قوش تىل ئۇقۇتۇشى دىگەن مۇنداق بۇلىدۇ .

زەپەر

تىل  ۋە تەرجىمە 1995-يىل 6-سان
ئاز سانلىق مىللەتلەر ئانا تىلىنىڭ قوش تىل ئوقۇتۇشىدىكى ئەھمىيتى ۋە تەرەققىيات ئىستىقبالى

      ليۇ باۋجۈن
نەجمىدىن تۇرسۇن تەرجىمىسى

        مەملىكىتىمىز بىرلىككە كەلگەن كۆپ مىللەتلىك مەملىكەت،ھەر مىللەت خەلقىنىڭ نەچچە مىڭ يىلدىن بۇيان ئۇزاققىچە ئورتاق ياشىغان،ئۆزئارا ئالاقە قىلغان تارىخى قوش تىل ھادىسىسىنىڭ شەكىللىنىشى ۋە تەرققىي قىلىشىدىكى ئوبيېكتىپ شەرت ۋە مۇھىت بولۇپ قالغان.مەملىكىتىمىزدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ جۇغراپىيىلىك جايلىشىشىدىن قارىغاندا،شىمالدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر چوڭ جەھەتتە توپلىشىپ ئولتۇراقلىشىشنى ئاساس قىلغان،ئۇلارنىڭ مىللىي مەدەنىيىتى بىر قەدەر تولۇق ساقلاپ قېلىنغان،بۇ جايلاردا قوش تىل ئوقۇتۇشىدىكى ئاساسىي تەلەپ خەنزۇتىلىنى ئۆگىنىشنى كۈچەيتىشتىن ئىبارەت بولغان.جەنۇبتىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر بولسا كىچىك جەھەتتە توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان،چوڭ جەھەتتە ئارىلاش ئولتۇراقلاشقان.ئۇلارنىڭ خەنزۇلار بىلەن بولغان ئالاقىسى زىچ،ئۇلار خەنزۇچىنى ئۆگىنىۋېلىپ،ئىقتىسادىي،مەدەنىيەت جەھەتتە ئۈستۈن ئورۇندا تۇرغان خەنزۇ جەمئىيىتىگە تېزراق ئارىلىشىپ كىرىشنى ئۈمىد قىلغان،كۆپ ھاللاردا ئانا تىل ئوقۇتۇشىنىڭ ئەھمىيىتىگە،ئانا تىلنىڭ 2-تىلنى ئۆگىنىشتىكى ئەھمىيىتىگە سەل قارىغان.جەنۇبتىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر ئۈچۈن ئېيتقاندا،قوش تىل ئوقۇتۇشىدىكى ئاساسىي تەلەپ ئانا تىلنى ئۆگىنىشنى تەكىتلەشتىن ئىبارەت.ئانا تىل ئوقۇتۇشىنى ئاساس قىلغان قوش تىل ئوقۇتۇشى مەملىكىتىمىزنىڭ جەنۇبىدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش پىلانىنى تۈزۈشتىكى ئاساسىي پىرىنسىپ بولۇشى كېرەك.بۇ ماقالىدا ئىجتىمائىي تىلشۇناسلىق نۇقتىسىدىن چىقىپ،مەملىكەت ئىچى-سىرتىدىكى قوش تىل ئوقۇتۇش ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ،ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ ئانا تىل ئوقۇتۇشىنى ئاساس قىلغان قوش تىل ئوقۇتۇشىنىڭ زور ئەھمىيىتى ۋە كەڭ ئىستىقبالىنى نەزەرىيە جەھەتتىن بايان قىلماقچىمىز.

