مەخەت ئابدۇرېھىم: تەپەككۇردىن تامچىلار

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   mahatjan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-2 00:23  

ياخشى چىقىپتۇ مۇئەللىم!

مەخەتجان مۇئەللىم، تولىمۇ ئورۇنلۇق ھۆكۈملىرىڭىزگە قايىل بولدۇم...تېخىمۇ بەرىكەتلىك بولغايسىز...

ــ تەپەككۇرنىڭ قانداقلىقى تىلنىڭ شۇنداقلىقى

           دەستۇرۇل كىتابلاردا ھەر قانداق بىر شەيئى- ھادىساتلارنىڭ بىر تەرىپى ئامانەت ۋە دىيانەتكە،  يەنە بىر تەرىپى خىيانەت ۋە جىنايەتكە باغلىنىپ تۇرىدىغانلىقى، ئامانەتكە خىيانەت قىلغانلاردا ۋىجدان ۋە ئەخلاق  بولمايدىغانلىقى بايان قىلىنىدۇ ھەمدە «ئامانەت بارلىق ياخشى سۈپەتلەرنىڭ تۈۋرۈكى، دىيانەت بارلىق ياخشى خۇي- ئەخلاقلارنىڭ يىلتىزى» («ئەخلاق دەستۇرى»دىن) دەپ يېزىلىدۇ. ھەقىقەتەن ئامانەتكە خىيانەت قىلماق مەرتلىك ئەمەستۇر. چۈنكى، ئۇ بىراۋنىڭ يەنە بىراۋنىڭ ساقلاپ بېرىشىگە تاپشۇرغان نەرسىسىنى بىلدۈرىدۇ، ئۇنىڭ قىممىتى ۋە رولىنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر، ئۇنى يىتتۈرۈپ قويماي، بۇزۇپمۇ قويماي ئۆز پېتى ساقلاش تەلەپ قىلىنىدۇ؛ بولمىسا ئۇ «ئامانەت» بولماي قېلىپ، ساقلىغۇچىنى «خىيانەتچى»گە ئايلاندۇرۇپ قويۇدۇ. ھالبۇكى ئامانەت بىلىملىك، مەسئۇلىيەتچان، يۇقىرى ساپالىق كىشىلەرنىڭ قولىدا تامامەن ئامانەت تۇرسىمۇ، لېكىن ئەقىلسىز، تەجرىبىسىز، بىپەرۋا، ھاڭۋاقتى ئادەملەرنىڭ قولىدا تامامەن ئامانەت تۇرۇشى ناتايىن؛ چۈنكى ئۇ ئۆزىنىڭ خاملىقى ۋە بىپەرۋالىقى تۈپەيلىدىن ئامانەتنى زىيان- زەخمەتكە ئۇچرىتىپ قويۇشى مۇمكىن. ئەمما مەيلى قانداقلا بولمىسۇن ئامانەتنىڭ قىممىتى ئۆزگەرمەيدۇ، ئۇ ئامانەت ئامان ساقلانسۇن ياكى زەخمەتكە ئۇچرىسۇن، ئۆز ئىگىسىگە ئەينەن قايتۇرۇلىدۇ؛ ئۇنىڭ ساپساق قايتۇرۇلغىنى قىممەتلىك ئەمەس، بەلكى ئۆز پېتى ساقلىنىش ۋە قايتۇرۇلۇش جەريانى ھەممىدىن قىممەتلىك، ئۇ مۇشۇ قىممىتى بىلەن «ئامانەت» دېيىلىدۇ؛ شۇڭا ئامانەتنى قوبۇل قىلغۇچى ئۇنى جەزمەن ياخشى ساقلىشى، ئۇنىڭ كىشىلىك مۇناسىۋەتلەردىكى ئەخلاقىي قىممىتىنى جۇلا قىلىشى شەرت، بولمىسا ئۇ خىيانەتچىگە ئايلىنىپ قالىدۇ؛ ئەلۋەتتە ئامانەتنى ياخشى ساقلىغانلار دوستلۇققا ۋە ئۈلپەتكە يارايدىغان مەردانە كىشىلەر سۈپىتىدە ھەممىنىڭ كۆڭۈل تۆرىدىن ئورۇن ئالىدۇ، مۇنداقچە ئېيتقاندا بىر ئادەمنىڭ ساپاسى ئۇنىڭ ئامانەتكە دىيانەت كۆرسەتمىكى بىلەن ئۆلچىنىدۇ. دېمەك، ئامانەتنىڭ قىممىتى يۇقىرى، ئىززىتى نۇرانە، ھۆرمىتى چەكسىز؛ ئۇ ئەقىل- پاراسەتنىڭ سوۋغىسى، دىيانەت ۋە مەسئۇلىيەتنىڭ سەمەرىسى، ئىشەنچ ۋە ئىخلاسنىڭ باغرى، ئېتىقاد ۋە مەدەنىيەتنىڭ تۇغى؛ ئۇ قەلبنى قەلبكە، بۈگۈننى ئەتىگە، ئەتىنى ئۆگۈنگە تۇتاشتۇرۇشنىڭ كۆۋرۈكى. مۇشۇ نۇقتىدىن ئېيتقاندا، مېنىڭ تىلنى غۇرۇرلۇق ۋە مەسئۇلىيەتچان يازغۇچىنىڭ قولىدىكى ئامانەتكە ئوخشاتقۇم كېلىدۇ؛ مۇنداقچە ئېيتقاندا، تىل مىللەت تەرىپىدىن يازغۇچىلارنىڭ قولىغا تاپشۇرۇلغان ئامانەتتۇر. شۇ سەۋەبلىك يازغۇچىنىڭ تىلنىڭ ئالدىدىكى مەسئۇلىيىتى بەكمۇ ئېغىردۇر ھەم بەكمۇ شەرەپلىكتۇر. ئەگەر ئۇ تىلغا ۋەتەن چېگرىسىنى قوغداۋاتقان ئەسكەردەك سادىق بولمايدىكەن، تىلنى كىتاب بەتلىرىدە تۇلپار كەبى پەرۋاز قىلدۇرمايدىكەن، تىلنىڭ ئىپادىلەش ئىقتىدارىنى يېتەرلىك نامايان قىلمايدىكەن، تىلدىن ئىبارەت بۇ ئامانەتنى ئۆز ئىگىسىگە جۇلالىق پېتى قايتۇرمايدىكەن ئۇ لاياقەتلىك يازغۇچى بولالمايلا قالماستىن، ئەكسىچە شۇ تىلنىڭ ئامانەتكارلىق ئەركانىنى زىيانغا ئۇچراتقۇچىغا ئايلىنىپ قالىدۇ. بۇنىڭدىن تىلنى ياخشى قوللىنىش ۋە جىلۋە قىلىشنىڭ يازغۇچىنىڭ زىممىسىگە يۈكلەنگەن ئەڭ يۈكسەك مەسئۇلىيەت ئىكەنلىكىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. ئەلۋەتتە مۇنداق مەسئۇلىيەت يازغۇچىنىڭ سۆزلەرنى ئەستايىدىل تاللاش، تۈرلەش، قوللىنىش، سۆزلەردىن