تارىم:مەھمۇد كاشغەرىي ئاددىيلا لۇغەت تۈزگۈچىمۇ؟

jiwle

مەھمۇد قەشقىرى يالغۇز بىر لۇغەتلا تۈزگەن ئەمەس. ئۇنىڭدا ئاستىرنومىيە، تىبابەت، شۇ زاماندىكى ئىدىلوگىيە قاتارلىق نۇرغۇن مەزمۇنلار مۇجەسسەملەنگەن. ئەينى زاماندا شۇنىڭغا ئوخشاش لۇغەتلەردىن كۈرمىڭى تۈزۈلگەندۇ، لېكىن ئىنسانلارنىڭ تا ھازىرغىچە بېشىدا كۆتىرىپ كېلىۋاتقىنى بىر پەقەت تۈركى تىللار دىۋانى. مانا بۇ مەھمۇد قەشقىرىنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى.
يەنە 20-30يىل ئۆتمەستىنلا ‹مەھمۇد قەشقىرى يالغۇز بىر لۇغەت تۈزگەن› دېگەنگە ئوخشىغان گەپلەرنى قىلغانلارنى كىشىلەر ئۇنتۇپ كېتىدۇ، ئۇلارنىڭ ئىدىيىلىرى ھېچكىمگە تەسىر قىلماس بولىدۇ، لېكىن مەھمۇد قەشقىرى ۋە ئۇنىڭ تۈركى تىللار دىۋانى يەنە ئەسىردىن ئەسىرگە، ئېرادىن ئېراغا كىشىلەر تەرىپىدىن ئەتىۋارلىنىدۇ، ساقلىنىدۇ. شۇ ۋاقىتتا كىمنىڭ غالىپ، كىمنىڭ مەغلۇب بولغانلىقىنى بىلىش تەس ئەمەس.
لېكىن بىز ھازىرقى ئەۋلادلار ھەم شۇنى ئۇنۇتماسلىقىمىز كېرەككى، بىز يالغۇز ئۇلاردىن پەخىرلىنىپلا قالماستىن، ئۇلارنىمۇ بىزدىن پەخىرلەندۈرىشىمىز كېرەك. ئۆزىمىزگە تەۋە نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرۈپ ‹مانا مەن ئۇيغۇر، مەن مەھمۇد ئەۋلادى› دېيەلەيدىغان بولىشىمىز لازىم. بىزنىڭ ئارىمىزدىنمۇ ئەنە شۇنداق بۈيۈك كىشىلەر چىقىشى كېرەك، ئۇلارنىڭ روھىنى خۇرسەن ۋە ئەمىن قىلىشىمىز كېرەك.

atakan

abdukeram- يوللىغان ۋاقتى  2015-2-11 12:06
ھەي بىركىشى بىلىپ تۇرۇپ خاتا يولغا ماڭسا ،ئۇنۇڭ قىلىۋ ...

گىپىم توغرا دەپ ،مۇنبەرمۇ مۇنبەر تاقىتىپ يۈرۈش ياخشى ئىشما.بۇ تېما بىلەن ھىچبىر مۇناسىۋىتى يوقكەن.توردا جاۋاپ ساقلىغانلىق كۆتەك تۆۋدە توشقان كۈتدەكلا بىر ئىش. بېرپلا يۈز تۇرانە دەڭلار.باياتىن گىپىم ئېغىر كىتىپتۇ كۆڭلىڭىزگە ئالماڭ.

