ھاراق ۋە ئىجتىمائىي ئەخلاق

mamatjan74

ھاراق ۋە ئىجتىمائىي ئەخلاق

- مەلۇم نەرسىنىڭ چەكلىنىشى جەزمەنكى ئۇنىڭ ئىنسانغا ،دۇنياغا ،ئەخلاققا،ئاخىرەتكە زىيانلىق بولغانلىقى ئۈچۈندۇر .
                                                     
   - نۇرمۇھەممەت ئۆمەر ئۇچقۇن

    ھاراق توغورلۇق كۆپ گەپ-سۆزلەر بولۇندى ، جەمئىيەتشۇناسلار ھاراقنىڭ ئىنسانىيەتكە كەلتۇرىدىغان زىيىننى ئەخلاق نۇقتىسىدىن،تىببىي نۇقتىدىن،ئىجتىمائىي نۇقتىدىن تەھلىل قىلىپ،رىئاللىقتىن،تارىختىن ئىبىرەتلىك مىساللارنى كەلتۈرۈپ،بۇ ھەقتە ئادەمنىڭ تىنىنى شۈركەندۇرىدىغان مەسىلىلەرنى ئوتتورىغا قويۇپ ، ھاراقنى دوست تۇتقانلارنى ھاراقتىن بەزدۇرمەكچى بولدى .لىكىن ھاراقنىڭ ئۇلپەتداشلىرى كۆپەيسە كۆپەدىكى ھەرگىز ئازلىمىدى .جەمئيتىمىزدە ھاراقنىڭ نوپۇزى تەلىيى ئوڭدىن كىلىپ قالغان باشلىقتەك كۈنسىرى ئۆسىۋەردى .بۇ خىل ئەھۋال داڭلىق كۈلدۈرگە ئارتىسى ئابدۇكىرىم ئابلىزىنىڭ ‹‹ نەسىھەتنى مىخقا ئوراپ كىشىلەرنىڭ قۇلىقىغا قاقسا ،مىخ كىرىپ كىتىپ نەسىھەت قىپ قالىدۇ ›› دىگەن يۇمۇرلۇق  سۆزىنى ئەسلتىدۇ .
      ئەسلىدەئىسلام دىنىغا ئىتىقات قىلىدىغان خەلق ياشايدىغان جەمئىيەتتە ھاراقتىن ئىبارەت بۇ ھارام نەرسە ئۇر-چاپ قىلىنسا توغرا بولاتتى .دىندىمۇ ،پەندىمۇ  ھەدەپ ‹‹ دۆشكەللىنىۋاتقان ›› بۇ نىجىس تۈكۈرۈككەكۆمۈلۈپ كەتسە بولاتتى .ئەپسۇس رىئاللىق دەل بۇنىڭ ئەكسىچە بولماقتا.توي-تۈكۈن،ھىيىت-بايراملىرىمىز،تۈرلۈك يىغىن- يىغىلىشلار،ئولتۇرۇشلار ھاراقسىز ئۆز ئىپادىسىنى تاپالماس بولۇپ قالدى .ئازابلانساقمۇ ئىچتۇق، خۇشال بولساقمۇ ئىچتۇق،ئۇچساقمۇ ئىچتۇق،چۈشسەكمۇ ئىچتۇق،ئايرىلساقمۇ ئىچتۇق،جەم بولساقمۇ ئىچتۇق،قايسى كەسىپتىن ،قايسى تەبىقىدىن بولۇشتىن قەتئىينەزەر ھاراققا چىلبۆرىدەك ئىتىلدۇق. ئىقتىسادى ئاساسىمىزنىڭ ، مەنىۋى ساپايىمىزىنىڭ ، ئىجتىمائىي ئورنىمىزىنىڭ قانداقلىقى بىلەن ھىسابلىشىپ ئولتۇرمىدۇق، خۇددى ھاراق ئۇيغۇر ئۈچۈنلا،ئۇيغۇر ھاراق ئۈچۈنلا يارالغاندەك .
       دىمىسىمۇ شۈ نەرسە ئۈچۈن سەرىپ قىلغان ئىقتىسادىمىز،ۋاقتىمىزئازمۇ؟شۇ تۈپەيلى قانچىلىك زىھنىمىزنى خوراتتۇق؟كىملەرنىڭ ئىشەنچىسىدىن،ھۆرمىتىدىن ئايرىلدۇق؟ئۆزىمىزدىن قانچىلىك يىراقلاشتۇق؟ئەجىبا ئۇ بىزگە راستنىلا خۇشاللىق ئىلىپ كىلەلەمدۇ؟!