پاساھەتلىك جۈملىلەرنى تۈزۈش، مۇنەۋۋەر جۈملە ئارقىلىق تىلنىڭ ئىستىلىستىكىلىق ئۈنۈمىنى يارىتىش- ئاشۇرۇش، جۈملىلەردىن ئابزاسلارنى قۇراشتۇرۇش، ئۇلارنى بىر- بىرىگە مەنتىقىلىق پار كەلتۈرۈش، ئابزاسلاردىن دېتاللارنى، دېتاللاردىن ۋەقەلىكنى بايان قىلىش ماھارىتىدە روشەن ئىپادىلىنىدۇ. ئادەتتە يازغۇچىلار سۆزلىسە ياكى يازسا، سۆزلىگىنىنى كىشىلەرنىڭ ئاڭلىشىنى، ئاڭلىغاندىمۇ قىزىقىپ ئاڭلىشىنى، يازغانلىرىنى ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆرۈشىنى، كۆرگەندىمۇ ياقتۇرۇپ كۆرۈشىنى ئۈمىد قىلىدۇ؛ ئۇ ئىجادىيەت ئۈستىدە ئەڭ مۇۋاپىق سۆزلەرنى تاللاپ، ئۇنى ئۇيان- بۇيان ئۆرۈپ- چۆرۈپ مارجان تىزغاندەك تىزىپ، ئەڭ يېقىشلىق جۈملىلەرنى تۈزۈپ، پىكىر- خىيالىنى ئېنىق ۋە توغرا ئىپادىلەشكە ھەم بارلىق ئاماللار بىلەن تىلنى بېزەپ، ئۇنىڭ جانلىقلىقى ۋە ئوبرازچانلىقىنى ئاشۇرۇپ، جەزىبىدارلىقى ۋە تەسىرچانلىقىنى كۈچەيتىشكە تىرىشىدۇ.     
ئادەتتىكى ئەھۋالدىمۇ مۇۋەپپەقىيەت قازانغان ئەدەبىي ئەسەرلەرنىڭ جۈملىسى پۇختا تۈزۈلگەن، مەسىلەن، سۆز- ئىبارىلىرى تاۋلانغان، تەڭداش تەركىب بىلەن تەڭداش تەركىبلەر ئۆزئارا ماسلاشقان، تارماق جۈملە بىلەن تارماق جۈملىلەرنىڭ ئاخىرى بىر- بىرىگە قاپىيەلىك پار كەلگەن، بىر خىل كۈچلۈك رىتىمدارلىق ۋە ئاھاڭدارلىق ئىپادىلەنگەن،  ئاپتورنىڭ تىلغا بولغان ساداقىتى ۋە تىل ئىشلىتىش ماھارىتى نامايان قىلىنغان، مۇھەررىرنىڭ تۈزىتىشىگە دېگەندەك ئورۇن قالمىغان بولىدۇ. دېمىسىمۇ ياخشى يېزىلغان ئەسەرنىڭ جۈملىسى راۋان، پىكىر مەنتىقىلىق، كەلىمىلىرى يېقىشلىق، مەنە ئېنىق بولىدۇ، مۇنداق ئەسەرنى ئوقۇپ باھالاش ۋە تەھرىرلەشمۇ ئاسان بولىدۇ. چۈنكى ئەسەرنىڭ قۇرۇلمىسى پۈتۈنلەي جۈملە ئارقىلىق تەشكىللىنىدىغان، پۈتكۈزۈلىدىغان، جانلاندۇرۇلىدىغان بولغانلىقتىن، جۈملە پاساھەتلىك تۈزۈلمىسە، سۆزلەر توغرا قوللىنىلمىسا، تىلنىڭ ئىپادىلەش ئىقتىدارى يېتەرلىك نامايان قىلىنمىسا، ساغلام ئىدىيەۋى مەزمۇن بىلەن مۇۋەپپەقىيەتلىك قۇرۇلمىنىڭ ۋۇجۇدقا كېلىشى مۇمكىن بولماي قالىدۇ- دە، مۇھەررىر مۇنداق ئەسەرنى قالدۇرۇۋېتىدۇ ياكى ئىشلىتىشكە تاللىنىپ قالغىنىدىمۇ ئۇنى باشتىن- ئاياق تۈجۈپىلەپ «گىرىم قىلىپ» ياساپ چىقىدۇ. ھەقىقەتەن يازغۇچىنىڭ ئەسىرىدە مەزمۇن بىلەن شەكىلنىڭ مۇكەممەل ۋە مۇستەھكەم بىرلىكى ئەمەلگە ئاشمىغاندا، ئۇ ئەسەرنىڭ مۇۋەپپەقىيىتىدىن سۆز ئاچقىلى بولمايدۇ. مۇنداق ئەسەرنى تەھرىرلىمەك تەس بولغاننىڭ ئۈستىگە، ئېلان قىلىنغاندىن كېيىنمۇ بەرىبىر ئوقۇرمەنلەردە كۈچلۈك تەسىر قوزغىيالمايدۇ. شۇڭا، ئەدەبىي ئەسەرلەردە مۇنداق ھادىسە يۈز بەرگەندە جەزمەن ئىلمىي ئوبزورچىلىقنى قانات يايدۇرۇپ، ئۇنى ۋاقتىدا تۈزىتىش، شۇنىڭ بىلەن بىللە ئاپتورنىمۇ سەگىتىش، خىجىل قىلدۇرۇش، ئۇنى ماھارەت جەھەتتىكى ئاجىزلىقى، پىكىر قىلىش ۋە مەسىلە ھەل قىلىش پوزىتسىيەسىدىكى يېتەرسىزلىكى ھەققىدە ئەستايىدىل ئويلىنىشقا ئۈندەش ۋە يېتەكلەش؛ شۇ ئارقىلىق ئۇلارغا ئۆز ئەسىرىنىڭ جۈملىلىرىنى پاساھەتلىك تۈزمىسە، تىلنىڭ ئىسلىتىستىك ئۈنۈمىنى يېتەرلىك ئىپادە قىلمىسا ئوقۇرمەنلەرنىڭ نەزەرىدىن چۈشۈپ كېتىدىغانلىقى ۋە ئوبزورچىلارنىڭ تەنقىد ئوبيېكتىگە ئايلىنىپ قالىدىغانلىقىنى ھېس قىلدۇرۇش كېرەك.
       ھەقىقەتەن نادىر ئەسەرلەرنىڭ جۈملىسى پۇختا ۋە پاساھەتلىك بولىدۇ، مۇنداق ئەسەرنى ئوقۇسا ئادەمنىڭ يەنە ئوقۇغۇسى كەپلا تۇرىدۇ، ئۇسسۇزلۇقى زادى قانمايدۇ. ئەپسۇسكى، جۈملىسى ئاددىي، سۆز- ئىبارىلىرى خام، ئۇقۇملىرى لوگىكىسىز ئەسەرلەرنىڭ جەلپ قىلىش كۈچى بولمايدۇ. ئادەتتە مۇھەررىرلەرنىڭ تەھرىرلىك خىزمىتى جەريانىدىكى ئەڭ جاپالىق ئەمگىكى ئەسەردە ئىشلىتىلگەن تىلغا سەرپ قىلىنىدۇ. مۇھەررىرنىڭ بىر پارچە روماننىڭ تىلىغا سەرپ قىلىنغان تەھرىرلىك ئەمگەك كۈچىنىڭ مىقدارى 90 پىرسەنتتىن ئاشسا؛ باشقا جەتتىكى، مەسىلەن، شۇ ئەسەرنى قوبۇل قىلىش، ئاپتور بىلەن ئالاقىلىشىش، باسمىغا يوللاش، تارقىتىش قاتارلىق جەريانلارغا سەرپ قىلىنىدىغان ئەمگەك كۈچىنىڭ مىقدارى 10 پىرسەنتكىمۇ يەتمەيدۇ. بۇنىڭدىن ئەسەر تىلىغا ئىشلەشنىڭ قانچىلىك مۇھىم ئورۇندا تۇرىدىغانلىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ.
