مەقسەت: مەن ئوبزورنى مۇنداق يازىمەن

يولداش تۇرغۇن مىجىت توغرا دەيدۇ ، بەزىلەر ئەشۇنداق ، ئەجەپلىنىپ قايناپ كېتىشنىڭ ئورنى يوق، بۇنداقلار ياكى ئۆزى يازالمايدۇ ، ياكى باشقىلار يازغاننى ياراتمايدۇ ، يازغۇچىلار تورى قەلەم بىلەن ھەپىلىشىدىغان ، ئىلمىي ، مەدەنىيەتلىك كىشىلەرنىڭ سورۇنى ئىدى ، بەزىلەر دائىم ئۆزىچە قايناپ، باشقىلارغا قالايمىقان لەقەم قويۇپ يۈرۈيدۇ ، بۇلارنىڭ مەقسىدى نېمىدۇر ، ھېچ بىلمىدىم  .

تۇنجى ئىنكاسىمغا قايتۇرغان جاۋابىڭىز ئېسىڭىزدىدۇ؟
ماقالىنى ئوقۇپ بولۇپ كاللامدا پەيدا بولغان تۈنجى ئىنكاس، ماقالە مۇئەللىپى ئەدەبىيات نەزىرىيەسىنى قالايماقان ھەزىم قىلغۇچى ياكى قەستەن قالايماقانلاشتۇرغۇچى، شۇ ۋەجىدىن تۈنجى ئىنكاسىمنى مەزكۇرنىڭ ماقالىسىدىكى يولسىزلىق بىلەن يېزىلغان بىر ئابزاس دىيىلمىگە ھەيرانلىقىمنى ئىپادىلەپ قالدۈردۈم، بىراق ماڭا يانغىنى" چۈشىنىش سەۋىيەرىڭىز تۈۋەندەك تۇرىدۇ" دىگەن تەكەببۇرانە جاۋاپ بولدى، بۇ يەردە مەن چۈشەنمىدىممۇ ياكى مەقسەت فامىلىلىك مەقسىدىنى چۈشەندۈرەلمىدىمۇ؟
قۇرۇلمىچىلىق دەپ قويۇپ 70-80--يىللاردا سېسىپ مېزى چۈۋلۇپ كەتكەن چاكىنا جەمىيئەتشۇناسلىق تەنقىدچىلىكىنىڭ قاتمال قاراشلارنى تىزىۋالسىڭىز سىزگە يەنە نىمىنى چۈشەندۈرۈپ سىڭدۈرۈش مۇمكىن.
سىلەردەك پاخوتلىشىپ كەتكەن گاراڭلارنىڭ كاللىسىنى ئېچىش ۋەزىپەم يوق، بىلگەنلىرىمنى مەن تىرىشىپ ئىزدىنىپ ئۈگۈنگەن، ئۆگەنگىنىمنى ئۆزەم ئىشلىتىمەن، سىز  ھەم ئاۋۇ بىر نەچچە چاپانچى ياردەمچى قۇشۇنلارمۇ  ئۆزى ئىزدەنسۇن!
كاللىنى ساز تۇتۇپ، تاما -تەممەننالاردىن يىراق تۇرۇپ ئۈگەنسەڭلار بەلكىم ئادەم بولۇپ قالارسىلەر!

مېنىڭچە، بۇ ماقالە ياخشى يېزىلغان بۇلىشى مۈمكىن، بولمىسا پەيلاسوپلار قىممەتلىك ۋاقتىنى چىقىرىپ مۇلاھىزە، تالاشما قىلمىغان بۇلاتتى. بىلىم — ئىشى، تۈڭلۇكنى تاقاپ قۇيۇپ ئۆزى يالغۇز يەيدىغان قىزغانچۇقنىڭ ئېشى ئەمەس، بەلكى، ئەتراپىدىكىلەرگە سېخىيلىق بىلەن يايىدىغان داستخان.  ھەممە ئادەمنىڭ ئۆزىگە خاس كۆزقارشى بۇلىدۇ، كۆزقاراشتىكى ئوخشىماسلىق سەۋەپلىك باشقىلارنى يامان كۆرۈش ، ھاقارەتلەش ياخشى ئەمەس، كۆپ ئۆگەنگەن ، بىلىدىغىنى جىق كىشى ئادەم تىللىسا تېخىمۇ قاملاشمايدۇ. بىلىمنى ئادەم تىللاش ئۈچۈن ئەمەس، ئادەم بۇلۇش ئۈچۈن ئۆگەنسەك كېرەك دەپ ئويلايمەن.