شۇنداق،كۆڭۈل يىقىن بىر نەچچىمىز جەم بولغاندا(بۇ چاغدا ئارىمىزغا شەيتانمۇ قىسىلىپ كىرىۋالىدىغان ئوخشايدۇ)جەم بولغانلىقىمىزنىڭ خۇشاللىقى ئۈچۈن تاللاپ تۇرۇپ قايسىدۇر بىر پەيزىخانىغاقاراپ ‹‹ھۇررا››توۋلاپ يۈرۈپ كىتىمىز.شۇنىڭ بىلەن ئىچىشۋازلىق باشلىنىپ كىتىدۇ؛زەھەردىن قىممەت ۋە ئاچچىق ئىچىملىك،ھالال-ھارامىلىقنى بىلگىلى بولمايدىغان ھەرخىل قورىمىلار،شەھۋانىي تۈسنى ئالغان ئۇسسۇل-تانسىلار،زورلىشىپ،بەسلىشىپ ئىچىشلەر،ھايا-پەردىشەپنى قايرىپ قويوپ دىيىلىۋاتقان گەپ-سۆزلەر...ئىشقىلىپ جاھاندىكى جىمىي ھاياسىزلىقلار،بىئەدەپ ئىشلار مۇشۇ بىر توپ كۆڭۈل خوشى ئىزدىگۈچى بىچارىلەر ئوتتورىسىدا يۈز بىرىدۇ،پۈتۈن دۇنيانى...ھەممە ھەممىنى ئۇنتىغان بۇ بىر توپ بىچارە غالىپلار بىر دەملىك خۇشاللىقى ئۈچۈن ھەر نىمە قىلىشقا رازى.
       ھاراقىنىڭ سالامەتلىككە زىيانلىق ئىكەنلىكىنى،بارلىق يامان ئىشلارنىڭ سەۋەپچىسى ئىكەنلىكىنى ھەممىمزبىلىمىز،بىلىپ تۇرۇپ ئىچىمىز.قانداقتۇر تارتىۋاتقان ئازابىمىزغا تەسەللىي تىپىش ئۈچۈن،ۋاپاسىزدۇنيانىڭ تۈرلۈك دىشۋارچىلىقىنى بىردەم بولسىمۇ ئۇنتۇش ئۈچۈن،سورىنىمىزنىڭ كەيپىياتنىڭ جۇشقۇن بولۇشى ئۈچۈن،ئىشلىرىمىزنىڭ يۈرۈششى ئۈچۈن ئۇنىڭغا مۇراجەت قىلىمىز،ئويلاپ قالىمەن،بۇ تەرەققىي قىلغان جەمئىيەتنىڭ بىزلەرگە قىلغان كۆڭۈل سوۋغىسىنىڭ نامايەندىسىمۇياكى ئىماننى،ئەدەپ-ئەخلاقنى تەرىك ئەتكەنلىكىمىزنىڭ جازاسىمۇ ۋەياكى ھالال بولوشنىڭ مۇقەددىمىسىمۇ؟!
جەمئىيەت بۇزۇلۇپ كەتتى دەپ ئاغىرىنىمىز،ھەممە ئىشنى ‹‹جەمئىيەت شۇنداق تۇرسا››دەپ جەمئىيەتكەئارتىپ قويىمىز،ئويلاپ باقايلى،بۇزۇلغىنى جەمئىيەتمۇ ياكى بىزنىڭ روھىمىزمۇ؟
        جەمئىيەتنى بۇزغان كىم؟
      تۈرلۈك بۇزۇقچىلىقلارنى قىلىپ بولۇپ،ئۇنى شەيتانغا ئارتىپ قويىمىز.ئەمەلىيەتتەئۆزىمىزنى بۇزغانمۇ،جەمئىيەتنى بۇزغانمۇ دەل ئۆزىمىز.بەدىنىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى كۈچلۈك بولسا ھەرقانداق كىسەل بىزنى بوزەك قىلالمايدۇ،روھىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى كۈچلۈك بولسا ھەرقانداق يامان ئىللەتلەردىن يىراق تۇرالايمىز.دىمەك بىزنىڭ روھىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى ئاجىزلىغان.ئىتىقات،ئەخلاق...دىگەندەك روھى قالقانلار روھىمىزدىكى پاسىبانلىق ئورنىنى يوقاتقان،بۇنى ئەڭ ياخشىسى ئۆزىمىزدىن،ئۆزىمىزنىڭ چىركىن روھىمىزدىن كۆرسەكبولىدۇ.