بىزنىڭ يۇقىرىقى قاراشلىمىزنى شېئىرىي تىلنىڭ ئۆلچىمىمۇ ئىسپاتلاپ تۇرۇپتۇ. مەسىلەن، شېئىر ئەسلىدىن ئىلھام ۋە سۆيۈشنىڭ مەھسۇلى بولسىمۇ، لېكىن ئۇ يەنىلام تىل ماھارىتىنىڭ نامايان قىلىنىشىدۇر . ياخشى يېزىلغان شېئىرنىڭ تىلى بەكمۇ پاساھەتلىك تۈزۈلىدۇ. شېئىرنىڭ مىسرالىرى قانچىلىك قاپىيەلىك ۋە ماسلاشمىلىق، قانچىلىك ئۇرغۇلۇق ۋە ۋەزىنلىك تۈزۈلسە، ئۇ شۇنچىلىك لەززەت بېرىدۇ ۋە ئىززەتلىنىدۇ. بىز شۇ چاغقىچە مەزمۇنى ھەر قانچە چوڭقۇر بولسىمۇ، لېكىن مىسرالىرى ئۇزۇن-قىسقا، قاپىيەلىرى، ئۇرغۇسى ۋە ۋەزىنلىرى ئېگىز- پەس، تاققا- تۇققا ۋە چەلگەش تۈزۈلگەن شېئىرنىڭ كىشىلەر تەرىپىدىن ئەتىۋارلىنىپ ساقلانغانلىقىنى ئۇچراتمىدۇق؛ ئەمما مىسرالىرى تەڭ بوغۇملۇق، رىتىملىق، قاپىيەلىرى ماسلشمىلىق، تەڭكەشلىك، ئاھاڭداشلىق، پۈتۈن كۇپلېتلىرىنىڭ ئىچكى ۋەزنى ۋە تۇراقلىرى مۇزىكىلىق ۋە سادالىق، يېقىملىق ۋە سۈلكەتلىك تۈزۈلگەن شېئىر (رۇبائىي) نىڭ بەكمۇ ئەتىۋارلىنىدىغانلىقىنى ئوبدان بىلىمىز. كىشىلەرنىڭ  ياخشى يېزىلغان شېئىرلارنى سەنئەتلەشتۈرۈپ ۋە زىننەتلەپ، نۇسخىلاپ ۋە ھۆسنخەت قىلىپ يېزىپ ئاممىۋى سورۇنلارنىڭ تاملىرىغا ئېسىۋېلىشى، رەختلەرگە كەشتىلەپ تىكىۋېلىشى، سورۇنلاردا دېكلاماتسىيە قىلىپ ھۇزۇر ئېلىشى بۇ قارىشىمىزنى ئىسپاتلاپ تۇرۇپتۇ.     
       بۈگۈنكى كۈندە مۇھەررىرلەرگە ئەڭ قىيىنچىلىق تۇغدۇرۇۋاتقان مەسىلە بىر قىسىم قەلەمكەشلىرىمىزدىكى تىل سەۋىيەسىنىڭ ئاددىي، ماھارىتىنىڭ تۆۋەن، مەسئۇلىيەت ئېڭىنىڭ ئاجىز بولۇشىدىن ئىبارەت بولماقتا، مۇھەررىرلەر ئۇلارنىڭ جۈملىسىنى ئوڭشاپ بولالماي بىھۇدە جاپالارنى چەكمەكتە، ھەتتا بەزەن قەلەمكەشلەر مۇھەررىرنىڭ ئەمەلىي يېزىقچىلىق تەربىيەسىگە ئېرىشىپ تۇرۇپمۇ داۋاملىق مۇھەررىرگە يۆلىنىۋالماقتا. شۇ سەۋەبتىن تىلى ناچار، قۇرۇلمىسى چۇۋالچاق، مەزمۇنى ئاددىي ئەسەرلەر مەتبۇئاتلىرىمىزدا ئېلان قىلىنىپ كەتمەكتە. شۇڭا قەلەمكەشلىرىمىزنىڭ تىلغا بولغان مەسئۇلىيىتى ھەققىدە مۇلاھىزە يۈرگۈزۈپ، ئۇلارنى تىلنى توغرا قوللىنىشقا دەۋەت قىلىش ۋە تىلغا بولغان مەسئۇلىيەت ئېڭىنى كۈچەيتىش جىددىي زۆرۈر بولۇپ قالماقتا.
       بىلىشىمىز كېرەككى، ئەمگەك تىلنىڭ كېلىپ چىقىش ئاساسى، تىل بولسا تەپەككۇرنىڭ مەھسۇلى ۋە تاشقى پوستى، تەپەككۇر قانداق بولسا تىلمۇ شۇنداق ئىپادىلىنىدۇ، ئەلۋەتتە. شۇ سەۋەبتىن ئوبزورچىلارنىڭ تەنقىدىگە ئۇچرىغان قەلەمكەشلەرمۇ ئەسەرلىرىنىڭ تىلىدا مەسىلە يۈز بەرگەنلىكىدىن قامچىلىنىۋاتىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللانغان قەلەمكەشلەر ئەسەرلىرىمىزنىڭ تىلىغا پۇختا ئىشلەيلى، تىل ئىشلىتىش سەۋىيەمىزنى يۇقىرى كۆتۈرەيلى، مەتبۇئاتلىرىمىز ۋە تور بېكەتلىرىمىزنى تىلى راۋان، پىكىرى ئۆتكۈر، ئۇقۇملىرى لوگىكىلىق ئەسەرلەر بىلەن تەمىنلەيلى، ئوبزورچىلارنىڭ سەمىمىي تەنقىدىنى قوبۇل قىلايلى، ئوبزورچىلارغا قول بېرەيلى، ئوبزورچىلارغا ئۆچلۈك قىلمايلى!  
     تىل ـــ تەپەككۇر، تىل ـــ كىملىك، تىل ـــ مىللەت، تىل ـــ ئىناۋەت، تىل ـــ ھەممە.
     تىل ـــ تەلەپچان ۋە مەسئۇلىيەتچان يازغۇچىلارنىڭ قولىغا مىللەت تەرىپىدىن تاپشۇرۇلغان قىممىتى چەكسىز ئامانەت.
     تىلنى پاساھەتلىك قوللىنايلى ئەزىز قەلەمكەشلەر! ئاھ، مېنى مەھلىيا قىلغان پاساھەتلىك جۈملە!  «ئۇچىسى»غا ئەتلەس ئوراپ، «بېشى»غا دوپپا كىيىپ جىلۋە قىلغان جۈملە نېمە ئانچە كۆيدۈرىدىغانسەن يۈرەكلەرنى!!
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   mahatjan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-8 15:39  

