بىر جۈملىلىك مۇلاھىزە ___ نۇربەگ   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

سەبرى قىلالمىسىڭىز باشقا نەرسىلەرنى كۆرگەچ تۇرۇڭ!

نۇربەگ:
ئەدۇنىسنىڭ «مەنە ئۇپۇقىدىكى يازمىلار» (شائىر ئەركىن نۇر  تەرجىمە قىلغان) ناملىق ماۋزۇ ئاستىدىكى شېئىرلىرىغا بېرىلگەن تەرجىمىھالىدا، «...شېئىرىيەتنى زامانىۋىلاشتۇرۇش تەشەببۇسى،...مۇنازىرە قوزغىغان،... تەسىر كۆرسەتكەن...» دېگەندەك گەپلەرنى ئوقۇغان ئىدىم. ئەدۇنىس شېئىرىيەتنى زامانىۋىلاشتۇرۇشنى تەشەببۇس قىلغان بولسا، ئۇنداقتا، «شېئىرىيەتنى زامانىۋىلاشتۇرۇش» نى قانداق چۈشەنسەك بولىدۇ؟

تەسەددۇق،
قىسقىچىلا ئۇچۇر بەرەي، مەن ھازىر  مۇشۇ تېمىغا مۇناسىۋەتلىك بولغان « سادىرچە ئەنئەنە بىلەن ئافاق خوجىچە ئەنئەنە » توغرىسىدا زۆرۈر بىر ماتىرىيالغا ئىشلەۋاتىمەن. شۇنى ئەسكەرتىپ قوياي، مەن يۈز قويىدىغان بىرمۇ ئادەم يوق. سەۋەبى، پىكىرنى ئىسپاتلىق ئوتتۇرىغا قويۇشقا تىرىشىۋاتىمەن. شۇڭا ئالدىراپ كېتىشنىڭ ھاجىتى يوق. بۇ ھەم سۇغۇپ قالىدىغان تېمىمۇ ئەمەس. شۇڭا سەبرى قىلغاچ تۇرايلى!

شېئىر تەرەققى قىلامدۇ؟
ئەگەر بۇ سۇئال شېئىرىيەت تارىخىغا نىسبەتەن سورالسا ئەمىلىيەت مۇنداق ئىسپاتنى چىقىرىپ بېرىدۇ:
- شېئىرىيەت چېكىندى، ئۇ ئەپسانىۋى دەۋردە ئەڭ تەرەققى قىلغان، پەلسەپە دەۋرىدە ۋاستىگە ئايلانغان، ئىلىم-پەن دەۋرىدە ئەڭ زور دەرىجىدە چەتكە قېقىلىپ، ھالاكەت گېردابىغا بېرىپ قالدى.
ئەمما، بۇ سۇئال شائىرغا نىسبەتەن سورالسا شائىر بۈگۈنكى كۈندىمۇ ئەپسانىۋى دەۋر ۋە ئۇنىڭدىنمۇ بۇرۇنقى ئىپتىدائىي دەۋردىكىدەك بىر ئاڭسىزلىققا يېتىپ بارالىشى كېرەك. لېكىن شائىر ئىجتىمائىي تور ئىچىدە بۇنى ئورۇنلىيالمايدۇ. شۇڭا ھېچبولمىغاندىمۇ ناھىيىتى ئېگىزدە تۇرۇپ جىمجىت، تېپ-تېنچ ئىستىقامەت قىلالايدىغان  دەرۋىشانە بىر ھالەتكە كېلەلىشى كېرەك.
ئەگەر شېئىر  ئۇنىڭ ھالاكەت سىگنالى چېلىنىۋاتقان بۈگۈنكى ۋاراڭ-چۇرۇڭ دەۋردە يەنىلا يوقىلىپ كەتمىسە ئەنە شۇ كەبى شېئىرغا سادىق دەرۋىشلەرنىڭ شېئىرلىرى يەنە مىڭ يىلدىن كېيىنمۇ يادلىنىدۇ.
ئادەم بىلەن ئادەمنىڭ مۇناسىۋىتىگە، ئادەم بىلەن سىياسىينىڭ مۇناسىۋىتىگە مۇناسىۋەتلىك شېئىرلار شۇ خىل مۇناسىۋەتلەر كونىراپ ھالەك بولغاندىن كېيىن ئەخلەتكە ئايلىنىدۇ. خۇددى تېيېپجان ئېلىيوپنىڭ مۇتلەق كۆپ ساندىكى شېئىرلىرىغا ئوخشاش. ئاۋۇ ئىككى خىل مۇناسىۋەتتىن مۇستەسنا ھالدا تاغ باغرىدىكى ئىككى تاشنى شېھىتنىڭ لەۋلىرىگە ئوخشاتقان ئە.ئوسماندەك دەرۋىشانە شائىرلارنىڭ شېئىرلىرى يەنە مىڭ يىلدىن كېيىنمۇ پېچىتىدىن يېڭى چىققاندەك يالتىراپ تۇرىدۇ.