       ھاراق تۈپەيلى زەئىپلىشىۋاتقان روھىمىز،يىگىلەۋاتقان تىنىمىز،ئىسراپ بولىۋاتقان ۋاقتىمىز،ئىقتىسادىمىز...ھەققىدەچوڭقۇرراق ئويلانساق بەلكىم ئۇنىڭ بىزگە ئىلىپ كىلىدىغان كىچىككىنە خۇشاللىقىدىن ۋازكىچەرئىدۇق،لىكىن بىزدە بۇنى ئويلايدىغان ۋاقىت نەدە،زىھىن نەدە؟ھەممىمز قورساق غىمىدە،كەيىپ-ساپا    غىمىدە،كۈلىۋىلىش،يايرىۋىلىش،ئوينىۋىلىشغىمىدە‹‹ئىچمىسەڭ،چەكمىسەڭ،قىزلارغا كۆز قىرىڭنى سالمىساڭ،بۇ دۇنياغا نىمە بار دەپ كەلدىڭ››مانا بۇ بىزنىڭ شۇئارىمىز.ئادىمىيلىككە يىقىنلىشىپ،ئادەمدەك ياشاي دىگەن مەقسەتتەيامان ئىشلاردىن ئۆزىنى تارتقان كىشىلەر بىزنىڭ جەمئىيىتىمىزدە ئەنە ئاشۇنداق گەپلەربىلەن كەمسىتىلىدۇ.قەدىرلەشكە تىگىشلىك ئاشۇ ئىددىيە ئەكسىچە مەسخىرىگە ئۇچىرايدۇ،ئۇنداقلاركۆپىنچە ئىتىراپ قىلىشقا،ھۆرمەتلەشكە،قەدىرلەشكە،سۆيۈشكە ئىرىشەلمەيدۇ.ئۇلار لامىزەللىلىكتە،تومپايلىقتا،مەتولۇقتائەيىپلىنىدۇ.چۈنكى ئۇلارنىڭ شەكىللەندۈرگەن ئىددىيە سىسىتىمىسى بۇ جەمئىيەتتەقارشى ئىلىنمايدۇ.جەمئىيەتنىڭ تەرەققىي قىلغان سىسىتىمىسى بۇ خىل زاماننىڭ ‹‹كەينىدەقالغان››يومشاق دىتالنى تونىمايدۇ.ئۇلارنىڭ ئەخلاق،ئىتىقات بىلەن سۇغۇرىلغان پاكىزروھى ئاتالمىش مەدەنىيەتلىك كىشىلەرنىڭ زامانىۋى روھى بىلەن چىقىشالماي خورلىنىدۇ.
          گىپىمىزگەكەلسەك:ھاراق ئىچمەڭ،ھاراقنى تاشلاڭ،بەلكىم سىز بۇ تۈپەيلى نۇرغۇنلىغان ئەل-ئاغىنىلىرىڭىزدىن ئايرىلىپ قىلىشىڭىز مومكىن،نۇرغۇنلىغان ئىشلىرىڭىز يۈرۈشمەسلىكى مومكىن،نۇرغۇنلىغان پايدا-مەنپەئەت،ھوقوق-ئىمتىيازلاردىن مەھرۇم قىلىشىڭىزمۇ مومكىن،ھەتتا ھازىرقى جەمئىيەتنىڭ سۆزى بىلەن ئىيىتقاندا ‹‹قاتاردا يوق››ئادەم بولوپ قىلىشىڭىزمۇ مومكىن. ھاراق ئىچمەسلىك تۈپەيلى سىز قىممەتلىك بىر پۇرسەتنى قولىڭىزدىن بىرىپ قويىشىڭىز مومكىن. لىكىن ھىچقىسى يوق، شۇ نەرسە ئىسىڭىزدە بولسۇنكى ھاراق سىزنىڭ تەقدىرىڭىزنى بەلگىلىيەلمەيدۇ،ئىرىشىشىكەتىگىشلىك نەرسىدىن سىزنى مەھرۇم قىلالمايدۇ،ئەكسىچە ھاراقنى ۋاستە قىلىپ ئىرىشكەنلىرىڭىزقۇم ئۈستىگە سالغان ئىمارەتتەك مۇستەھكەم بولمايدۇ.
ئاخىرىدادەيدىغىنىم ،سىز ياخشى تەنھەركەتچى بولسىڭىز روھلاندۇرۇش دورىسى ئىشلەتمەي تۇرۇپمۇئالتۇن مىدالنى بوينىڭىزغا چوقۇم ئاسالايسىز