ۋەتەننىڭ ئىپتىخارىسەن دىلى ئويغاق، سۈزۈك ئۇستاز،
چىمەننىڭ لەيلىزارىسەن ئېتى ئويناق، سۈرۈك ئۇستاز.

ئۆمۈر مەنزىللىرى مۇنبەر بىلەن ئۆتتى جاپالاردا،
چېچىپ مېھنەت، تۆكۈپ سۆيگۈ، مۇھەببەتتە يىتۈك ئۇستاز.

چېچىڭنى سۆيدى ئاپپاق تاڭ، قولۇڭدا كۈلدى ئاپپاق نۇر،
دىلىڭدا ئاقلىقىڭ ھەسسە تىلەكلەر مەۋجى بۈك ئۇستاز.


ئەجىر تۆھپە تالاشمايسەن، تاما - شۆھرەتكە مەيلىڭ يوق،
چۆكۈپ ئوكيانىغا دۇرنىڭ ياشاپ كەلگەن بۈيۈك ئۇستاز.

ئۈمىد، كەلگۈسىگە ئەلنىڭ كۆزۈڭنى تىككىنىڭ - تىككەن،
قىزىلگۈل بەرگىدىن شىرنە سۈزۈشكە دىل كۆيۈك ئۇستاز.


ئۇستاز قەسىدىسى

سەن تىككەن دەرەخلەر ئاچماقتا چېچەك،
سەن چۆككەن بۇلاقلار سۆزلەيدۇ چۆچەك.
سەن ئاققان دەريادا كۆيىدۇ گۈلخان،
سەن كىرگەن باياۋان گۈللەرگە بېزەك.
سەن ۋەتەن ھەققىدە يېزىلغان داستان،
سەن ھەردەم گۈپۈلدەپ سوققان بىر يۈرەك.

سەن تۇتقان قاقشاللار بىخ سۈرەر لەرزان،
سەن بەرگەن ئىلھاملار سۈرمەكتە دەۋران.
سەن سىزىپ تۈگەتكەن شۇ ئاپپاق بوردا،
ياۋلارنىڭ قەدىمى بولۇشقان سەرسان.
تاۋلىدىڭ، كۆيسەڭمۇ ئوتتا، تونۇردا...
كۆز تىككەن تاشلاردا قاينايدۇ ۋولقان.

سەن تۈرگەن بىلەكتىن تاغلار لەرزىگەي،
ھەتتاكى قۇم بولۇپ كەتسە ئەرزىگەي.
تولۇن ئاي سەن ئۈچۈن يازغاندا شېئىر،
ئۇيقۇسىز، ئىزدەندىڭ يەنە تەۋرىمەي.
سەن بولغاچ ئېرىيدۇ مۇز تۇتقان مېھىر،
ھەر سۆزۈڭ ۋەزنىگە سۆيگۈ سەمرىگەي.

ياشىسۇن ئۇستازلار توغراق يېشىدا،
قار چاقناپ تۇرسىمۇ ئالتۇن بېشىدا.
ئەڭ ئالىي ھۆرمەتكە شۇ لايىق تۇرسا،
ئۈمىدنى قوندۇرۇپ تۇرۇپ قېشىدا.
ۋەتەننىڭ باغلىرى گۈللەرگە تولسا،
يادلانسا ھەم نامى ھەر بىر تېشىدا.

ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىنىڭ بارلىققا كېلىش تارىخى ئۇزاق ، چېتىلىش دائىرىسى كەڭ ، قۇرۇلمىسى ئۆزگىچە ، تۈر ۋە تەركىبلىرى كۆپ خىل . مەنىسى چوڭقۇر بولۇپ ، ئالاھىدە پايدىلىنىش قىممىتىگە ۋە تەتقىقات قىممىتىگە ئىگە . تەرەققىيات مۇساپىسى ، ئۆزگىرىش جەريانلىرى ۋە مىللى خاسلىق نۇقتىسىدىن ئۇنى تۆۋەندىكىدەك كونكىرت تۈرلەرگە ئايرىش مۈمكىن : 1 . ئىپتىدائىي ئېتىقاد بويىچە قويۇلغان ئەنئەنىۋى ئىسىملار ئۇيغۇرلار قوللانغان ئەڭ دەسلەپكى ئىسىملار ئۇلارنىڭ تەبىئەت بىلەن ، ئىشلەپچىقىرىش شەكىللىرى ۋە تۆتېم ئادەتلىرى بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك بولغان . "ئوغۇزنامە" ئېپوسىدا ئوغۇزخاننىڭ ئالدىنقى خوتۇنىدىن بولغان ئۈچ ئوغلىغا ئاسمان ، تاغ ، دېڭىز دەپ ئىسىم قويۇلغانلىغى بايان قىلىنىدۇ . "ئورخون - يېنسەي يادىكارلىقلىرى" دا "كۆلتېگىن "(ئەقلى كۆلدە شاھزادە) ، "بېلگە قاغان" (بىلىملىك خان) ، "قۇتلۇق بىلگە قاغان" (بەختلىك دانىشمەن خان) دەيدىغان كىشى ئىسىملىرى بار . بۇلار پەقەت ئۇيغۇرلارغىلا خاس بولغان ساپ ئىسىملار بولۇپ ، قىممەتلىك نەمۇنە قىلىشقا ئەرزىيدۇ .   

2 . ئاسمان جىسىملىرى ۋە تەبىئەت ھادىسىلىرى ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار زامانىۋى ئاۋۋالدىن تارتىپ تا بۇ كەمگىچە تەبىئەت قوينىدا ياشاپ ، تەبىئەتنىڭ نېمەتلىرىدىن بەھرىمان بولۇپ ، تۈرلۈك تەبىئەت ھادىسىلىرى بىلەن كۈرەش قىلىپ كەلگەن ئۇيغۇر خەلقى ئۆزلىرى ئۇلۇغلىغان ، چوقۇنغان ، تۆتېم قىلغان ۋە بەھىر ئالغان ئاشۇ مۆجىزىكار شەيئىلەرنىڭ نامىنى ئەۋلاتلارغا ئىسىم قىلىپ قويۇپ ، ئۇنى دەۋرىمىزگىچە يەتكۈزگەن . مەسىلەن ، كۈن (كۈنخان ، كۈنتۇغدى) ، قۇياش ، ئاي ،(ئايگۈزەل ، ئايتولۇن ، ئاينىسا ، ئاينۇر ) ، چاقماق (چاقماقجان) . يۇلتۇز ، چولپان (چولپانجان) ، نۇر (نۇرخان ، نۇرگۇل ، نۇرنىسا) ، ئەختەر( ئەختەرنىسا) ، شەمسى(شەمشىنۇر ، شەمشىقەمەر) ، قەمەر ( قەمەرنىسا ، قەمەرخان) ، ساباھ (ساباھىدىن) ، ئقلىم (ئىقلىمپاشا ، ئىقلىمخان) .   
  
3 . ئەمگەك سايمانلىرى ۋە تۇرمۇش بويۇملىرى نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار   
ئۇيغۇر خەلقى مېھنەتخۇمار ، قاپا - مۇشەققەتكە چىداملىق ، كىشىلىك ھاياتقا ۋە تۇرمۇشقا ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلىدىغان ، ئەقىل - پاراسىتى ۋە غەيرەت - شىجائىتى بىلەن تۈرلۈك ئاپەتلەر بىلان ئېلىشىپ ، گۈزەل مۇھىت ، ئەۋزەل شارائىت ياراتقان ۋە ئېسىل نېمەتلەرنى بارلىققا كەلتۈرگەن . شۇڭا ، ئۇلارنىڭ كىشى ئىسىملىرىدا ئەمگەك سايمانلىرى نامى ۋە تۇرمۇش بويۇملىرى نامى خېلى كۆپ ئۇچرايدۇ . مەسىلەن پالتا (پالتاخۇن) ، سۈپۈرگە (سۈپۈرگەباي) ، ، چورۇق (چورۇقئاخۇن) ، بوسۇغا (بوسۇغا باي) ، چىنە (چىنىخان) ، گۈرجەك، توقا ، سائەر ، خاتىرە ، سۇپۇرا ، قەلەم ، قۇتا ، سۈرەت ..... قاتارلىقلار .4 . ھايۋانات ۋە قۇشلار نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار  
ئۇيغۇرلار تىرىكچىلىك داۋامىدا ، تېرىقچىلىق ، چارۋىچىلىق ۋە سودا - سېتىق بىلەن شۇغۇللىنىپ ، تەبىئەتنىڭ ئەۋزەل نېمەتلىرى بىلەن كۆپ ئۇچراشقان ، ئۇلاردىن خوۋلۇق كۆرگەن ، ئۇلارنى قولغا ئۈگۈتۈپ ئۇلاردىن پايدىلانغان .... مەسىلەن ، يولۋاس ( يولۋاسخان) ، شىر (شىرخان ، شىرزات) ، ئارسلان ، شۇڭقار ، بۈركۈت ، بۇلبۇل ، قۇندۇز ، بېلىق ، تورغاي ، سەمەندەر ، پەرۋانە ، سۇمرۇغ ، سۆسەر ..... ئۆز تۇرمۇشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بۇ شەيئىلەر بارا - بارا ئۇلارنىڭ كىشى ئىسىملىرىغا ئايلىنىپ ، تۇرمۇشىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمىغا ئايلىنىپ كەتكەن .5 . دەل - دەرەخ ۋە ئۆسۈملۈك نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملارئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇشى كۆپىنچە بىپايان دەشتلەرگە تۇتاش ئۈزۈك - ئۈزۈك بوستانلىقلاردا ئۆتكەن . ئۇلار ئورمان ۋە ئۆسۈملۈكلەرنىڭ ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ياخشى دوستلىرى ئىكەنلىكىنى چوڭقۇر ھېس قىلغانلىقتىن ، ئۇلارنىڭ نامىنى ئەۋلادلىرىغا ئىسىم قىلىپ قويۇپ ، تەبىئەتنى سۆيۈش ، ئورمان ئەھيا قىلىش ، دەل - دەرەخلەرنى ئاسراپ ، تەبىئى مۇھىتنى قوغداشتەك ئېسىل ئەنئەنىنى مىراس قالدۇرغان . مەسىلەن ، چىنار ، شەمشاد ، يۇلغۇن ، توغراق ، يانتاق ، زەيتۇن ، ياسىمەن ، سۇۋادان ، ئامۇت
  
