ھازىرقى بالىلار كارامەت

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت
ئەزىز نەسىن
تەرجىمە قىلغۇچى: توختى ھاجى تىللا


بۇ ئەسەرنى مەن بالىلار ئۈچۈنلا ئەمەس، ئاتا-ئانىلار بىلەن ئوقۇتقۇچىلار ئۈچۈنمۇ يازدىم.
-ئەزىز نەسىن

كىرىش سۆز


ئوقۇرمەنلىرىمىزگە تونۇش بولغان مەشھۇر تۈرك يازغۇچىسى ئەزىز نەسىن ئۆزىنىڭ يېرىم ئەسىرلىك يېزىقچىلىق ھاياتىدا ئىجاد قىلغان 110 پارچە كىتابى ئىچىدە بالىلارغىمۇ ئالاھىدە ئورۇن بەرگەن. "ھازىرقى بالىلار كارامەت" ناملىق بۇ ئەسەر ئەنە شۇلارنىڭ بىرى.
ئەزىز نەسىن بۇ ئەسىرىنىڭ 28-نەشرى مۇناسىۋىتى بىلەن بالىلارغا يازغان مەكتۇبىدا: ھەممىڭلارنى ئۆز بالىلىرىمدەك سۆيىمەن. پۈتۈن سۆيگۈلەرگە ئوخشاش بۇ سۆيگۈدىمۇ شەخسىيەتچىلىكىمىز بار. چۈنكى بىز ياشانغانلار سىلەرنىڭ ھاياتىڭلاردا ياشايمىز، ئۆمۈر سۈرىمىز، دەپ ئويلايمىز ۋە شۇنداق بولۇشىغا ئىشىنىمىز. يالغۇز ئۆز بالىلىرىمنى ۋە تۈرك بالىلىرىنىلا ئەمەس، ئامېرىكا، رۇس، نېمىس، ئەرمەن، جۇڭگۇ، سىگان... ۋە دۇنيادىكى پۈتۈن بالىلارنى سۆيىمەن" دەيدۇ. ئۇ ئۆز ئەسىرىدە، بالىلارغا بولغان تولۇپ-تاشقان قىزغىن مېھىر-مۇھەببىتى بىلەن چوڭلارنىڭ ئىچكى دۇنياسىنى، سۆزى بىلەن ھەرىكىتى بىر بولماسلىقلىرىنى، يالغانچىلىقلىرىنى، شەخسىيەتچىلىكلىرىنى، جەمئىيەتتىكى ناھەقچىلىكلەرنى، تەلىم-تەربىيە سورۇنلىرىدىكى بىمەنىلىكلەرنى بالىلار نەزىرى بىلەن كۆزىتىپ بايان قىلغان. ئاپتور ئۆزى ئېيتقىنىدەك، بۇ ئەسەر "بالىلار ئۈچۈنلا ئەمەس، ئاتا-ئانىلار ۋە ئوقۇتقۇچىلار ئۈچۈنمۇ" يېزىلغان. بۇ ئەسەردە بالىلارنىڭ نەزىرىدە چوڭلارنىڭ قانداق كۆرۈنىدىغانلىقى ھېكايە قىلىنىپ، بالىلار ئاتا-ئانىلىرىنى، ئوقۇتقۇچىلىرىنى ۋە چوڭلارنى تەنقىد قىلىدۇ. شۇنىڭدەك بۇ ئەسەر بالىلار تەربىيسىدىكى خاتالىقلارنى، بالىلارنىڭ چوڭلار ئالدىدىكى مەجبۇرىيەتلىرىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ ۋە ئۇلارنىڭ ھوقۇقلىرىنى قوغدايدۇ.
بالىلار ئۈچۈن ئەسەر يازغان ھەممە يازغۇچىلاردەك، ئەزىز نەسىنمۇ بۇ ئەسىرىدە بالىلارغا نەسىھەتلەر قىلغان. ھالبۇكى، بۇ بالىلارغا خىيالىي نەرسىلەرنى بېرىشنىڭ ئورنىغا، رېئال تۇرمۇشتىكى ئىشلارنى ئۇلارنىڭ نەزىرى بىلەن ئەكس ئەتتۈرگەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە، بۇنى دىققەتنى جەلپ قىلىدىغان ھەزىل ۋە تەنقىدلەر بىلەن ئىپادىلىگەن. بۇ ئەسەر ئاتا-ئانىلارنى، ئوقۇتقۇچىلارنى كۈلكىلىك ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويمايلا قالماستىن، بەلكى يەنە مەشھۇر ھەجۋىيچى تودوردىنوۋنىڭ "ھەزىل دۇنيايىمىزنى كۈلكىگە قېلىشتىن قۇتۇلدۇرىدۇ" دېگىنىدەك، تەلىم-تەربىيدىكى يېتەرسىزلىكلەرنى كۆرسىتىپ بېرىش بىلەن بىللە، جەمئىيەتنى كۈلكىلىك ئەھۋالغا چۈشۈپ قېلىشتىن قۇتۇلدۇرىدۇ.
بۇ ئەسەردىكى ۋەقەلىكلەر زەينەب بىلەن ئەخمەت ئىسىملىك ئىككى ساۋاقداشنىڭ بىر-بىرىگە يېزىشقان خەتلىرىدىن تەركىب تاپقان. ئۇلار دەسلەپتە ئىستانبۇلدىكى بىر باشلانغۇچ مەكتەپتە تۆت يىل بىر سىنىپتا ئوقۇغان، كېيىن زەينەپنىڭ ئائىلىسى ئەنقەرەگە كۆچۈپ كەتكەندە، دوستلۇقنى مەكتۇب ئارقىلىق داۋاملاشتۇرغان.
بۇ ئەسەردە، بالىلارنىڭ نەزىرىدە چوڭلارنىڭ قانداق كۆرۈنىدىغانلىقى سۆزلىنىدۇ؛بالىلار ئاتا-ئانىلىرىنى، ئوقۇتقۇچىلىرىنى ۋە چوڭلارنى تەنقىدلەيدۇ؛بۇ ئەسەر بالا تەربىيىسىدە زۆرۈر دەپ قارالغان، دەۋرىمىزدە يولغا قويۇلۇۋاتقان بىر يۈرۈش قىممەت قاراشلىرىنىڭ خاتالىقىنى چۈشەندۈرىدۇ؛بۇ ئەسەر بالىلارنىڭ چوڭلار ئالدىدىكى ھوقۇقلىرىنى ۋە ئۆزلىرىنى قوغدايدۇ.

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (01)



بىرىنچى مەكتۇب

ساۋاقدىشىم ئەخمەت:
سەن بىلەن داۋاملىق خەت يېزىشىپ تۇرۇشقا ۋەدىلەشكەندە، سەن ماڭا ئىشەنمەي "ئەنقەرەگە بارغاندا يېڭى دوستلارنى تېپىۋالارسەن، بىزنى ئۇنتۇپ كېتەرسەن زەينەپ" دېگەندىڭ. مانا، سىلەرنى زادى ئۇنتۇمىدىم، ۋەدەمدە تۇردۇم.
ئەنقەرەدىكى ئۆيىمىزگە ئورۇنلاشقىنىمىزغا بىر ھەپتە بولدى. ساڭا بالدۇرراق خەت يازالمىدىم. چۈنكى، بۇيەردە مەكتەپكە يېڭى يېزىلدىم. يېڭى ئۆيىمىزنىڭ ئادرېسىنى دادامدىن تۈنۈگۈن سوراپ، بۈگۈن بىرىنچى بولۇپ ساڭا بۇ خەتنىيازدىم.
ئوقۇش مەۋسۇمى ئوتتۇرىسىدا ئىستانبۇلدىكى مەكتىپىمدىن زادى ئايرىلغۇم يوق ئىدى، تۆت يىلدىن ئارتۇق بىر سىنىپتا ئوقۇغان ساۋاقداشلىرىمدىنمۇ ئايرىلغۇم كەلمەيتى، بىراق دادامنىڭ يېڭى خىزمىتى ئەنقەرەدە بولۇپ قالدى. ئىستانبۇلدىكى ۋاقتىمدا مەن ساڭا ئېيتقان دادامنىڭ يېقىن دوستلىرى ئۇنى بۇ يەردە ناھايىتى ياخشى بىر ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇپ قويدى. دادام ئۈچ دوستى بىلەن بىللە بىر شىركەتتە ئىشلەۋاتىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئۇلار بىلەن بىر بىنادا ئولتۇرىمىز. دادامنىڭ دوستلىرى دادامغا ھەم ئەنقەرەدىن ئىش تېپىپ بەردى ھەم ئۆزلىرى ئولتۇرىدىغان بىنادىن ئۆي تېپىپ بەردى. دادامنىڭ ئۈچىلى دوستىنىڭ بالىلىرى بار، ئىككىمىز بىر سىنىپتا ئوقۇيمىز. ئىنىم مەتىن يېڭى مەكتىپى بىلەن يېڭى ساۋاقداشلىرىغا تېخى كۆنەلمىدى. مەن بۇ يەرنى زادى يات كۆرمىدىم.
بىز بىر-بىرىمىزگە بېشىمىزدىن ئۆتكەن مۇھىم ۋەقەلەرنى يېزىشقا ۋەدىلەشكەنىدۇق. يېڭى ئۆيگە كۆچۈش، يېڭى مەكتەپكە كىرىش، يېڭى ساۋاقداشلار بىلەن تونۇشۇش خېلىلا مۇھىم ئىش ئىكەن. ھازىرچە بۇلاردىن باشقا يېزىشقا ئەرزىيدىغان مۇھىم ئىش چىقمىدى. ئىستانبۇلدىكى ساۋاقداشلىرىمنى بەكمۇ سېغىندىم. سىلەر بىلەن بەلكىم قەيەردە قاچاندۇ كۆرۈشۈپ قالارمىز.
سېنىڭمۇ ۋەدەڭدە تۇرۇپ خەت يېزىشىڭنى ئۈمىد قىلىمەن. ھەممە ساۋاقداشلارغا سالام يوللايمەن، ھەممىڭلارغا مۇۋەپپەقىيەتلەرنى تىلەيمەن.
ساۋاقدىشىڭ: زەينەپ يالقىر
1963- يىلى 12- نويابىر، ئەنقەرە

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (02)