     1981-يىلى ب د ت نىڭ مائارىپ،پەن،مەدەنىيەت تەشكىلاتى پارىژدا ئاچقان ئانا تىل ئوقۇتۇشى يىغىنىغا قاتناشقۇچىلار ئومۇميۈزلۈك ھالدا مۇنداق دەپ قارىدى:<<ئانا تىل مائارىپنىڭ ئەڭ ياخشى ۋاستىسى،مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىشنىڭ ئەڭ ياخشى قورالى،خەلقنىڭ دۆلەتنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە تەرەققىياتىغا قاتنىشىشنى ئىلگىرى سۈرۈشتىكى ئەڭ زور ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ۋە بەلگە،ساۋاتسىزلىق ۋە نادانلىق،كەمسىتىش ۋە نامراتلىقنى يوقىتىش ئۈچۈن كۈرەش قىلىشتىكى كۈچلۈك قورال>>.ئاز سانلىق مىللەتلەر ئانا تىلىنىڭ قوش تىل ئوقۇتۇشىدىكى رولىنى ئۈچ جەھەتتىن تونۇش مۇمكىن.

      1.ئانا تىل ئەقىل بۇلىقىنى ئېچىشنىڭ ئەڭ ياخشى قورالى.تەپەككۇر قانۇنىيتىدىن قارىغاندا،تىل تەپەككۇر قورالى،ئىدىيىنىڭ بىۋاستە رېئاللىقى.بالىلار ئاساسىي مائارىپ باسقۇچى،ئەقلىي جەھەتتە ئويغىنىش باسقۇچىدا ھامان ئانا تىلىدا تەپەككۇر قىلىدۇ.ئانا تىل بالىلارنىڭ دۇنيانى بىلىشتىكى ئاساسى،مۇستەھكەم ئانا تىل ئاساسىغا ئىگە بولغاندىلا،ئاندىن بۇ تەپەككۇر قورالىدىن پايدىلىنىپ،2-تىلنى تەھلىل قىلىدۇ ۋە چۈشىنەلەيدۇ.2-تىل بىلەن تەپەككۇر ئانا تىلنىڭ ۋاستىچىلىكى ئارقىلىق بىر-بىرىگە باغلىنىدۇ،ئەگەر بالىلار ئۆز ئانا تىلىنى تېخى  تولۇق ئىگىلەپ بولمىغاندا،2-تىل ئوقۇتۇشى بىۋاستە ئېلىپ بېرىلىدىكەن،كۆپ ھاللاردا ئوخشاش بولمىغان تىلدا ئېلىپ بېرىلغان تەپەككۇرنىڭ بىر-بىرىگە باغلىنىشىدا كاۋك پەيدا بولىدۇ،ئۇقۇم جەھەتتە بوشلۇق ۋە قارىغۇلۇق كېلىپ چىقىدۇ.ئاپتورنىڭ بايقىشىچە،ئاز سانلىق مىللەت ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىدىن سىىناق قىلىنغانلارنىڭ 70 پىرسەنتى قىيىن مەسىلىلەرنى يەشكەندە كالپۇكىنى مىدىرلىتىپ،ئۆز-ئۆزىگە پىچىرلاپ،ئۆز ئانا تىلى بىلەن تەھلىل يۈرگۈزىدىكەن ۋە پىكىر قىلىدىكەن.سىناق قىلىنغانلارنىڭ 80 پىرسەنتى 2-تىل ئانا تىل ئارقىلىق ئالمىشىدۇ،دەپ قارايدىكەن.نىسپىي تىنچ كەيپىياتتا ۋە ئازادە تىل مۇھىتىدا 2-تىلنى قوللىنىدىكەن.