مائارىپقا نەزەر

گۇلزار

مائارىپقا نەزەر

      بۇ پارچە باتۇر روزىنىڭ « باش زىندانلىرىغا ھۇجۇم » دىگەن كىتابىدىن ئېلىن دى .  مۇنبەرداشلار دىن بىر قىسىملىرىمىز بەلكىم بۇ كىتابنى ئوقۇغان بولىشى ،بەزىلىرىمىز ئوقۇمىغان  بولىشىمىز مۈمكىن . مەن  مائارىپ توغرىسىدىكى  ئادەمنى چوڭقۇر ئويغا سالىدىغان بۇ كۆز قاراشلارنى مۇنبەرداشلار بىلەن ئورتاقلىشىش مەخسىتىدە مۇنبەرگە يوللاپ قويدۇم .  ئاخىرى مۇشۇ تېمىنىڭ ئاستىغا ئىنكاس شەكلىدە يوللىندۇ . قىزىققۇچى مۇنبەرداشلارنىڭ كۆرۈپ چىقىشىنى تەۋسىيە قىلىمەن . شۇنداقلا ئىنكاس يازغۇچىلارنىڭ تېمىغا مۇناسىۋەتسىز ئىنكاس يازماسلىقىنى . تېمىنى تېخىمۇ يورۇتۇپ ھازىرقى مائارىپىزمىز توغرىسىدا توختىلىپ ئۆتۈشىنى ئۈمۈد قىلىمەن .
    مائارىپ مەسىلىسى تا ئەلمىساقتىن بۇيان ئىنسانىيەت ئۈچۈن خۇددى كىيىم - كېچەك ۋە يىمەك ئىچمەككە ئوخشاشلا ئەڭ مۇھىم مەسىلە بولۇپ  كەلدى . خۇددى سوقرات ھېكىم ئېيتقاندەك ، مائارىپ ئىنسانلار مەدىنيىتىنىڭ ئانىسى ، تەرەققىيات قامچىسى . چۈنكى ئۇ ھەتتا ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنىمۇ ئىشلەپچىقىرالايدىغان قۇدرەتكە ئىگە . شۇڭا ئۇرۇشخۇمار مىللەت گىرمانلار جېنىدا « مائارىپ ھەر بىي ئىشلاردىنمۇ مۇھىم » دەپ بىكار ئېيتمىغان . دەرۋەقە مائارىپتىن ئايرىۋەتكەندە ئىنسانىەتنىڭ بۈگۈنكى ھالىىتىنى تەسەۋۋۈر قىلىش مۈمكىن ئەمەس  . يامغۇر سۈيى قاقاس دالىلارنى تىرىلدۈرگەندەك ، مائارىپ ئىنسان قەلبىنى تىرىلدۇرىدۇ . چۈنكى ، ئۇ ئەقىل ۋە ئېتىقادنى يېتىلدۈرىدىغان مۇنبەت تۇپراق « ( مۇھەممەت ئىمىر ئايۇپ ) . دىن ، پەن ، ئەخلاقتا  تەۋرىنىش يۈز بېرىپ ، كىشىلەر تايىنىدىغان يۆلەنچۈك تاپالمىغاندا ، ئادەم دۇنيادىن قول سىلكىپ ، ئۆزى بىلەنلا بولۇپ كېتىدۇ .( نىتژى)
    شۇڭا مائارىپنى تەرەققى قىلدۇرۇش جەمىيەت تەرەققىياتىدا ئىنتايىن زۆرۈر ھالقا ، گېزى كەلسە بىر ئادەمنى تىرىلدۈرگەن پۇتۇن ئىنسانىيەتنى تىرىلدۈرگەن بىلەن باراۋەر ، ئانىلار بىزنى تەن ئىگىسى سۈپىتىدە بىر قېتىم تىرىلدۈرىدى . مائارىپ بولسا بىزنى ھەقىقى  روھ ئىگىسى سۈپىتىدە تىرىلدۈردىغان ئىككىنچى ئانا ، مەلۈم مەدىنىدىن ئېيتقاندا ئىنساننىڭ مائارىپ بىلەن ئۇچرىشى ئۇنىڭ يەر يۈزىگە ئىككىنچى قېتىم چۈشىشى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ . « مائارىپقا سەل قارش ئەمىليەتتە  ئۆز - ئۆزىنى ھالاك قىلىشتۇر » ( چىيەن شۆ سىن )، شۇڭا