blogbus.com/logs/77246394.html

تولۇقلىما مەزمۇن (2012-2-26 16:06):
ئاچچىقىمدا شوتانى ناھيە دەپ يىزىپ قويۇپتىمەن، يېزا دەپ تۈزىتىپ ئوقارسىلە

تولۇقلىما مەزمۇن (2012-2-26 17:19):
ئادىل مۇھەممەت تۇران ئاپتورلىقىدىكى "شىنجاڭ مەدەنىيەت يادىكارلىق جەۋھەرلىرى" ناملىق كىتابتىمۇ بۇ قەۋرىلەر توغرىسىدا رەسىم ھەم بايانلار بار.

0mar

ئاتالمىش مەلىكە ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

entezar

مەن بۇ ئەسەرنى ئوقۇپ شۇنداق خۇش بۇلدۇم. يۇرتۇمنىڭ مۇڭغۇلكۈرە ئىكەنلىكىدىن شۇنداق پەخىرلەندىم. مەن تىخى يۇرتۇمنى شىنجاڭنىڭ ئەڭ چىتىدە نۇرغۇن ئادەم ئۇ يەنى بىلمەيدۇ دەپ ئويلاپتىكەنمەن.

axih1hiyal

ھەقىقەتەن ئسىل جاي بۇ «»«  كەپ ئويناپ كىتەسىلەر بۇ تەرەپكىمۇ؟

tohtiruzi ھەقىي سالاھىيەتلىك ئەزا

قانچا يىللار بوپ قاپتۇ ئەمەسمۇ بۇنداق مەنزىرەگاھلارنى  كورمىگىلى .....

talant1971

بىزنىڭ بۇ ياخلارغا كىلىڭلار مەن بىر ايلاندۇرۇپ كىلەي ،