تېررورلۇققا قارشى ئۇرۇشقا 11 يىل بولدى، ئافغانىستان خەلقى تېخىچە خاتىرجەم بولالمىدى

2001-يىلى 11-سېنتەبىر بازا تەشكىلاتى پىلانلىغان ئامېرىكىغا قاراتقان تېررورلۇق ھۇجۇمى دۇنيانى زىل زىلىگە سالدى. دۇنيا سودا مەركىزىنىڭ قوش بىناسى ئۆرۈلدى، بەش بۇرجەكلىك بىنا كۆيدۈرۈلدى. بۇ ئىشقا 11 يىل بولغان بولسىمۇ لېكىن كىشىنى چۆچىتىدىغان سۈرەتلەر ئەستىن چىقمايتتى. بۈگۈنكى كۈندە ئامېرىكىنىڭ تېررورلۇق ئۇرۇشى قاينىمىدا تۇرىۋاتقان ئافغانىستانلىقلار يەنىلا ئۇزاق مۇددەتلىك تىنچلىقنى ئارزۇ قىلاتتى.

　　ئافغانىستانلىق 22 ياشلىق ياش ۋاھىدۇللا شىنخۇا ئاگېنتلىقى مۇخبىرىغا: ھازىر ئامېرىكا رەھبەرلىكىدىكى شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى بىرلەشمە ئارمىيىسىنىڭ ئافغانىستانغا تاجاۋۇز قىلغانلىقىغا 11 يىل بولدى، ئاتالمىش تېررورلۇققا قارشى ئۇرۇش يەنىلا داۋاملىشىۋاتىدۇ، بۇنىڭدىن غەلبىنىڭ ئالامەتلىرى كۆرۈنىدىغاندەك ئەمەس. بىزنىڭ ھەر كۈنى كۆرۈۋاتقىنىمىز ئافغانىستانلىقلارنىڭ ئېقىۋاتقان قېنى دېدى.

　　ۋاھىدۇللا مۇنداق دېدى: بىخەتەرلىك ۋەزىيىتىدىكى داۋالغۇش، ئۆزىنى ئۆلتۈرۈش خاراكتېرلىك ھۇجۇم، يول بويىدىكى بومبا ھەمدە چېرىكلىك ھادىسىلىرى كۈندىن كۈنگە ئېغىرلاشماقتا. بۇ دۆلەتتە توققۇز مىليوندىن ئارتۇق كىشى يەنىلا نامراتلىق سىزىقىدىن تۆۋەن ياشىماقتا.

　　11-سېنتەبىر تېررورلۇق ھۇجۇمى يۈز بەرگەندىن كېيىن، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى 2001-يىلى ئۆكتەبىردە ئافغانىستانغا ئۇرۇش قوزغاپ، بىر قانچە ھەپتىدىلا بازا تەشكىلاتىنىڭ كاتتىۋېشى بېن لادىنغا پاناھلىق بەرگەن تالىبان ھاكىمىيىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلىدى. ۋاھىدۇللا مۇنداق دەپ قارىدى: گەرچە ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇرۇش قوزغاش مەقسىتى تېررورچىلارنى يوقۇتۇش بولسىمۇ لېكىن 11 يىلدىن كېيىن بۇ مەقسىتى يەنىلا ئەمەلگە ئاشمىدى. تالىبان قوراللىق ئۇنسۇرلىرى يەنىلا ئافغانىستاننىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا تېررورلۇق ھۇجۇملىرىنى قوزغىماقتا، ئۆلۈم يىتىم تەدرىجىي كۆپەيمەكتە.

　　تالىبان ھاكىمىيىتى ئاغدۇرۇلغان دەسلەپكى مەزگىلدە ئافغانىستان خەلقى كەلگۈسىگە ئۈمىدتە قارايتتى. نەچچە مىليون ئافغانىستانلىق مۇساپىر بۇرۇنقىدەك بەختلىك تۇرمۇش كەچۈرۈش ئارزۇسىدا ئىلگىرى كىيىن بولۇپ دۆلىتىگە قايتتى. ھالبۇكى تالىپاننىڭ ھەرىكىتى ھەمدە قوراللىق توقۇنۇشى ئۈزلۈكسىز ئېغىرلىشىپ، ئافغانىستانلىقلارنى ئاستا ئاستا نائۈمىدتە قويدى. ئۇزاق مۇددەتلىك تىنچلىق كۆپۈككە ئايلاندى، ئافغانىستان مۇساپىرلىرىنىڭ دۆلىتىگە قايتىش مۇساپىسىمۇ قايتىدىن توسقۇنلۇققا ئۇچرىدى، نۇرغۇن كىشىلەر نائىلاج ئافغانىستاندىن ئايرىلىپ، مۇساپىر بولۇپ كەتتى.