دانالار : « ئۇرۇشتا مەغلۇپ بولغان مىللەت ھامان بىر كۈنى  باش كۆتۈرىدۇ ، لېكىن مائارىپتا مەغلۇپ بولغان مىللەت مەڭگۈ باش كۆتۈرەلمەيدۇ » دەپ قالتىس توغرا ئېيتقان . ئۇيغۇر خەلىق ماقال - تەمسىللىرىدە : « ئوقۇغان ئوغۇل ئاتىدىن  ئۇلۇغ » دىگەن سۆزى بار . بۇنداق ماقال پەقەت ئىلىم - مەرىپەتنى يۈكسەك دەرىجىدە  قەدىرلەشنى ئەنئەنە قىلغان مىللەتلەردىنلا چىقىدۇ . ۋاھالەنكى ، ھازىرقى كۈندە بىز ئۇنتۇپ قالماسلىققا تىگىشلىك بولغان مۇشۇ ئەڭ مۇھىم ئەنئەنىنىمۇ يوقۇتۇپ قويىۋاتىمىز ، مائارىپ تەربىيىسى قانداقتۇ ئېلىپ بارسىمۇ - بارمىسىمۇ بولىۋېرىدىغان ئىش ئەمەس ، بىز ئۈچۈن ئېيتقاندا « تەربىيە يا ھايات ، يە مامات ، يە نىجات ، يە ھالاكەت ، يە سائادەت ، يە پالاكەت مەسىلىسىدۇر » ( ئابدۇللا ئەۋلانى) . چۈنكى ، « بارلىق مۆجىزىلەر ئىچىدىكى ئەڭ گۈزىلى - ياخشى تەربىيە ئالغان ئىنساندۇر » ( ئېپىكتېت) . مانا مۇشۇ مۆجىزىگە تايانمىغان ھەر  قانداق مىللەتنىڭ بۈگۈنكى دۇنيادا كىپىش بازىرىدا سۆرۈلۈپ قالغىنى ، ھەتتا ھالاكەت گىردابىغا بېرىپ قالغىنى قالغان ، ياخشى تەربىيە ئالغان ئىنساندىن ئىبارەت بۇ ئاجايىپ مۆجىزە ئالدى بىلەن ئۆزىنى قانداق باشقۇرۇشنى بىلگەن بولىدۇ . ئۆزىنى باشقۇرشنى بىلىش ھەممىدىن مۇھىم ، چۈنكى ، « كىمىكى ئۆزىنى باشقۇرالمىسا  ، مەڭگۈ قۇل بولۇپ ئۆتىدۇ » ( گىيوتى ). ئەكسىچە « ئۆزىنى تىزگىنلىۋالىلىغان ئىنسانىيەت پۇتۇن ئالامنى تىزگىنلىيەلەيدۇ » ( جالالىدىن رۇمى ). چاتاق يېرى شۈكى ، ئادەم تەربىيلەش مەسىلىسى ئاسان ئىش ئەمەس ، ئەكسىچە ئىنتايىن مۇرەككەپ كەسپ .  مۇنداقچە ئېيتقاندا ئۇ « سەنئەت ئىچىدىكى سەنئەت ، چۈنكى ، ئادەم بارلىق نەرسىلەر ئىچىدىكى ئەڭ تۇراقسىز ، ئەڭ مۇرەككەپ جانلىقتۇر » ( ناگى ئەنكىن )  بىراق ، مەيلى ئۇ قانداق مۇرەككەپ بولىشىدىن قەتئىنەزەر  ئۇنى چوقۇم قانات يايدۇرماي بولمايدۇ . ئۇنىڭ مۇرەككەپلىكى ئۇنىڭ بىلەن شوغۇللانماسلىقىمىزغا باھانە بولۇپ قالسا ، خۇددى يەل قويىۋېتىدىغان ئادەمگە ئارپا نېنى باھانە بولۇپ قالغاندەك چويلىدا توختىمايدۇ . . نىمىشقا دىگەندە ، خۇددى دانالار ئېيتقاندەك ، « ئەگەر تەربىيە كۆرمىسە ئادەم ، ئىشەك بولۇپ قالار يۈزگە كىرسە ھەم » ( سەئىدى ) . شۇڭا ئەلشىر ناۋايى ھەزرەتلىرىمۇ « ئىت ھايۋان تۇرۇپ تەربىيە نەتىجىسىدە بىلگۈچى بولغان يەردە ، ئوغۇل  بالىنىڭ بىلىمسىز قېلىشى تولىمۇ ئەجەپلىنەرلىك ئىشتۇر » دەپ بكارغا ئېيتمىغان -دە ؟