شېئىر زامانىۋېلىشامدۇ؟
بۇ گەپنى چوقۇمكى، خاتا ئىستىمال قىلىۋالىدىغان ئادەملەر كۆپ چىقىدۇ. ئەدۇنىستەك بىر شائىرغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، ئۇ گەپ شېئىرنى زامانىۋىسىزلاشتۇرۇش دېگەن گەپ بىلەن ئوخشاش. چۈنكى، بىر ھەقىقىي شائىرغا نىسبەتەن زامانىۋىلىشىشنىڭ ماھىئىيىتى زامانىۋىسىزلىشىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.
مەسىلەن، ئىلىم-پەن بىر زامانىۋى نەرسە. لېكىن ئۇ تۈزۈلمىنىڭ قوللىشىسىز ھەرگىز راۋاج كۆرەلمەيدىغان بىر سىستېما. يەنى، ئەمىلىيەتتە ئۇ ھېچقانداق بىر تۈزۈلمە ۋە ئېدولوگىيە بىلەن مۇناسىۋەتسىز بىر نەرسە بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ ئۆزىدىكى غايەت زور  سىستېما ناھايىتى زور مەبلەغنى ئۈزلۈكسىز تەلەپ قىلىپ تۇرىدۇ، شۇڭا ئىلىم-پەننىڭ زامانىۋىسىزلىقى يوق. ھالبۇكى، شېئىر ھەرقانداق بىر سىستېمىلىشىشنى رەت قىلىدىغان بىر ئەركىنلىك، شۇڭا ئۇنىڭ زامانىۋىيلىقى، يەنە بىر جەھەتتىن ئېيتقاندا، ئۇنىڭ زامانىۋىيسىزلىقىدۇر.

بۇ ئىنكاس شائىر قەھرىماننىڭ نۇربەگدىن سورىغان سۇئالىدىن زەرەتلىنىپ يېزىلدى.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   بۆسەر تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-8-10 01:39  

ئاپاق غوجىنىڭ ئۇلۇغلىنىش ۋە لەنەتلىنىش تارىخى خۇددى دولقۇننىڭ ئۆرلىشى ۋە چۆكۈشىدەك داۋاملىشىپ تۇرىدۇ. 80-يىللاردا ئەپتى-بەشىرىسى ئېچىلىپ لەنەتلەنگەن ئاپاق غوجا ھازىر ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرى، مۇخلىسلىرى تەرىپىدىن قايتىدىن ئۇلۇغلىنىش پۇرسىتىنى ياراتماقتا. بۇنىڭدا ئەلۋەتتە «مېڭە يۇيۇلۇش»نەزىرىيىسىنى باھانە قىلىدىغان بىر بۆلۈك تەتقىقاتچى-زىيالىيلارمۇ كۈچلۈك رول ئوينايدۇ.
بۇنىڭدىن بىز تارىخقا باھا بېرىشنىڭ مەڭگۈ ئۆڭۈپ كەتمەيدىغان بىر ئۆلچىمى بولمايدىغانلىقىنى بىلىۋالالايمىز.

سادىر ئىنقىلاپ قىلىپ ئۆزىنىڭ قەھرىمانلىقىنى ياراتقاندىن باشقا ھېچنېمىنى ئۆزگەرتەلمىدى. مېنىڭچە يەنىلا ئوغۇزخاننىڭ ئەنئەنىسىنى ئۈلگە قىلىش كېرەك.

بۆسەرگە رەھمەت! كاللام ئازراق ئېچىلغاندەك بولدى.

ئەرچىن، سىز بىزگە ئۇستاز كېلىسىز، مەن ئاقساقاللىق قىلىش مەقسىدىدە ئەمەس، سۇئالىڭىزدىن زەرەتلەنگىنىم ئۈچۈن ئويلىغىنىمنى شۇنداقلا دەپ قويدۇم.

بۇ مۇنبەردە ئاساسلىقى شىئېرلا بارمۇ؟  

كۆزىڭىزنى يوغان ئېچىپ مۇنبەرگە قاراپ بېقىڭ، شۇندىلا بۇ مۇنبەرنىڭ پىروزا، نەسىر، شېئىر ۋە  باشقا ئونىۋېرسال تېمىغا تويۇنغان مۇنبەر ئىكەنلىكىنى غۇۋا ھېس قىلغاندەك بولىسىز...

دىگىنىڭىزدەك زامانىمىزدا ئاپپاق خۇجىنى ئاقلاش سادالىرىنى ئاڭلايدىغان بۇپ قالدۇق. لىكىن پارچە -پۇرات بۇ سادالار كىشلەردە تەۋرىنىش پەيدا قىلسىمۇ، تۇلۇق قايىل قىلىش كۈچىگە ئېرىشەلمىدى. سېستىملاشقان لەنەتلىشىكە قارىغاندا پەقەت ئۆكتىچى پارتىيىنىڭ ساداسىغا ئۇخشاپمۇ قالىدۇ.«مىڭە يۈيۈلۈش»نى باھانە قىلىپلا ئۇنى ئاقلاپ چىققىلى بولمايدۇ. ئەڭ مۇھىمى پاكىت. لىكىن ئۇنىڭ ئەۋلادلىرى ياكى مۇخلسىلرى كۆپىنچە ھىسسى بايانغا تايىنۋالدىغان بولغاچقا، تەلتۇكۈس ئاقلاش نىشانىدىن يىراق.

زامانىمىزدىكى «ئاپاق خوجا»لار ئۇ زادنىڭ تەتۈرىسىچە كۆرىنىدۇ ماڭا.