شۇنىڭ بىلەن بىرگە تېررورلۇققا قارشى ئۇرۇشمۇ ئامېرىكىنى ئېغىر زىيانغا ئۇچراتتى. نەچچە مىليارد ئامېرىكا دوللىرى سەرپ قىلىپ تېررورلۇققا قارشى ئۇرۇش قوزغىغاندىن سىرت، ئامېرىكا خادىملىرىنىڭ زىيىنىمۇ ناھايىتى ئېغىر بولدى. ئىستاتىستىكا قىلىنىشىچە، 2001-يىلى تېررورلۇققا قارشى ئۇرۇش باشلانغاندىن بۇيان خەلقئارا بىخەتەرلىك ياردەم بېرىش قىسمىنىڭ 3177 ئەسكىرى ئافغانىستاندا ھاياتىدىن ئايرىلغان، بۇنىڭ ئىچىدە 2114ئى ئامېرىكىلىق ئەسكەرلەر.

　　گەرچە ئامېرىكا ئارمىيىسىنىڭ ئەسكەرلىرى 2011-يىلى مايدا بېن لادىننى يوقاتقان بولسىمۇ لېكىن تالىباننىڭ كاتتىۋېشى ئۆمەرنىڭ يەنىلا ئىزدىرىكى يوق، ئافغانىستاندىكى تالىبانلار خەلقئارا بىخەتەرلىك ياردەم بېرىش قىسمى، ئافغانىستان بىخەتەرلىك قىسمى ۋە ھۆكۈمەتنىڭ ئالىي ئەمەلدارلىرىغا يەنىلا ھۇجۇم قىلىپ، نۇرغۇن ئۆلۈم يىتىم پەيدا قىلدى. بۇ يىلنىڭ ئالدىنقى ئالتە ئېيىدا ئافغانىستانلىق 1462 پۇقرا تۈرلۈك زوراۋانلىق ۋەقەسىدە قازا قىلدى، بۇنىڭ ئىچىدىكى 80 پىرسەنتى تالىباننىڭ تېررورلۇق ھەرىكىتىدە ھاياتىدىن ئايرىلدى. بىخەتەرلىك ۋەزىيىتى يەنىلا نۇرغۇن ئافغانىستانلىقلارنى ئەندىشىگە سالماقتا.

　　گەرچە دۈشمەننىڭ ئەمەلىي كۈچى يېقىنقى بىر نەچچە يىلدىن بۇيان ئاجىزلىغان بولسىمۇ لېكىن قانلىق توقۇنۇش ۋە غۇربەتچىلىك يەنىلا ئافغانىستانلىقلارنى چۈشەپ قويماقتا، كابۇل ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ فراپپىسورى فەيىزۇللا جالال شىنخۇا ئاگېنتلىقى مۇخبىرىغا مۇنداق دېدى: ئېنىقىنى ئېيتسام ئۆتكەن 11 يىلدا ئافغانىستان نۇرغۇن ئىلگىرلەش ۋە تەرەققىياتلارغا ئېرىشكەن ئىدى، لېكىن بۇ مۇۋەپپەقىيەتلەر ناھايىتى ئاجىز. ناۋادا خەلقئارا جەمئىيەت 2014-يىلىنىڭ ئاخىرى شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى بىرلەشمە ئارمىيىسى چېكىنگەندىن كېيىن ئافغانىستان بىخەتەرلىك قىسمىغا داۋاملىق ياردەم بەرمىسە، بۇ مۇۋەپپەقىيەتلەر يوققا چىقىدۇ.

　　كابۇل ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئوقۇغۇچىسى ئەخمەد جەمشىد مۇنۇلارنى بىلدۈردى: گەرچە تالىبان ھاكىمىيىتى ئاغدۇرۇۋېتىلگەن بولسىمۇ لېكىن تالىبان قوراللىق كۈچلىرىنىڭ يول بويىدىكى بومبىسى ۋە ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋېلىش خاراكتېرىدىكى بومبىسى يەنىلا ئافغانىستانلىقلارنىڭ جېنىغا زامىن بولماقتا. ئۇ: ئۇزاق مۇددەت تىنچلىقنى ئىشقا ئاشۇرىمىز دەيدىكەنمىز ئافغانىستاننىڭ ۋەزىپىسى ئېغىر مەنزىلى يىراق دېدى.