كەيپىيات جىددىيلەشكەن(ئالماشتۇرۇشقا ئۈلگۈرەلمىگەن)ۋاقىتتا(ياردەمگە چاقىرغان،ھەيران قالغان چاغدا)ياكى ئۆزىنى ئۇنتۇغان(ئەقلىي تەپەككۇر ئەڭ ئاجىز بولغان)ۋاقىتتا(ھېسسىياتقا بېرىلگەندە)ھەمىشە ئىختىيارسىز ھالدا ئانا تىلنى قوللىنىدىكەن.بۇ ھادىسە شۇنى چۈشەندۈرىدىكى،قۇرامىغا يەتكەن ئادەم 2-تىلنى مۇۋەپپەقىيەتلىك ھالدا ئىگىلىگەن بولسىمۇ،لېكىن ئىچكى قاتلامدىكى ئانا تىل يەنىلا يوشۇرۇن ئىدارە قىلىش رولىنى ئوينايدۇ.پىسخولوگىيە نۇقتىسىدىن قارىغاندا،غورۇر،ھاياجانلىنىش،ھېسسىيات يۆتكىلىش،خاراكتېر،پوزىتسىيە قاتارلىق ئۆزگەرگۈچى مىقدارلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھېسسىيات تىل ئۆگىنىشكە تەسىر كۆرسىتىدىغان مۇھىم ئامىل.بالىلارنى ئانا تىل تەربىيسىنى تولۇق ئېلىپ بېرىش ئاساسىدا 2-تىلغا قەدەممۇ قەدەم يېتەكلىگەندە بالىلارنىڭ ئۆزىنى مەركەز قىلغان غۇرۇر ئالاھىدىلىكىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىپ،ئۇلاردا ھاياجانلىنىش كەيىپىياتىنى بارلىققا كەلتۈرۈپ،ھېسسىيات يۆتكەلگەن(شەخس 2-تىل گۇرۇھى بىلەن ماسلىققا ۋە بىردەكلىككە ئېرىشكەن)غايىۋى مەنزىلگە يەتكىلى،ئۇلاردا جانلىق تەپەككۇر قىلىدىغان،ئالاقە قىلىش ۋە ئۇچرىشىشقا ئىنتىلىدىغان ئوچۇق خاراكېتىرنى يېتىلدۈرگىلى،ئىجابىي ئۆگىنىش پوزىتىسىيىسىنى تىكلىگىلى بولىدۇ.<<ئانا تىل__2-تىل>>دىن ئىبارەت ئۆتكۈنچى مەزگىلنى باشىتىن ئۆتكۈزمەي،باشتىلا 2-تىل بىلەن ئاقارتىش تەربىيىسى ئېلىپ بېرىلسا،بالىلار ئۇنى قوبۇل قىلالمايدۇ،ئۇلارنىڭ غۇرۇرىغا زىيان يېتىدۇ،ئۇلاردا ئۆزىنى تورمۇزلايدىغان ھېسسىيات شەكىللىنىدۇ-دە،ھېسسىيات يۆتكەلگەن مەنزىلگە يەتكىلى بولمايدۇ،ئۇلاردا ئالاقە قىلىش ۋە ئۇچرىشىشتىن قاچىدىغان،جىمغۇر خاراكتېر شەكىللىنىپ قالىدۇ،ئۆگىنىشكە سەلبىي پوزىتسىيە تۇتىدىغان بولۇپ قالىدۇ.مەملىكىتىمىزنىڭ جەنۇبىدىكى ئاز سانلىق مىللەت رايونلىرىدىكى بىر مۇنچە باشلانغۇچ مەكتەپلەردە كېلىپ چىققان<<بالىلار 1-يىللىقتا كۆپ بولغان،2-يىللىقتا ئاز قالغان،3-،4-يىللىقلاردا قېچىپ تۈگىگەن>>ئەھۋال ئانا تىل ئوقۇتۇشىغا سەل قاراپ،بىۋاستە 2-تىل ئوقۇتۇش ئۇسۇلىنى قوللانغانلىقنىڭ نەتىجىسى.

داۋامى بار،بۈگۈن ۋاقىت يار بەرمىدى.

