خاتاغا قالغۇچە، قاتاردىن قال

-AK

	yvgan112 يوللىغان ۋاقتى  2012-1-5 00:05 كۆپتىن-كۆپ رەھمەت ئەزىز قېرىندىشىم، ئەستايىدىل پىكىر ... دىمەكچى بولغىنىڭىزنى چۈشەندىم .‹‹ قاتاردىن قالغۇچە،خاتادىن قال››. بۇنىڭ بىرى يالغۇز ياشاش خاتالىق ،كۆپچىلىك بىلەن بىرگە ئۆتۈڭ دەپ دوستلۇقنى تەشەببۇس قىلىدۇ. سىزنىڭ دىمەكچى بولغىنىڭىز، كۆپچىلىككە ئەگەش بىراق قارغۇلارچە خاتا يولغا ماڭما دىگەننى بىلدۈرىدۇ، شۇنداققۇ؟ سەۋىيەم چەكلىك شۇنداقتىمۇ ئويلىغىنىمنى ئوتتۇرغا قوياي ‹‹بىلمىگەن ئەيىپ ئەمەس ،تىرىشمىغان ئەيىپ›› .ئاددى تىل بىلەن سۆزلىسەم ،توي- تۈكۈن،نەزىر -چىراق لارغا ئوخشاش سورۇندىن قالما كۆپچىلىككە ئەگەش باشقىلار بىلەن تۇنۇش ،باشقىلار بىلەن مۇناسىۋەت ئورنات دىگەندەك مەنىلەردە ئىشلىتىلىپ كىلىنگىنى ئىنىق،يەنى بىر مەنىسىنى دىسەك قىمارۋاز لار،ھاراقكەشلەر بىلەن سورۇنغا بار ئەمما قىمار ئوينىما ،ھاراق ئىچمە دىگەندەك ، ئەجداتلىرىمىز بۈگۈنكى كۈنگە قەدەرئالدىنقى مەنىسىنى ئىشلىتىپ كەلگەن، ھەم بۇنىڭ ئىجابى رولىنى كۆرگەن ھەم بايقىغان .شۇنداق بولغانكەن يەنىلا ‹‹قاتاردىن قالغۇچە،خاتادىن قال››دىگەننى مۇۋاپىق دەپ قارايمەن . ‹‹خاتاغا قالغۇچە،قاتاردىن قال››. بۇ ،زامانغا تەدبىقلىغاندا توغرا،بىرىدىغان مەنىسى ،بىھۇدە ئىقتىساد،ئەقلى كۈچ،ماددى-مەنىۋى كۈچ..........سەرىپ قىلنىدىغان كىشىلەر توپىغا قېتىلىپ خاتالىق ئۆتكۈزگەندىن قېتىلما شۇنداققۇ؟ ‹‹ قاتاردىن قالغۇچە،خاتادىن قال››. بۇنى ياخشىسى تىل تەرەققىياتىمىزدا ئوپراتسىيە قىلماي ،ئەسلىدىكى تىل تەرەققىياتى بويىچە ئىشلەتسەك ،چۈشەنسەك  تەشەببۇس قىلساق بۇنىڭ زىيىنىدىن پايدىسى كۆپ دەپ ئويلايمەن. بولسا باشقىلارمۇ تەپسىلىراق ئىنكاس قالدۇرسا، ئورتاقلىشىپ باقساق دىگەن ئۈمۈتتە. خاتا كەتكەن يەرلىرى بولسا كەچۈرۈڭلار.

hanjar731

yvgan112

	-AK يوللىغان ۋاقتى  2012-1-6 20:59 دىمەكچى بولغىنىڭىزنى چۈشەندىم .‹‹ قاتاردىن قالغۇچە،خ ...    ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئەزىز قېرىنداش، مېنىڭچە ئۇ ماقالغا مەجبۇرەن مەنا سىغدۇرۇشتىن خالىي بولساق. ناۋادا سىز دىگەندەك مەنا بار دېيىلسە، ‹‹قاتاردىن قالما، خاتاسىدىن قال›› دىگەن ئىبارە يىتەرلىك. ‹‹قاتاردىن قالغۇچە، خاتادىن قال›› بۇ ئىككى جۈملىدە بىقىندىلىق يوق. بۇ يەردە  كىشىنى گاڭگىرتىدىغىنى ‹‹غۇچە››دىگەن قوشۇمچە بولسا كىرەك.    پىكىردىن پىكىر تۇغىلار دىگەندەك، يۇقارقى قېرىندىشىمىزنىڭ ئەھمىيەتلىك ئىنكاسىدىن كىيىن بۇ ماقالنىڭ يەنە بىر ۋارىيانتى ‹‹قاتاردىن قالما، خاتاسىدىن قال›› دىگەن توغرىلىققا يىقىنراق، بۇرۇنغىمۇ ھازىرغىمۇ مۇۋاپىق كەلگەن ئىبارە ئېنىقلاندى.

