ئۇيغۇر دوپپا تارىخى ھەققىدە فىلىملەر (4 قىسىم)

بايقاش

تور ئارلاۋېتىپ «دوپپا بايرىمى» ھەققىدىكى بۇ فىلىملارنى ئۇچۇرتىپ قالدىم. ھەمىمىز بىر قېتىم كۆرۈپ چىقىشىمىز زۆرۈر دەپ قاراپ تورداشلارنىڭ ھۇزۇرىغا سۇندۇم.

1-قىسىم:

2-قىسىم:

3-قىسىم:

4-قىسىم:

tursunjan

ياخشى چۈشەنچىگە ئىگە بولدۇم رەھمەت سىزگە

tursunjan

http://player.youku.com/player.php/sid/XNTQ5NTY2MTg0/v.swf

سەييارە0

ھەر يىلى 5-ئاينىڭ 5-كۇنى«دوپپا مەدىنيەت بايرىمى »ئىكەن، بۇ بايرامنى قەدىرلەيلى،دوپپا ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنۋى باش كىيمى.

tursunjan

دوپپىنىڭ ئىجاد قىلىنىشىدىن تارتىپ، دوپپىنى قانداق تىكىش، نەقىشلەرنى قانداق قوندۇرۇش، دوپپىنى قانداق كىيىشكىچە ئۆزگىچە بىر گۈزەل مىللىي سەنئەت.
بۇ سەنئەتتە ئۇيغۇرلارغىلا خاس بىر قەدىمىي ئەقىل-پاراسەت پارلاپ تۇرىدۇ.
دوپپىلارنىڭ ھەممىسىنىڭ ئۆزىگە خاس ئىسمى، مەنىسى ھەم كىيىش قائىدىسى بار. بىر مەزگىل يىتتۈرۈپ قويغان دوپپىمىزنى ئەمدى تاپقىنىمىزدا، نۇرغۇن كىشىلىرىمىزدە دوپپا كىيىشكە نىسبەتەن خاتا ئۇقۇم پەيدا بولدى. بولۇپمۇ زىيالىيلىرىمىزدا بۇ ئەھۋال كۆرۈنەرلىك، قانداقتۇر دوپپىنىڭ ئىككى قىرىنى ئىككى چېكىگە توغرا كەلتۈرۈپ كىيسە دېھقان چىراي بولۇپ قالىدىغاندەك ھېس قىلىشىپ، دوپپىنىڭ بىر قىرىنى قاڭشىرىغا ئۇدۇللاپ كىيدى ۋە ئۇنى زىيالىي دوپپىسى دەۋالدى. بىراق بۇنداق كىيىلگەن دوپپا ئۇدۇلدىن، ياندىن، ئارقىدىن كۆرسىمۇ ئوخشاش نىسبەتتە كۆرۈنگەچكە، دوپپا ياپىلاق كۆرۈنۈپ، ئۆز ئوبرازىغا تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى ھېس قىلالمىدى. دوپپا كىيىشنىڭ توغرا ئۇسۇلى: ئالدى تەرەپتىن قارىغاندا بىر بەت تولۇق، ئىككى يان بەتنىڭ ئۈچتىن بىر قىسمى كۆرۈنۈشى كېرەك، ئىگىز بۇرۇنغا قارشى تۈز سىزىق بېرىلسە توغرا بولىدۇ. دوپپىنى شۇنداق كىيگەندە ئۇيغۇر ئوبرازىدىكى ئالاھىدىلىكنى ئېنىق، روشەن كۆرگىلى بولىدۇ. ئەگەر بۇ ئۇقۇمغا گۇمانىڭىز بولسا قەشقەر بادام دوپپىسىنى كۆزىتىڭ، بۇ دوپپىنىڭ بىر قىرىغا پۆپۈك چىقىرىلغان بولۇپ، بۇ پۆپۈكنى چېكىگە كەلتۈرۈپ كىيىش بېكىتىلگەن.