مەن بىلەن ئوبدان پاراڭلاشقىلى بولىدۇ. لېكىن مەن بىلەن پاراڭلىشىش ئۈچۈن بەزى قاراشلاردىن ۋاز كېچىشكە، بەزى ئىدىيەلەرنى توغۇرلاشقا توغرا كېلىدۇ. چۈنكى ئىلمىلىك ئۇ بۇ دىگەن رامكىلار ماڭا ماس كەلمەيدۇ، مەن باشتىلا دەپ قويدۇم، تۇنجى ئىنكاسىدا تەكەببۇرلىقتىن نېرى بولغان بولسا بەلكىم مۇنازىرىگە ئەستائىدىل مۇئامىلە قىلىشىم، بىلگىنىمنى ئېرىنمەي ماقالىدىكى يىتەرسىزلىكلەرنى كۆرسۈتۈپ بېرىش ئۈچۈن سەرىپ قىلىشىم مۇمكىن ئىدى، بىراق سەمىمىيەتسىزلىك، تەكەببۇرلۇق چىشىمغا تەگدى.
يېزىقچىلىق ھەر بىر يازغۇچىنىڭ شەخسىي پائالىيىتى، بىراق ئەدەبىيات ھەممىزگە ئورتاق بىر ساھە.
ئوبزورچىنىڭ ئەمەللىي بىلىمى يازغۇچىنىڭ ئەسىرىنى ئانالىز قىلىشقا چىقىنىمىغان ئەھۋال ئاستىدا مانا مۇشۇ ماقالىدىكىدەك ئۆزى بارلىققا كەلتۈرگەن ئەدەبىيات رىئاللىقىغا ماسلاشمايدىغان تېرمىنلار بىلەن ئوبزۇرلاشقا ئۇرىنىدۇ، بۇ بەك ئېچىنىشلىق ئاھۋال ھەم ئوبزورچىنىڭ چاكىنىلىكى.
چاكىنا ئادەم شەخسىيەتچى بولىدۇ، ئەسەرنىڭ يېزىلىش مەقسىدى ھامان پۈتۈپ چىققاندىكى قىممىتىگە بويلاشماي قالىدۇ. ماقالىدىكى قاراشلار بۇيۇنچە بولغاندا ئەسەر چولتا ئوبزورچىنىڭ كاساپىتىدىن قارلىنىدۇ دىگەن گەپ.
سىزمۇ يېزىپ تۇرىۋاتقان ئادەم، بەلكىم گاراڭ بولمىسىڭىزلا بۇ نۇقتىنى ھېس قىلغان، ھازىر چۈشەنمەيۋاتقىنىم سىز ماقالىنى ئوقىمىدىڭىزمۇ ياكى قارسىغىلا قارشى پىكىردىكىلەرگە بىسىم قېلىپ نائىنىق بىر نىشاننى ياقىلىماقچىمۇ؟ ۋە ياكى ماۋۇ مەقسەت فامىلىلىك ئەدەبىيات سېپىدىن شاللىنىش گىرداۋىغا بېرىپ قالغان بىچارە ئوبزورچى بىۋاستە ياكى ۋاستىلىق تۇققىنىڭىزمۇ؟

  ئەسكەرتىش:
  تۆۋەندىكى يازمىنى بىر ماتىريالدىن خاتىرلىۋاپتىكەنمەن. بۇ يەردە تەنقىد ھەققىدە گەپ بولىۋاتقاچقا، ئۇنى تورداشلار كۆرۈپ باقسۇن دەپ يوللاپ قويغۇم كەلدى.