ئامېرىكىنى بىنا قىلغان مىمار

قەدىرلىك ساۋاقدىشىم زەينەپ:
خېتىڭنى تاپشۇرۇۋېلىپ ئىنتايىن خۇشال بولدۇم. ساڭا سالامەتلىك تىلەيمەن. راستىنلا ئەنقەرەدىكى مەكتەپكە بېرىپلا بىزنى ئۇنتۇدى، دەپ ئويلىغانىدىم. خېتىڭنى سىنىپتىكى پۈتۈن ساۋاقداشلارغا ئوقۇپ بەردىم، ھەممىسى خۇشال بولۇشتى ۋە ساڭا سالام يوللاشتى.
مەنمۇ بەرگەن ۋەدەمدە تۇرۇپ، بۇ يەردىكى مۇھىم ۋەقەلەرنى ساڭا يېزىپ تۇرىمەن. سەن بۇ يەردىن كېتىپ بىر-ئىككى كۈندىن كېيىن ئۇنتۇلغۇسىز بىر ئىش بولدى، بۇ خېتىمدە شۇنى يازماقچىمەن.
بىر كۈنى ئەتىگەندە مۇئەللىمىمىز مەكتەپكە مۇپەتتىشلەر كېلىدىغانلىقىنى ئېيتتى. ئۇ ئىنتايىن جىددىيلىشىپ كەتكەنىدى، بىز تېخىمۇ جىددىيلىشىپ كەتتۇق.
ئۇكۈنى مۇپەتتىشلەرنىڭ بۇ يەرگە يېقىن باشقا مەكتەپلەرگىمۇ كەلگەنلىكىنى ئۇقتۇق. ئۇ مەكتەپلەردىكى ساۋاقداشلىرىمىزدىن مۇپەتتىشلەرنىڭ قانداق قىلغانلىقىنى سورىدۇق. ئۇلارنىڭ ئېيتىشىچە، مۇپەتتىشلەر كىرگەنلىكى سىنىپتا ئوقۇتقۇچىغا: "بىر ھېساب سوئالى يازغۇزۇڭ-دە، ئۇنى ئوقۇغۇچىلىرىڭىز ئىشلىسۇن" دەپتۇ، كېيىن يەنە ئوقۇغۇچىلارغا بىر شېئىر يازغۇزۇشنى ئېيتىپتۇ. ئوقۇغۇچىلارنىڭ يازغانلىرىنى كۆزدىن كەچۈرۈپتۇ. ئۇنىڭدىن كېيىن بىر نەچچە ئوقۇغۇچىدىن ئوخشاش سوئال سوراپتۇ. سورىغان سوئاللىرى مۇنداق ئىكەن: "ئامېرىكا قايسى يىلى تېپىلغان؟"، "سىز ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان كىشى كىم؟"، "ئىستانبۇلنى كىم ئازاد قىلغان؟"، "سۇلايمانىيە مەسچىتىنى كىم بىنا قىلغان؟"
مۇئەللىمىمىز بىرگە يېڭى دەپتەر ئالدۇرۇپ، دوسكىغا ناھايىتى تەس بىر ھېساب سوئالى بىلەن جاۋابىنى يازغاندىن كېيىن:
- بۇنى دەپتىرىڭلارغا ئەينى بويىچە كۆچۈرىۋېلىڭلار!-دېدى.
ھېسابنى كۆچۈرۈپ بولغاندىن كېيىن شۇ دەپتىرىمىزگە شېئىرنىمۇ يازدۇق. كېين مۇئەللىمىمىز دەپتەرلىرىمىزگە قاراپ چىقىپ، توغرا يازغان- يازمىغانلىقىمىزنى تەكشۈردى ۋە خاتا يېزىلغانلارنى تۈزەتتى، ئاندىن بىزگە:
- بالىلار، مۇپەتتىش سىنىپىمىزغا كىرسە، مەن سىلەرگە مۇشۇ ھېساب بىلەن شېئىرنى يازغۇزىمەن جۇمۇ... - دەپ بولۇپ، ئارقىدىن يەنە،- ئەمدى بەزى سوئاللارنىڭ جاۋابلىرىنى تېپىڭلار، مۇپەتتىش بىرىڭلارنى تۇرغۇزۇپ سورىسا، ئاپتوماتتەك تېز جاۋاب بېرىڭلار،- دېدى.
ئاندىن بىزگە سوئاللار بىلەن جاۋابلىرىنى يادلاتتى.
- ئامېرىكا قايسى يىلى تېپىلغان؟
ھەممىمىز بىر ئېغىزدىن ۋارقىراشتۇق:
- 1492-يىلى.
دۇنيادا ھەممىدىن كىمنى ياخشى كۆرىسىز؟
بۇ سوئالغا ھەر كىم باشقىچە جاۋاب بېرىدىغانلىقى ئۈچۈن،سىنىپتا ۋاراڭ-چۇرۇڭ كۆتىرىلدى. بەزىلىرىمىز: "ئاتا تۈركنى" دېسەك، بەزىلىرىمىز: "ئانامنى" ياكى "دادامنى" دەپ ۋارقىرايتتۇق.
ئاندىن ئوقۇتقۇچىمىز ئۈچىنچى سوئالنى سورىدى:
- ئىستانبۇلنى كىم ئازاد قىلغان؟
غاچچىدە جاۋاب قايتۇردۇق:
- پاتىخ سۇلتان مەھمەت.
- سۇلايمانىيە مەسچىتىنى كىم بىنا قىلغان؟
مۇئەللىمىمىز سوئالنى ئاياغلاشتۇرمايلا، يادلىۋالغان جاۋابنى ھەممەيلەن بىردەك ۋارقىرىدۇق:
- مىمار سىنان...
ئىككى كۈن پۈتۈنلەي مۇشۇ سوئاللار بىلەن جاۋابلارنى يادلىدۇق. مۇئەللىمىمىز پات-پات: "ھەرگىز ئۇنتۇپ قالماڭلار-ھە!" دەپ تۇراتتى.
مەن ئىچىمدە جاۋابلارنى بىر-بىرىنىڭ كەينىگە تىزىۋالغانىدىم: "1492، دادام، پاتىخ سۇلتان مەھمەت، مىمار سىنان، 1492، دادام، پاتىخ سۇلتان مەھمەت، مىمار سىنان، 1492، دادام ..."
شۇنداق ئادەتلىنىپ كەتتىمكى، قەيەردە بولسام، ئىختىيارسىز ھالدا ئىچىمدە بۇ جاۋابلارنى ئۆز تەرتىپى بويىچە يادلاپ تۇراتتىم.
بىر كۈنى ئەتىگەندە، دادام:
بىر يېرىڭ ئاغرىمدۇ نېمە؟- دەپ سورىدى.
- ياق،- دېدىم.
- كېچىچە "1492، دادام، پاتىخ سۇلتان مەھمەت، مىمار سىنان ..." دەپ جۆيلۈپ چىقتىڭ. قىزىتمىسى ئۆرلەپ قالغان ئوخشايدۇ دەپتىمەن تېخى.
ئۇ كۈنى بىرىنچى سائەت دەرستە مۇپەتتىش سىنىپىمىزغا كىردى. خەۋىرىڭ بار، مەن بىر ئىشلارغا ئانچە جىددىيلىشىپ كەتمەيتتىم، لېكىن ئۇ كۈنى نېمىشقىدۇر ئىنتايىن جىددىيلىشىپ تىترەپ كەتتىم. ئېھتىمال، مۇئەللىمنىڭ جىددىيلىشىشى ماڭا يۇققان بولسا كېرەك، چۈنكى ئۇنىڭ قوللىرىنىڭ تىتىرەۋاتقانلىقىنى كۆرگەنىدىم.
- ئوقۇغۇچىلىرىڭىزغا بىر شېئىر يازغۇزۇڭ،- دېدى مۇپەتتىش.
بۇنىڭ بىلەن مۇئەللىمىمىز بىزگە:
- يېزىڭلار!- دېدى.
ئۇ ئۆتكەندە دەپتەرلىرىمىزگە يازغۇزغان شېئىرنى ئوقۇشقا باشلىدى. شېئىر ئالدىنئالا دەپتىرىمىزگە يېزىقلىق ئىدى. ساۋاقداشلارنىڭ كۆپچىلىكى ئۇنى يازماستىن، قوللىرىنى يېزىۋاتقاندەك ھەرىكەتلەندۈرەتتى.
مۇئەللىم شېئىرنى ئوقۇپ تاماملىدى. مۇپەتتىش دەپتەرلىرىمىزگە تەكرار-تەكرار قاراپ، ھېچقايسىمىزنىڭكىدىن ئىملا خاتالىقى تاپالمىدى. ئاندىن مۇئەللىمىمىزگە:
- سىزگە رەھمەت ئېيتىمەن. ئوقۇغۇچىلىرىڭىزنى ناھايىتى ياخشى ئوقۇتۇپسىز...- دېدى.
سول يېنىمدا ئولتۇرغان چىنگىز دەپتىرىگە قارىمىغانىدى.
- دەپتىرىڭىزنى كۆرۈپ باقاي،- دېدى مۇپەتتىش.
چىنگىر دەپتىرىنى ئۇزاتتى.
- بۇ نېمە؟
- شېئىر.
مۇپەتتىش" "بۇ قانداق شېئىر؟" دەپ ۋارقىرىغاندا، مەن ئۇنىڭ دەپتىرىگە كۆزۈمنىڭ قۇيرۇقىدا قارىدىم. چىنگىز جىددىيلىشىپ كەتكەنلىكتىن خاتالىشىپ، شېئىر يېزىقلىق بەتنى ئاچتىم دەپ، ئالدىنئالا ھېساب سوئالىنى يېزىۋالغان بەتنى ئېچىۋاپتىكەن.
چىنگىز شېئىر يېزىۋالغان يەنە بىر بەتنى ئاچقىلى ئاز قالغانىدى، مۇپەتتىشنىڭ كەينىدە تۇرغان مۇئەللىم قولى، كۆزى بىلەن شەرەتلەرنى قىلغاندا، چىنگىز ئەھۋالنى چۈشىنىپ:
- شېئىرنى يازالمىدىم...- دېدى.
مۇئەللىم يەنە قولى بىلەن چىنگىزنى شەرەت قىلىۋاتقاندا، مۇپەتتىش بىردىن كەينىگە بۇرۇلۇپ:
- ئەمدى بىر ھېساب سوئالى يازغۇزۇڭ، ئىشلەپ باقسۇن،- دېدى.
مۇئەللىمنىڭ يۈزى پەرەڭدەك قىزىرىپ كەتتى.
بىز مۇپەتتىشنى ئاۋۋال ھېساب ئىشلىتىدۇ، ئاندى شېئىر يازغۇزىدۇ، دەپ ئويلىغان ھەم شۇنداق دەپ ئاڭلىغانىدۇق. بىراق، مۇپەتتىش سوئال تەرتىپىنى ئۆزگەرتىۋەتكەچكە، چىنگىز ھاڭ-تاڭ بولۇپ قالغانىدى.
چىنگىزنىڭ دەپتىرى مۇپەتتىشنىڭ قولىدا ئىدى. شۇڭا، مۇئەللىم بۇرۇنقىدىن باشقا بىر ھېساب سوئالى يازغۇزدى. مېنىڭ ھېسابتىن دائىم يز نومۇر ئالىدىغانلىقىمنى بىلىسەن. بۇ قېتىم شۇنداق ھودۇقتۇقكى، ھېسابنى مەنمۇ ئىشلىيەلمىدىم. دەپتەرلىرىمىزنى كۆرگەن مۇپەتتىشنىڭ تەرى تۈرۈلۈپ كەتتى. مۇئەللىمىمىز ئىنتايىن خىجالەت بولدى. ئىچىمدە" "ئىھ، جاۋاب بېرىۋەتسەم..." دەيتتىم. مەن مۇئەللىمىمىزنىڭ يۈزىنى يورۇق قىلماقچىدىم. ئىچىمدە يەنە: "1492، دادام، پاتىخ سۇلتان مەھمەت، مىمار سىنان..." دەپ يادلايتتىم.
گويا كۆڭلۈمدىن كەچكەنلەرنى ئاڭلاپ قالغاندەك، مۇپەتتىش ماڭا قاراپ:
- سەن تۇر!- دېدى.
خۇشاللىقتا سەكرەپ تۇردۇم. كېيىن ماڭا ساۋاقداشلىرىمنىڭ ئېىتىشىغا قارىغاندا، مۇپەتتىش مەندىن:
- قانچە ياشقا كىردىڭ؟- دەپ سوراپتىكەن، مەن جىددىيلىشىپ كەتكەنلىكىمدىن، سوئالنى ئاڭلىمايلا، ئامېرىكىنىڭ تېپىلىشىنى سوراۋاتىدۇ، دەپ ئويلاپ:
- 1492 ... دەپ ۋارقىراپتىمەن.
ھاڭ-تاڭلىقتا كۆزلىرى چەكچىيىپ كەتكەن مۇپەتتىش:
- قانچە ياشقا كىردىڭ دېدىم؟ دەپ قايتۇرۇپ سورىدى. مەنمۇ توغرا جاۋاب بەردىم دەپ ئويلاپ:
- 1492 ...- دەپ تېخىمۇ يۇقىرى ئاۋازدا ۋارقىرىدىم.
مۇپەتتىشنىڭ سوئاللارنىڭ تەرتىپىنى ئۆزگەرتىۋېتىدىغانلىقىنى زادى ئويلىماپتىكەنمەن.
مۇپەتتىش:
- ئىستانبۇلنى كىم ئازاد قىلغان؟- دەپ سوراپتىكەن، مەن يادلىۋالغان جاۋاب تەرتىپى بويىچە:
- دادام...- دەپتىمەن.
مۇپەتتىش پۇتىنى يەرگە ئۇرۇپ ۋارقىرىدى:
- ئىستانبۇلنى كىم ئازاد قىلغان دەپ سوراۋاتىمەن.
- دادام.
- سېنىڭ داداڭ كىم؟
- مىمار سىنان.
- ئاغزىڭدىن چىقىۋاتقانلارنى ئاڭلىمايۋاتامسەن، ئوغلۇم. داداڭنى سورىسام، مىمار سىنان دەۋاتىسەنغۇ...
مانا شۇ چاغدىلا مۇناسىۋەتسىز گەپ قىلىپ قويغانلىقىمنى چۈشەندىم، مۇپەتتىشنىڭ ۋارقىرىشىدىن شۇنداق قورقۇپ كەتكەنىدىمكى، ئېسىمنى يىغىۋالالماي قالدىم.
- ئەمىسە مىمار سىنان نىمە ئىش قىلغان؟
ئەمدى پۈتۈنلەي ئۆزۈمنى يوقاتقانىدىم. شۇ ھاڭ-تاڭلىقتا:
- ئىستانبۇلنى ئازاد قىلغان،- دەپ ۋارقىرىدىم.
- كىم؟
خاتا سۆزلەپ قويغانلىقىمنى تۈزىتىش ئۈچۈن:
- مىمار سۇلايمان...- دېدىم.
- ئۇنداق بولسا، سۇلايمانىيە مەسچىتىنى كىم بىنا قىلغان؟
- سۇلتان سىنان پاتىخ...
سۆزلەرنى بىر-بىرىگە ئارىلاشتۇرۇپ قويغانلىقىمنى سېزەتتىم، لېكىن ھازىر ئۆزۈمنى تۇتۇۋالالمايتتىم.