مەنبە:باغداش مۇنبىرى

نونى

بۇ قۇرلار ماڭا يارىدى:
بەدىنىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى كۈچلۈك بولسا ھەرقانداق كىسەل بىزنى بوزەك قىلالمايدۇ،روھىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى كۈچلۈك بولسا ھەرقانداق يامان ئىللەتلەردىن يىراق تۇرالايمىز.دىمەك بىزنىڭ روھىمىزنىڭ ئىممۇنىت كۈچى ئاجىزلىغان.ئىتىقات،ئەخلاق...دىگەندەك روھى قالقانلار روھىمىزدىكى پاسىبانلىق ئورنىنى يوقاتقان،بۇنى ئەڭ ياخشىسى ئۆزىمىزدىن،ئۆزىمىزنىڭ چىركىن روھىمىزدىن كۆرسەكبولىدۇ.

tarhanbag

ئىنتايىن ياخشى مۇلاھىزە قىپسىز. سەنئەتكارلىرىمىز ھاراق توغرىسىدا نۇرغۇن ئىبرەتلىك سەھنە ئەسەرلىرىنى ئوينىدى. بىراق بىزنىڭ كىشىلىرىمىز ئۇنىڭدىكى مەخسەتنى چۈشۈنۈپ تۇرسىمۇ، دەل شۇ ئەسەرلەردىكى بەزى كەلىمىلەردىن باشقىلارنى زورلاش ئۈچۈن  پايدىلىنىۋاتىدۇ. «توۋا!»،«توۋا!»،«توۋا!»،

يەنى: «ئىچمىسەڭ،چەكمىسەڭ،قىزلارغا كۆز قىرىڭنى سالمىساڭ،بۇ دۇنياغا نىمە بار دەپ كەلدىڭ»، «ئەتىدىن باشلاپ توۋا قىلىمەن» ....... دىگەندەك