6 . مەدەن ۋە مېتاللار نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملارئۇيغۇرلار خېلى بۇرۇنلا تاش قوراللار ۋە مېتال قوراللار بىلەن ئوۋچىلىق ، دېھقانچىلىق ، چارۋىچىلىق ئىشلىرىنى تەرەققى قىلدۇرغان . مېتال قوراللار بىلەن ئۆز يۇرتىنى ياۋلاردىن قوغدىغان ، كان ئېچىپ ، مېتال تاۋلاپ مەھسۇلاتلىرىنى تۇرمۇش لازىمەتلىكلىرى بىلەن ئايرىۋاشلىغان . ئۇلارنىڭ نامىنىمۇ ئەۋلادلىرىغا ئىسىم قويۇپ قوللانغان . مەسىلەن ، تاش (تاشباي ، تاشگۈل) ، تۆمۈر ، پولات ، تاشپولات ، گۆھەر ، تاشتۆمۈر ، ئوران ، ئالتۇن ، كۈمۈش  
7 . كۆكتات ۋە گۈل - گىياھ ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملا<  
ئۇيغۇرلار ئۇزاق يىللىق ناچار تەبىئى شارائىت ئاستىدىكى جاپالىق شارائىت ئاستىدىكى تىرىكچىلىك پائالىيەتلىرىدە تەبىئەتنىڭ ئەۋزەللىكلىرىدىن ئىمكانقەدەر تولۇق پايدىلىنىپ ، ياشاش مۇھىتىنى تىرىشىپ ئۆزەەرتىش ئۈستىدە كۆپ ئىزدەنگەن ، كۈرەش قىلغان . مۆجىزە خاراكتېرلىق مەئىشەتلەرنى يارىتىپ ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىگە ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان . ئۇ مۆجىزىلەر ئەۋلادلىرىغا ئىسىم قىلىپ قويۇلۇپ ،ئابىدىگە ئايلانغان . مەسىلەن ، سامساق ، تۇرۇپ ، پىياز ، مايسا ، رەيھان ، مۇدەن ، مېرزىگۈل ، غۇنچەم ، لەيلى ، نېلۇپەر ، چوغلۇق ، لالە ، چېمەن ، تاجىگۈل ، گۈلسۇرۇخ8 . مېۋە ۋە مېۋىلىك دەرەخ نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار ئۇيغۇر ئېلى دۇنيادا "مېۋە - چېۋە ماكانى " دەپمۇ تەرىپلىنىپ كەلمەكتە . ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ كاتتا تۆھپىسىمۇ كىشى ئىسىملىرىدا ئۆز ئىپادىسىنى تاپقان . مەسىلەن ،ئانار (ئانارخان ، ئانارگۈل) ، ئالما (ئالمىخان) ، بادام (بادامگۈل) . جىنەستە ، چىلان ، ئامۇت ، نەشپۈت ، ئالبىرات ، يېمىش .   
9 . دورا ماتىرىياللاىرى ۋە خۇشبۇي ماتىياللار نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملارئۇيغۇر تىبابەتچىلىكى ناھايىتى ئۇزاق تارىخقا ئىگە . ئۇ ھېلىھەم ئېلىمىزنىڭ تىببىي ساقلىقنى ساقلاش ساھەسىدە ئىنتايىن مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ . ئەجدادلىرىمىز سېخىي تەبىئەتتىكى دورىلىق ماتېرىياللارنى بايقاپ ، تەتقىق قىلىپ ، ئۇنى ئاغرىقلارنى ئازابتىن ، ئۆلۈمدىن قۇتۇلدۇرىدىغان تۇتىياغا ئايلاندۇرغان ھەمدە ئۇلارنى ئەۋلادلىرىغا ئىسىم قىلىپ قوللانغان . مەسىلەن ، ئىپار ، ئەنبەر ، گۈلنەپشە ، زىرە (گۈلزىرە) ، سۇمبۇل ، بىدىيان . ZFY t[:  
10 . رەڭ - بوياقلار نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار Aئۇيغۇرلار ھەر خىل رەڭلەردىن ئۆزگىچە ئستېتېك زوق ئېلىپلا قالماستىن ، رەڭلەردىكى كىشىگە بېرىدىغان ئوخشىمىغان تۇيغۇ - تەسىرلەر بىلەن ئۇنى ئۆزلىرىنىڭ تۇرمۇش - ئادەتلىرىدىكى تۈرلۈك پائالىيەت ۋە چۈشەنچىلىرىگە زىچ بىرلەشتۈرۈپ ، ياخشىلىق بىلەن يامانلىقنىڭ بىشارىتى سۈپىتىدە قوللىنىپ كەلگەن . مەسىلەن ، ئاقخان ، ئاپئاق ( ئاپيول ، ئاپپاققىز ، ئاقئاخۇن ، ئاقپاشا ، ئاقنىياز ) ، سېرىق (سېرىقبەگ ، سېرىقئاخۇن ) ، قاراخان ، قارائايىم ، كۆكنۇر باي ، بىنەپشىخان ، فرۇزە . 11 . ۋاقىت ۋە پەسىل ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار   
ئۇيغۇرلار ئەمگەك سۆيەر ، پائالىيەتچان خەلق بولغاچقا ، ۋاقىتنىڭ قىممىتىنى چوڭقۇر ھېس قىلغان . ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىسلام دىنىي ئەقىدە قائىدىلىرى بويىچە قاتتىق تەكىتلىنىدىغان ۋاقىت ، كۈن ۋە پەسىللەرمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ مۇقەددەس ھېسابلايدىغان مەزمۇنلار قاتارىغا قويۇلغان . شۇڭا ، ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىدا ۋاقىتقا ئالاقىدار ئىسىملارمۇ خېلى كۆپ . مەسىلەن ، باھار ، جۈمە ، نەۋرۇز ، ئازنا (ئازنىخان ، ئازنىباقى ، ئازنەك ) ، تاڭنۇر ، سۈبھى ، سۈبھىنۇر ، زامان ، رامىزان ، ئەسىر ، سۈر ئەت ، ئېرا ، شەنبە .12 . جاۋاھىراتلار ۋە ئەتىۋارلىق بويۇملار ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار ]جاۋاھىرات ۋە نەپىس ماللار سودىسى ئۇيغۇر جەمىيىتىنىڭ ئىقتىسادىنى تۇتۇپ تۇرىدىغان يۇقۇرى ئىقتىسادىي قىممەتكە ئىگە كەسپ دەپ قارىلىدۇ ، شۇڭا ، ئۇ ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىغىمۇ سىڭىپ كىرگەن . مەسىلەن ، ئالماس ، ئالتۇن ، كۈمۈش ، مەرۋايىت ، ياقۇت ، گۆھەر ، تاۋار ، مەشۈتq|,cMPS3  
تارىختا ئۇيغۇرلار سانسىز جەڭ - يېغىلىقلارنى باشتىن كەچۈرۈپ ، قان تۆكۈپ ئۆز ئېلىنى قوغدىغان ، قۇدرەتلىك خانلىقلارنى قۇرغان . شۇ ئۆچمەس تارىخنىڭ يالدامىلىرى سۈپىتىدە ئەۋلادلىرىغا ئەسكىرىي ئاتالغۇ ۋە قورال - ياراغ ناملىرىنى ئىسىم قىلىپ قالدۇرغان . مەسىلەن ، ئارمىيە ، قىلىچ ، خەنجەر ، غازى ، مۇزەپپەر ، مۇجاھىد ، قۇر بېشى ، ساداق ، ساللات ، پاراد ، شەمشەر ، زۇلپىقار ، تۇغ ، ئەلەم .{
14 . دىنىي ئاتالغۇلار بىلەن قويۇلغان ئىسىملارئۇيغۇرلار تارىختا كۆپ خىل دىنلارنى قوبۇل قىلىش داۋامىدا ، بولۇپمۇ ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلغاندىن كېيىن ، ئۆزلىرىنىڭ دىنغا بولغان ئىخلاسى ، ھۆرمىتى ۋە ئېتىقادىنى ئىپادىلەش ئۈچۈن پەرزەنتلىرىگە دىنىي تۈس ئالغان ئىسىملارنى قويغان . مەسىلەن ، ئىسلام ، ئاخۇن ، قۇشناچ ، خىزىر ، ئىمام ، مەزىن ، ھاجى ، ھېيت ، خاتىپ ، ئايەت ، ئايەم ، موللا ، ئىمان ، ئىبادەت ، خۇشبىدىن ، رىزۋان ، مۇتىۋەللى ، مەستۇرە ، شۈكۈر .  
15 . يەر - جاي ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار r~ ئۇيغۇرلار تارىختا قانچە - قانچە قېتىملاپ كۆچمەنلىك ، يۇرت - ماكانلىرىدىن ئايرىلىشنىڭ ئەلەملىرىنى تارتقان . كۈرمىڭ ئەجىر - مۇشەققەتلەر بىلەن ئۆز ماكانلىرىنى ئاچقان ، گۈللەندۈرگەن . قوغدىغان . ۋەتەنپەرۋەرلىك ، يۇرت ئىشقى قان - قېنىغا سىڭگەن . شۇڭا ، ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرى ئىچىدە ، زېمىن ، دۆلەت ، دىيار ، پامىر ، تارىم ، مەكىت ، سەيدەم ، بۇغدا ، قەشقەرى ، يەركەندى ، كۈسەن .... دەيدىغان ئىسىملار بار . يەنە ئىسلام دىنىدا ئالاھېدە تىلغا ئېلىنىدىغان مەككە ، مەدىنە ، قۇددۇس ، بەيتۇللا ، سۈرىيە ، قاھىرە .... دەيدىغان ئىسملارمۇ كۆپ .  
16 . مىللەت ، قەبىلە ، قەۋم ناملىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار ;{
ئۇيغۇرلاردىكى مىللەتپەرۋەرلىك ، ئەجدادلىرىغا بولغان ھۆرمەت ، سۆيۈنۈش ، ئۇرۇق - قەۋملىرىگە بولغان ئىپتىخار ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرىغا قارلۇق ، ئۇيغۇر ، ئۇيغۇرنىسا ، تۇران ، تۈركەش ، مۇغۇل ، ئوغۇز .... دېگەن ئىسىملارنى قويۇپ ، ئۆز يىلتىزىنى ئۇنتۇماسلىققا ، ئۆز مىللىتىنى قەدىرلەش ۋە سۆيۈشكە ئۈندەپ كەلگەن .   
17 . يېمەكلىك ، تاتلىق - تۈرۈملەر نامى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار  
ئۇيغۇرلار بۇرۇندىن تارتىپلا ئوزۇقلىنىش مەدەنىيىتىگە ئالاھېدە ئەھمىيەت بېرىپ كەلگەن ھەم تائام تەييارلاشتىكى نازۇك ھۈنەر - سەنئەتنى نامايەن قىلغان . ئۇيغۇر تاماقلىرى ئىچىدە ئاساسلىق تائاملاردىن باشقا يەنە نۇرغۇنلىغان شېرىن - شەربەتلەرمۇ بار . بۇلارمۇ ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىغا يۇغۇرۇلۇپ كەتكەن . مەسىلەن ، توقاچخان ، ھەمەك ، كۆمەچ ، پەرمۇدە ، پەشمەت ، شېكەر ، ھەسەلخان ، ناۋاتخان ، شەربەت ، تاتلىق ، شېرىن ، بەتتە ، رىشالە .  