gherip

	مەنمۇ قاتاردىن قالغۇچە خاتادىن قال دىگەن سۆزدە ئېغىر مەسلە بار دەپ قارايمەن.چۈنكى بۇ خىل قاراش ھازىرقى ياشلىرىمىزنى نۇرغۇن گۇناھلارغا سۆرەپ كىتىۋاتىدۇ...

مەسئود

	-AK يوللىغان ۋاقتى  2012-1-6 20:59 دىمەكچى بولغىنىڭىزنى چۈشەندىم .‹‹ قاتاردىن قالغۇچە،خ ... «خاتاغا قالغۇچە، قاتاردىن قال» ناھايتى ياخشىكەن......

koktash

	ماقال -تەمسىللەرنى «لوگىكا» غا سېلىپ ئۆزگەرتكىڭىز كېلىپ قاپتۇ-دە! بەزى ماقال تەمسىللەر بىزنىڭ لوگىكىغا چۈشمىگەن بىلەن، ئۇنىڭ ئاستىدا نۇرغۇن ھېكمەت ۋە قائىدە- قانۇنىيەتلەر  ساقلىنىپ ياتىدۇ. «كۆزۈڭگە قاراپ ماڭ» - ئادەم قانداقمۇ ئۆزىنىڭ كۆزىگە قاراپ ماڭالايدۇ، لېكىن بۇ ئىبارە قارشى تەرەپكە تولۇق بىر مەۋقەنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيدۇ، بۇنىڭغا لوگىكىلىق ئېنىقلىما كەتمەيدۇ. خەنزۇلار 人是铁饭是钢 دەيدۇ، بۇنى لوگىكىغا ئەكەلسەك، «ئادەم تۆمۈر، تاماق پولات» دەپ چۈشىنىشكە توغرا كېلىدۇ، لېكىن بۇنىڭدىن نېمە مەنا چىقىدۇ. بۇنى ئۇيغۇرچىغا جانلىق تەرجىمە قىلساق، «قۇرۇق تاغار ئۆرە تۇرمايدۇ» دەپ ئېيتىشقا بولىدۇ. لېكىن بۇ ئۇيغۇرچە تەمسىلدە ھېچبىر ئادەمنىڭ گېپى يوق، شۇنداق تۇرۇپمۇ، بۇ گەپنىڭ تېگى تەكتىنى چۈشۈنۈپ كېتەلەيمىز، چۈنكى بۇ تەمسىل ئاللىقاچان بىزلەردە ئورتاق مەۋقەنى ھاسىل قىلىپ بولغان. ‹‹قاتادىن قالغۇچە خاتادىن قال›› دىگەن تەمسىلگە ئوخشاشراق بىر مىسال ئېلىپ بېرەي. بىزنىڭ بىر ساۋاغدىشىمىز ئاشپەز ئۇستامغا «گۆشى جىق بولسا مەيلى، لېكىن چۆپى ئاز بولۇپ قالمىسۇن» دەپ چاقساق قىلاتتى. بۇ يەردىكى «گۆشى جىق» بىلەن «چۆپى ئاز بولمىسۇن» دىگەن ئىككى كەلىمە سۆز بىر- بىرىگە قىلچە زىت ئەمەس، لېكىن بۇ يەردە ئۇستاتلىق بىلەن قەستەن زىتلەشتۈرۈپ، ئىككىلى مەقسەتكە يەتمەكچى بولغان. دەرۋەقە، ‹‹قاتادىن قالغۇچە» بىلەن «خاتادىن قال›› سۆزى بىر-بىرىگە زىت ئەمەس، بۇنىڭدىمۇ ئەقىللىق ئۇيغۇر خەلقى ئۇستاتلىق بىلەن ئىككى ئىبارىنى زىتلەشتۈرۈپ، ئىككىلىسىدىن تەڭ ئۈنۈم ھاسىل قىلىشنى ئىستىگەن. بۇ ماقال- تەمسىلنىڭ مەنىسى شۇكى، «قاتاردىن قالمىساڭ، خاتادىن قالىسەن»، يەنى «قاتاردىنمۇ قالما، لېكىن خاتادىن قال» دىمەكچى.