مۇپەتتىش شۇنچىلىك غەزەپلىنىپ كەتتىكى، ئاچچىقىمدا ئۇمۇ ئەقلىدىن ئېزىپ:
ئوغلۇم،- دېدى،- ئامېرىكىنى بىنا قىلغان مىمار سۇلتان مەھمەت، سۇلايمانىيە مەسچىتىنى تاپقان پاتىخ سىنان بولىدۇ.
بالىلار ئۆزلىرىنى تۇتالماي خىرىلداپ كۈلۈشكە باشلىغاندا، مۇپەتتىش ئۆزىنىڭ خاتا سۆزلەپ قويغانلىقىنى چۈشىنىپ، خاتالىقىنى تۈزەتمەكچى بولدى:
- يەنى سىنانىيە مەسچىتىنى مىمار سۇلايمان بىنا قىلغان، پاتىخنى مىمار سۇلتان مەھمەد ئازاد قىلغان دېمەكچىمەن...
ئۇ يەنە خاتا سۆزلىگىنىنى ئۇقۇپ:
- مېنىمۇ ئازدۇرۇۋەتتىڭ-دە، بالام!- دېدى.
مۇپەتتىش غەزەپ بىلەن بېشىنى سىلكىپ، ئىشىكنى "تاققىدە" يېپىپ سىنىپتىن چىقىپ كەتتى.
سىنىپنىڭ ئىچى جىمجىت بولۇپ كەتكەنىدى. بىر ھازادىن كېيىن مۇئەللىمىمىز:
- لەنەت!- دېدى.
بۇ سۆزنى ماڭىمۇ، مۇپەتتىشكىمۇ ياكى ئۆزىگىمۇ، كىمگە دېگەنلىكىنى چۈشىنەلمىدىم.
بۇ ۋەقەنىڭ مېنى قانداق بىئارام قىلغانلىقىنى ئېيتىپ بېرەلمەيمەن، ھەر بىر ئېسىمگە كەلگەندە خىجالەت بولىمەن.
ۋەدەڭ بويىچە سەنمۇ ماڭا ئۇ يەردە بولۇپ ئۆتكەنلەرنى يازغىن جۇمۇ؟ خەتلىرىڭنى كۈتىمەن. مەنمۇ ساڭا مۇۋەپپەقىيەتلەر تىلەيمەن، ساۋاقدىشىم.
ساۋاقدىشىڭ: ئەخمەت تارباي
1963-يىلى 15-نويابىر، ئىستانبۇل

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (03)



ھەممە ئاتىلار بىرىنچى


قەدىرلىك ساۋاقدىشىم ئەخمەت:
جاۋاب خېتىڭ ئۈچۈن كۆپ رەھمەت ئېيتىمەن. ماڭا ھەمىشە مۇشۇنداق ئۇزۇن خەتلەرنى يازغىن. مەنمۇ ساڭا بۇ يەردىكى ئىشلارنى ئۇزۇن-ئۇزۇن يازىمەن. خېتىڭنى ئوقۇغىنىمدا، سېنى مۇپەتتىشنىڭ ئالدىدا كۆز ئالدىمغا كەلتۈرۈپ شۇنداق كۈلدۈمكى...
ئەمدى ساڭا بۇ يەردىكى ئەھۋالنى يازاي: بىز تۆت قەۋەتلىك بىر بىنادا ئولتۇرىمىز، ھەر قەۋەتتە ئىككى ئائىلىلىك ئۆي بار، بىزنىڭ ئۆي ئىككىنچى قەۋەتتە.
بىنانىڭ كەينىدە چوڭ بىر مەيدان بار، بىراق تاشلىنىپ قالغان قۇرۇق يەر كەچقۇرۇنلىقى بىنادىكى بالىلار بىلەن بۇ يەردە ئوينايمىز. ئۆتكەتكى بىر كەچقۇرۇن بۇ يەردە ئويناۋاتاتتۇق. بالىلار ئاتىلىرىنىڭ تىرىشچانلىقىنى ماختاشتى. ھەممە بالا ئۆز ئاتىسىنى باشقىلاردىن تىرىشچان دەپ قارايتى. كىچىك بالىلار تېخىمۇ تالاش-تارتىش قىلىشاتتى. ئۈچىنچى سىنىپتا ئوقۇيدىغان ئىنىم مەتىن ھەممىدىن ئۈستۈن بولۇشقا تىرىشاتتى. ئۇ قوۋۇزلىرىنى كۆپتۈرۈپ:"مېنىڭ دادام بارغۇ، مېنىڭ دادام..." دەپ ھېچكىمگە سۆز بەرمەيتتى.
ھەقىقەتەن، دادام ئوقۇغۇچى ۋاقتىدا ناھايىتى تىرىشچان ئىكەن، ئۇ ھەمىشە بىزگە شۇنداق دەپ بېرەتتى.
مۇنازىرە تازا قىزىۋاتاتتى، مەتىن:
- مېنىڭ دادام ھەممىڭلاردىن تىرىشچان. مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان ۋاقىتتا ھەمىشە سىنىپتىن بىرىنچى بولۇپ كۆچىدىكەن... - دېدى.
دادامنىڭ ساۋاقداشلىرىدىن بىرىنىڭ بالىسى مەتىنگە:
ياق ئاداش، ئۇنداق ئەمەستۇ...- دەپ چاقچاق قىلدى. يەنە بىر بالىمۇ:
ئۇنى ساڭا كىم ئېيتتى؟- دېدى.
مەتىن مەيدىسىنى كېرىپ:
دادام ئۆزى دەپ بەردى،- دېدى. كەينىدىن قوشۇمچە قىلدى،- ئىشەنمىسەڭلار داداڭلاردىن سوراپ بېقىڭلار، داداڭلار ئېيتىپ بەرسۇن.
بىز چوڭ بالىلار بۇ مۇنازىرىگە قەتناشمىغانىدۇق. بىزنىڭ سىنىپتىكى بىر ئىنىمغا:
- يالغانچى، مېنىڭ دادام بىرىنچى ئىكەن،- دېدى
يەنە بىر بالا خورازدەك ئېتلىپ:
- ئەسلى ساڭا ئوخشاشلارنى يالغانچى دەيدۇ. مېنىڭ دادام بىر قېتىممۇ سىنىپتا ئىككىنچى بولماپتىكەن، ھەمىشە سىنىپنىڭ ئالدى ئىكەن ئاڭلىدىڭمۇ؟ - دېدى.
- پۈتۈنلەي يالغان... سېنىڭ داداڭ پو ئېتىپتۇ... ھەر يىلى سىنىپتا بىرىنچى بولدىغىنى مېنىڭ دادام...
مېنىڭ دادام ھەرگىز پو ئاتمايدۇ...
چوڭ بالىلارنىڭ مۇنازىرىگە ئارلىشىۋالغانلىقىغا ئىچىم پۇشتى. مۇنازىرە بارغانچە قىزىۋاتاتتى، ئىنىم مېنى گۇۋاھلىققا تارتتى:
- شۇنداق ئەمەسمۇ، ھەدە؟ دادام ھەمىشە بىرىنچى ئەمەسمۇ؟ بۇلارغا ئۆزۈڭ دېگىنە...
- ئەلۋەتتە شۇنداق،- دېدىم مەن.
بۇ سۆزۈم سورۇننى پۈتۈنلەي قالايمىقانلاشتۇرۇۋەتتى. مەتىننى تىنىچلاندۇرۇش ئۈچۈن:
- سەن ئۇلارغا ئۇنچە قىلىپ كەتمە. ئۇلار شۇنداق دېيىشىپ، ئۆزىنىڭ كۆڭلىنى ئۆزى خۇش قىلىشىدۇ، مەيلى ئەمەسمۇ،- دېدىم
ھەممىمىزدىن چوڭ بولغان تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇيدىغان بىر بالا بىلەرمەنلىك قىلىپ:
- بالىلار، خاتالاشتىڭلار، سېنىڭ داداڭمۇ ئەمەس،ئۇنىڭ دادىسىمۇ ئەمەس، يەنە بىرىڭنىڭ دادىسىمۇ ئەمەس، سىنىپتىكى ھەمىشە بىرىنچى بولۇپ كۆچىدىغىنى مېنىڭ دادام،- دېدى.
- پىش...- دېدى مەتىن ئۇنىڭغا.
- ھەئە پىشتۇ... بېرىپ داداڭدىن سوراپ باققىنا.
- سېنىڭ داداڭمۇ پو ئېتىپتۇ.
مۇنازىرە يېڭىدىن قىزىۋاتقانقاندا، مەتىننى قولىدىن تارتىپ ئۇ يەردىن ئېلىپ كەتتىم. بىنانىڭ پەلەمپىيىدىن چىقىپ كېتىۋاتقىنىمزدا، ئۇ:
- يالغانچىلار، قاراڭلار تېخى... مېنىڭ دادام بىرىنچىغۇ تازا!- دەپ يىغلاپ كەتتى.
ئۆيگە كىرىپ، ئۇدۇل ئاپامنىڭ ئالدىغا يۈگۈرۈپ بېرىپ:
- دادام سىنىپتا بىرىنچى ئەمەسمىش. دادام پو ئېتىپتۇدەك، - دېدى.
ئاپام خاپا بولۇپ مەتىننى ئەيىبلىدى:
- ئاغزىڭنى يۇم! ئۇ گەپنى نەدىن تاپتىڭ! ئۇنداق گەپنى قىلساڭ ئاغزىڭغا ئوت ياقىمەن.
- نېمىشقا خاپا بولىسەن، بەلكىم بىز خاتا ئاڭلىۋالغاندىمىز، يابولمىسا دادام بىلەن ئۇلار بىلەن بىر سىنىپتا ئەمەستۇ،- دېدىم مەن.
- ئۇلار سىنىپداش ئىكەنلىكىنى ئۆزلىرى ئېيتقان.
- ئەڭ ياخشىسى، ئاخشاملىققا دادام كەلگەندە ئۆزىدىن سوراپ راستىنى ئېنىقلايلى.
كۆڭلۈمگە گۇمان چۈشۈپ، مەنمۇ قىزىقىپ قالغاندىم. كەچلىك تاماقتا دادامدىن، مۇشۇ بىنادا ئولتۇرىدىغان دوستلىرى بىلەن بىر سىنىپتا ئوقۇغان-ئوقۇمىغانلىقىنى سورىدىم.
- شۇنداق، قىزىم، تۆتىمىز سىنىپداش ئىدۇق،- دېدى دادام.
دادام ئۇلارنىڭ بىرى بىلەن ئۈچ يىل، قالغان ئىككىسى بىلەن بەش يىل بىر سىنىپتا ئوقۇپتىكەن.
ئاپام، ئاغزىڭغا ئوت ياقىمەن، دەپ ئىنىمنى ئەيىبلىگەنلىكى ئۈچۈن، سوئالىمنىڭ داۋامىنى سوراشتىن ۋاز كەچتىم.
ئەتىسى، مەكتەپتە مەن بىلەن بىر پارتىدا ئولتۇرىدىغان قىزدىن دادىسىنىڭ مەكتەپتە ئوقۇغان چاغلىرىدا سىنىپتىن قانداق كۆچكەنلىكىنى سورىدىم .
- مېنىڭ دادام سىنىپلاردىن بىرىنچى بولۇپ كۆچۈپتىكەن،- دېدى ئۇ.
سۆزىمىزنى ئاڭلىغان كەينىمىزدىكى پارتىدا ئولتۇرىدىغان بىر بالىمۇ:
- مېنىڭ داداممۇ شۇنداق، مەكتەپتە ئوقۇغان چېغىدا ھەمىشە بىرىنچى ئىكەن ،- دېدى.
شۇنداق قىلىپ، قالغان بالىلارمۇ بۇ مۇنازىرىگە قاتناشتى. سىنىپ بويىچە دادىسىنىڭ مەكتەپتىكى ئەھۋالىنى بىلمەيدىغان ئۈچلا ساۋاقداش چىقتى، قالغانلىرىنىڭ ھەممىسىنىڭ دادىلىرى سىنىپتا بىرىنچى ئىكەن.
ئەخمەت، بۇ خېتىمنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن سەنمۇ داداڭدىن سوراپ باق، ئۇمۇ سىنىپىدا بىرىنچى بولۇپ كۆچكەنلىكىگە ئىشىنىمەن، چۈنكى ھەممە ئاتىلار بىرىنچى بولىدۇ.
مەن ئېيتىۋاتقان بۇ ۋەقەدىن ئىككى كۈن كېيىن ئىنىمنىڭ مۇئەللىمى ئاپامغا خەت ئەۋەتىپ ئۇنى مەكتەپكە چاقىرتتى. مۇئەللىم مەتىننىڭ دەرىستە تىرىشمايدىغانلىقىدىن ئاغرىنىپتۇ. كەچتە دادام بۇنى ئاڭلاپ مەتىنگە ئىنتايىن خاپا بولۇپ، ئۇنىڭغا ۋارقىرىدى، ئاندىن ئالدىدا ئولتۇرغۇزۇپ نەسىھەت قىلدى:
- ئوغلۇم، سەن نېمە ئۈچۈن داداڭنى دورىمىدىڭ؟ مەن پۈتۈن مەكتەپ ھاياتىمدا سىنىپتا ئەڭ تىرىشچان ئىدىم. بىر قېتىممۇ ئىككىنچى بولۇپ قالمىغان. سىنىپلاردىن پۈتۈنلەي بىرىنچى بولۇپ كۆچەتتىم. سېنىڭ بۇ قىلغىنىڭ ئەيىب ئەمەسمۇ؟ نېمىشقا دەرىسلىرىڭگە تىرىشمايسەن؟ بالا دېگەن دادىسىدىن ئۈلگە ئېلىشى كېرەك...
دادامنىڭ ئاچچىقى يانغانىدى، مەنمۇ ئۇنىڭ بوشاپ قالغانلىقىدىن غەيرەتكە كېلىپ:
- دادا، مەتىنمۇ كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئاتا بولغاندا بالىلىرىغا سىنىپلاردىن بىرىنچى بولۇپ كۆچكەنلىكىنى ئېيتار،-دېدىم.
نېمە دېمەكچى بولغانلىقىمنى چۈشەنگەن ئاپام:
- ھەي قىز.- دېدى،- ئەمدى بالا ئەمەسسەن. سېنىڭمۇ ئاغزىڭغا ئوت ياقىمەن، چوڭلار گەپ قىلىۋاتقاندا، كىچىكلەر جىم تۇرىدۇ.
مەن جىم بولۇپ قالدىم، داداممۇ زۇۋان سۈرمىدى.
ئەنقەرەگە كەلگىنىمىزدىن بېرى، يېزىشقا ئەرزىيدىغان مۇشۇ ۋەقە بېشىمدىن ئۆتتى.
پۈتۈن ساۋاقداشلارغا سالام. ساڭىمۇ مۇۋەپپەقىيەتلەرنى تىلەيمەن.
ساۋاقدىشىڭ: زەينەپ يالقىر
1963-يىلى 19-نويابىر، ئەنقەرە