18 . مەرتىۋە - مەنسەپ ئاتالغۇلىرى بىلەن قويۇلغان ئىسملار   
ئۇيغۇرلار ئەۋلادلىرىغا يۇرت باشچىلىرى ، بىلىملىك ، چارە - تەدبىرلىك ، يۇرتپەرۋەر ، خەلقپەرۋەر ، پىداكار ئەزىمەتلىرىنىڭ ، سەردارلارنىڭ نامىنى ئىسىم قىلىپ ياد ئېتىدۇ . مەسىلە، خان ، خانقىز ، مەلىكە ، شاھزات ، رەئىس ، سەردار ، ئوغلان ، بەگ ، خوجا ، ھاكىم ، ئەمىر ، ئالىم ، رەھبەر ، پاشا ، بانۇم ،
19 . مەشھۇر شەخسلەرنى ئۇلۇغلاپ قويۇلغان ئىسىملار   
ئۇيغۇرلار ئالىم ، ئەدىب ، سىياسىيون ، قوماندان ، چېمپىيون .... غا ئوخشاش تۆھپىكار كىشىلەرنى ئىنتايىن چوڭ بىلىدۇ ۋە ئۇلارنى ھۆرمەت قىلىدۇ . ئۇلارنىڭ نام - ئاتىقىنى ئەۋلادلىرىغا ئىسىم قىلىپ داۋاملاشتۇرۇش ئۇيغۇر ئېتنونىمىكسى (نامشۇناسلىق ئىلمىي) دىكى مۇھىم ئالاھىدىلىكلىرىنىڭ بىرىدۇر . مەسىلەن ، مۇھەممەد مۇستافا ، ھەزېر تىئېلى ، جەمشىد ، نۇشىرۋان ئادىل ، ھاتەمتاي ، بۈۋىپاتىمە ، فىردەۋسى ، لوقمان ، كامال ، تەڭرىقۇت ، ئەلشىر ، ئۆتكۈر ، لۇتپۇللا ، تەۋپىق ، ئاماننىساخان ، نۇزۇگۇم ، ئايبېك ، فۇرفەت .  
20 . چىراي ، قامەت ، تۇرق ئاتالغۇلىرى بىلەن قويۇلغان ئىسملار   
ئۇيغۇرلار ئۆز ئەۋلادلىرىنىڭ ئەدەبلىك ، ئەخلاقلىق ، ئەقىللىق ، قامەتلىك ، كېلىشكەن بولىشىغىمۇ كۆڭۈل بۆلىدۇ ۋە بۇ جەھەتتىكى ئارزۇ - ئارمانلىرىنى : سۇبات ، ھۆسنى ، ھۆسنىگۈل ، زۇلفىيە ، گۈلچېھرى ، سەلتەنەت ، نازاكەت ، قابىل ، گۈزەل ، گۈلبەدەن ، گۈلمېھرى ... قاتارلىق ئىسىملار بىلەنمۇ ئىپادىلەپ كەلدى .   
21 . مىجەز - خاراكتېر ئاتالغۇلىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار 
ئۇيغۇرلاردىكى بۇنداق ئىسىملار گۈزەللىك قارىشى تولۇق ئىپادىلەنگەن . باشقىلارنى سۆيۈندۈرىدىغان چىرايلىق ئىسىملاردىن بولۇپ ، مەلۇم نۇقتىدىن ئېيتقاندا ، ئۇ ئىسىم قويغۇچىلار ۋە ئىسىم قويۇلغۇچى ئائىلىسىنىڭ پىسخىك خۇسسۇسىيىتى ۋە روھى ھالىتىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ . مەسىلەن ، خۇشرۇي ، شاتگۈل ، ئايگۈل ، مۇلايىم ، زېرەك ، سادىق ، مۆمىن . '