yvgan112

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، قېرىندىشىم ئالدى بىلەن مەن سىز ئېيتقاندەك قانداقكى بىرەر  ‹‹ئۆزگەرتىش›› ئېلىپ بارماقچى ئەمەسمەن. ئاندىن، بىز مۇلاھىزە قىلىۋاتقان جۈملە ھەرگىزمۇ سىز ئېيتقاندەك تەمسىل ئەمەس، بەلكى  ماقال. سىز مىسالغا ئالغان ‹‹كۆزۈڭگە قاراپ ماڭ›› بولسا تۇراقلىق ئىبارە. يەنە ‹‹قاتاردىن قالغۇچە، خاتادىن قال››دىگەن ماقالغا تەڭداش قىلىپ ئالغان ھېلىقى ساۋاقدىشىڭىزنىڭ سۆزى بولسا، ئۆزىڭىز ئېيتقاندەك ھەييارلارچە قىلىنغان چاقچاق.  بۇ چاخچاق ھېلىقى قەستەن زىتلەشتۈرۈپ ئىككىلا مەقسەتكە يېتىشنىڭ بىردىنبىر يولى ئەمەس، شۇ يۇمۇرىستىكىلىقى بار. شۇڭا بىز ئۇنى پەقەتلا چاخچاق دەيمىز، بۇنداق جۈملىلەر ھەتتا تۇراقلىق سۆز بىرىكمىلىرى ياكى ئىدىيۇملار قاتارىدىنمۇ ئورۇن ئالالمايدۇ. شۇڭا بۇنى ماقالغا تەڭداش قىلىپ چۈشەندۈرىشىڭىزنى لايىق كۆرمىدىم.    ماقالنىڭ مەناسى ئۈستىدە مەن تىمىدا توختىلىپ بولغان بۇنى قايتا سۆزلىمەيمەن. ‹‹دەرۋەقە، ‹قاتادىن قالغۇچە› بىلەن ‹خاتادىن قال› سۆزى بىر-بىرىگە زىت ئەمەس، بۇنىڭدىمۇ ئەقىللىق ئۇيغۇر خەلقى ئۇستاتلىق بىلەن ئىككى ئىبارىنى زىتلەشتۈرۈپ، ...›› جاۋاپ بېرىڭ بۇن قانداق لوگىكا؟! زىت ئەمەس دەپسىز يۇ، يەنە زىتلىقىنى ئاشكارلاپسىز. ماقال-تەمسىل دېگىنىمىز تىلىمىزدىكى تۈزۈلىشى قىسقا، ئىخچام لېكىن چوڭقۇر مەنىلەرنى ئىپادىلەيدىغان ئەقلىيە سۆزلەرنى كۆرسىتىدۇ. تۈزۈلۈشى قىسقا، ئىخچام بولۇش ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى. ئۇ ھەرگىزمۇ سىز مىسالغا ئېلىپ چۈشەندۈرگەندەك ئەمەس. ئەلۋەتتە ئاتا-بۇۋىلىرىمىز ئارىسىدىمۇ ھازىرقى زامان ھەييارلىرىغا ئوخشاش سۆزچى، ئويۇنچى كىشىلەر ئۆتكەن، بىز مىللىي قىزغىنلىقىمىز بىلەنلا ھەممىنى ‹‹ئالتۇن›› ھېساپلاپ قوبۇل قىلىۋالساق، ئېنىقكى خاتالىشىدىغان ئاقىۋەت كېلىپ چىقىدۇ. يەنىلا تەنقىدى ۋارىسلىق قىلىش ئىدىيىسىدە قوبۇل قىلغىنىمىز تۈزۈك. ماقال-تەمسىللەر ئۆتمۈشكىمۇ، ھازىرغىمۇ، كەلگۈسىگىمۇ ئۇيغۇن بولىشى كىرەك. ئەقىللىق ئەجداتلىرىمىز قالدۇرغان ئەقلىيە سۆزلەر، ماقال -تەمسىللەر مۇشۇنداق خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولىدۇ. ھازىرغا ئۇيغۇن بولمىغان ئىدىيە، پىكىرلارنى سۈپۈرۈپ تاشلىشىمىز كىرەك. ‹‹قاتاردىن قالغۇچە خاتادىن قال›› دىگەن ماقالنىڭ ھازىر ئىشلىنىش دائىرىسىدىنلا(تىمىنى قايتا كۆرەرسىز)بۇ ماقالدا ئېغىر مەزمۇن خاتالىقى بارلىقى ئىسپاتلىنىدۇ. ئۇنداق ئەمەس دەپ قارىسىڭىز ئۆتمۈشكىمۇ، ھازىرغىمۇ، كەلگۈسىگىمۇ ئۇيغۇن بولغان توغرىسى، ئەسلىسى‹‹قاتاردىن قالما، خاتاسىدىن قال›› دىگەننى ئىشلىتىشىمىز كىرەك.  مەن پىكىردىن پىكىر تۇغىلار دىگەن ئىدىيىگە ئەگىشىمەن. ئەمما بەزىدە پىكىردىن پىكىر ئەمەس بەلكى ئىناقسىزلىقمۇ كېلىپ چىقىدۇ.  شۇڭا ئەزىز قېرىنداشنىڭ ئۆز كۆز قارشىنى ساقلاپ قېلىشىنىمۇ ياكى ‹‹ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام››دەپ جاۋاپ قايتۇرۋىتىپ سەمىمى پىكىر بىلەن مۇلاھىزە قىلىشىنى تۆۋەنچىلىك بىلەن سورايمەن، چۈنكى مەنمۇ بىر ئۇيغۇرمەن.