tursunjan

ئۇيغۇرلارنىڭ دوپپا مەدەنىيتى
دوپپا — ئۇيغۇرلارنىڭ گۈلتاجىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇيغۇر كىيىم –كىچەك مەدەنىيىتىدە ئەزەلدىن مۇھىم تۇرۇندا تۇرۇپ كەلگەن. لېكىن بۇگۈنكى كۈندە دوپپا –ئۇيغۇرلارنىڭ نەزىر چىراغلىرى ياكى بولمىسا سەھنىدىلا كىيىدىغان باشقا چاغلاردا تاشلاپ قويىدىغان نەرسىگە ئايلىنىپ قېلىۋاتىدۇ.
دوپپا — ئۇيغۇرلارنىڭ گۈلتاجىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ كىيىم-كېچەك مەدەنىيىتىدە ئەزەلدىن مۇھىم تۇرۇندا تۇرۇپ كەلگەن. بۇنداق بولۇشىدا مۇنداق ئاساس بار: ئۇيغۇرلار تارىختا ئەڭ كۆپ دىنغا ئېتىقاد قىلغان بولسىمۇ، شامانىزىم، يەنى ئىپتىدائىي قۇياش ئېتىقادچىلىقنىڭ مەھسۇلى بولغان دوپپىدىن تا ھازىرغىچە ئايرىلىپ باقمىغان، بەلكى ئۇنى تېخىمۇ نۇرلاندۇرغان. ئۇيغۇرلارنىڭ ھەرقانداق مۇراسىمى، چوڭ –كىچىك پائالىيەتلىرى دوپپىسىز بولمىغان. باتۇر، ئەمگەكچان، گۈزەللىككە تەلپۈنىدىغان ئۇيغۇر قىز –ئاياللىرى دوپپىنىڭ نۇسخىسىنى تېخىمۇ كۆپەيتىپ، گۈل– نەقىشلىرىنى بارغانسېرى گۈزەللەشتۈرۈپ ۋە ئۇنى بازارغا يۈزلەندۈرۈپ، بۇ جەھەتتە مىسلىسىز تۆھپىلەرنى قوشقان. بۈگۈنكى كۈندىكى بادام دوپپا، چىمەن دوپپا، مارجان دوپپا قاتارلىقلار دەل شۇلارنىڭ مەھسۇلى. شۇنداق بولغاچقا، بىز دوپپىنى بېشىمىزدا كۆتۈرىمىز ۋە ئۇنى يېقىن ئادىمىمىزگە سوۋغا قىلىمىز. چۈنكى، دوپپا– بىزنىڭ كۆڭلىمىز.


شۇنداق، بىز دوپپىمىزدىن سۆيىنىمىز، دوپپا كىيگەنلەرنى ئۆز كۆرىمىز، ھەر خىل ھېيت-بايرام، توي- تۆكۈن، نەزىر-چىراغ، ھەتتا ھەر بىر كۈنىمىزنى دوپپا كىيىپ ئۆتكۈزىمىز.
بۇلاردىن كۆرۈۋېلىشقا بولۇدىكى، دوپپىنىڭ قەلبىمىزدىكى ئورنىنى باشقا ھەر قانداق باش كىيىم بېسىپ چۈشەلمەيدۇ. مانا بۇ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئۇزۇن تارىخىي تەرەققىيات جەريانىدا ياراتقان ھەم بېيىتقان دوپپا مەدەنىيىتى. ئەمما بىزنى ئويلاندۇرىدىغىنى دوپپىنىڭ بۈگۈنكى قىسمىتى. تۆۋەندە بۇ ھەقتە راست بولغان مۇنداق مىسالنى سۆزلەپ ئۆتەيلى:
يېقىندا مەلۇم بىرەيلەن دوپپا كىيىپ ئىشقا بېرىپتۇ، خىزمەتداشلىرىنىڭ ھەممىسى: بۇ كىشىنىڭ دوپپا كىيىپ كەلگەنلىكىنى كۆرۈپ، ئۆيدە بىرەر ئىش بولدىمۇ؟ يېقىن –تۇققانلىرىڭىزنىڭ بىرەرسى قازا قىلدىمۇ؟ دەپ سوراپ كەچكىچە ئارام بەرمەپتۇ. كوچىدا ئۇچرىغان تونۇش –بىلىشلىرىمۇ شۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان سۇئاللار بىلەن ئۇنى خېلىلا خاپا قىپتۇ. بۇ ئەھۋال ئەلۋەتتە بىزنى ئويلاندۇرماي قالمايدۇ.
دوپپا –ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋى باش كىيىمى تۇرسا، بۈگۈنكى كۈندە نەزىر – چىراغدىلا، يا بولمىسا سەھنىدىلا كىيىدىغان، باشقا چاغلاردا تاشلاپ قويىدىغان نەرسىگە ئايلىنىپ قېلىۋاتمامدۇ؟!
دېمىسىمۇ ھازىر دوپپىنى ياراشتۇرۇپ كىيگەن قىز- يىگىتلەر ناھايىتى ئاز. بۇنداق ئەھۋالنىڭ كېلىپ چىقىشىغا زادى كىم سەۋەپچى!؟ ئەلۋەتتە، ئۆزىمىز ۋە مەدەنىيەتنىڭ ئالا –بۇلىماچ نىداسىدا بارغانسېرى تورلىشىپ قېلىۋاتقان كۆزىمىز سەۋەپچى.
بىز دورامچىلىق بىلەن نېمە مودا بولسا شۇنى قوغلاشتۇق. بىر چىرايلىق دوپپىمىزنى كونىلىق، زاماننىڭ ئارقىسىدا قالغانلىق، دەپ ھېساپلىدۇق. دوپپا —ئەزەلدىن ئۇيغۇرلارنىڭ گۈلتاجىسى، كۆركى ۋە بۆكى. شۇڭا بىز دوپپىدىن ئىبارەت ئۆز مەدەنىيەت – مىراسلىرىمىزنى قوغدايلى ۋە قەدىرلەيلى!