قەدىناس

تىل بىلەن تەسۋىرلىگۈسىز پاساھەتلىك سۆزلەرنى ئوتتۇرىغا قۇيۇپسىز. مائارىپ بولسا بىزنى ھەقىيقى روھ ئىگىسى سۈپىتىدە تىرىلدۈرۈدىغان ئىككىنچى ئانا بۇلۇپ ھىساپلىنىدۇ. نۆۋەتتىكى مىللى مائارىپىمىزغا نەزەر سالىدىغان بولساق، ئىشلار ئەكسىچە بۇلۇۋاتىدۇ. ھازىرقى بىرقىسىم ياشلار بولسا مائارىپنى ئىككىنچى ئانىسى قاتارىدا ئەمەس، بەلكى ،تۈرمە قاتارىدا كۆرۈدىغان بوپ قالدى. نىمىشقا دىگەندە، ھازىرقى بالىلار باشلانغۇچ مەكتەپتە ئاران ئوقۇپ، ئوتتۇرا مەكتەپ باسقۇچىدا مەجبۇرى تەلىم ئېلىۋاتىدۇ. ئۆز قىزغىنلىقى بىلەن بىلىم ئالىدىغانلار ناھايتى ئاز سالماقنى ئىگەللىمەكتە. ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇشنى ئۇلارنىڭ ئىختىيارىغا قۇيۇدىغان ئىش بولسا، ياكى راي سىناش ئېلىپ بارسا 10-20پىرسەنت ئوقۇغۇچى ئوقۇشنى خالامدىكىن تاڭ.بۇنى بىلىپ بولماق تەس. بىر قىسىم ئوقۇغۇچىلار مەكتەپتىن چىقىۋالسا، ئۆزىنى بەك ئەركىن ھىساپلاپ، خۇددى تۈرمىدىن قۇيۇپ بىرىلگەن جىنايەتچىلەردەك خوش بۇلۇپ كىتىدىكەن. بۇ نىمە قىلغىنى ياشلىرىمىزنىڭ! مەكتەپتە ئوقۇش شۇنچىلىك قورقۇنۇچلۇقمىدۇ؟ مىللىتىمىز ياشلىرىنىڭ توغرا مائارىپ قارىشى قاچانمۇ يۇقۇرى كۆتۈرىلەر؟ بۇنى بىرنىمە دىيىشكە كاللام يەتمىدى. مۇنبەرداشلارنىڭ  تېخىمۇ ياخشى بولغان تەكلىپ- تەۋىسسىيلىرىنى بىرىشىنى، بۇ ھەقتە مۇنازىرە ئېلىپ بېرىشىنى ئۈمىت قىلىمەن. رەخمەت  سىزگەگۇلزار خانىم، ياخشى -ياخشى تېمىلىرىڭىز ئۈزۈلۈپ قالمىغاي!

سەييارە0

مائارىپنى تەرەققى قىلدۇرۇش،گۇللەندۇرۇش بولسا دۆلەتنى،مىللەتنى تەرەققى قىلدۇرۇش،گۇللەندۇرۇش بۇلۇپ ھىساپلىندۇ،شۇڭا بارلىق ئوقۇتقۇچى،ئوستازلار ئۇزمىزدىكى چەكلىك بىلىمنى ئايماي ئۇقۇغۇچىلارنى ياخشى تەربىيلەيلى.