22 . شەيئىلەرنىڭ ئالاھېدە خۇسسۇسىيەتلىرى بويىچە قويۇلغان ئىسىملار .   
ئۇيغۇرلار تەبىئەت دۇنياسىدىكى بەزى شەيئىلەرنىڭ ئىنسانلارغا ئۈمىد ، جاسارەت بەخش ئېتىشتەك ئالاھىدە خۇسسۇسىيەتلىرىنى پەرزەنتلىرىگە ئىسىم قىلىپ قويۇپ ، ئۆز ئارزۇ - ئىستەك ، ئىرادىلىرىنى ئىپادىلىگەن . مەسىلەن ، قاينام ، تاشقىن ، ئۇچقۇن ، دولقۇن ، ئۆركەش ، گۈلخان ، سۈزۈك ، جۇلا ، زىلىل ، ئاپتاپ .
  
   

23. مەدەنىيەت - سەنئەت ئاتالغۇلىرى بىلەن قويۇلغان ئىسىملار ;:
ئەدەبىيات - سەنئەت ئاتالغۇلىرىنى ئەۋلادلدرغا ئىسىم قىلىپ قوللانغان . مەسىلەن ، مەشرەپ ، مۇقام ، مەرغۇل ، سەنئەت ، ئىلھام ، شائىر ، سەنەم ، خۇشتار ، ساتا
24 . ئادەملەرنىڭ ئىجابىي خۇسسۇسىيەتلىرى ئاتالغۇلىرى بىلەن قويۇلغان   
ئەزىمەت ، باتۇر ، قەھرىمان ، خىسلەت ، مەردان ، جۈرئەت ، ئالىپ ، غالىپ ، جاسارەت ، قەيسەر ، ئىلغار ، غەيرەت ، جۇشقۇن ، جەسسۇر .   

25 . قايناق تۇيغۇ ، گۈزەل تىلەكلەر بىلەن قويۇلغان ئىسىملار   
بۇنداق ئىسىملار ھەم ئەنئەنىۋى ھەم يېڭى تۈسكە ئىگە چىرايلىق ۋە لىرىك بولۇپ ، كىشىگە يېقىملىق ئاڭلىنىدۇ . گۈزەللىك تۇيغۇسى ، سۆيۈنۈش ھېسسى بەخش ئېتىدۇ . مەسىلەن ، سالام ، مۇبارەك ، مەرھابا ، ئىقبال ، ئۇلۇغ ، شەۋكەت ، زەپەر ، بەختىيار ، دىلرەبا ، قۇدرەت ، شەرەپ ، مەدەنىيەت ، دىلدار ، قۇتلۇق ، ھۇشيار ، ئۇمۈد ، مۇھەببەت ، ھەدىيە ، شەپقەت ، ئېھسان ، ئەقىدە ، نادىر ، پاكزات ، مۇنەۋۋەر ، گۈلروھ ، دىلناۋا ، مۇيەسسەر ، يولداش  
  
26 . سىياسىي تۈس ئالغان ئىسىملار  
بۇ تۈرگە تالىق ھەرقايسى دەۋر تارىخىي باسقۇچلاردىكى چاقىرىق ، پائالىيەت ۋە سىياسىي مۇددىئانىڭ مەھسۇلى بولۇپ ، ئۆز مەزگىلىدە مۇئەييەن ئەھمىيىتى بولغان . مەسىلەن ، ئازات ، كۈرەش ، ھۆرىيەت ، ئەرك ، جەڭگىۋار ، ئادالەت ، كوممۇنا ، جاھانگېر ، پىدائىي ، ئىسيان ، دەۋران ، جۇمھۇرىيەت ، ئىنقىلاب ، ئىسلاھات .  

27 . كەمسىتىش ، چۆكۈرۈش مەنىسىدىكى ئىسىملار   
ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرى تەركىۋىدىكى بۇنداق ئىسىملارنى ئىككى جەھەتتىن چۈشۈنىشكە بولىدۇ ، بىرىنچىدىن ، ئەينى ۋاقىتتا يۇقۇرى تەبىقىدىكى دۆلەتمەنلەر ئۆز تەۋەلىكىدىكى چاكارلار ۋە ياللانما ئەمگەكچىلەرنىڭ پەرزەنتلىرىگە كەمسىتىش بىلەن مۇئامىلە قىلىپ ، خورلاپ مەجبۇرى تاڭۈان ئىسىملار ؛ ئىككىنچىدىن ، بەزى ئائىلىلەر ئۆز پەرزەنتلىرىگە كۆز تەگمەيدۇ ، بالا - قازاغا ئۇچرىمايدۇ دەپ ، پەرھىز ئىسمىدىكى ئىسىملارنى قويۇشتىن كېلىپ چىققان . ھازىر بۇنداق ئىسىملار يوق دىيەرلىك . مەسىلەن ، ئەخلەت ، چاۋار ، قۇل ، زىيادە ، خەستە ، ئۆكتەم ، ئارتۇق ، خامۇش ، پېقىر ، قوراي ، رەقىپ .   
  