tursunjan

«ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى»ھەققىدە ئۇچۇرلار  


2009-يىلى 5-ماي كۈنى ئۈرۈمچى شەھىرىدە ‹‹ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى››ئىلتىماس قىلىش سۆھبەت يېغىنى ئۆتكۇزۇلگەن بولۇپ،سۆھبەتكە ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمىنى تەشەببۇس قىلغۇچى ،ئۇيغۇر مەدەنىيەت-فولكلور تەتقىقاتچىلىرى (تەتقىقاتچى ھەم جامائەت ئەربابى –ئىمىن تۇرسۇن، ژۇرنالست ۋە ئۇيغۇر ئېدىئولوگىيە تەتقىقاتچىسى ئسلامجان شرىپ بەشكىرەمى ،دوكتۇر يىتەكچىسى ۋە ئۇيغۇرشۇناس ئالىم ئابدۇبەسر شۇكۇرى ،پابلىست يازغۇچى ۋە ئەدەبىيات پىراففىسورى ئابدۇقادىر جالالىدىن-  ،دوكتۇر ،دوتسنېت ھەسەنجان ئابلىز،ئۇيغۇر مەدەنىيەت تەتقىقاتچىسى،قۇتادغۇ بىلىك شۇناس ئالىم يار مۇھەممەد تاھىر تۇغلۇق قاتارلىقلار )، ،سابىق فۇرقان شىركىتى دىرىكتورى (مۇھەممەد ئەمىن)،دەرمان شىركىتى دىرىكتور (ئابلاجان )ۋە ئىزچىلار شركىتى ۋەكىللىرى ،بىر قىسىم ئوقۇتقۇچىلار ۋە‹‹ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيتى›› پىدائىيلىرى قاتنىشىپ، دوپپا مەدەنىيتى بايرىمىنى ئۆتكۇزۈشنىڭ مىللى ھاياتىمىزدىكى ئەھمىيتى ۋە ئۇنى ئۆتكۇزۇش ئۇسۇلى ، تەشۋىقات چارىلىرى ھەققىدە قىزغىن سۆھبەتلەشكەن ئىدى .ئاپتونوم رايونلۇق غەيرى ماددى مەدەنيەت مىراسلىرىنى قوغداش تەتقىقات ئشىخانىسى ۋە شنجاڭ ئۇنىۋىرسېتىتى فىلولوگىيە ئىنۇستىتۇتىدىكى مۇناسۋەتلىك رەھبەر ۋە تەتقىقاتچىلار يوليورۇق بەرگەن ئىدى ۋە مەزكۇر پائالىيەت جۇڭگو مەركىزى خەلق رادىئو ئستانسسنىڭ جۇڭگوغا نەزەر پىروگىراممىسى ۋە شۇ چاغدىكى كۆپ قىسم ئۇيغۇرچە يىتەكچى تور بېكەتلەر ئارقىلىق پۈتۈن دۇنيادىكى ئۇيغۇرلار ئارىسغا تارقىلىپ،ئۇيغۇر تاشقى كىملىكى ۋە مىللى مەدەنىيەتنىڭ ئۈزۈلمەيدىغانلىقىدىن ئىبارەت ئۇشبۇ ئۇچۇردىن كۆپچىلىككە ئۈمىد ئىلىپ كەلگەنىدى.  