زەپەر

گۈلزار بۇ تىما ئارقىلىق مائارىپتىن ئىبارەت بۇ مۇقەتدەس ئۇرۇننى ناھايتى ئۆتكۈر تىللار ئارقىلىق ياخشى مەدىيلەپسىز . مەن ئويلايمەن . مائارىپ ،مىللىي مائارىپىمىزنى تۇلۇق گۈللەندۈرۈپ روناق تاپقۇزۇشتىكى مۇھىم ئۇرۇن دەپ قارايمەن . مائارىپنى تەرەققى قىلدۇرۇش ۋە گۈللەندۈرۈش . بىز ئۇقۇتقۇچىلارنىڭ مۇقەتدەس بۇرچى دەپ قارايمەن . بىراق  ئۇقۇتقۇچىلار ئىچىدە ئۈزى بىلىم بىرۋاتقان ئۇقۇغۇچىلارنى ئەتىراپلىق تەربىيلىمەسلىك . ئۇلارنى  ئۆز بالىسىدەك كۈينۈپ دەرىس ئۈتىدىغان ياخشى ئۇقۇتقۇچىلار ئىنتايىن ئاز تېپىلىدۇ. ئۇقۇتقۇچىلار مائاش ئېلىش ئۈچۈنلا خىزمەت قىلىدىغان . كەلگۈسى ئۆسمۈرلەرنى ياخشى تەربىيلىمەيدىغان . ئۇنىڭغا سەل قارايدىغان ناچار ئەھۋاللار ھېلى ھەم مەۋجۇت . شۇ مائارىپچىلاردا بىر سائەتلىك دەرىستە . دەرىسنى - ئىچى - ئىچىدىن قىززىپ ئۈتۈش جەھەتلەردە تېپىلىدىغان ئۇقۇتقۇچىلار ئىنتايىن ئاز . شۇڭا بىز ئۇقۇتقۇچىلار ئۈزىمىزنىڭ بۇ شەرەپلىك مۇقەتدەس بۇرچىمىزنى  ئۈنتۇپ قالماي  ئۈزىمىزنىڭ كەسپىي ساپاسىنى ھەقىيقى ئۆستۈرۈپ . ۋەتەننىڭ كەلگۈسى ئۈمۈدى بولغان ئۇقۇغۇچىلارنى ئەتىراپىق تەربىيلىشىمىز لازىم . ئۇقۇغۇچىلارغا كۈينەيلى . ئۇلارغا ياخشى بىلىم بىرىپ . ياخشى بولغان نوختىلىق ئالىي مەكتەپلەرگە ئۈتۈش ئۈچۈن  بىز بارلىق ئۇقۇتقۇچىلار تىرشايلى . ھازىرقى مائارىپىمىزنىڭ تەرەققىياتىدىن  ئېغىز ئىچىش ھازىرچەتۇلۇق دىيەرلىك ئەمەس دەپ قارايمەن . رەخمەت سىزگە

سىرداش

بايقاش مائارىپ  تورىنىڭ خاسلىقىنى  ئىپادىلەيدىغان  ياخشى تىما يوللاپسىز،   مائارىپ  سىزنىڭ   ، بىزنىڭ  ۋە ئۇلارنىڭ  قوللىشىغا  مۇھتاج.    رەھمەت  سىزگە.

مەرزىيە

مەن توغرا ئويلىيالمىدىممۇ ياكى ئىددىيەم قالاقمۇ بىلمىدىم،مەن ھازىرقى، ماتىماتىكا دەرىسىنى خەنزۇتىلىدا سۆزلەپ ،ئۆزلەشتۈرگۈزۈش سىياسىتنى يولغا قويغانلار  كىچىكىدە ماتىماتىكا دەرىسىنى ئاناتىلىدىن باشقا تىلدا ئۈگەنگەن بولغىيمىدى؟