مەنبەسى : باغداش

amankol

دىمىسىمۇ ھازىرقى ئوقۇتۇش قوشتىل ئوقۇتىشى ئەمەس بەلكى خەنزۇتىلى ئوقۇتىشى بۇلۇپ كېتىۋاتىدۇ!
بۇلۇپمۇ بىزنىڭ مەكتەپ دەل شۇنداق!
ئانا تىلدىن باشقىسىنىڭ ھەممىسى خەنزۇچە! بۇرۇن ئانا تىلىنى ھەپتىدە 3 سائەت قىلىپ بەلگىلىگەن ئىدى!
بۇ مەۋسۈمدىن باشلاپ ھەپتىدە 5 سائەت قىلىپ ئۆزگەرتتى.
ھازىر بالىلىرىمىز «كۇڭزى،مېڭزى»دىسە قۇشقاچتەك ۋىچىرلاپ كەتكىنى بىلەن ئۆزىمىزنىڭ تارىخى شەخىسلىرىمىزدىن ،ئالىملىرىمىزدىن،يازغۇچىلىرىمىزدىن سۆز ئېچىلسا، بېشىنى قاشلاشتىن باشقىنى بىلمەيدۇ!!!!
ئەتە ئۆگۇن ئۇلار نىمىگە ئاچچىقلاپ ،نىمىدىن خوشاللىق ھىس قىلىشىنىمۇ بىلمەسلىكى مومكىن!!

◤pari◥

خەنزۇ تىلىنى ئۈگەنمەي بولمايدۇ ئۇ دۆلەت تىلى ، لېكىن ئانا تىلنى ھەرگىز ئۇچۇرۇپ قويۇشقا بولمايدۇ ،

گۇلزار

ئانا تىلنى قەدىرلەش ۋە ئۇنىڭ ساپلىقىنى قوغداش مۇشۇ يەردە ئولتۇرغان  ھەر بىرىمىزنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان مەجبۇريىتى . بىز دائىم باشقىلاردىن ئاغرىنىپلا يۈرىمىز ، ئۇنىڭ ئورنىغا مۇشۇ يەردە ئولتۇرغان ھەر بىرىمىز ئائىلە ۋە جەمىيەتتە ئانا تىلنى   ئۆگىنىش ۋە قوغداش توغرىسىدا تەشۋىق تەربىيە خىزمىتنى ئىشلىسەكمۇ خېلى كۆپ ئۈنۈمگە ئېرىشەلەيمىز .
مەسىلەن : يەسلىمىز يېڭى قۇرۇلغاندا « قوش تىل» بالىلار يەسلىسى بولغاچقا مائارىپ ئىدارىسىدىن قوش تىلدا دەرس ئۆتۈش،  ئانا تىلنى تەسىس قىلماسلىق توغرىسىدا ھۆججەر چۈشكەن ئىدى. ئەمما بىز ئاتا - ئانىلارنى دەستەك قىلىپ تۇرۇپ ، «ئەگەر ئانا تىلدا دەرس ئۆتمىسەك ، بالىلارغا ئازراق بىرنەرسە ئۆگەتمىسەك ،يېزىمىزدىكى ئاتا - ئانىلار پەرزەنتلىرىنى يەسلىگە بە رمايۋاتىدۇ » دەپ يۇرۇپ ئانا تىل دەرسىنى يولغا قويدۇق. ھەم يەسلى بالىلىرى يەسلى پۇتتۇرگىچە ئانا تىلدا ساۋادىنى چىقىرىپ بولدۇق . يوقۇرى دەرىجىلىك ئورۇنلارمۇ بۇنىڭ توغرىلىقىنى ھېس قىلىپ، 2- يىلى ھەر قايسى « قوش تىل » بالىلار يەسلىلىرىگە ئانا تىل  ئوقۇتۇشىنى يولغا قويۇش توغرىسىدا ھۆججەت چۈشۈردى .  دىمەك ھەر قايسىمىز ئوقۇتقۇچى بولغاندىكىن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئانا تىل ئوقۇتىشىغا كۈچەش بىلەن بىرگە ئۇلارغا مىللىتىمىزنىڭ ئېسىل ئەنئەنىۋى ئۆرۈپ -ئادەتلىرىنى ،ئېتىقادىمىزنى ، ئەخلاقى - پەزىلەتلىرىمىزنى ئۆگەتسەك بولىدۇ .