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (04)
بۇرۇن ئۆگەنگىنىڭلارنى ئۇنتۇڭلار



ساۋاقدىشىم زەينەپ:
19-نويابىر كۈنى يازغان خېتىڭنى ئوقۇپ قانداق خۇش بولغىنىمنى ئىزھار قىلىپ بېرەلمەيمەن.
ساڭا ئېچىنىشلىق بىر خەۋەر يازماقچىمەن، مۇئەللىمىمىز مەكتەپتىن كەتتى، ئۇ باشقا بىر ۋىلايەتكە تەيىنلىنىپتۇ. ئۇنىڭغا بەكمۇ ئۆگىنىپ قالغانىدۇق، ئايرىلغىنىمىزغا ئېچىندۇق. مۇئەللىمىمىز كەتكەندە يىغلىغانلارمۇ بولدى. مەن يىغلاشتىن ئۆزۈمنى تەستە تۇتۇۋالدىم. لېكىن، سىنىپتىن چىقىپ كېتىدىغان چاغدا ئۆزۈمنى تۇتۇۋالالماي، چاچلىرىمنى قاماللاپ تۇرۇپ يىغلىۋەتتىم. ئالدىنقى خېتىمدە سىنىپىمىزغا مۇپەتتىش كىرگەنلىكى توغرۇلۇق يازغانىدىم. شۇ ۋەقەدىن كېيىن مۇئەللىمىمىز ماڭا ئانچە گەپ قىلماس بولۇپ قالغانىدى. ئاخىرقى كۈنى بىر نەچچە ئېغىز سۆز قىلىپ، بىزگە مۇۋەپپەقىيەتلەر تىلىدى. "كۈنلەرنىڭ بىرىدە يەنە كۆرۈشەرمىز، خەير-خوش بالىلار" دېدى.
ئۇ يېنىمدىن ئۆتكەندە بېشىمنى سىلاپ قويۇپ سىنىپتىن چىقىپ كەتتى.
يېڭى مۇئەللىمىمىز ئەر. ئۇ ئىككى سائەت بۇرۇن نېمىلەرنى ئۆگەنگەنلىكىمىزنى بىلىش ئۈچۈن، ھەممىمىزنى بىر-بىرلەپ ئورۇنلىرىمىزدىن تۇرغۇزۇپ، سوئاللارنى سوراپ، جاۋابلىرىمىزدىن قانائەتلەنمىدى.
- ئىنتايىن ئەپسۇس... ھېچ نەرسە بىلمەپسىلەر!- دېدى ئۇ.
دېمىر سىنىپ بويىچە ئەڭ تىرىشچان ئوقۇغۇچى ئىدى، ئۇنىڭ بەرگەن جاۋابلىرىغىمۇ قانائەتلەنمىدى. مېنىڭ جاۋابلىرىمدىن كېيىن بولسا: "پاھ-پاھ " دەپ، قولىنى تىزلىرىغا ئۇرۇپ كەتتى.
ئۇ تېرىككەن ھالدا بېشىنى سىلكىپ:
- سىلەرگە ھېچ نەرسە ئۆگەتمىگەنمۇ؟ دەرىسلەر بىكار ئۆتۈپ كەتكەنمۇ؟ شۇنچە ۋاقىتتىن بېرى نېمە ئوقۇدۇڭلار؟ - دەپ سوراۋەردى.
لېكىن مەن توغرا جاۋاب بەردىم، دەپ قارايتتىم.
مىنە يىغلامسىرىغان ئاۋاز بىلەن:
- مەن خاتا جاۋاب بەردىممۇ، مۇئەللىم؟- دەپ سورىدى.
- توغرا، توغرا، بىراق...- دېدى مۇئەللىم ۋە بىر ئاز تۇرۇۋېلىپ قوشۇمچە قىلدى،- يۈزەكى... ھەممىڭلارنىڭ جاۋابى يۈزەكى...
بىز ئۈنچىقمىدۇق، لېكىن ناھايىتى بىئارام بولدۇق. پەقەت كونا مۇئەللىمىمىزدىن تۆۋەن نومۇرئالىدىغان بىر-ئىككى بالىنىڭ يېڭى مۇئەللىمنىڭ بۇ سۆزىدىن خۇشال بولغانلىقى چىرايىدىن چىقىپ تۇراتتى.
- كونا مۇئەللىمىمىز بىزنى ناھايىتى ياخشى ئوقۇتقانىدى،- دېدى دېمىر ئۆزىنى تۇتۇۋالالماي. يېڭى مۇئەللىمىمىز بىر ئاز مەسخىرە ئارىلاش:
- شۇنداق ئىكەن، بەرگەن جاۋابىڭلاردىن كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ،- دېدى.
ئۇ مۇنبەرنىڭ ئالدىدا ئۇياق-بۇياققا مېڭىپ، ئاۋازىنى سىلىقلاشتۇرۇپ:
- بالىلار،- دېدى،- بۇرۇن ئۆگەنگەنلىرىڭلارنىڭ ھەممىسىنى ئۇنتۇڭلار، ئاڭلىدىڭلارمۇ؟ ھەممىنى يېڭىۋاشتىن ئۆگىنىسىلەر.
دېمىر پىكىر قىلماقچى بولۇپ قول كۆتۈردى:
- بىراق، مۇئەللىم، كىتابىمىزدا نېمە بولسا شۇنى ئۆگەندۇق.
- ھازىر مەن سىلەرگە، بورۇن ئۆگەنگەنلىرىڭلارنى ئۇنتۇڭلار، دەۋاتىمەن،- دېدى مۇئەللىم يەنە.
بىرىنچى دەرس مانا شۇنداق ئاياغلاشتى. تەنەپپۇستا ساۋاقداشلار ئىككىگە بۆلۈندى. بەزىلىرى كونا مۇئەللىمنى ياقىلىدى. راستىنى سورىساڭ مەن ئارىدا قالدىم. تەنەپپۇسلاردا 5-ب سىنىپتىكى ساۋاقداشلار بىلەن پۈتۈنلەي مۇشۇ ھەقتە سۆزلەشتۇق. ئۇلارنىڭ مۇئەللىمىمۇ مەكتىپىمىزگە يېڭى كەلگەنىدى، ئۇمۇ بىرىنچى دەرستە خۇددى بىزنىڭ مۇئەللىم دېگەندەك: "بۇرۇن ئۆگەنگەنلىرىڭلارنى ئۇنتۇڭلار" دەپتۇ.
يېڭى مۇئەللىمىمىزنىڭ بۇ پوزىتسىيىسى بەزى ساۋاقداشلارغا ياراپ كەتتى. ئۇلار بېرەر سوئالغا خاتا جاۋاب بەرگىنىدە:
- بىزگە كونا مۇئەللىمىمىز شۇنداق ئۆگەتكەن... دەيدىغان بولدى. ئۇنداق چاغلاردا مۇئەللىممۇ:
- مەنمۇ سىلەرگە بۇرۇن ئۆگەنگەنلىرىڭلارنى ئۇنتۇڭلار دېمىگەنمىدىم؟- دەپ ۋارقىرايتتى. بۇرۇن ئۆگەنگەن نەرسىلەرنى ئۇنتۇش تەس ئىكەن. بۇنى پەقەت دېمىرلا قاملاشتۇرالىدى. بۈگۈن مۇدىرىمىز سىنىپقا تارىخ دەرسىگە كىرگەنىدى. ئۇ بىزنىڭ قانداق ئۆگەنگەنلىكىمىزنى سىنىپ بېقىش ئۈچۈن دېمىرنى تۇرغۇزۇپ سورىدى:
- يېڭى زامان مەدەنىيىتى دېگەن نېمە؟
دېمىر ھېچقانداق جاۋاب بەرمىدى. مۇدىر باشقا بىر سوئال سورىدى:
- مەتبەئەنى كىم كەشىپ قىلغان؟
دېمىر يەنە جىم تۇردى. ئۇنىڭ تىرىشچان ئوقۇغۇچى ئىكەنلىكىنى بىلىدىغان مۇدىر:
- نېمە ئۈچۈن جاۋاب بەرمەيسەن ؟- دەپ سورىدى.
- ئۇنتۇدۇم، شۇڭا جاۋاب بەرمىدىم،- دېدى دېمىر.
- ئامېرىكىنىڭ تېپىلىشىنى سۆزلەپ بەر.
- ئۇنىمۇ ئۇنتۇدۇم...
ئاستا-ئاستا ئاچچىقى كەلگەن مۇدىر:
- ھەممىسىنى ئۇنتۇدۇڭمۇ، ئوغلۇم، نېمىنى بىلسەڭ شۇنى سۆزلە!- دېدى.
- ھەممىنى ئۇنتۇدۇم،- دېدى دېمىر،- بۇرۇن نېمىنى ئۆگەنگەن بولسام، ھەممىنى ئۇنتۇدۇم.
- نېمە ئۈچۈن؟
- مۇئەللىمىمىز شۇنداق دېگەن. ئۇ، كونا مۇئەللىمىڭلار ئۆگەتكەنلەرنىڭ ھەممىنى ئۇنتۇڭلار، دېدى.
مۇدىر مېنى تۇرغۇزۇپ:
- ھىندىستان دېڭىز يولىنى ئاچقان كىم؟- دەپ سورىدى. ئەستاغپۇرۇللا... ئىسمى تىلىمنىڭ ئۇچىدا تۇرىدۇ، بىراق نېمەئۈچۈندۇر ئېسىمگە ئالالمىدىم. دېمىر ئەتەي "ئۇنتۇدۇم" دېگەنىدى، مەن بولسام راستتىنلا ئۇنتۇغانىدىم.
- ئۇنتۇپ قاپتىمەن،- دېدىم مەن جاۋاب بېرىپ.
مۇدىر كۆزەينىكىنىڭ ئۈستىدىن مۇئەللىمىمىزگە قاراپ قويدى-دە، ھېچنىمە دېمەي چىقىپ كەتتى، مۇئەللىمىمىز ھېچ نەرسە كۆرمىگندەك:
- ئەمدى ياۋۇز سۇلتان سەلىمگە كېلەيلى... دەپ، كەلگەن يېرىدىن باشلاپ سۆزلەشكە باشلىدى.
تەنەپپۇستا ساۋاقداشلار دېمىرغىمۇ، ماڭىمۇ ناھايىتى ياخشى قىلغىنىمىزنى ئېيتىشتى. لېكىن، مەن ھىندىستان دېڭىز يولىنى ئاچقان كىشىنىڭ ئىسىمنى راست ئۇنتۇپ قالغانىدىم. مانا بۇ ئۇنتۇش ماڭا نېمە ئېلىپ كەلدى دېمەيسەن. بىرىنچى قېتىملىق مەكتەپ-ئائىلە ھەمكارلىقى يىغىنىدا بىر نەچچە نومۇر كونسېرت تەييارلىماقچىدۇق، مەن ئۇ كونسېرتتا ئۆزۈم يازغان بىر شېئىرنى دېكلاماتسىيە قىلاتتىم.
كونا مۇئەللىمىمىز بىزگە بىر دەرستە، قوينىڭ ناھايىتى پايدىلىق ھايۋان ئىكەنلىكىنى سۆزلەپ: "سۈت بېرىدۇ، گۆش-ياغ بېرىدۇ، يۇڭىدىن رەخىت توقۇلىدۇ، تېرىسىمۇ كۆپ ئىشقا يارايدۇ، ئۇستىخانلىرىدىنمۇ پايدىلانغىلى بولىدۇ، ماياقلىرىمۇ ئوغۇت بولىدۇ" دېگەنىدى. مەن بۇ دەرستىن كېيىن مۇنۇ شېئىرنى يازغانىدىم:
قوي
قۇيرۇقىدىن ياغ چىقار،
يېلىنىدىن سۈت چىقار.
ئۇنىڭ يۇمشاق يۇڭلىرىدىن،
سارجا توقۇپ كىيگىلى بولار.
مۆڭگۈزلىرى ساپ بولار،
گۆشى بىزگە ئوزۇق بولار.
تېرىسى ھەر ئىشقا يارار،
مايىقىمۇ ئوغۇت بولار.
ھەر ئەتىياز قوزىسى بار،
ئۇستىخىنىمۇ زايا بولماس.
...
بۇشېئىرىمنى كونا مۇئەللىمىمىزگە كۆرسەتكەنىدىم، ئۇ ماختاپ: "سەن بۇ شېئىرنى مەكتەپ-ئائىلە ھەمكارلىقى يېغىنىدا كۆرسىتىدىغان كونسېرتتا دېكلاماتسىيە قىلغىن" دېگەنىدى. مەنمۇ ناھايىتى خۇشال بولغانىدىم."قوي" ناملىق شېئىرىمنى بىر قانچە كۈن يادلىدىم. كونسېرىتتا دېكلاماتسىيە قىلغاندا ھېچقانداق نۇقسان چىقماسلىقىنى ئۈمىد قىلاتتىم. لېكىن، ئۇ كۈنلەردە كونا مۇئەللىمىمىز باشقا يەرگە يۆتكىلىپ كەتكەنىدى. يېڭى مۇئەللىمىمىز كونسېرتتا شۇنى دېكلاماتسىيە قىلىدىغانلىقىمنى ئۇقۇپ، ماڭا بۇ شېئىرنى ئوقۇتۇپ كۆردى.
- بۇ شېئىر بولمايدۇ. مەن سىلەرگە، بۇرۇن ئۆگەنگەنلىرىڭلارنى ئۇنتۇڭلار، دەپ قانچە قېتىم دېدىم؟ مەن دېگەن شېئىرنى يادلاپ، كونسېرتتا شۇنى دېكلاماتسىيە قىلىسەن،- دىدى ئۇ. ئۇ ئوقۇش كىتابىمىزدىكى "يۇرتۇم" سەرلەۋھىلىك شېئىرنى كۆرسەتتى. بۇ شېئىرنى يادلاشقا ۋاقىت قالمىغانىدى، كونسېرت ئەتە كۆرسىتىلەتتى. بۇ شېئىرنى سەنمۇ بىلىسەن، سىلەرمۇ بىز ئوقۇيدىغان ئوقۇش كىتابىنى ئوقۇيسىلەرغۇ، كىتابىڭنى ئېچىپ ئۇ شېئىرغا قاراپ باققىنا:
ئەي توپا-چاڭ باسقان پەشمەتلەر، ھەل بەرگەن يەكتەكلەر،
ئەي بىرىگە قىرىق باشاقلار، گۈل-گىياھلار، باغۇ بوستانلار
ۋە قويۇق بوي تارتقان داستانلار دىيارى ھەي!
ئەي شۇ كاتتا ئەربابلارنى يېتىشتۇرگەن ئانىنىڭ،
ئەي ئېتىكاپنىڭ، كەيپ-ساپانىڭ، ئىماننىڭ، ئېتىقادنىڭ،
ئېگىز مۇنارلىق سىنانىڭ دىيارى ھەي!
"ئەي" بىلەن باشلىنىپ،"ھەي" بىلەن ئاياغلىشىدىغان بىر شېئىر دېگىنە! مەن بۇ شېئىرنى يادلاشتا كۆپ تىرىشتىم، لېكىن ۋاقىت ناھايىتى ئاز بولغاچقا، ياخشى يادلىيالمىدىم. ئەتىسى ئەتىگەندە، مۇئەللىم:
- سەھنىگە چىقىشتىن ئىلگىرى رەپىتىس قىلىۋالايلى، شېئىرنى دېكلاماتسىيە قىلىپ باق!- دېدى. دېكلاماتسىيە قىلدىم.
- بولمايدۇ، شېئىرنى بۇنداق دېكلاماتسىيە قىلمايدۇ!- دېدى مۇئەللىم.
يەنە بىر قېتىم دېكلاماتسىيە قىلدىم، يەنە ياقتۇرمىدى.