bozqir

« تۈركىي تىللار دىۋانى»  دېگەن مۇشۇ ئىسىمنىڭ خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنىشىدا مەسىلە بار . بۇ يەردىكى  « دىۋان » خەنزۇچىگە " لۇغەت"-词典    دەپ ئۆلۈك تەرجىمە قىلىنغان.  ئەسلىدە 百科全书-«قامۇس » ياكى «ئىنىسكلوپىدىيە» دەپ تەرجىمە قىلىنىشى كېرەك ئىدى.
« تۈركىي تىللار قامۇسى-ئىنىسكلوپىدېيىسى » نىڭ ئۆزىدىن ئايانكى ، ئۇ نوقۇل سۆزلۈكلەر لۇغىتى بولۇشتەك تار دائىرىدىن ھالقىپ ئەدەبىيات ، تىلشۇناسلىق ، جۇغراپىيە ، ئېتمىلوگىيە ، ئاتالغۇشۇناسلىق ، مەدەنىيەتشۇناسلىق ، جەمئىيەتشۇناسلىق تارىخ، يەر ناملىرى ، تىبابەتچىلىك ... قاتارلىق ئىلىم تۈرلىرىنىڭ ھەممە ساھەلىرىگە چېتىلىدۇ. شۇڭا ئىسمى-جىسمىغا لايىق قامۇس -ئىنىسكىلوپېدىيە بولۇشقا تامامەن سالاھىيىتى توشىدۇ.
مەن ئۇزۇندىن بۇيان مۇشۇنداق بىر  كاتتا قامۇسنىڭ قانداقلەرچە « لۇغەت» دېگەندەك سەلبىيلەشتۈرىلىش مەنىسىدە خەنزۇچىگە تەرجىمە قىلىنغانلىقىغا ھەيران بولۇپ كېلىۋاتقانىدىم. بۇ جەھەتتە شۇنچە نوپۇزلۇق ئالىم -مۇتەخەسىسلىرىمىزنىڭ بۇ ھەقتە بۇ چاغقىچە بىر نېمە دېمىگەنلىكىگە تېخىمۇ ھەيرانمەن.
ئېنىقكى ، « لۇغەت » دېگەن بۇ ئىسىم بۇ قامۇس-ئېنىسكىلوپىدىيەنى خۇنۈكلەشتۈرۈش رولىنى ئوينىغاچقا ھەر قانداق ئادەمدە ئۈمىد غەنىيدەك تۇيغۇ پەيدا قىلىپ قويۇشى تەبىئىي . بەلكىم نۇرغۇن خەنزۇلار بۇ ئەسەرنىڭ ماۋزۇسىغا قاراپلا ئانچە قىزىقمىغان بولۇشى مۇمكىن.
ئەمما ، بۇ قامۇسنى ئوقۇپ باققانلار ئۇنىڭ دەرۋەقە تېپىلغۇسىز ، دۇنياۋى كاتتا ئەسەر ئىكەنلىكىگە قايىل بولماي تۇرالمايدۇ ، ئەلبەتتە.

زىلبا

    شۇنچىلىك ھاياجان ئىچىدە ئوقۇپ چىقتىم .
مۇشۇنداق بۇيۇك ئالىملارنىڭ ئەسىرى ئەمەس تەرجىمىلىرنى ئوقىغاندىن كىيىنكى ھاياجان ۋە ئۈزنى بىلىش ۋە ئىشەنچىگە كىلىپ ،ئەخلاق ۋە ئۈز ئارزۇسىنى قايتىدىن ئويلىنىپ ، قىلۋاتقان ئىشىنى تىخېمۇ قەيسەرلىك بىلەن قىلىش ئىشەنچ ۋە روھ ئاتا قىلىدۇ ..ئەسەرلىرى كەڭ دائىرلىق دۇنيانى تارىخ ۋە مەدەنيەتنى تونىتۇدۇ ئەلۋەتتە .
  لىكىن بەزىلەرنىڭ ئۈز ھىسياتىغا بىرلىپلا بەزى ئورۇنسىز گەپلەرنى دەپ قىلشى ئۈزنىڭ ئەقىللىقلىقىنى ئىسپاتلايمەن دەپ ئەقىلسىز سۆزلەرنى قىلىپ قويشى ئادەمنىڭ كۈلكىسىنى كەلتۈردۇ ،
  .......ھايات بولغان ھەر قانداق ئالىم ياكى باشقا شەخس ئۈستىدىن گەپ قوشۇپ مۇكەممەللىشىگە ياردەمدە بولۇپ تەنقىدى مۇنازىرلەردە ياكى رىقبەتلەندۈرگۈچى بولساق ،
   ئۈلدى ..ھاياتلار ئارسىدىن كەتتى . مەيلى ياخشى بولسۇن ياكى يامان بوسۇن ئۈزگە چۈشلۇق ياشاپ كەتتى .
   سۈزلىيەلىسەك سۈزلەيلى سۈزلىيەلمىسەك سۈزلىگەنلەرنىڭكىنى ئاڭلايلى ..


  مەيلى مەخسەتسىز ياخشىلىق قىل ، مەيلى مەخسەتلىك ياخشىلىق قىل چوقۇم ياخشى قىل ..