koktash

	مەن يەنىلا بىزگە يېتىپ كەلگەن ھالەت بويىچە قوللىنىشنى تەشەببۇس قىلىمەن. سىزنىڭ «ئەسلىسى‹‹قاتاردىن قالما، خاتاسىدىن قال›› دىگەننى ئىشلىتىشىمىز كىرەك.» دىگەن سۆزىڭىزدىنلا، بۇ ماقالنى ئىسلاھ قىلىش نىيىتىڭىزنىڭ بارلىقى چىقىپ تۇرىدۇ. ئەجداتلاردىن قالغان ئەنئەنىنى، مەيلى ئۇ ماددى بۇيۇم بولسۇن ياكى سۆز-ئىبارە بولسۇن، چوقۇم ئەينەن ساقلاشقا، مۇمكىن بولسا ئەينەن ئىشلىتىشكە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك. ھازىرقى ئەدەبىي تىلىمىز 50-يىللىرى دەسلەپ قېلىپلاشتۇرۇلغان بولۇپ، كونا ياكى ھازىرغا ماسلاشمايدۇ دەپ قارىغان نۇرغۇن نەرسىلەرنى چىقىرىپ تاشلىغان ئىدى. ئەمدىلىكتە خاتا قېلىپلاشتۇرۇلغان بەزى سۆز-ئىبارىلەر ۋە گرامماتىكىلىق قائىدىلەر ئېنىقلىنىپ، بۇنى ئەسلىگە ئېلىپ كېلىش كېرەكمۇ ياكى داۋاملىق ئىشلىتىش كېرەكمۇ دىگەندەك مەسىلىلەر «تىلشۇناسلىرىمىز»نى قىينىماقتا. شۇڭا، ھازىرقى ئۇيغۇر تىلى 10 يىلدا بىر قېتىم ئىملا ئۆزگەرتىشكە مەجبۇر بولۇپ قېلىۋاتىدۇ. ئەڭ ئاخىرقى ئىملا ئۆزگەرتىشمۇ 2010-يىلى ئېلىپ بېرىلدى. ئاللاھ خالىسا 2020-يىلى يەنە بىر قېتىملىق ئىملا ئۆزگەرتىش ئەھۋالى كۆرۈلۈشى مۇمكىن. چۈنكى، ھازىرقى ئەدەبىي تىلىمىزدە ھېلىھەم خاتالىقلار مەۋجۇت. مەسىلەن، قەدىمكى ئۇيغۇرلار «ئاتاسى» دەپ يازاركەن، لېكىن ھازىر ئا، ئە لەرنى اجىزلاشتۇرۇپ «ئاتىسى» دەپ يازىدىغان بولدۇق، بۇ مەسىلە ئۇيغۇر تىلىدىكى ئەڭ ئەجەللىك خاتالىق دەپ ئېتىراپ قىلىنماقتا. ھېچقانداق تۈركىي تىلدا ئا ئە لەر ئاجىزلاشمايدۇ، بۇ بىر ئېغىر خاتالىق. ئېغىز تىلىمىزدا «ئاتىسى» دەپ ئالساق ئىختىيار، لېكىن يېزىقتا چوقۇم  «ئاتاسى» دەپ قېلىپلىشىشى كېرەك ئىدى. ئەگەر ئاجىزلاشتۇرماي يازساق، ئۇيغۇر تىلىنى بارلىق تۈركىي مىللەتلەرگە ئورتاق تىل قىلىش مۇمكىن. تىلىمىزنىڭ ھازىرقىدەك ناكا ھالەتكە كېلىپ قېلىشىمۇ دەل سىزدەك ئەنئەنىگە ئەھمىيەت بەرمەي، ئانچە- مۇنچە ئۆزگەرتىپ، تىلىمىزنى ئىسلاھ قىلىپ ئوينايدىغان كىشىلەرنىڭ قىلمىشلىرىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ. گەپنىڭ تۈگەنچىسى شۇكى، ئەلمىساقتىن ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان بىر كەلىمە ياكى ئەنئەنىۋى ئادەتنى ئۆزگەرتىش ئىنتايىن خەتەرلىك ئەھۋال. مۇشۇنداق سىز ئازراق، مەن ئازراق، ئۇ ئازراق ئۆزگەرتىش ئېلىپ بارسا، 50 ياكى 100 يىلدىن كېيىنكى ئەۋلادلىرىمىز بىزنىڭ تىل- يېزىقىمىزنى بىلەلمەيدىغان ھالەت شەكىللىنىدۇ. دىمىسىمۇ، بىز 100 يىلنىڭ ئالدىدىكى يازمىلىرىمىزنى ئوقالمايمىزغۇ! لېكىن، ئۆتمۈشتە موللا مۇسا سايرامى دىگەن ئەدىب مۇھەممەد ھەيدەر كوراگاننىڭ ئەسەرلىرىنى بىۋاستە ئوقۇپ چۈشەنگەن.  بۇ ئىككى زاتنىڭ زامان پەرقى 400 يىلدىن ئاشدۇ. بىزچۇ؟ ئاشۇنداق بىلەرمەنلەرنىڭ ئىسلاھاتى بىلەن، 100 يىلنىڭ ئالدىدىكى ئەسەرنى ئوڭشاپ ئوقۇيالمايۋاتىمىز!