    1.نەزەرىيەنى تەنقىدلەشتۈرۈش بىلەن تەنقىدنى نەزەرىيەلەشتۈرۈشنىڭ بىرلىكىنى قوغلىشىش كېرەك.
    مۇۋەپپەقىيەتلىك چىققان ئەدەبىي تەنقىدتە «نەزەرىيەنى تەنقىدلەشتۈرۈش بىلەن تەنقىدنى نەزەرىيەلەشتۈرۈش» بىرلىككە كەلگەن بولىدۇ. ئەدەبىي تەنقىدتە ئاڭلىق ھالدا ئىلغار نەزەرىيەنى قوللانغاندا تەنقىدنىڭ چوڭقۇرلىقى بىلەن ئىلمىيلىقىنى كاپالەتكە ئىگە قىلغىلى بولىدۇ. ئامىرىكىنىڭ يېڭى ماركىسىزىم نەزەرىيەچىسى Frederick Jameson  مۇنداق قارايدۇ: قۇرۇلمىچىلىق تەنقىدىدە يېتەكچى بولىدىغىنى تىل بىلەن ئۆزگۈرۈش، روھى ئانالىز ئىستىتىكىسىدا يېتەكچى بولىدىغىنى ئارزۇ بىلەن ئۈمىد، مەۋجۇدىيەتچىلىكتە يېتەكچى بولىدىغىنى ئەركىنلىك بىلەن ئارامسىزلىق، ئەپسانىۋى، ئەسلى تىپ تەنقىدىنىڭ يېتەكچىسى كوللىكتىپ ئەندىزە، گۇمانىزىمدا يېتەكچى بولىدىغىنى ئېتىكا بىلەن ئىنسانپەرۋەرلىك، ماركىسىزىملىق ئىستىتىكىدا يېتەكچى بولىدىغىنى ئىشلەپچىقىرىش ئۇسۇلى قاتارلىقلار. يۇقۇرقىدەك ئوخشاشمىغان نەزەرىيەۋى قېلىپلارنى ئۇنۋېرسال ئىشلەتكەندە تەنقىدنىڭ ئىلمىي قىممىتى تەبىئىلا يۇقۇرى كۆتۈرىلىدۇ.
    2. چۈشىنىش بىلەن شەرھىلەش ئاساس قىلىنغان ئەدەبىي تەنقىدنى قوغلىشىش كېرەك.
    شەرھىلەش ئىلمىي ئىستىتىكىسى، ئادەمنىڭ ھەممە مەنىۋى ھەركەتلىرى تېكىستنى چۈشىنىش ۋە شەرھىلەشنى ئاساس قىلىدۇ، دەپ قارايدۇ. ئەدەبىي تەنقىدمۇ ماھىيەتتىن بىر خىل چۈشىنىش ۋە شەرھىلەش ھەركىتى. ئوخشىمايدىغىنى بولسا، ئۇنىڭ ئاڭلىقلىقى بىلەن ئىلمىيلىكىنىڭ ئالاھىدە يۇقۇرى ۋە كۈچلۈكلىكىدە ئىپادىلىنىدۇ.
    3.سۈپەت تەنقىدچىلىكى بىلەن قىممەت تەنقىدچىلىكىنى بىرلەشتۈرۈش كېرەك
    ئەسەرنىڭ شەكلى بىلەن مەزمۇنىنى تەھلىل قىلىش بىزگە تولىمۇ تونۇش ئۇسۇل. ئەنگىلىيەنىڭ Birminghan مەدەنىيەت ئىلمىي ئېقىمىدىكى ئۆلىمالار ئەسەر ئوقۇشنى «سۈپەتلىك ئوقۇش» ۋە «قىممەتلىك ئوقۇش» دەپ ئىككىگە بۆلىدۇ ھەم كۆڭۈلدىكىدەك ئۈنۈمگە يېتىشتە بۇ ئىككى خىل «ئوقۇش»نى بىرلەشتۈرۈش كېرەك، دەپ قارايدۇ. Frederick Jameson تەشەببۇس قىلىدىغان دىيالىكتىك تەنقىدنىڭ قاراشلىرىمۇ بۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدۇ.
    4.ئەدەبىي تەنقىدتتە چوڭقۇرلۇقنى قوغلىشىش كېرەك.
    تەنقىدتتە تېكىستنىڭ ئەڭ ئاداقى مەنىسىنى ئىزدەش، قېزىش تولىمۇ مۇھىم بىر ئىش. Frederick Jameson ئوتتۇرغا قويغان «قىسىلىش مېخانىزىمى»، ئادەمنىڭ نەپسى بىلەن ئارزۇسى ئىنسانىيەت جەمئىيىتىنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى، ئوخشاشمىغان جەمئىيەتتە ئىشلەپچىقىرىش ئۇسۇلىنىڭ ئوخشاشماسلىقى سەۋەپلىك، ئادەملەرنىڭ نەپسى بىلەن ئارزۇسىنىڭ قاندۇرۇلۇش دەرىجىسىمۇ ئوخشىمايدۇ، ئىدىئولۇگىيە كىشىلەرنىڭ نەپسى بىلەن ئارزۇسى قانمىغان ئەھۋالدا قىسىلىش مېخانىزىمىنى شەكىللەندۈرىدۇ ھەم بۇ قىسىلىش مېخانىزىمىنى ئەڭ لايىقىدا چۈشەندۈرىدۇ، دەپ قارايدۇ. مەيلى ئەدەبىيات ۋە مەدەنىيەت تەنقىدى بولسۇن ۋە ياكى شەرھىلەش ئىلىمى بولسۇن، ئۇ پەقەتلا تېكىستنى «قايتا يېزىش» ئارقىلىق « قىسىلىش مېخانىزىمى»نىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسىدىن بىشارەت بېرىدۇ. بۇمۇ ئەمەلىيەتتە تەنقىدنىڭ ماكرولىقى، يۈكسەكلىكى ۋە چوڭقۇرلىقىنى ئىپادىلەيدىغان بىر خىل تەنقىد ئەندىزىسى بولۇشى مۈمكىن.