ئەپسۇس،‹‹ ئەل ئارسىدىكى ئىجتىمائى بايرام››تەسس قىلىش لايىھىسى ئاخىرقى باسقۇچقا كىرىپ ،رەسمى ھۆكۈمەت قارارىغا كىلىش ئالدىدا، 2009-يىلى ئۈرۈمچى شەھىرىدە يۈز بەرگەن 5-ئىيۇل ۋەقەسى بىلەن پائالىيەت ۋاقتىنچە توختاپ قالدى. ~تور ئۈزۈلگەن بولسمۇ ،ئەمما شنجاڭ تىلىۋىزىيە ئستانسسنىڭ مۇناسىۋەتلىك خادىملىرى باشتىن-ئاخىر ‹‹دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى››نى ئۆز پىروگىراممىلىرىدىكى مىللى ئەنئەنىگە بولغان يىقىنلىق ۋە ئۆزلىرى دوپپا كىيش بىلەن ،‹‹دوپپا مەدەنىيتى›› ھەققىدە مەخسۇس پىروگىرامما ئشلەش بىلەن قوللىدى.

ئومۇملۇق نەزەردە تۇتۇلۇپ،2010-يىلى دوپپا بايرىمى ئالدىدا ،دوپپا بايرىمى ئۈچۈن ئۈرۈمچىدە ئايرىم پائالىيەت ئورۇنلاشتۇرۇلمىدى. دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى تەشۋىقات خىزمەتچىلىرى ۋە 2009-يىلىدىكى پائالىيەتتىن زەرەتلەنگەن ‹‹خالىس ئۇيغۇر مەدەنىيەت پىدائىيلىرى›› تۈرتكىسدە  ئايرىم كارخانا،شەخس،مەكتەپ سۈپىتىدە تارقاق ئەمما كۆپلىگەن ئورۇنلار دوپپا مەدەنىيە بايرىمىنى تەبرىكلەشتى. ئۇيغۇر مەدەنىيەت پىدائىيلىرى گەرچە سانى ئاز بولسىمۇ،ساپ نىيتى ۋە ئىرادسى بىلەن ئىغىزچە تەشۋىقات،تور ماتېريالى يوللاپ بىرىش،قىسقا ئۇچۇر يوللاش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن دوپپا بايرىمىنى ئومۇملاشتۇرۇش ئۈچۈن كۈچىدى.ھەتتا باھاردىن باشلاپ سىنتەبىرگىچە قانداق سورۇن بولۇشىدىن قەتئىنەزەر، بىشدىن تاشقى مىللى كىملىكىنى چۇشۇرمىگەن ،چەتئەل كۆرگەن،مىللىيەتنى ھەممىدىن ئەلا بىلىدىغان پىشقەدەم ۋە ياش دوسىتلىرىمىزمۇ بولدى. بىيجىڭدا ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار دوپپا مەدەنىيەت بايرىمىنى تەنتەنىلىك ھالدا تەبرىكلەشتى.(بىيجىڭ پىداگوگىكا ئۇنىۋېرستىتى ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلىرى كوللىكتېۋى)،ئانا يۇرتىمىزدا تور ئۈزۈلگەن چاغلاردا ئىچكىرىدىكى ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن بىردىنبىر خۇشاللىق ۋە ئۈمىد يىلىنجىسى –ئۆزلىرىنىڭ مىللى كىملىكىنى تەشۋىق قىلىدىغان بىردىنبىر ئۇيغۇر مەدەنىيەت بايرىمى-دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى بولغانلىقىنى دوستلار ھاياجان ئىچىدە تىلغا ئىلىشتى،ئەسلەشتى. شنجاڭ مالىيە ئېقتسات ئۇنىۋېرسىتىتى سىنىپ كوللىكتىۋلىرى تەبرىكلەشتى.شنجاڭ قەشقەر توققۇزاق ناھىيە ئاۋات ئوتتۇرا مەكتىۋى پۈتۈن مەكتەپ كوللىكتىۋى ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچىلار ھەممىسى دوپپا كىيشپ ،دوپپا بايرىمىنى ئەڭ مەنىلىك ھالدا تەبرىكلەشتى.ئۈرۈمچى گۈلقەقە ئارامگاھى بارلىق ئشچى-خىزمەتچىلىرى ،ئۈرۈمچى ئەزھەر تېخنىكا مەكتىۋى،ئۈرۈمچى ئنتىلىش تىخنىكا مەكتىۋى مەسئۇللىرى دوپپا بايرىمىنى ئۆزلۈكىدىن تەبرىكلەشتى.غۇلجا شەھىرىدە مەرىپەتپەرۋەر ئىلغار ياشلار دوپپا مەدەنىيەت بايرىمىنى ئۇيغۇر مەدەنىيتى ھەققىدە ئويلىنىش،مەۋجۇتلۇقىنى ساقلاش ۋە كۈچلەندۈرۈش ھەققىدە مۇھاكىمە ئىلىپ بىرىش بىلەن تەبرىكلىدى.ئۈرۈمچى شەھەرلىك 14-ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى دوپپا كىيشىپ تەبرىكلەشتى ۋە ئۆزلۇكىدىن پائالىيەت ئۇيۇشتۇردى.يەنە نۇرغۇن ياشلىرىمىز،يىراقلاردىكى تۇغقانلىرىمىز،مۇساپىر-مۇھاجىر ۋەتەنداشلىرىمىز،بىز ئسمىنى تىلغا ئىلىپ بولالمايدىغان تور بېكەت ساھبلىرى ئاددى بولسىمۇ ئۆز تور بىكەتلىرىنىڭ ئۈستى تەرىپىگە دوپپا بايرىمى ھەققىدە سۈرەتلىك تەشۋىقات ئىلانى ئشلەپ ئۆز مەدەنى تەۋەلىكىنى تەرغىپ قىلدى.شۇنى ھىس قىلدۇقكى، دەۋىرداشلىرىمىز ئۆز مەدەنىيەت كىملىكىنى تونۇش ۋە قوغداش زۆرۈرىيتىنى بارغانسرى ھىس قىلماقتا.  