- ئوغلۇم،- دېدى ئۇ،- شېئىر دېگەننى يولدىن ئۆتكەن ھەر بىرئادەمدىن ئادرېس سورىغاندەك دېكلاماتسىيە قىلمايدۇ. جاراڭلىق ئاۋاز بىلەن بىر پەسەيتىپ، بىر كۆتۈرىسەن، ھاياجانلىق يەرلەردە ۋارقىرايسەن. بەزى يەردە يېقىملىق پىچىرلاپ، بەزى يەردە يولۋاستەك ھۆركىرەپ ئوقۇيسەن. ئاندىن سول قولۇڭنى بېلىڭگە تىرەپ، ئوڭ مۇشتۇڭنى ئېگىز كۆتۈرىسەن. مىسرالارنىڭ ئاخىردىكى "ھەي" لەرنى دېگەندە، پۇتۇڭنى يەرگە قاتتىق ئۇرىسەن. مەن بىر قېتىم دېكلاماتسىيە قىلىپ بېرەي، شېئىرنى قانداق دېكلاماتسىيە قىلىدىغانلىقىنى كۆرۈۋېلىپ، شۇنىڭغا قاراپ دېكلاماتسىيە قىل.
مۇئەللىم شېئىرنى خۇددى ماڭا سۆزلەپ بەرگەندەك دېكلاماتسىيە قىلدى. "ئەي" دېگەندە پۇتىنى سەكرىگندەك يۇقىرى كۆتۈرۈپ، ئۆكچىسىنى يەرگە ئۇراتتى.
- مانا مۇشۇنداق... پۇتۇڭنى ماڭا ئوخشاش دۈشمەننىڭ بېشىنى چەيلىگەندەك يەرگە ئۇرىسەن...
مەنمۇ ئۇنىڭدەك دېكلاماتسىيە قىلدىم. لېكىن، بىر قولۇم بېلىمدە، بىر مۇشتۇمۇمۇم ھاۋادا ئىدى. ھالبۇكى، پۇتۇمنى "ئەي!" دەپ يەرگە ئۇرغاندا، شېئىردىن ئادىشىپ كېتەتتىم. ئۆزۈم بىلگەندەك قىلسام زادى ئاداشمايتىم. دېكلاماتسىيە قىلىشىم مۇئەللىمگە پەقەت يارىمىدى. مەن"ئەي!" دەپ ئوڭ پۇتۇمنى يەرگە ئۇرغاندا:
- تېخىمۇ تېز، تېخىمۇ قاتتىق... ئۆكچەڭنى ئۇر!- دەيتتى.ھەر قانچە تىزلىك بىلەن ئۆكچەمنى يەرگە ئۇرساممۇ، يەنىلارازى قىلالمايتتىم. ئاخىرىدا ئۇ:
- قارا، مانا مۇنداق!- دېدى-دە، "ئەي!" دەپ بىر ۋارقىراپ، پۇتىنى كۆتۈرۈپ يەرگە شۇنداق قاتتىق ئۇردىكى، سىنىپ دېرىزلىرىنىڭ ئەينەكلىرى جاراڭراپ كەتتى.
- كۆردۈڭمۇ، مانا شۇنداق. تۈرك ئوغلى پۇتىنى يەرگە ئۇرغاندا، يەرلەر تىترەپ كېتىشى كېرەك!- دېدى ئۇ،-
بىراق مۇئەللىم،- دېدىم مەن،- سىز ئاز دېگەندە يۈز كىلوگرام كېلىسىز، مەن بولسام قىرىق ئىككى كىلوگرام كېلىمەن.
ئۇنى ھەر قانچە قىلىپ رازى قىلالمىدىم. ئاخىر ئۇ ئىنتايىن خاپا بولغان ھالدا:
- "قويۇق بوي تارتقان داستانلار دىيارى ھەي!" - دەپ پۇتىنى يەرگە قاتتىق ئۇردى.
سىنىپىمىزنىڭ پوللىرى چىرىپ كەتكەنلىكىنى بىلىسەنغۇ، مۇئەللىمنىڭ پۇتى چىرىپ كەتكەن تاختاينى سۇندۇرۇپ كىرىپ كەتتى،مېنىڭ ياردىمىم بىلەن ئۇ پۇتىنى ئاران دېگەندە چىقىرىۋالدى. تۆتىنچى سىنىپ بىلەن ئۈچىنى سىنىپنىڭ مۇئەللىملىرى تاراق-تۇرۇقنى ئاڭلاپ يۈگۈرۈشۈپ كىرىپ:
- نېمە بولدى؟ نېمە بولدى؟- دېيىشىپ كەتتى. بىزنىڭ مۇئەللىم ئاقساپ سىنىپتىن چىقىپ كېتىۋېتىپ، ماڭا:
- كۆردۈڭمۇ؟، پۇتۇڭنى قانداق ئۇرىدىكەنسەن؟ يەر يېرىلىپ كەتكۈدەك ئۇرساڭ،ھەممە يەر گويا يەر تەۋرىگەندەك تىترەپ كېتىدۇ،- دېدى.
مۇئەللىم چىقىپ كەتكەندىن كېيىن، "ھەي،ھەي!" دەپ پۇتۇمنى يەرگە ئۇرۇۋېرىپ، ئۆكچەم ئېچىلىپ كېتەي دەپ قالدى. ئويۇن باشلىنىشقا ئىككى سائەت قالدى.
مەن ئۆزۈم يازغان "قوي" دېگەن شېئىرنى بىر ئاي يادلىغانىدىم. ئۇنى ئۇنتۇش مېنىڭ مەيلىم ئەمەس ئىدى."يۇرتۇم" دېگەن شېئىرىنى دېكلاماتسىيە قىلغىنىمدا، ئاغزىمغا "قوي" دېگەن شېئىر كېلىۋالاتتى. "يۇرتۇم"نى ئاز-تولا يادلىۋالغان بولساممۇ، لېكىن پۇتۇمنى يەرگە ئۇرۇش بىلەنلا، يادلىۋالغانلىرىممۇ ئېسىمدىن چىقىپ كېتەتتى. ئۆكچەمنى ئورۇشتىن مېڭەم سىلكىنىپ كەتكەنىدى. شۇ ئەسنادا ساۋاقداشلار:
- نۆۋىتىڭ كەلدى، نۆۋىتىڭ كەلدى! سەھنىگە چىق!- دەپ كەينىمدىن ئىتتىرىشتى. زالغا ئاتا-ئانىلار لىق تولغانىدى. مۇئەللىمىمىز سەھنە ئارقىسىغا كۈتۈپ تۇراتتى، شېئىر دېكلاماتسىيە قىلىدىغان ئادىشىپ قالسا، ئۇ يەردە پىچىرلاپ ئېيتتىپ بېرەتتى. سەھنىگە چىقىپ، زالدىكىلەرگە بېشىمنى ئېگىپ سالام بەردىم. لېكىن، بېشىمنى ئېگەر-ئەگمەيلا، دېكلاماتسىيە قىلىدىغان شېئىرىمنىڭ نامىنى ئۇنتۇپ قالدىم. بۇ كېلىشمەكلىككە قارا، زەينەپ، بىردىنلا "قوي" دېگەن شېئىر ئېسىمگە كېلىپ قالماسمۇ! بورۇن ئۆگەنگىنىمنى ئۇنتۇشنىڭ ئورنىغا يېڭى ئۆگەنگىنىمنى ئۇنتۇپتىمەن...
ئېچىنىشلىق ئەھۋالنى كۆز ئالدىڭغا كەلتۈر: مەن سەھنىدە زالدىكىلەرگە قاراپ، زالدىكىلەر ماڭا قاراپ، بىر-بىرىمىزگە قارىشىپلا تۇردۇق.
ھېلىمۇ ياخشى، مۇئەللىمىمىز سەھنە ئارقىسىدىن "يۇرتۇم" دەپ پىچىرلىغانىدى، مەن ئاۋازىمنىڭ بارىچە "يۇرتۇم" دەپ ۋارقىرىدىم، لېكىن كەينىدىن ھېچ نەرسە يادىمغا كەلمىدى. شېئىر ئېسىمدىن چىقىپ قاپتۇ. ئۇنداق جىمجىت تۇرىۋەگىلى بولمايدۇ-دە! ھېچبولمىسا ئەمدى ئېسىمگە كېلىپ قالار، دەپ، يەنە بىر قېتىم "يۇرتۇم" دەپ ۋارقىرىدىم. يەنە ئۈنۈم ئىچىمگە چۈشۈپ كەتتى.زالدىكىلەر گۈلدۇراس چاۋاك چالماسمۇ! تېخىمۇ ھۇدۇقۇپ كەتتىم. "يۇرتۇم" دەپ ۋارقىرىدىنىمدا ئۇلارنىڭ نېمە ئۈچۈن ئالقىشلىغىنىنى چۈشەنمىدىم. شۇ ئارىدا مۇئەللىمىمىزنىڭ پىچىرلىغىنىنى ئاڭلىدىم-دە، شۇ ھامان "ئەي..." دەپ شۇنداق يۇقىرى ئاۋاز بىلەن ۋارقىرىدىمكى، پۈتۈن ئاۋازىم تۈگەپ، ئاغزىمدىن ئىشىك غاچىرلىغاندەك ئىنچىكە ئاۋازدا بىر"ئەي..." چىقتى. يەنە بىر ئالقىش ياڭرىدى. بۇ ئالقىشتىن كېيىن پۈتۈنلەي قالايمىقان دېكلاماتسىيە قېلىۋېرىپتىمەن. كېيىن ساۋاقداشلارنىڭ ئېيتىشىغا قارىغاندا، ئۇ شېئىرنى مۇنداق دېكلاماتسىيە قىلىپتىمەن:
ئەي پەشمەتلەر توپا-چاڭلار، ئەي ھەل بەرگەن يەكتەكلەر،
ئەي قىرىققا بىر باشاقلار، گۈللەر، باغلار، داستانلار،
ۋە قويۇق بوي تارتقان بوستانلار دىيارى ھەي!
دەپ پۇتۇمنى يەرگە ئۇرغاندا،بىردىن سەكرىۋەتتىم. نېمىشقا شۇنداق قىلغىنىمنى بىلەمسەن؟ مۇئەللىمنىڭ ئالدىدىكى رەپىتىستە ئۆكچەمنى يەرگە ئورۇۋېرىپ، ئايىغىمنىڭ بىر تال مىخى چىقىپ قاپتىكەن."ھەي" دەپ پۇتۇمنى يەرگە ئۇرغاندا،ئۇ مىخنىڭ ئۇچى"گاچ" قىلىپ تاپىنىمغا كىرىپ، گويا يۈرىكىمگە پىچاق سانجىغاندەك بولۇپ كەتكەنىدى.
مانا شۇ ئاغرىق بىلەن يادلىۋالغان شېئىرنىمۇ ئۇنتۇپ كەتكەنىدىم. ئاڭلىغۇچىلار قاقاقلاپ كۈلۈشتىن ئۆزىنى توختىتالمىدى، مېنىڭ بولسا يىغلىۋەتكۈم كېلەتتى، بىر ياقتىن مۇئەللىمنىڭ دەپ بەرگىنىنى ئاڭلاي دەپ سەھنىنىڭ كەينىگە قارايتتىم. مۇئەللىم پىچىرلاپ دەپ بەرگىنىنى ئاڭلىمىغىنىم ئۈچۈن ۋارقىرىدى:
- "ھەي شۇ كاتتا ئەربابلارنى يېتىشتۈرگەن ئانىنىڭ..."
كەينىدىكى سۆزنى يەنە تاپالمىدىم.بەلكىم ئېسىمگە كېلىپ قالار دەپ، ئۇ مىسرانى قايتا-قايتا تەكرارلايتتىم. بىراق دەل"ئانىنىڭ" دېگەن يەرگە كەلگەندە، يىڭنىسى تاقىشىپ قالغان فاتېفون تەخسىسىدەك توختاپ قالاتتىم. يىغلامسىراپ چىققان تىترەك ئاۋاز بىلەن:«ئانىنىڭ... ئانىنىڭ...» دەپ تۇرغىنىمدا، يەنە بىردىنلا ھېلىقى«قوي» دېگەن شېئىرىم كاللامغا كىرىۋېلىپ، شارىلداپ دېكلاماتسىيە قىلىپ كەتمەسمەنمۇ!
ئانىنىڭ... ئانىنىڭ... ئانىنىڭ...
قۇيرۇقىدىن ياغ چىقار.
يېلىنىدىن سۈت بېرەر،
ئۇنىڭ يۇمشاق يۇڭلىرىدىن...
سەھنە ئارقىسىدا مۇئەللىم: "ئەي ئېتىكاپنىڭ... كەيپى ساپانىڭ..." دەپ پۇتلىرىنى يەرگە "گۈپ-گۈپ" ئۇراتتى. مەن مۇئەللىمدىن ئاڭلىغىنىمنىلا دەپ، كەينىدىن يەنە "قوي" شېئىرىنى دېكلاماتسىيە قىلاتتىم:
... ئېتىكاپنىڭ ھەي!
مۈڭگۈزلىرى ساپ بولار.
گۆشى بىزگە ئوزۇق بولار،
تېرىسى ھەر ئىشقا يارار،
مايىقى ئوغۇت بولار، ھەي!...
ئۆزۈمنى سەھنىدىن ئاتتىم. ئالقىشتىن گويا زال ئۆرۈلۈپ چۈشكۈدەك بولۇپ كەتتى. مۇئەللىم ئىنتايىن ئاچچىقى بىلەن:
- نېمە قىلغىنىڭ بۇ، ئەخمەت؟- دېدى.
- نېمە قىلغىنىم بولسۇن... كىشى ھەر قانچە قىلسا، بۇرۇن ئۆگەنگىنىنى بىردىنلا ئۇنتالمايدىكەن،- دېدىم.
يەنە بىر ئېغىز گەپ قىلىدىغان بولسام يىغلىۋېتەتتىم. مۇئەللىم ئىككىلىمىز ئاقساپ كېتىۋاتاتتۇق. مىق سانجىلىپ كەتمىسۇن دەپ، پۇتۇمنىڭ ئۇچىدا دەسسەپ ماڭاتتىم. كەچتە دادام:
- ئوغلۇم، تاڭ قالدۇردۇڭ. ئويۇن كۆرگۈچىلەر كۈلكىدىن باش كۆتۈرۈلمەي يەرلەردە دومىلاشتى...
- تولا كۈلۈپ كۆزلىرىمدىن ياش چىقىپ كەتتى. ھوشۇمدىن كەتكىلى تاس قالدىم،- دېدى ئاپاممۇ.
ئويۇن كۆرگۈچىلەر ئادىشىپ كەتكىنىمنى ئۇقماي، بىلىپ تۇرۇپ ئەتەي شۇنداق قىلدى، دەپ چۈشىنىپتۇدەك.
دېمەك، زەينەپ، ئاخىرقى بىر نەچچە كۈن مۇشۇنداق ۋاراڭ-چۇرۇڭ، تاراق-تۇرۇقلار بىلەن ئۆتتى.
سەن خېتىڭدە، مېنىڭ دادامنىڭ مەكتەپتە ئوقۇغان چاغلىرىدا بىرىنچى بولغان- بولمىغانلىقىغا قىزىقىدىغانلىقىڭنى يازغان ئىكەنسەن. ئەپسۇسكى، دادام سىنىپتا بىرىنچى ئەمەس، چۈنكى ئۇ مەكتەپتە ئوقۇماپتىكەن. مەكتەپتە ئوقۇغان بولسا ئىدى، ئۇمۇ ماڭا ھەممە ئاتىلاردەك سىنىپنىڭ بىرىنچىسى ئىكەنلىكىنى ئېيتقان بولاتتى...
ماڭا خۇشاللىق بەخش ئېتىدىغان خەتلىرىڭنى كۈتۈپ، ساڭا ئامانلىق تىلەيمەن.
ساۋاقدىشىڭ: ئەخمەت تارباي
1963-يىلى 15-نويابىر، ئىستانبۇل