گۇلزار

بۇ تېمىنىڭ داۋامى يوللاندى

بىز دائىم « ئۈمىد سىلەردە »  دىگەن سۆزنى پۈچەكلەشتۇرۇپ  سۈيئىستىمال قىلىپ ،ئۇنى ئەۋلادلىرىمىز ئالدىدىكى جىنايەت خاراكتىرلىك بىپەرۋالىقىمىزنى ئاقلايدىغان پۇچەك بىر سۆزگە ئايلاندۇرۋېلىشقا ئادەتلەنگەن . ئۆزىمىز قىلىشقا تىگىشلىك تالاي - تالاي ئىشلارنى قىلماي ، « ئۈمۈ د ھسىلەردە دەپ قويۇپ كەلگۈسى ئەۋلادلارغا دۆڭگەۋېرىمىز - دە ، مەسئۇليەتلەردىن توختاۋسىز ئۆزىمىزنى ئېلىپ قېچىپلا كۈن ئۆتكۈزىمىز . بىز تاشلىۋەتكەن مەسئۇليەتلەر يىغىلىپ تاغ بولۇپ كىيىنكى ئەۋلاتلىرىمىزنىڭ يەلكىسىنى باسسا ، ئۇلار قايسى بىر «ئۈمىد »لىرىمىزنى ئاقلاپ بولالالىسۇن ؟ تەرەققىيات سۈرئىتى بۇرۇنقىدەك ئېزىلەڭگۈلۈك ئەمەس ، بەلكى قۇتراپ تۇرغان ھالەتكە كۆچكەن بۈگۈنكى  دەۋىردە سۈبھىسىزكى  بىر يىلىق كېچىكىش تارىختىكى مىڭ يىلللىق كېچىكىش بىلەن باراۋەر تۇرسا ، بىز يەنە قايسى يۈزىمىز بىلەن ئۆزىمىز قىلالمىغان ئىشلارنىڭ ھەممىسىنى بولۇمسىز ئاتىلارنىڭ پۇشتىدىن تۆرۈلۈپ قالغانلىقى ئۈچۈنلا تەلەيسىز بولۇپ قېلىۋاتقان پەرزەنلىرىمىزگە دوڭگەۋىرىدكەنمىز ؟ لەتىپىلەردە ئېيتىلغاندەك كىم ئۇتسا ، شۇ ئۆرۈپ ئوينايدىغان بۆزەك  بالىنىڭ ئورنىغا چۈشۈپ قالغان شور پىشانە پەرزەنتلىرىمىز ، تاپقان بالىلىرىغا ئىگە بولالمايدىغان  ئىشەكنىڭ ئورنىغا چۈشۈپ قالغان ئاتىلىرىدىن يىرگىنىشكە مەجبۇر بولسا ، بىزگە ۋىژدانە بۇنىڭدىنمۇ ئارتۇق جازا بولامدۇ ؟ شۇڭا قىسقىغىنە ئەللىك يىل ئىچىدە ئۇرۇش خارابىلىرى ئىچىدە دەس تۇرۇپ ، دۇنيادىكى ئەڭ تەرەققى تاپقان مىللەتكە ئايلىنىپ ، ئاسىيا قىتئەسىددىن چىقىپ قالغان ئەڭ كاتتا مۆجىزىگە ئايلانغان ياپۇنلار « نەسلىڭگە تايانغىچە ، تەربىيەگە تايان » دەپ بىكار ئېيتمىغان . بىزدىمۇ « ياغاچنى رەندە تۈزەيدۇ ، ئادەمنى تەربىيە » دىگەن گەپ بارغۇ ؟ دەرۋەقە ، « ئالىم بولۇشتىن ئادەم بولۇش قىيىن » ( تۈرك ماقالا ) . تۇرغان تۇرقىمىز ئادەمگە ئوخشىغانغىلا ھېساپمۇ ؟ ئەقىل ۋە پەزىلەتتىن مەھرۈم ئادەمنى قانداقمۇ ئادەم دىگىلى بولسۇن ؟ چۈنكى ، « ئادەم پەقەت ئەقلى تۈپەيلىدىنلا ئادەمدۇر » (بو ئاست ) . شۇنداقلا « ئەقىللىق كىشىلەر بىباھا قامۇس » ( گىيو تى ) . ئەقىلسىز بارلىق مۇھتاجلىقنىڭ ئانىسى ، چۈنكى ، « قەيەردە ئەقىل يېتىشمەيدىكەن ئۇ  يەردە ھەممە نەرسە يېتىشمەيدۇ » ( خالىفا كىس ). ئۇنىڭ ئۈستىگە« ھەر بىر كىشى ئۆز ئەقلىي كامالىتى ئۈچۈن جەمىيەتكە قەزداردۇر » ( چېر نىشى ۋىسكى). گەرچە بىزدە « ئانا سۈتى بىلەن كىرمىگەن ئەقىل ، كالا سۈتى بىلەن كىرمەس » دىگەندەك ئىرسىيەت خۇراپىلىقى  ئېغىر بولسىمۇ ، لېكىن مائارىپ تەربىيەسى ئارقىلىق ھايۋانى ئادەمنى ھەقىقى ئادەمگە ئايلاندۇررۇش تامامەن مۈمكىن . خەلقىمىز ئىلگىرى « ئاي  تۈندە كىرەك ،ئەقىل كۈندە » دىگەن تەمسىلنى ئېغىزدىن چۈشەرمەيدىغان خەلىق بولسىمۇ ، بىراق ئەقىلنىڭ رولى ھەسسىلىپ كۈچىيىپ كەتكەن بۈگۈنكى كۈندە ئەقىلگە بولغان ئېتىۋارسىزلىقنىڭ پاتقاقلىرىغا مىلىنىپ قالغان قۇرۇتلار توپىغا ئايلىنىپ قېلىۋاتىدۇ . دانالار ئېيتقاندەك « ئەقىلدىن مەھرۈم باش سۇسىز بۇلاققا ، ھاياسىز خوتۇن تۈزسىز تائامغا ، ئىلىمگە ئەمەل قىلمىغان ئالىم خۇشپۇراق ، ئەمما گۈلى يوق بوستانغا ئوخشايدۇ » ( بولموين ) . يەنە كېلىپ « بىر سائەت ئەقىل تاپماي قايمۇقساڭ ، بىر ئەسىر ئەخمەق بولىسەن » ( روس ) . «ئىلىم - مۈلكى يوق كىشىگە تۈگىمەس بايلىق ، نەسەبىسىز كىشىگە ئۈزۈلمەس نەسەب »( يۈكنەكى ) تۇرسا بىز يەنە « ئۆچكىگە ياغ  ياراشماپتۇ » دىگەندەك قانچانغىچە مائارىپ بىلەن شوغۇللىنىشنى قوساق ئىنقىلابىنىڭ قايمۇقتۇرۇشلىرىغان بەدەل قىلىپ تېگىشۋېتىمىز ؟ قوساق غېمىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق بەختسىزلىكنىڭ ئانىسى دەل - بىلىمسىزلىك ، ئەكسىچە ، « بىلىم - دوزاق ئىشىكىنى پېچەتلەيدىغان تامغا » ( يۈسۈپ خاس ھاجىپ ) . يەنە كېلىپ « ئىلمى يوق كىشى ، قېنى يوق مۇردىغا ئوخشايدۇ » ( خاراباتى ) ، بىلىمسىزلىك بىزنى داغدا قويىۋاتقان بارلىق خۇراپاتلىقلارنىڭ ئانىسى تۇرسا ، ئۇ قاچانغىچە بىزگە دورا بولۇپ قېلىۋېرىدۇ ؟ دانالار توغرا ئېيتىدۇ : « ئىلىم ھەم باقىيدۇر ، ھەم ئەبەدى ئۇ ، ئىلىمدىن باشقىسى سىۋەتتىكى سۇ ؛ ئىلىمسىز كىشى نىمە ، ھايۋان پەقەت ، جانسىز تەن ، بېزەكلىك ئايۋان پەقەت » ( بىنايى ) « بىلىم دۆلەت - كىيىم سۆلەت » دەپ قارايدىغان بىر تۇيغۇن ئەلنىڭ بۈگۈنكى پەرزەنتلىرى يەنە نىمە دەپ ئۆزىمىزنى ۋە پەرزەنتلىرىمىزنى تەربىيلەشكە تىگىشلىك بولغان ئازغىنا پۇللىرىمىزنى بەدخەجلىك قىلىپ  ئەيش - ئىشرەت ۋە سۆلەتۋازلىققا خەجلەپ ئىسراپ قىلىۋېتىدىغاندىمىز ؟ . سوئاللار تالاي - تالاي . بىراق ، بارلىق سۇئاللارغا ئەڭ ئاخىرقى ھەل قىلغۇچ جاۋاپ يەنىلا مائارىپ مەسىلىسىگە كۆڭۈل بۆلۈشتىن باشقا نەرسە ئەمەس .

داۋامى  بار ...

سىرداش

بايانلارنى  ئۈزۈلدۈرمەي  يوللاپ  تۇرۇشىڭىزنى   ئۈمۈت قىلىمىز.