2011-يىلى دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى ئوخشاشلا شەخس،كارخانا،ئورۇن ساھەلەر بويىچە ئەل ئارا ئىجتىمائى ۋە ئىختىيارى بايرام شەكلىدە ئۆتكۇزۇلىدۇ.ھەممە كىشى ئۆز ئىختىيارى بويىچە ئۇيغۇر مەدەنىيتىگە ياتىدىغان،مىللى كىملىكىنى ،مىللى قىممەت قارشىنى ئىپادە قىلىدىغان خاسلىقلار بىلەن ئوتتۇرىغا چىقىدۇ.ئۇيغۇر ئەقىلدارلىرى داۋاملىق بۇ كۈننى ‹‹ئۇيغۇر مەدەنىيتىنى تەرەققى قىلدۇرۇش كۈنى-يەنى ئۇيغۇر مەدەنىيەت كۈنى›› قىلىشقا قانۇنى كاپالەت ئىلىش ئۈچۈن تىرىشسا ،كەڭ جەمئىيەت ئۇنىڭ ئىجتىمائى ئاساسىنى ھازىرلاش ئۈچۈن تىرشش تەۋسىيە قىلىنىدۇ.

گۈلزار

دوپپا توغرىسىدا نۇرغۇن بىلىمگە  ئېرىشتىم رەھمەت سىزگە .
يۇرتۇمدىمۇ دوپپىنى شۇنداق ئەتىۋارلايدۇ ھەم بېشىدىن ئالماي كىيىدۇ .  يۇرتۇمنىڭ دوپپىسنىڭ داڭقى ھەر قايسى رايونلارغا تارقالغان بولۇپ يىراق يېقىندىن كەلگەنلەر يۇرتۇمنىڭ دوپپىسىنى  ئىزدەپ سوراپ يۇرۇپ ئېلىپ كېتىدۇ .
قاراڭ بۇ ئوماقلارنىڭ دوپپىلىرى يارىشىپتۇ .

زەپەر

بەك ياخشى تىما يوللاپسىز .