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (05)

تىرىشقان تاپىدۇ

ساۋاقدىشىم ئەخمەت:
ماڭا ئۆتكەنكى خېتىڭدەك يەنە ئۇزۇن-ئۇزۇن خەتلەرنى يازغىن، بولامدۇ؟ ئۇزۇن دېسەم باشقىچە ئويلاپ قالما، خېتىڭنى بىر نەپەستە ئوقۇپ چىقتىم، سىنىپىمىزدىكى بىر-ئىككى ساۋاقدىشىمغىمۇ ئوقۇپ بەردىم. ئۇلار شۇنداق كۈلۈشتىكى...
بۇ يەردە ھاۋا سوغۇق بولغاچقا، تېخى بىنانىڭ باغچىسىدا ئوينىيالمىدۇق. مەكتەپتىن كېلىپلا دەرس تەكرارلايمەن، ئاپامغىمۇ ياردەملىشىمەن. ھەدەمنىڭ ئۆي ئىشلىرى بىلەن خوشى يوق، ئەتراپتىكى ئىشلار بىلەن كارى يوق، پەقەت ئاشخانىغا كىرىۋېلىپ پىرەنىك، تورت دېگەنلەرنى پىشۇرۇشنىلا بىلىدۇ، ھەدەم ئاشخانىغا بىر كىرىپ كەتتىمۇ، ئاپام بىر ھەپتىگىچە ھېچ نەرسىنىڭ قويغان يېرىدە تۇرمايدىغانلىقىدىن ئاغرىنىدۇ.
ھەدەمنىڭ ئاقلىق چېيى ئىچۈرۈلۈش ئالدىدا، تۇراتتى، كېيىن يېنىشىپ كەتتى. يېقىندىن بۇيان بىزنىڭ ئۆيدىكى ئەڭ چوڭ مەسىلە مۇشۇ بولۇپ قالدى. ئاقلىق چاينىڭ بۇزۇلۇشى ئىنىم مەتىننىڭ بىر ئېغىز سۆزى بىلەن بولدى.
كېچىلىرى يا دادامنىڭ ساۋاقداشلىرى بولغان قوشنىلىرىمىز بىزنىڭ ئۆيگە كىرىدۇ ياكى بىز ئۇلارنىڭكىگە چىقىمىز. ھەر ھەپتىدە كەم بولغاندا ئىككى قېتىم مۇشۇنداق بولىدۇ تۆت ساۋاقداش بىر يەرگە جەم بولغاندا، كۆپىنچە زەينەل بەگ توغرۇلۇق گەپ بولىدۇ. ئۇلار توختىماي زەينەل بەگدىن ئەپسۇسلىنىدۇ. زەينەل بەگ دادام بىلەن ساۋاقداشلىرى ئىشلەيدىغان كارخانىنىڭ خوجايىنى ئىكەن.
ئاپام پات-پات: «بۇ زەينەل بەگدىن ئەجەبمۇ زېرىكتىم، سىلەر قىلىشىدىغان بونىڭدىن باشقا گەپ يوقمۇ؟» دەيدۇ. لېكىن بىر ئازدىن كېيىن يەنە ئايلىنىپ شۇ گەپكە كېلىشىدۇ. زەينەل بەگنىڭ بىر قانچە كارخانىسى بار ئىكەن. ئۇ ناھايىتى باي ئىكەن، يەنە كۈندىن-كۈنىگە بېيىپ كېتىۋاتقۇدەك. بۇ زەينەل بەگ ئەسلىدە شۇنداق دۆت ئادەم ئىكەنكى، باشلانغۇچ مەكتەپنىمۇ ئاران پۈتتۈرگەنكەن.
دادمنىڭ ساۋاقداشلىرىدىن بىرى بۇ زەينەل بەگنىڭ يۇرتدىشى بولۇپ، ئۇ شۇنداق دەيدۇ: «ئۇ بىزدىن ئون ياش چوڭ ئىدى، ئۇ ئۈچىنچى سىنىپنا ئوقۇۋاتقاندا، مەن مەكتەپكە يېڭى كىرگەن. دېمەك، ئۇ ئوقۇغىلى قانچە يىل بوپتۇ... مەن باشلانغۇچنى پۈتتۈرگەندە، ئۇ تېخىچى تۆتىنچى سىنىپتا ئىدى. زەينەلنىڭ دادىسىغا دوستلىرى: "سېنىڭ ئوغلۇڭ مۇدىر بولىدۇ..." دەپ مەسخىرە قىلىشاتتى. چۈنكى، ئۇنىڭ باشلانغۇچ مەكتەپتىكى ۋاقتىدىلا بۇرۇتلىرى خەت تارتقانىدى.
بىر كۈنى، ئۇ سىنىپقا مۇپەتتىش كىرىپ، زەينەلنى مۇئەللىم، مۇئەللىمنى ئوقۇغۇچى دەپ ئويلاپ، مۇئەللىمگە:
«ئوغلۇم، پارتاڭدا ئولتۇرساڭچۇ!» دەپتىكەن.
ئۇ توغرۇلۇق داداممۇ ھەر دائىم:«ھازىر ئۇنى باشقىچە بولۇپ كەتتى دەمسەن، ھازىر ئۇنىڭدىنمۇ بەتتەر...» دەيدۇ.
ئاڭلىساڭ، بۇ زەينەل بەگ ھەققىدە ئۇلار يەنە نېمىلەرنى دېيىشىدۇ دېمەمسەن:«مەملىكىتىمىز بىر ئەسىردە يېتىشتۈرگەن ئىنتايىن كەم ئۇچرايدىغان كالۋالاردىن...»، «جاھاندا تەڭدىشى يوق گالۋاڭلار چىمپىيۇنى...» ۋەھاكازالار.
زەينەلنىڭ دادىسى ئۇنىڭغا:«سېنىڭ ئوقۇپ ئادەم بولۇشۇڭ يوق گەپ، ھېچبولمىغاندا، مېنىڭ يېنىمدا ئىشلەپ تىجارەتكە كىرىشكىن» دەيدىكەن.
شۇنداق قىلىپ، زەينەل تىجارەتكە كىرىشىپ كىتىپتىكەن، قايتا ئۇنى تىجارەتتىن قول ئۈزدۈرەلمەپتۇ. ئۇ ناھايىتى باي بوپتۇ. دېمەكچى، ئۇ ناھايىتى ھۇرۇن، بىكار تەلەپ ئادەم ئىكەن. لېكىن، چوڭ بىر ھۈنىرى بار ئىكەن، يەنە ئادەم ئىشلىتىشكە ئۇستا ئىكەن. كارخانىلىرىدا، شىركەتلەردە نۇرغۇن قۇرۇلۇش مۇتەخەسسىسلىرى،ئىنژىنېرلار، ئادۋۇكاتلار، دوختۇرلار ۋە باشقىلار ئىشلەيدىكەن.
پات-پات:«بىز ئوقۇدۇق، ئىشلىدۇق دەپ نەگە يەتتۇق... مانا زەينەل بەگنىڭ ئىشىنى قىلىۋاتىمىز» دەپ ئاغرىناتتى.
زەينەل بەگنىڭ بىلىمسىزلىكى ھەققىدە نۇرغۇن گەپلەر بار ئىدى. بىر كۈنى زەينەل بەگ مۇدىرلىرىدىن بىرىنى ۋە كاتىپىنى ئېلىپ فەلېمەنگە (*) بېرىپ، ئۇ يەردە خېلى ئۇزۇن تۇرۇپ قاپتۇ. كېيىن ئۇ يېنىدىكى مۇدىرغا:«فەلىمەن ناھايىتى ياخشى يەر ئىكەن. بۇ يەر ماڭا يارىدى. راست ماختىغۇچىلىكى بار ئىكەن، ئەمدى گوللاندىيىگە بىر بېرىپ كۆرۈپ كېلەيلى...» دەپتۇ.
بىر ساياھىتىدە، ئۇ بارغان يېرىنىڭ لەخستان(**) ئىكەنلىگىنى ئاڭلاپ بەكمۇ ھاڭ-تاڭ بوپتۇ. «ۋاي خۇدايىمەي، مەن بۇ يەرگە پولشا دەپ كەلگەنىدىم، خاتا كەپقاپتۇق. ئەمدى بېرىپ پولشانى كۆرەيلى» دەپتۇ ئۇ.
بىر كۈنى كەچتە، داداملار بىزنىڭ ئۆيدە زەينەل بەگنىڭ بىلىمسىزلىكىنى مەسخىرە قىلىشقانىدى، بىردىن مەتىن سۆزگەئارلاشتى:
- بۇنچىۋالا بىلىمسىز، تەجرىبىسىز، ھورۇن تۇرۇپ قانداق باي بوپتۇ ئەمىسە؟
- چوڭلار گەپ قىلىۋاتقاندا بالىلار قوشۇق سالسا بولمايدۇ!- دەپ مەتىننى جىم قىلدى ئاپام.
دادام ئىزاھات بېرىشكە توغرا كەلگەنلىكىنى ھېس قىلغان بولسا كېرەك:
-سېنىڭ تېخى بۇنىڭغا ئەقلىڭ يەتمەيدۇ،- دېدى.
ھەدەم مانا مۇشۇ زەينەل بەگنىڭ ئوغلىغا چاي ئىچۈرۈلمەكچى ئىدى.
سەن ھەدەمنى كۆرگەنمىدىڭ؟ ئۇ ماڭا ئوخشايدۇ، مەندىن چىرايلىق.
ئۆيدە چاي ئىچۈرۈشتىن زادى سۆز ئېچىشمىدى، ھەدەممۇ بىزگە بىر نەرسە دېمىدى. لېكىن، بىز دېيىلگەن گەپ-سۆزلەردىن چۈشەنگەندۇق. ئۆيدىكى پەۋقۇلئاددە كەيپىياتتىن بۇنى ئالدى بىلەن چۈشەنگەن مەتىن ئىدى. ئاپام بىر ئىش قىلغاندا ناخشا ئېيتقاچ قىلاتتى، ھەدەم خۇشاللىقىنى يوشۇرۇشقا تىرىشاتتى، لېكىن ھەركەتلىرىدىن چېنىپ قالاتتى. بىر كۈنى مەتىن ماڭا:
- بىلەمسەن، ھەدەمگە چاي ئىچۈرىدىكەن... دېدى.
- ياخشى گەپقۇ...- دېدىم مەنمۇ.
- لېكىن، كىملىكىنى بىلەمسەن؟
- ھە راست، كىم ئىكەن؟- دەپ سورىدىم بىلمەسكە سېلىپ.
- زەينەل بەگنىڭ ئوغلىغا.
ئۈنۇمنى چىقارمىسام، ئۇ قېيدىدى:
-ئاڭلىمامسەن، زەينەل بەگنىڭ ئوغلىغا چاي ئىچۈرىدىكەن دەۋاتىمەن.
- ئىچۈرسە نېمە بوپتۇ؟ نېمىشقا قېيدايسەن؟
- ھىم... دېمەك سەنمۇ ئۇلار تەرەپ ئىكەنسەن-دە؟
-بۇ ئىش بىلەن مېنىڭ چاتىقىم يوق.
مەتىن ئۆيدە كۆپىنچە مەن بىلەن چىقىشاتتى. ھازىر ئۇنىڭ تەرسالىقى تۇتتى:
- نېمىشقا چاتىقىڭ يوق؟ مەن خالىمايمەن. ئۇنداق نەرسە بولمايدۇ!- دەپ ۋارقىرىدى ئۇ. تېخىمۇ ھەددىدىن ئېشىپ كەتمىسۇن دەپ، ئۈنۈمنى چىقارمىدىم، ئۇ مۇنداق قوشۇمچە قىلدى:
- زەينەل بەگنى ئۇلار داۋاملىق:«ئېشەكنىڭ ئۆزى، ھايۋان دېسىمۇ بولىدۇ» دېيىشىۋاتاتتىغۇ؟ ئەمدى ھەدەمنى ئېشەكنىڭ ئۆزى دېگەن ئادەمنىڭ ئوغلىغا بېرەمدىكەن؟
- دادىسى ئۇنداق بولسا ، ئوغلىمۇ شۇنداق بولاتتىمۇ؟
- ھە... ئوغلىنىڭ قانداقلىقىنى بىلەمسەن؟ تولۇق ئوتتۇرىنى پۈتتۈرەلمەپتىكەن، دادىسى مەخسۇس ئوقۇتقۇچى تەكلىپ قىلىپ، پۇلنىڭ كۈچى بىلەن تولۇق ئوتتۇرىنى ئاران دېگەندە پۈتتۈرگۈۋاپتۇ. ئاندىن كېيىن دادىسى:«بولدى، ئوغلۇم، ئەمدى ئوقۇما، ئەقلىڭ قالايمىقانلىشىپ، ئىشقا يارىماس بولۇپ قالىسەن» دەپتۇ. يالغانمۇ؟ دادام بىلەن دوستلىرى شۇنداق دېيىشمىگەنمۇ؟
- بۇلارنى ئاپام بىلىم قالمىسۇن، مەتىن، چوڭلار بىزدىن ياخشىراق ئويلىشىدۇ،- دېدىم مەن.
مەتىن ھەم خاپا ھەم نارازى بولغان تەلەپپۇزدا:
- بىلىمەن، سەن زادى شۇلار تەرەپ... دادامغىمۇ ئاچچىقىم كېلىۋاتىدۇ،- دېدى.
- نېمىشقا؟
- نېمىشقا دەيسەنغۇ! ئۇ ئاشۇ زەينەل بەگگە قىلغان ۋەدىسىدىن ۋاز كەچمەيدۇيۇ، ئۇنىڭ قول ئاستىدا ئىشلەيدۇ... مۇنداقمۇ ئىش بولامدۇ؟
مەتىن يېنىمدىن كەتتى. ئۇنىڭ يىغلىغانلىقىنى مېنى كۆرۈپ قالمىسۇن دەپ كەتكەنلىكى ئېنىق ئىدى. چۈنكى، ئۇ ئاخىرىقى سۆزىنى قىلغاندا ئاۋازى تىترەپ چىققانىدى. شۇ كۈندىن كېيىن مەتىن بوي بەرمەيدىغان، شوخ، ناھايىتى تەرسا بىر بالا بولدى. مەكتەپتىن شىكايەتلەر كېلىشكە باشلىدى.«شوخلۇق قىلىدۇ، دەرسلەرگە تىرىشمايدۇ» دەپ، مۇئەللىمدىن خەتلەر كەينى-كەينىدىن كەلگىلى تۇردى. دادام ئەندىشىگە چۈشۈپ كۆپ نەسىھەت قىلدى، ھەتتا بىر قېتىم ئۇردى، لېكىن ھېچقايسىسى كار قىلمىدى. ئۇ مەكتەپتىن قاچىدىغان بولۇپ قالدى. ئاپام ئەتىگەندە ئۇنى مەكتەپكە ئۆزى ئاپىرىپ قويسىمۇ، كەينىدىن يەنە قېچىپ كېلەتتى. دادام ئۆيدە ئۇنىڭ بىلەن چىرايلىقچە سۆزلەشسىمۇ، بېشىنى يەردىن كۆتۈرمەي، دومسىيىپ تۇرۇۋېلىپ، گەپ قىلغىلى ئۇنىمايتتى.
بىر كۈنى مەن ئۇنىڭغا گەپ قىلماقچى ۋە ئۇنىڭ ئىچىدىكىنى بىلمەكچى بولدۇم. ئۇ ماڭا چوڭ بالىلاردەك مۇئامىلە قىلىپ:
- بۇ ئىشلارغا سېنىڭ ئەقلىڭ يەتمەيدۇ!- دېدى.
مەتىننىڭ بۇ تەرسالىقلىرى تۈپەيلىدىن ئالىلىمىزنىڭ پەركايى ئۇچتى، ئاپام پات-پات يىغلايتتى، دادامنىڭ چىرايى ھەمىشە خاپا ئىدى.
بىر كۈنى، قاراڭغۇ چۈشكەندىمۇ مەتىن ئۆيگە قايتىپ كەلمىگەنىدى، ھەممىمىز كوچىلارغا چىقىپ ئۇنى ئىزدەشكە باشلىدۇق. ئۇ بارىدىغان ھەممە يەرگە باردۇق، يوق. ئۆيگە قايتىپ كەلگىنىمىزدە دادامنىڭ دوستلىرىمۇ ئەنسىرەپ كىرىشتى. ئاپام يىغلاۋاتاتتى. مەتىننى قەيەردىن تاپقىلى بولىدىغانلىقى ھەققىدە باش قاتۇرۇپ تۇرۇشىمىزغا، ئىشىك غوڭغۇرىقى چېلىندى، ھەممەيلەن دەرھال ئىشىككە يۈگۈردۇق، مەتىن كەلگەنىدى.
ئۆيدە كەيپىيات ئىنتايىن جىددى ئىدى، لېكىن مەتىننىڭ دادامدىن قورقىدىغان ئەلپازى يوق ئىدى.
دادامنىڭ دوستلىرى بۇرۇن دادامغا:«بالىنى ئەيىبلەشتىن ھەزەر ئەيلە» دېگەچكە، داداممۇ ئۈندىمىدى ۋە ھېچ ئىش بولمىغاندەك مۇئامىلە قىلدى.
بىر ئازدىن كېيىن دادام مەتىننى ئالدىغا چاقىرىپ، يېقىملىق ئاۋاز بىلەن نەسىھەت قىلىشقا باشلىدى:
-ئوغلۇم، مەكتەپتە ئوقۇمايدىغان، دەرسلەردە تىرىشمايدىغان بالا ئادەم بولمايدۇ. كىشى قانچە كۆپ تىرىشسا، شۇنچە كۆپ تاپىدۇ، كەلگۈسىدە راھەت تۇرمۇش كەچۈرىدۇ. كىچىك ۋاقتىڭدا كۆپ تىرىشساڭ، چوڭ بولغاندا راھەت ياشايسەن...
بۇلار دادامنىڭ ھەر قېتىم قىلىدىغان نەسىھىتى ئىدى. دادامنىڭ دوستلىرىمۇ شۇنىڭغا ئوخشاش سۆزلەرنى قىلىشتى:
-ھاياتلىقتا تىرىشقان تاپىدۇ، ئوغلۇم...
-مۇۋەپپەقىيەت قازىنىشنىڭ يولى تىرىشىش، يەنە تىرىشىشتا...
بېشىنى تۆۋەن سېلىپ، خاپا چىراي، بۇتناپ تۇرغان مەتىن بىردىن بېشىنى كۆتۈرۈپ:
- تىرىشقان قانچىلىك تاپىدۇ؟- دەپ سورىدى.
- قانچە كۆپ تىرىشسا شۇنچە كۆپ تاپىدۇ.
-كۆپ تىرىشقانلار زەينەل بەگچىلىك تاپامدۇ؟
مەتىننىڭ بۇ سوئالى بىلەن بىر ھازا جىمجىتلىق ھۆكۈم سۈردى. ئۇنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقى چۈشىنىشلىك ئىدى. دادام ئاۋازىنى سىلىقلاشتۇرۇپ:
- بىزمۇ ئۆز ۋاقتىدا بالا ئىدۇق،- بىزمۇ بالىلىقنى باشتىن ئۆتكۈزگەن. لېكىن، بىز بالا ۋاقتىتلىرىمىزدا...
مەتىن دادانىڭ سۆزىنى بۆلۈپ:
- تىرىشمايدىغان تېخىمۇ كۆپ تاپىدۇ.- دېدى.
-داداڭ يالغان دەۋاتامدۇ؟- دەپ ئاۋازىنى كۆتۈردى دادام. مەتىن يىغلاشقا باشلىدى، سۆزلىرىنى ئۆكسۈشكە ئارلاشتۇرۇپ:
- توغرا ئېيتىسەن،- دېدى،- ھەر كۈنى كېچىدە زەينەل بەگنىڭ ھۇرۇن، قاپاقباش، بىلىمسىز بىر كالۋا ئىكەنلىكىنى دەيدىغان سىلەر ئەمەسمىدىڭلار؟ ئۇنىڭ زاۋۇتلىرى بار، شىركەتلىرى بار، كارخانىلىرى بار، ماگزىنلىرى بار، ماشىنلىرى بار، بىنالىرى بار... ئوغلىمۇ ئۇنىڭغا ئوخشاش ئوقۇماپتۇ...- ئۇ بىر ياقتىن يىغلاپ، بىر ياقىدىن چىگىشلەشكەن ئاۋازى بىلەن ۋارقىرايتتى،- مەن ئەمدى مەكتەپكە بارمايمەن. مەن زەينەل بەگدىنمۇ باي بولىمەن، ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ ئادەم ئىشلىتىمەن. تىرىشچان، بىلىملىك كىشىلەرنى ئىشقا ئالىمەن...
مەتىن ھۇجرىسىغا كىرىپ كەتكەچكە، سۆزلىرىنىڭ ئاخىرى ئۇ يەردىن ئاڭلىناتتى. كۆزلىرى نەملەشكەن دادام ئۇنىڭغا:
- ماقۇل، ئوغلۇم، نېمە قىلغۇڭ كەلسە شۇنى قىل... ئوقۇشنى خالىمىساڭ، مەكتەپكە بارماي قوي!- دېدى.
ئاندىن دوستلىرىغا ئاستاغىنە:
-ئۇنىڭ بىلەن تىركەشمەيلى،- دېدى.
ئاپام مەتىننى ھۇجرىسىدىن ئاچىقىپ يۈزىنى يۇغىلى ئېلىپ ماڭغاندا، دادامنىڭ بىر دوستى:
گۇناھ بىزدە،- دېدى،- بىز بالىلارنىڭ يېنىدا ھەممە گەپنى قىلىپ خاتا قىلغان. ئۇلارنىڭ يېنىدا ھەر قانداق گەپنى قىلغىلى بولمايدۇ،- دېدى.
بۇ كىشىنىڭ خوتۇنى ئېرىگە كۆز ئىشارىسى قىلىپ مېنى كۆرسەتتى.
دادامنىڭ يەنە بىر دوستى:
- ئېھتىمال بالا راست ئېيتىدىغاندۇ،- دېدى،- بىز شۇنچە يىل ئوقۇپ ئاخىردا نېمە بولدۇق!... مانا زەينەل بەگنىڭ قولىدا ئىشلەۋاتىمىزغۇ...
ئاپاممۇ، داداممۇ مەتىننىڭ بۇ تەرسالىقىنىڭ ھەدەمنى زەينەل بەگنىڭ ئوغلىغا چاي ئىچۈرۈشكە ۋەدە قىلىغانلىقتىن بولغانلىقىنى چۈشەنگەنىدى. بىر نەچچە كۈندىن كېيىن چاي ئىچۈرۈش ئۈچۈن قىلىنغان ۋەدىدىن يېنىۋېلىپ، ھەدەمنى بىر ئىشقا ئورۇنلاشتۇردى. ئۇ ھازىر ئىشلەۋاتىدۇ، ئۆيدە مۈگىدەپ ئولتۇرۇشتىن زېرىككەنىدى. دېمەك، بۇ چاي ئىچۈرۈشكە ئۇمۇ ئانچە قىزىقمايتتى. ھازىر ئۇنىڭ ئۆزىنى تېخىمۇ ئەركىن ھېس قىلىۋاتقانلىقىنى چۈشىنىمەن.
مەتىن ئىچ- باغرىدىكىنى تۆكۈپ بوشاتقان كېچىنىڭ ئەتىسى ئەتىگەندە يەنە بۇرۇنقىدەك مەكتىپىگە بېرىشقا باشلىدى. ئۇ بۇرۇنقىدىنمۇ چىقىشقاق بالا بولدى. چۈنكى، ئۇ چاي ئىچۈرۈلمەيدىغان بولغىنىغا ئۆزىنى سەۋەبكار دەپ قارايتتى. ئۇ دەرسلىرىگە بۇرۇنقىدىنمۇ تىرىشىدىغان بولدى، ئۆيدە ھەممەيلەن بىلەن ياراشتى، لېكىن قانداقتۇر مەن بىلەن ئانچە ياخشى ئەمەس. ئۇنىڭكىنى راست دەپ بەرمىگەنلىكىمگە ئاچچىقى بولسا كېرەك، ئۇ مەندىن خاپا ئىدى. ھالبۇكى مەنمۇ ئۇنىڭ تەرەپدارى ئىدىم. بىراق ئۇنىڭدەك قىلالمايتتىم- دە... ئۇنىڭ خاپىلىقىنى ئۇزۇن داۋاملىشىدۇ دەپ قارىمايمەن. بۇ خېتىمنى كەچلىك تاماقتىن كېيىن يازدىم. ئۇيقۇم كەلدى، ئەمدى ياتىمەن. ئەتە يەكشەنبە، ئاپام مەتىن ئىككىمىزنى بالىلار تىياتىرخانىسىغا ئېلىپ بارماقچى.
ئۇ يەردىكى ساۋاقداشلىرىمنىڭ ھېچقايسىسىنى ئۇنتۇمىدىم. ھەممىڭلارنى كۆپ سېغىندىم. بىللە چۈشكەن سۈرەتلىرىمىزگە قاراپ سىلەرنى ئەسلەيمەن. ھەممىڭلارغا چىن قەلبىمدىن سالام يوللايمەن، ساڭىمۇ زور مۇۋەپپىقيەتلەر تىلەيمەن.
ساۋاقدىشىڭ: زەينەپ يالقىر
1963- يىلى26- دېكابىر، ئەنقەرە
-------------
* فەلېمەن: گوللاندىيە
** لەخىستان: پولشا