قاناق گەپ بوپ كەتتى بۇ ،نىمانچە تۈگىمەيدىغان پاراڭ بۇ ،بۇ يەرنى نەچچە ئونمىڭلىغان كىشى كۆرىدۇ ،ئەيىپ ئەمەسمۇ ،

مېنىڭچە ئەدەبىي ئەسەرلەردە يېڭى پىكىر بولۇشى كېرەك،   دەپ قارايمەن .

  چوقۇم يېڭى پىكىر بولۇشى كېرەك - ئەلۋەتتە ،  كونا مۇقامنى توۋلاۋەرگەن بىلەن بولمايدۇ .

يولداش تۇرغۇن مىجىت توغرا دەيدۇ ، بەزىلەر ئەشۇنداق ، ئەجەپلىنىپ قايناپ كېتىشنىڭ ئورنى يوق، بۇنداقلار ياكى ئۆزى يازالمايدۇ ، ياكى باشقىلار يازغاننى ياراتمايدۇ ، يازغۇچىلار تورى قەلەم بىلەن ھەپىلىشىدىغان ، ئىلمىي ، مەدەنىيەتلىك كىشىلەرنىڭ سورۇنى ئىدى ، بەزىلەر دائىم ئۆزىچە قايناپ، باشقىلارغا قالايمىقان لەقەم قويۇپ يۈرۈيدۇ ، بۇلارنىڭ مەقسىدى نېمىدۇر ، ھېچ بىلمىدىم  .   

   توغرا دەيسىز،  ساپالىق ئوقۇرمەنلەر قوشۇنى بولغاندىلا سەۋىيەلىك ئەدەبىيات بارلىققا كېلىدۇ دەپ ئوقۇغان ئىدىم.