abdumutallip

	خاتاغا قالغۇچە،قاتاردىن قال            مېنىگچە بۇ توغرىكەن

yvgan112

	koktash يوللىغان ۋاقتى  2012-1-12 18:38 مەن يەنىلا بىزگە يېتىپ كەلگەن ھالەت بويىچە قوللىنىشنى  ...   ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىندىشىم، سىز مەن ئىزلىگەن مەنادىن كۆپ يىراقلىشىپ كېتىپسىز. بۇ پىكىردىن پىكىر تۇغۇلماي بەلكى نىزا  تۇغۇلغۇدەك!..ئۇنداقتا ‹‹قاتاردىن قالغۇچە، خاتادىن قال›› دىگەن ئىبارىگە ئويۇن-كۈلكە قۇراشتۇرغۇچىلار ئاساسى ئىستىمالچى بولىۋەرسۇن. خاتادىن قېلىشتىن قورۇققانلار‹‹خاتاغا قالغۇچە، قاتاردىن قال››دىگەن ئىبارە بىلەن ئۇلارنىڭ بىمەنە پائالىيەتلىرىگە رەدىيە بەرسۇن. ئاخىردا ‹‹قاتاردىن قالما، خاتاسىدىن قال››دىگەن ئىبارە بىلەن بىرلىككە كەلسۇن!..   قانداقلا بولمىسۇن، ئەستايىدىللىق بىلەن مۇلاھىزە قىلغىنىڭىزدىن شاتلاندىم. اللە رەھمەت قىلسۇن!.. تولۇقلىما مەزمۇن (2012-1-12 21:46):    ئەجداتلاردىن قالغان بۇددىزىم ئەقىدىلىرىگىمۇ ئەينەن ۋارىسلىق قىلامدۇق؟!