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (06)



پىداكار بالىلار

ساۋاقدىشىم زەينەپ:
خېتىڭنى تاپشۇرۇۋالغىنىمغا ئىككى كۈن بولدى. شۇئان جاۋاب يازغۇم بار ئىدى، بىراق مۇئەللىمىمىز ئۆيگە كۆپ تاپشۇرۇق بەرگەچكە، ئەمدى جاۋاب يېزىۋاتىمەن.
يېڭى مۇئەللىمىمىزگىمۇ بارغانسېرى كۆنۈپ قالدۇق. مۇدىر سىنىپىمىزغا كىرگەن كۈنى دېمىرنىڭ نېمە ئىشلارنى قىلغىنىنى يازغانىدىمغۇ، شۇ ۋەقەدىن كېيىن ھەممىمىز، مۇئەللىم دېمىرغا ئاچچىقلايدۇ، دەپ ئويلىغانىدۇق، زادى ئويلىغىنىمىزدەك بولمىدى. مەنمۇ ئۇ ۋەقەدىن كېيىن ناھايىتى قورققانىدىم، ماڭىمۇ ھېچ خاپا بولغاندەك قىلمىدى.
مۇئەللىمىمىز كېيىنكى كۈنلەردە كۆپىنچە پىداكارلىق ھەققىدە سۆزلەيدىغان بولدى. ئۇ بىزگە بىر مۇنچە پىداكارلىق ھېكايىلىرىنى سۆزلەپ بەردى ۋە ھەر بىر ھېكايىسىدىن كېيىن بىزدىن: «بۇ ھېكايىدىن نېمىنى چۈشەندىڭلار؟ قانداق خۇلاسە چىقاردىڭلار؟ بۇنىڭدىن قانداق تەربىيە ئېلىش كېرەك؟» دەپ سورايتتى.
مۇئەللىمنىڭ مېنى ياخشى كۆرۈشكە باشلىغانلىقىنىڭ سەۋەبىنى بىلەمسەن؟ ئۇ سۆزلەپ بەرگەن پىداكارلىق ھېكايىلىرىدىن مەن دەل ئۇ تەلەپ قىلغان خۇلاسىلەرنى چىقارغانىدىم. ئۇنىڭ نېمە تەلەپ قىلىدىغانلىقىنى بىلىۋالغانىدىم. شۇڭا، مەن ئۇ ياقتۇرىدىغان شەكىلدە گەپ قىلاتتىم. ئۇ ماڭا ھەر قېتىم: «ئاپىرىن، ئەخمەت!» دېگەندىن كېيىن، بالىلارغا: «ئەمدى سىلەرمۇ بۇ ھېكايىدىكى بالىلاردەك پىداكار بولۇشۇڭلار كېرەك» دەيتتى.
لېكىن، بىر قېتىم سىنىپتا ئىنتايىن جىددىي بىر مۇنازىرىگە قاتناشتۇق. مەن مۇئەللىم سۆزلەپ بەرگەن ھەر بىر ھېكايىدىن مۇئەللىمنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن خۇلاسە چىقىرىشتىن زېرىكىپ كەتكەنىدىم. ئۇ كۈنى ھېكايىنى ئۆز چۈشەنچەم بويىچە چۈشەندۈرگىلى تۇردۇم.
مۇئەللىمىمىز سۆزلەپ بەرگەن پىداكارلىق ھېكايىسىنىڭ مەزمۇنى مۇنداق ئىدى: باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى بولغان بىز دېمەتلىك بىر يېزا بالىسى ئۇرۇش جەريانىدا دۈشمەن ئەسكەرلىرىنى كۆزىتىش ئۈچۈن بىر قاپاق تېرەككە چىقىدۇ. ئۇ دۈشمەنلەرنى يىراقتىن كۆرۈپ، يېزىدىكى ئەسكەرلەرنىڭ قوماندانىغا خەۋەر قىلىش ئۈچۈن يېزىغا يۈگۈرۈپ كېتىۋاتقىنىدا، دۈشمەننىڭ ئوقى تېگىپ يارىلىنىدۇ ۋە يېزىدىكى قوماندانغا خەۋەرنى يەتكۈزۈپلا، ئۇنىڭ قولىدا جان ئۈزىدۇ.
مۇئەللىم ھېكايىنى سۆزلەپ بەرگەندىن كېيىن:
- ئەخمەت، سەن بىزگە ئېيتىپ بەرگىنە، بۇ ھېكايىدىن ئالىدىغان تەربىيە نېمە؟ - دېدى.
- مۇئەللىم، - دېدىم مەن، - سىز سۆزلەپ بەرگەن بۇ ۋەقە راست بوپتىكەنمۇ ياكى بالىلار پىداكارلىق تەربىيسى ئالسۇن دەپ، چوڭلار توقۇپ چىققان ھېكايىمۇ؟
مۇئەللىم بۇ سوئالىمغا ھاڭ-تاڭ بولۇپ قالدى، چۈنكى ئۇ مەندىن بۇنداق سوئالنى كۈتمىگەنىدى. ئۇ بىردەم ئويلىنىۋالغاندىن كېيىن:
- نېمە دېمەكچىسەن؟ راست بولسۇن، توقۇپ چىقىلغان بولسۇن، بۇنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ - دېدى.
- راست ۋەقە دېيىلسە، بۇنداق بىر ۋەقەگە ئىشىنىش ناھايىتى تەس.
- نېمە ئۈچۈن؟
- دۈشمەننى كۆزىتىش ئۈچۈن 11 ياشلىق بالىدىن باشقا ئادەم چىقماپتىمۇ؟ بۇنداق بىر مۇھىم ئىش ئاخىر بېرىپ 11 ياشلىق بىر بالىغا قاپتىمۇ؟ مېنىڭ ئەقلىمگە مۇشۇنداق سوئاللار كېلىدۇ. بالىلارنىڭ ھاياتى ئۈچۈن ئۇرۇشىدىكەنۇ، بىر كىچىك بالىنى كۆزەتچىلىك قىلدۇرىدىكەن...
- ئەلۋەتتە، بۇ بىر ھېكايە، - مۇئەللىم سۆزۈمنى بۆلۈۋەتكەندىن كېيىن پۈتۈن ئوقۇغۇچىلاردىن سورىدى، - ھەممىڭلار ئەخمەتتەك ئويلامسىلەر؟
سىنىپتا «ياق، ياق، ياق...» دېگەن ئاۋازلار كۆتۈرۈلدى. چىنگىز ئورنىدىن چاچراپ تۇرۇپ:
- بىز بالىلار پىداكار بولۇشىمىز كېرەك، بۇ ھېكايە مانا شۇنى چۈشەندۈرىدۇ، - دېدى.
بۇنىڭ بىلەن ئۇ گويا مۇھىم بىر سۆز قىلغاندەك، كەينىگە بۇرۇلۇپ ماڭا قاراپ قويدى. لېكىن دېمىر:
- مەن ئەخمەتتەك ئويلايمەن، - دېدى.
مۇئەللىم ھەممەيلەندىن يەنە بىر قۇر سوراپ چىقتى.
- خوپ، سىلەرچە، ئەخمەت بىلەن دېمىر نېمە ئۈچۈن سىلەردىن باشقىچە ئويلايدۇ؟
چىنگىز يەنە ئورنىدىن چاچراپ تۇرۇپ چاڭىلدىدى:
- مۇئەللىم، ئۇلار جاۋاب پەرقلىق بولسۇن، دەپ ھەمىشە شۇنداق قىلىدۇ.
تەنەپپۇسقا قوڭغۇراق چېلىندى. مۇئەللىم:
- بۇ مەسىلىنى چۈشتىن كېيىنكى دەرستە يەنە سۆزلىشىمىز، - دېدى.
ساڭا بىر ئىشنى ئېيتايمۇ زەينەب، قوڭغۇراق چېلىنغىنىغا ئىنتايىن خۇش بولدۇم. چۈنكى، مۇئەللىمگە نېمە دېيىشنى بىلمەيتتىم. قۇرۇق سۆز قىلاتتىم. بۇ ھېكايە كۆڭلۈمگە زادى ياقمىغانلىقى راست ئىدى. راستىنى ئېيتقاندا، مۇئەللىمنىڭ ئېيتىپ بەرگىنى ھاياجانلىق بىر پىداكارلىق ھېكايىسى ئىدى. ھېكايە ھەممىمىزگە تەسىر قىلغانىدى.
چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن ساۋاقداشلار مەكتەپ باغچىسىدا دەرەخلەرنىڭ تۈۋىدە تۇرۇشۇپ كۆزەتچىلىك قىلىشقا باشلىدى. دەرەخلەرنىڭ ئۇچىلىرىدا «تاتاتات، تاتاتات...» دېيىشىپ پىلىموت ئاۋازلىرى چىقىرىپ، ئاتالمىش دۈشمەننى ئوققا تۇتۇشاتتى. باغچىدا ھەممىمىزگە يەتكۈدەك دەرەخ بولمىغانلىقى ئۈچۈن، مەن بىرىنچى قەۋەت دېرىزە تۆمۈرىدىن تامغا، ئۇ يەردىن سۇ تۇرۇبىسىغا يامىشىپ بىر قونداققا چىقىۋالدىم. مېنىڭ ئالدىمدىكى ئاكاتسىيە دەرىخىنىڭ ئۇچىدىكى چىنگىز بىلەن ھۈسەين: «كۆزەتچىلىكنى سەن قىلمايسەن، مەن قىلىمەن» دەپ تالىشىپ تۇرۇشاتتى.
- بۇ ۋەزىپە ماڭا بېرىلدى، بۇ يەر مېنىڭ يېرىم! - دەپ ۋارقىرايتتى ھۈسەين.
كېيىن تۇيۇقسىز ھۈسەيننىڭ ئاۋازىنى يەردىن ئاڭلىدىم. ئۇ دەرەخنىڭ تۈۋىدە يىغلاۋاتاتتى. ھەممىمىز يۈگۈرۈپ باردۇق، ئوقۇتقۇچىلارمۇ كېلىشتى. ئىككىنچى سىنىپنىڭ مۇئەللىمى:
- دەرەخنىڭ ئۇچىدا نېمە ئىشىڭ بار ئىدى؟ - دەپ سورىدى.
- دۈشمەنگە قارىغانىدىم...
- نەدىكى دۈشمەن؟ نېمىلەرنى دەۋاتىسەن؟ - دېدى مۇئەللىم ھاڭ-تاڭ بولۇپ.
ھۈسەيننىڭ يارىسى ئېغىر ئەمەسمىش، ئۇنىڭ بېشىنى تېڭىپ قويدى. ئۇنى دەرەخنىڭ ئۇچىدىن چىنگىزنىڭ ئىتتىرىۋەتكەنلىكىنى بىلىمەن، لېكىن ھۈسەين ئۇنى تۇتۇپ بەرمىدى. مۇئەللىملەر:
- سېنى كىم ئىتتىرىۋەتتى؟ - دەپ كەينى-كەينىدىن سوراشتى.
- ھېچكىم ئىتتىرىۋەتمىدى، پۇتۇپ تېيىلىپ كېتىپ يىقىلىپ چۈشتۈم... - دەپ تۇرۇۋالدى ھۈسەين.
ھۈسەيننىڭ مۇئامىلىسى مېنى ئىنتايىن ئويلاندۇردى. ئۇ خىياللارنىڭ تەسىرى بىلەن چۈشتىن كېيىنكى دەرستە مۇئەللىمىمىزنىڭ سوئالىغا قارىتا:
- بىر ھەرىكەت ئەگەر پىداكارلىقىمنى كۆرسىتەي، بۇنى ھەممەيلەن بىلىۋالسۇن، ئۇقۇۋالسۇن دەپ قىلىنسا، ئۇ ھالدا بۇ ھەرىكەت پىداكارلىق بولماي قالىدۇ، - دېدىم.
بۇنداق دەۋېتىپ يەنە ھۈسەيننىڭ ھەرىكىتىنى ئويلايتتىم.
مۇئەللىمىمىز ئەتىسىمۇ باشقا بىر پىداكارلىق ھېكايىسىنى سۆزلەپ بەردى. بىر كەمبەغەل بالا كېسەل ئانىسىغا دورا ئېلىش ئۈچۈن ئوغرىلىق قىلىپ تۇتۇلۇپ قالغاندا، باشقا بىر بالا جىنايەتنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان.
يەنە بىلەرمەنلىك قىلدى دېمىسۇن دەپ، ئۆز چۈشەنچەمنى ئاشكارىلىمىدىم. لېكىن، بۇ ھېكايىدە كالۋالىق پىداكارلىق ھېسابلانغانىدى.
بىزنىڭ مۇئەللىم بىلەن 5 - ب سىنىپنىڭ مۇئەللىمى بىرلىشىپ، 5 - ئا ۋە 5 - ب سىنىپ ئوقۇغۇچىلىرى ئارىسىدا پىداكارلىق ھېكايىسى سۆزلەش مۇسابىقىسى ئېلىپ باردى. بۇ مۇسابىقە مەكتەپتە چوڭ تەسر قوزغىدى. مۇئەللىمىمىز مۇسابىقىدە مېنىڭ ئۇتۇپ چىقىشىمغا چوڭ ئۈمىد باغلىغانىدى. مېنىڭ پىداكارلىق ھەققىدىكى چۈشەنچەمنى ئىپادىلەيدىغان بىر ھېكايە يازغۇم بار ئىدى. بۇ ھېكايىنى يېزىش ئۈچۈن ئۈچ كۈن ھەپىلەشتىم. ئاپام بىلەن دادامغا ئوقۇپ بەردىم. بۇرۇن يازغانلىرىمنىڭ ھەممىسىنى ياقتۇرغان داداممۇ بۇ ھېكايەمنى ياقتۇرمىدى. تاغامغا ئوقۇپ بەرسەم، ئۇمۇ ياقتۇرمىدى.
مەن يازغان پىداكارلىق توغرىسىدىكى ھېكايىنىڭ مەزمۇنى مۇنداق ئىدى: بىر بالىنىڭ ئىنىسى ئېغىر كېسەل بولۇپ قالىدۇ. بالا بۇنىڭدىن شۇنداق بىئارام بولىدۇكى، ھەر كېچە ئورنىدا يېتىپ: «ئەي خۇدا، ئىنىمنى ئۆلتۈرمەي، ئۇنىڭ ئورنىغا مېنىڭ جېنىمنى ئالغايسەن!» دەپ دۇئا قىلىدۇ. بىر كۈنى چۈشىدە يوغان بىر دىۋە كېلىپ: «پىداكارلىق تىلىكىڭ قوبۇل بولدى. ئىنىڭنىڭ ئورنىغا سېنى ئېلىپ كېتىشكە كەلدىم» دەيدۇ. بالا: «مەن پىداكارلىقىمنى كۆرسىتىش ئۈچۈن شۇنداق دېگەنىدىم، مېنى ئېلىپ كەتمە!» دەپ يىغلاپ يالۋۇرۇشقا باشلايدۇ. ئۇنىڭ ۋارقىرىشىدىن ئانىسى ئويغىنىپ كېتىپ: «بالام، سېنى قارا باستىمۇ نېمە؟ ئۈستۈڭ ئوچۇق قېلىپ قورقۇنچلۇق چۈش كۆرگەن ئوخشايسەن. كۆزۈڭنى ئاچ، بالام...» دەپ بالىنى تىنچىتىدۇ.
بۇ ھېكايە ئارقىلىق پىداكارلىق ھەققىدە نېمە چۈشەنگەنلىكىمنى چۈشەندۈرەلىدىممۇ؟ مەن ئۇلارنى پىداكارلىقنى كۆرسىتىش ئۈچۈن قىلىنغان پىداكارلىق بىلەن مەسخىرە قىلماقچى ئىدىم.
4 -، 5 - سىنىپلار كۇلۇبقا توپلاندى، ئوقۇتقۇچىلارمۇ كىرىشتى. بىزدىن ئالتە، 5 - ب سىنىپتىن بەش ئوقۇغۇچى مۇسابىقىگە قاتناشتى. ھېكايە ئوقۇش نۆۋىتى ئۈچۈن چەك تارتىلدى. مەن چەكتە سەككىزىنچى بولدۇم. مەن ھېكايەمنى ئوقۇۋېتىپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ۋە مۇدىرنىڭ چىرايىدىن ياقتۇرمىغىنىنى چۈشەندىم. لېكىن، بالىلار ھەممىدىن مېنىڭ ھېكايەمنى ئالقىشلىدى. ھېكايە ئوقۇش تاماملانغاندا، ئوقۇتقۇچىلار ھېكايىلەرنى باھالاش ئۈچۈن ئوقۇتقۇچىلار بۆلۈمىگە كىرىپ كەتتى. زالدا ۋاراڭ-چۇرۇڭ، تاراق-تۇرۇقلار باشلاندى. ساۋاقداشلار بىر-بىرىنىڭ گەدەنلىرىگە ئىنچىكە رېزىنكە رەگەتكىلەر بىلەن قەغەزلەرنى ئېتىشاتتى. ھازىر بىزنىڭ مەكتەپتە ھەممە ئوغۇل بالىلارنىڭ قولىدا مۇشۇنداق رەگەتكە بار. قەغەزدىن ياسالغان بۇ كىچىك ئوقلار كىشىنىڭ گەدىنىگە تەگسە ئاجايىب ئاغرىتاتتى... مەن زادى قارىغا تەگكۈزەلمەيمەن. تاش ئېتىشنىمۇ بىلمىگەنلىكىم ئۈچۈن، مېنى ساۋاقداشلار، تاشنى قىز بالىدەك ئاتىدۇ، دەپ مەسخىرە قىلىشىدۇ.
تۇيۇقسىز، گەدىنىمدىن ئوت چىقىپ كەتتى، خۇددى قىزىق يىڭنە سانجىلغاندەك بولۇپ كەتتىم... غەزەپلەنگەن ھالدا يېنىمدا ئولتۇرىدىغان ساۋاقدىشىمنىڭ قولىدىن رەگەتكىسىنى تارتىۋالدىم-دە، قەغەز ئوقنى قويۇپ، كىچىك رەگەتكىنىڭ ئىنچىكە رېزىنكىسىنى چىڭ تارتىپ ئاتتىم. ئاھ، زەينەب، بۇ كېلىشمەسلىكنى قارا... دەل شۇ چاغدا مۇدىر ئالدىدا، ئوقۇتقۇچىلار كەينىدە زالغا كىرىۋېتىپتىكەن، مېنىڭ ئوقۇم ئۆزۈم ئاتماقچى بولغان تەرەپنىڭ دەل ئەكسىگە ئۇچۇپ بېرىپ، «پاق» قىلىپ مۇدىرنىڭ گەدىنىگە تەگمەسمۇ! مۇدىر قولىنى گەدىنىگە قويدى، ئاندىن كۆزلىرىدىن ئوت چاقنىتىپ بىزگە قارىدى.
- كىم ئاتتى؟ كىم ئاتقان بولسا ئوتتۇرىغا چىقسۇن! - دېدى 5 - ب سىنىپنىڭ مۇئەللىمى.
بېشىمنى يەردىن كۆتۈرمەي، ئورنۇمدىن تۇراي دەۋاتاتتىم، بىزنىڭ مۇئەللىم:
- ئاتقان چىقمىسا، ھەممىڭلار جازالىنىسىلەر، ئۆيۈڭلارغا قايتۇرمايمىز! - دېدى.
مۇسابىقىمۇ، باھالانغانلارمۇ بىر ياقتا قايرىلىپ قالغانىدى. مەن ئورنۇمدىن تۇرۇپ:
- مەن ئاتتىم، - دېدىم.
مۇدىر چىرايىمغا تىكىلىپ بىر ھازا قاراپ تۇرغاندىن كېيىن:
- سەن ئاتمىدىڭ! - دېدى.
- مەن ئاتتىم.
- مەن كىشىلەرنىڭ چىرايىغا بىر قاراپلا بىلىمەن. سەن ئاتمىدىڭ... قارىساڭ جىنايەتچى ئوتتۇرىغا چىقمىدى. پۈتۈن ساۋاقداشلىرىڭنىڭ جازاغا ئۇچرايدىغانلىقىنى بىلىپ، ساۋاقداشلىرىڭنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن گۇناھنى ئۆز ئۈستۈڭگە ئالدىڭ.
لېكىن مېنىڭ زادىلا ئۇنداق نىيىتىم يوق ئىدى.
- ئەتەي قىلمىدىم، بىلمەي قىلىپ ساپتىمەن... باشقا يەرگە ئاتماقچى ئىدىم، قولۇمدىن چىقىپ كەتتى...
مۇدىر سەھنىگە چىقتى:
- مانا، - دېدى ئۇ، - پىداكارلىق دېگەن مۇشۇ. بۇ ساۋاقدىشىڭلار سىلەرگە بىر پىداكارلىق ئۈلگىسىنى كۆرسەتتى. ئۆزى ئاتمىغان بولسىمۇ، ھەممىڭلارنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن، سىلەرگىمۇ تەربىيە بولسۇن دەپ، جازانى ئۆز ئۈستىگە ئالدى. ئۇنىڭ بۇ گۈزەل ئەخلاقى ئۈچۈن ھەممىڭلارنى كەچۈرىمەن. يازغان ھېكايىسى ياخشى بولمىسىمۇ، لېكىن بۇ ئۈلگىلىك ھەرىكىتى ئۈچۈن ئۇنى مۇسابىقىدە بىرىنچى دەپ ئېلان قىلىمەن.
ئامال قانچە، زەينەب، ئۇقتۇرماقچى بولغىنىمنىڭ دەل ئەكسى بولدى. جىنايەتچى بولۇپ تۇرۇقلۇق، ھېچنېمىدىن ھېچنېمە يوق پىداكارلىق ئۈلگىسى بولۇپ قالدىم. سېنىڭچىمۇ، پىداكارلىق بىلەن ئۆزىنى كۆرسىتىش باشقا - باشقا ئىشلار ئەمەسمۇ؟
خەپ، مۇشۇ باشلانغۇچ مەكتەپنى تېزرەك پۈتتۈرسەم ئىدىم... دادام ئوقۇيالمىغانلىقى ئۈچۈن مېنى جەزمەن ئوقۇتقۇسى بار. تولۇق ئوتتۇرىنى پۈتتۈرگىنىمدىن كېيىن مېنى ئۇنىۋېرستېتتا ئوقۇتۇش ئۈچۈن چەت ئەلگە چىقىرىدىغانلىقىنى ئېيتتى. بۇ ھەقتە ئاپام بىلەن ھازىرغىچە تالاش - تارتىش قىلىشىدۇ. ئاپام، مەن ئوغلۇمغا چىدىمايمەن، دەيدۇ.
ساڭىمۇ شۇنداق تۇيۇلامدۇ، بىلمەيمەن، كۈنلەر ھېچ ئالدىغا ماڭمايۋاتقاندەك بىلىنىپ كېتىۋاتىدۇ... مەكتەپ پۈتتۈرۈش ئىمتىھانىغىچە بولغان كۈنلەرنى كۆرسىتىدىغان ياخشى بىر ۋاقىت جەدۋىلى تۈزۈۋالدىم. يەكشەنبە كۈنلىرى بىلەن دەم ئېلىش كۈنلىرىنى ھېسابلىمىغاندا، ھېچقانچە ۋاقىت قالمىدى. بىراق شۇنداقتىمۇ كۈنلەر ئالدىغا ماڭمايۋاتىدۇ. ساڭا خەيرلىك ۋە ئامانلىق تىلەيمەن.
ئەخمەت تارباي
1963-يىلى 30-نويابىر، ئەنقەرە

mamatjan74

ھازىرقى بالىلار كارامەت (07)



سەندىن زادى كۈتمىگەنىدىم


ئەخمەت:
مېنى خەت-خەۋەرسىز قويمىغىنىڭغا رەھمەت. ئۆتكەنكى خېتىڭنى ئوقۇغىنىمدا، كۈلكىلىك ۋەقەلەرنىڭ ھەممىسى سېنىڭ بېشىڭدىن ئۆتكەنمىدۇ، دەپ ئويلىدىم. ياكى ماڭا ئۇ ۋەقەلەرنى كۈلكىلىك قىلىپ يېزىۋاتامسەن؟ خەتلىرىڭنى شۇ قەدەر ياقتۇرىمەنكى، مەنمۇ ساڭا ئوخشاش يېزىشنى ئۆگىنىۋاتىمەن.
ئۆتكەن كۈنى بىزنىڭ سىنىپتىمۇ ھەممەيلەننى قاقاقلاپ كۈلدۈرۈۋەتكەن بىر ۋەقە بولدى. لېكىن، دەرستە ئەمەس، تەنەپپۇستا كۈلدۇق. بىزنى كۈلدۈرگەن بۇ ۋەقە تۈپەيلىدىن ئوقۇتقۇچىمىز ئىنتايىن خاپا بولدى.
ماڭا ئوخشاش يېزىشنى دوراپ، قىزىقارلىق بولسۇن دەپ توقۇپ چىقىپتۇ، دەپ قالما. مەن ساڭا ۋەقەنى ئۆز ئەينى بويىچە ئۇقتۇرۇشقا تىرىشىمەن.
ئالدى بىلەن ۋەقەنىڭ قەھرىمانىنى تونۇشتۇرۇۋېتەي: ئوسمان ئىسىملىك بىر ساۋاقدىشىمىز بار. ئۇ ناھايىتى تىرىشچان، بولۇپمۇ ھېسابقا ناھايىتى ئۇستا، ناھايىتى تەرتىپلىك. ئۇنىڭ قەلەم قاپچۇقىدا ھەرخىل رەڭدىكى قېرىنداشلار بار، ھەممىسىنىڭ ئۇچى ئىنچىكە ئۇچلانغان. بۇ قېرىنداشلارنىڭ ئۇچلىرى قانداقچە سۇنۇپ كەتمەيدىغانلىقىغا ھەيرانمەن. مېنىڭ قېرىنداشلىرىم ھە دېسىلا يەرگە چۈشۈپ ئۇچلىرى سۇنۇپ كېتىدۇ. قاچانلىكى بىر نەرسە يازماقچى بولسام، سومكامدىن ئۇچى سۇنمىغان قېرىنداش تاپالمايمەن. لېكىن، ھەدەمگە قارىغاندا مەن تېخى ياخشى ئىكەنمەن. ئاپامنىڭ ئېيتىپ بېرىشىچە، ھەدەم مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان چېغىدا سومكىسىدا زادى قېرىنداش تۇرمايدىكەن. سومكامدا ئۇچى سۇنۇق بولسىمۇ، ھەر ھالدا قېرىنداش بار.
ئوسماننىڭ يازمىچە تاپشۇرۇقلىرى رەڭگارەڭ سىزىقلار بىلەن رەسىمدەك بېزەلگەن، خەتلىرىنى ئۈنچە-مارجاندەك تىزىپ يازىدۇ. مۇئەللىمىمىز ھەر كۈنى دېگۈدەك بىرەر دەرىسنى يازمىچە سىناق قىلىدۇ، بۇنى ئاز دەپ، ھەر ئىككى كۈندە بىر دېگۈدەك يازمىچە تاپشۇرۇق بېرىدۇ.
سىلەرنىڭ مۇئەللىمىڭلارمۇ شۇنداق قىلامدۇ؟
بىر كۈنى ئوسمان:
- بالىلار، مۇئەللىم يازمىچە تاپشۇرۇقلىرىمىزنى زادى تەكشۈرمەمدىكىن دەپ ئويلايمەن،- دېدى.
ئالدى بىلەن مەن قارشى چىقتىم:
- تەكشۈرمەيدىغان بولسا، نېمىدەپ يازمىچە تاپشۇرۇق بەرسۇن؟
ئوسمان ماڭا قارشى چىقتى:
- تەكشۈرىدىغانلىقىغا ئىشەنمەيمەن.
- تەكشۈرمەيدىغانلىقىنى نەدىن بىلدىڭ؟- سورىدى بىر ساۋاقداش.
- چۈنكى،- دېدى ئوسمان،- ھېساب ئېنىق، مۇئەللىمىمىز ھەر كۈنى يازمىچە سىناق قىلامدۇ؟
- قىلىدۇ...- دېدۇق ھەممىمىز.
- تەخمىنەن ھەر ئىككى كۈندە بىر ئۆيگە تاپشۇرۇق بېرىۋاتامدۇ؟
- بېرىۋاتىدۇ!- دېدۇق بىز.
- ئەمدى ھېسابلاپ كۆرەيلى،- دېدى ئوسمان،- بۇ سىنىپتا 52 ئوقۇغۇچى بار، شۇنداقمۇ؟
- شۇنداق.
- دېمەك، مۇئەللىمىمىز ھەر كۈنى 52 يازمىچە سىناق قەغىزىنى ئوقۇيدۇ. يازمىچە ئۆي تاپشۇرۇقلىرىنىمۇ ئوتتۇرا ھېساب بىلەن كۈنىگە 25 تىن ھېسابلىساق، دېمەك، كۈندە 77 تاپشۇرۇق... بۇ تاپشۇرۇقلارنى مۇئەللىمىمىز ئۆيگە بارغاندا سائەت قانچىدە تەكشۈرۈشكە باشلايدۇ؟
- بۇنىڭ ساڭا نېمە مۇناسىۋىتى بار؟
- ھېسابلاپ باقايلى، بىر يازمىچە تاپشۇرۇقنى قانچە مىنۇتتا تەكشۈرۈپ بولغىلى بولىدۇ؟
ئوسماننىڭ ھېسابلىشى بويىچە، مۇئەللىمىمىز ھەر كۈنى 11 سائەت ۋاقتىنى بىزنىڭ يازمىچە تاپشۇرۇقلىرىمىزنى تەكشۈرۈشكە سەرپ قىلىشقا توغرا كېلىدىكەن، كېچىچە ئۇخلىماي تەكشۈرسىمۇ تەكشۈرۈپ بولالمايدىكەن.
بۇ ھېسابتىن كېيىن بالىلار جىم بولۇشتى. مەن پىكرىمدە چىڭ تۇرۇپ:
- ياق، تەكشۈرىدۇ...- دېدىم.
- خوپ، تەكشۈرىدۇ دەيلى،- دېدى ئوسمان،- مېنىڭچە، تاپشۇرۇقلار ئىچىدىن خالىغان بىر-ئىككىسىنىلا تەكشۈرىدۇ.
بۇ مۇنازىرىمىزدىن بىر-ئىككى كۈن كېيىن بىر قىز ساۋاقدىشىم بىرىنچى سائەت دەرستە ماڭا:
- ئوسماننىڭ دېگىنى توغرا ئوخشايدۇ،- دېدى.
ئاندىن ئۇ مۇنۇلارنى دەپ بەردى: ئۇنىڭ ئۆيى مۇئەللىمىمىزنىڭ ئۆيىگە يېقىن ئىكەن. بۈگۈن ئەتىگەن مەكتەپكە كېلىۋاتقاندا، ئالدىدا قەغەزلەر شامالدا ئۇچۇپ يۈرۈپتۇ. ئايىغىغا پۇتلاشقان قەغەزنى ئېلىپ قاراپ باقسا، ئۆزىنىڭ ئالدىنقى كۈنكى يازمىچە تاپشۇرۇقى ئىكەن. قەغەزلەرنىڭ قەيەردىن ئۇچۇپ كەلگىنىنى ئىز قوغلاپ تەكشۈرسە، مۇئەللىمنىڭ ئىشىكى ئالدىدىكى ئەخلەت ساندۇقىدىن ئۇچۇپ چىقىۋېتىپتۇ. "مانا!" دەپ پۇرلىشىپ كەتكەن تاپشۇرۇق قەغىزىنى كۆرسەتتى ئۇ.
- تاپشۇرۇقلىرىمىزنى تەكشۈرۈپ بولغاندىن كېيىن ئۇنى خاتىرە قىلىپ ساقلاپ قويمايدۇ-دە ...- دېدىم مەن.
ئوسمان ئوڭ تەرىپىمدىكى پارتىدا ئولتۇراتتى. تارىخ دەسى ئۆتۈلۈۋاتقاندا، ئۇ ماڭا:
- مۇئەللىمىمىزنىڭ يازمىچە تاپشۇرۇقلىرىمىزنى تەكشۈرىدىغان- تەكشۈرمەيدىغانلىقىنى ئاڭلىماقچىمەن،- دېدى.
- قانداق ئاڭلايسەن؟
- كېيىن ئېيتىمەن.
مۇئەللىمىمىز سورىغان سوئاللارنىڭ بىرى مۇنداق ئىدى:
"دەپتەردار، نىشانچى، بەگلەر بېگى، ئەجەمئوغلى دېگەنلەر كىملەر؟ سۇلتان ئىبراھىم دەۋرىنى سۆزلەپ بېرىڭ."
تەنەپپۇستا دەپ بەرگىنىگە قارىغاندا، ئوسمان تاپشۇرۇق سوئاللارغا باشتىكى بىر قانچە قۇرغا توغرا جاۋاپ يازغاندىن كېيىن، پادىشاھ سۇلتان ئىبراھىمغا مەكتۇپ يېزىپتۇ. ئۇ مەكتۇپنى: "ھۆرمەتلىك تەلۋە ئىبراھىم تاغا!" دەپ باشلاپتۇ. ئۇزۇن مەكتۇپنىڭ ئاخىرىدا ھېلىقى سوئاللارغا مۇنداق جاۋاب بېرىپتۇ:
"بەگلەر بېگى بوغاز ئىچىدىكى بىر پورت."
"دەپتەردار- دەپتىرى تار① كەلگەن ئادەم دېگەنلىكتۇر."
"نىشانچى بىزنىڭ سىنىپتىكى چەتىننىڭ لەقىمى. بىز ئۇنى قارىغۇ مەرگەن، دەپ مەسخىرە قىلىمىز، چۈنكى توپ ئوينىغاندا ۋوروتورغا توپ كىرگۈزىمەن دەپ، مەكتەپنىڭ پۈتۈن دېرىزە ئەينەكلىرىنى چېقىپ بولدى."
"ئەجەمئوغلى② بولسا بىزنىڭ سىنىپتىكى رىزا. چۈنكى، ئۇ كۆز باغلاش ئويۇنىنى ئۆگىنەلمىگەنلىكى ئۈچۈن ھەر ئويۇندا تاياق يەيدۇ."
ئوسمان مەكتەپ باغچىسىدا بۇلارنى دەپ بەرگەندە، ھەممىمىز قاقاقلاپ كۈلۈشۈپ كەتتۇق. لېكىن، مەن ئۇنىڭ راست شۇنداق قىلغانلىقىغا ئىشەنمەيتتىم، چاقچاق قىلىپ پوچىلىق قىلىۋاتىدۇ، دەپ ئويلاتتىم. ئەتىسى ئوسمان قورقۇشقا چۈشتى. ئۇ، مۇئەللىم يازغانلىرىمنى ئوقۇغان بولسا قانداق قىلارمەن، دەپ قورقاتتى. دەسلەپكى ئۈچ كۈن شۇنداق قورقۇپ يۈردى. مۇئەللىمدىن ھېچقانداق ئىنكاس چىقمىغاندىن كېيىن، ئاندىن كۆڭلى تىندى. ئۆزىنىڭ ئېيتىشىغا قارىغاندا، شۇ كۈندىن كېيىن ھەر قېتىمقى يازمىچە تاپشۇرۇقتىكى سوئاللارغا شۇنداق بىمەنە جاۋابلارنى يازىدىكەن. مۇئەللىم قەغىزىگە دەسلەپ كۆز يۈگۈرتكەندە، بىمەنە سۆزلەرنى بىلمەي قالسۇن دەپ، پەقەت باشتىكى بىر نەچچە قۇرغىلا توغرا جاۋابلارنى يازىدىكەن.
راستىنى ئېيتسام، ئوسماننىڭ ئېيتقانلىرىغا ئىشەنمەيتتىم، لېكىن تۈنۈگۈن ساختىلىقى ئاشكارا بولغاندا، پو ئاتمىغانلىقىنى ھەممىمىز چۈشەندۇق.
تۈنۈگۈن بىرىنچى سائەتلىك دەرستە، مۇئەللىم بىر ئاز كېچىكىپ سىنىپقا خاپا چىراي كىردى. ئادەتتە ئۇ بىرىنچى سائەت دەرسكە ئوچۇق چىراي كىرەتتى. بۇ قېتىم غەزەپلىك ئاۋازدا: "سالام بالىلار!" دېگەندىن كېيىن:
- ئوسمان ئورنۇڭدىن تۇر!- دېدى.
ئوسمان ئورنىدىن تۇردى.
- مەيەگە كەل!
ئوسمان مۇنبەرنىڭ ئالدىغا باردى.
- بالىلار،- دېدى مۇئەللىم،- ئىككى كۈننىڭ ئالدىدا سىلەرگە تەبىئەت بىلىملىرى دەرسىدىن يازمىچە تاپشۇرۇق بەرگەنىدىم. ھازىر ساۋاقدىشىڭلار ئوسمان ماڭا تاپشۇرغان يازمىچە تاپشۇرۇقىنى سىلەرگە ئوقۇپ بېرىدۇ.
ئوسماننىڭ يۈزى پەرەڭدەك قىزىرىپ كەتتى. مۇئەللىم ئوسمانغا قەغەزنى بېرىپ:
- ئوقۇ، ھەممىسىنى ئوقۇ! سوئاللارنىمۇ ئوقۇ!- دېدى.
ئوسمان ئوقۇشقا باشلىدى:
- بىرىنچى سوئال: شامال دېگەن نېمە؟ قانداق پەيدا بولىدۇ؟
جاۋاب: ھاۋا ئىسسىغاندا ھەجىمى كېڭىيىدۇ، يېنىكلەيدۇ، يېنىكلىگەندە يۇقىرىغا كۆتۈرۈلىدۇ.
ئوسمان توختىغاندا، مۇئەللىم:
- داۋاملاشتۇر، داۋاملاشتۇر!- دېدى.
ئوسمان داۋاملاشتۇردى:
- يېنىكلىگەندە يۇقىرى كۆتىرىلىدۇ... شامال... شامال...- ئۇ بىر نەچچە قېتىم شامال دەپ كېكەچلىگەندە، مۇئەللىم ۋارقىرىدى:
- ھە، شامالغا نېمە بوپتۇ؟
ئوسمان ئوقۇشنى داۋاملاشتۇردى:
- شامال گالاتا سارايغا ھۇجۇم قىلىۋاتاتتى. گالاتا سارايلىقلار دەسلەپكى مەيداندا شامالغا قارشى ئوينىغان بولسىمۇ، غەلبە قىلدى. ئىنتايىن جىددىي ۋە كۆڭۈللۈك ئېلىپ بېرىلغان كۆرەشتە مۇداپىئەنى كۈچەيتمىگەن ئەنقەرە كۈچى كوماندىسى ئىككىگە قارشى بىر نەتىجە بىلەن مۇسابىقە مەيدانىنى تاشلاپ چىقىپ كەتتى.
ئىككىنچى سوئال: قارا بوران دېگەن نېمە؟
جاۋاب: سىكۇنتىغا 20 مېتىر تېزلىك بىلەن چىققان بوران قارا بوران، دېيىلىدۇ.
گالاتا سارايلىقلار بۈگۈن مىتھەت پاشا تەنھەرىكەت سارىيىدا قارا بوراي چىقىرىۋەتتى. ئەپسۇسكى، رېپىرىنى مۇسابىقىنى ياخشى باشقۇردى دېيەلمەيمىز. مەتىننىڭ شامىلى بىلەن شۈكۈرنىڭ يىقىلىشىنى 12 قەدەمدە تۇرۇپ ۋوروتورغا توپ تېپىشكە ھېسابلىشى تاماشىبىنلارنىڭ نارازىلىق بىلدۈرۈشىگە سەۋەب بولدى.
ئوسمان ئوقۇۋاتقاندا، بىز كۈلۈۋەتمەسلىك ئۈچۈن ئۆزىمىزنى تەستە تۇتۇۋالغانىدۇق. شۇنداقتىمۇ ئارىمىزدا ئۆزىنى تۇتۇۋالالماي خىرىلدىغانلار بولدى. ئوسماننىڭ ئاۋازىمۇ تىتىرەشكە باشلىدى. ئۇ ئىزا تارتقىنىدىن يىغلىۋېتىشكە ئاز قالغانىدى.
- ئوسمان، نېمىشقا مۇشۇنداق قىلدىڭ؟- دېدى مۇئەللىم.
كۆزلىرىگە ياش ئالغان ئوسمان تام تەرەپكە قارىۋالغىنىدا، مۇئەللىم يەنە:
- سەن ياخشى ئوقۇغۇچۇم ئىدىڭ، بۇنداق قىلىشىڭنى زادى كۈتمىگەنىدىم... ئورنۇڭدا ئولتۇر!- دېدى.
نېمىشقا يالغان سۆزلەي، ئوسماننىڭ لەت بولغىنىغا ئىچىمدە خۇشال بولغانىدىم. تەنەپپۇستا ئۇنىڭغا:
- قانداق ئىكەن! مۇئەللىمنىڭ قەغەزلەرنى تەكشۈرمىگىنى قېنى؟- دېدىم.
ئۇ كۈنى ئاخشامدا ئاپامنىڭ بىر دوستى بىزنىڭ ئۆيگە كەلدى. مېنىڭ بۇ مېھماننى بىرىنچى قېتىم كۆرۈشۈم ئىدى. ئۇياق مېنىڭ قايسى مەكتەپتە، قانچىنچى سىنىپتا ئوقۇيدىغانلىقىنى سورىدى، مەن ئېيتىپ بەردىم.
- سىلەرنىڭ مۇئەللىمىڭلار مېنىڭ ئەڭ يېقىن دوستۇم بولىدۇ،- دېدى ئۇ. ئاندىن ئاپامغا سۆزلەپ بېرىشكە باشلىدى،- تۈنۈگۈن ئاخشام ئۇنىڭ ئۆيىگە بارغانىدىم، غەلىتە بىر ئىش بولدى. قارىسام، ئۈستەلنىڭ ئۈستىدە بىر توپ قەغەز تۇرۇپتۇ. ئوقۇغۇچىلارنىڭ يازمىچە ئۆي تاپشۇرۇقلىرى ئىكەن. "بۇنچىۋالا تاپشۇرۇقلارنى قانداق ۋاقىت چىقىرىپ تەكشۈرۈپ بولىسىز؟" دېسەم، ئۇ: "ناھايىتى ياخشى ئوقۇغۇچىلىرىم بار. بىزنىڭ تاپشۇرۇقنى ئوقۇپ باقامسىز؟" دېدى-دە، قەغەزلەرنىڭ ئىچىدىن بىرىنى تاللاپ ماڭا بەردى. ھەقىقەتەن ياخشى ئورۇندالغان بىر تاپشۇرۇق ئىكەن. رەتلىك، ئوقۇشقا ئەپلىك، ماۋزۇلار رەڭلىك قەلەم بىلەن يېزىلغان، تاپشۇرۇقنىڭ تېمىسى "شامال" ئىكەن. بىراق، ئوقۇپ ھاڭ-تاڭ قالدىم. بالا شامال دەپ گالاتا ساراي كوماندىسى بىلەن ئەنقەرە كۈچى كوماندىسىنىڭ مۇسابىقىسىنى يېزىپتۇ. تاپشۇرۇقنى ئوقۇۋېتىپ قاقاقلاپ كۈلۈپ كەتتىم. دوستۇم: "نېمە بولدى، نېمىگە كۈلىسىز؟" دەپ سورىدى. مەن ئوقۇپ باقسۇن دەپ ، قەغەزنى ئۇنىڭغا بەردىم. ئۇ ئوقۇپ بولۇپ، ئىنتايىن غەزەپلەنگەن ھالدا: "بۇ ئەڭ ياخشى ئوقۇغۇچىلىرىمدىن بىرى ئىدى. ئۇنىڭ بۇنداق قىلىشىنى زادى كۈتمىگەنىدىم" دېدى...
دېمەك، يەنىلا ئوسمان ھەقلىق ئىكەن. راستىنى ئېيتقاندا، مەنمۇ مۇئەللىمىمىزدىن بۇنداق قىلىدىغانلىقىنى زادى كۈتمىگەنىدىم، ناھايىتى بىئارام بولدۇم.
ئەھۋالنى ساڭا ئۆز ئەينى بويىچە يازدىم.
خەير-خوش! قەدىرلىك ساۋاقدىشىم، ئەخمەت، مېنى خەت-خەۋەرسىز قويما، ماقۇلمۇ؟ ساۋاقداشلاردىنمۇ خەۋەر يېزىشىڭنى كۈتىمەن.

______________________
① تۈرك تىلىدا "تار"نى "دار" دەپ تەلەپپۇز قىلىدۇ.
② خام، تەجرىبىسىز مەنىسىدە.

ساۋاقدىشىڭ: زەينەپ يالقىر

1963- يىلى26- دېكابىر، ئەنقەرە

mamatjan74

بۇ ھىكايىنى ئەينى ۋاقىتتا دۇنيا ئەدەبىياتىدا كۆرۈپ كۈلۈپ تىلىقىپلا قالغانتىم

mamatjan74

شۇڭلاشقا دوستلارمۇ  تەڭ بەھرلەنسۇن دەپ يوللىدىم.