28 . تىلەك ، ئىلتىجا مەقسىتىدە قويۇلغان ئىسىملا  
ئۇيغۇرلار ئۇزاققىچە پەرزەنت كۆرەلمەي ، پەرزەنتلىك بولغاندا ئاللاغا بولغان رازىمەنلىكىنى ئىپادىلەپ ، ئاللا بەردى ، ئىگەمبەردى ، غوجامبەردى ، خۇدابەردى ، ئاللاقۇلى دېگەنگە ئوخشاش ئىسىملارنى قويغان . مەسىلەن ، تۇرغۇن، تۇرسۇن ، تۇردى ، توختاش ، توختىسۇن ، سېتىۋالدى ، تىلىۋالدى دېگەنگە ئوخxfx  
29 . چەتئەللەردىن ۋە باشقا مىللەتلەردىن قوبۇل قىلىنغان ئىسىملار
مەسىلەن ، مارىيا ، ئاپرېل ، زويا ، دىنا ، ۋېنىرا ، ئىلدوس ....  
30 . ئەر - ئاياللار ئورتاق قوللىنىدىغان ئىسىملار  
مەسىلەن ، نۇر ، نۇرخان ، نۇرگۈل ، نۇرنىسا ، توختى ،قۇربان ، قۇرباننىسا ، ھەمرا ، ھەمراجان .  
31 . دەبدەبىسىنىلا كۆزدە تۇتۇپ ، مەنىسى بىلەن ھېسابلاشماي قوبۇل قىلىنغان ئىسىملار
مەسىلەن ، قىلورە ، ئەلفىرە ، ئالمىرە ، كلارە ، ئىلدانە   بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   mahatjan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-9 19:07  

ئەي بالام ،ئاتا-ئانىنىڭ ھەققى ۋە ھۆرمىتىنى ساقلىغايسەن  ،ئۆز ئەسلى-زاتىڭنى ئۇلۇغلىغايسەن . ئاتا -ئاناڭنى ھۆرمەت قىلساڭ، ئۆز ئەسلىڭنى ھۆرمەت قىلغان بولىسەن. «ئاتا-ئانامنىڭ مەندە نىمە ھەققى بار ؟» دېمە ،چۈنكى ،ئاتا - ئاناڭ سېنى دۇنياغا كەلتۈردى. ئاتا-ئاناڭ بولمىسا ، سەن دۇنياغا كەلمەس ئىدىڭ.ئاتا-ئاناڭ ۋۇجۇدىدىن سېنى تۇغۇپ ، چەكسىز جەبىر -جاپالار بىلەن ئاسراپ ،تەربىيەلەپ ، ئەڭ چوڭقۇر مۇھاببەتلەر بىلەن سېنى  ئۆستۈرۈپ ئادەم قىلىپ ، كىشىلىك قاتارغا قوشتى.ئەگەر ئاتا-ئاناڭ سېنى شۇنداق يېتىشتۈرمىسە،سەن نەدىن كەلگەن بولاتتىڭ؟  

    ئاتا -ئاناڭ سېنىڭ دۇنياغا كېلىشىڭگە  ۋە ئۆسۈپ يېتىلىشىڭگە ، تەربىيەلىنىشىڭگە سەۋەپچى بولغان تۇرسا ، سەن ئۇلارنى ھۆرمەتلەپ خىزمىتىنى ياخشى قىلمىساڭ ، ياخشى پەرزەنت ۋە ياخشى ئادەم بولمىغان بولىسەن .  
    ھەرقانداق ئادەم ئاتا-ئانىسىنىڭ ھەققىنى ياخشىئادا قىلمىسا ، باشقا كىشىلەرنىڭ ھەققىنى ئەسلا ئادا قىلمايدۇ . بۇنداق ئادەم ياخشىلىقنىڭ قەدرىنى بىلمەيدىغان يامان ئادەم ھىساپلىنىدۇ.يامان ئادەمگە باشقىلارنىڭ ياخشىلىق قىلىشىمۇ دۇرۇس ئەمەس.   
                                بالا ئاتا-ئانىنىڭ قىلمىشىنى كۆرۈپ ئۈگۈنىدu  
     ئەي بالام ، سەن پەرزەنتىڭدىن ھۆرمەت ئۈمۈت قىلساڭ، ئالدى بىلەن ئۆزۈڭ ئاتا -ئاناڭغا  ھۆرمەت قىلىشىڭ كېرەك . بالىللىرىڭ ئاتا-ئاناڭغا قىلغان ھۆرمەت خىزمىتىڭنى كۆرۈپ ،ساڭا ئىززەت -ئىكرام ۋە ياخشى خىزمەت قىلىدۇ.چۈنكى  ، بالا ئاتا-ئانىنىڭ  قىلمىشىنى كۆرۈپ ئۈگۈنىدۇ. سەن بىر مىۋىلىك دەرەخكە ئوخشايسەن ، بالىللىرىڭ شۇ مىۋىلىك دەرەخنىڭ مىۋىسى .ئاتا-ئاناڭنىڭ خىزمىتىنى قانچىلىك ياخشى قىلساڭ ، شۇنچىلىك رازىلىقىنى ۋە دۇئاسىنى ئالىسەن . ئاتا-ئاناڭنىڭ دۇئاسى ئىجابەتتۇر.
    ئاتا-ئاناڭ سەندىن رازى بولسا ، ئاللامۇ سەندىن رازى بولىدۇ .  ئەي ئوغۇل:«  ئاتا-ئانام ئۆلسە ماڭا  ئۇلاردىن مال-مۈلۈك، پۇل مىراس قالاتتى» دېمە .ھەتتا بۇنداق يامان خىيالنى كۆڭلىڭگىمۇ كەلتۈرمە . ئاتا -ئاناڭ ئۆلۈشتىن بۇرۇن سەن ئۆلسەڭ قانداق  قىلىسەن ؟ بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   mahatjan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-9 18:55  

ھايات ئۆزى بىر گۆھەر ،تەڭلىشەرگە  گۆھەر يوق،
قىممىتىنى ئۆلچەرگە ھىچ كىشىدە ھۈنەر يوق.
ھايات ئۆزى چىن سۆيگۈ ئۇندىن كۈچلۈك سۈيەر يوق.

قىممەت دەركەن گۆھەرنى ،ھاياتچىلىك قىممەت يوق،
ھەر ھاياتتا بىر سۆيگۈ ھەر ھاياتتا  مۇھاببەت،
زۇمرەت ،ئالماس ،ياقۇتتا  ھاياتچىلىك ھىممەت يوق.

ھايات ئۆزى بىر گۆھەر قىممىتىنى بىلىۋال،
ئەجدات ئەۋلاد دىلىدا ھىممەت كۆۋرۈك بولىۋال
ئەمدى كەتسەڭ كەلمەيسەن قىممىتىڭنى تونۇۋال.

چۆمۈلىمۇ بىر ھايات ،ئىنسان ھايات جەۋھىرى،
ھايات بىلەن قىممەتلىك ئىنسانىيەت  ئالىمى،
سەن ئۆزۈڭنى تونۇۋال سەنمۇ ھايات گەۋھىرى.

شۇ تېنىڭدە ھايات بار ،شۇندا سەندە  قىممەت بار،
ھايات قاچسا تېنىڭدىن سەندە سېسىق  ژىن ئەت بار،
ھاياتىڭنى قەدىرلە، ھەر ھاياتتا ئامەت بار.

چۈنكى ھايات بىر گۆھەر،كەتسە كەلمەس قايتىلاپ،
ئەقىل ،ئىلىم ھىكمەتتىن  نەقىش بەرسەڭ ئاۋايلاپ،
بۇ ھاياتىڭ نۇر چاچار بەركەت تېپىپ جۇلالاپ.

قۇسۇر تاپساق بىراۋدىن، چىن بەخىتتىن كۈلەمدۇق،
ياش ئاققۇزساق كۆزىدىن قىزىل گۈلدەك  ئۈنەمدۇق،
ياغ چاينىسا  كۈرەلمەي، توپا چېچىپ   يۈرەمدۇق،
پەيلى بۇزۇق  نىجىسقا ھەۋەس قىلىپ  ئۆتەمدۇق.
تارتىۋالساق  پاتقاقتىن، مەينەتلىكتە   ئۆلەمدۇق؟

بايلىق  كۆزلەپ  بەزىلەر  قىلمىغىنى  قالمىدى،
تەر ئاققۇزماي ئاش يىسە كۆپ يەرلەردە چانمىدى،
ئاۋام ئۈچۈن شام بۇلۇپ ياكى بىر رەت يانمىدى،
مىسكىنلەرگە يول بىرىپ كۈلۈپ  چىراي ئاچمىدى،
بۇنداقلارغا ھومايساق، ئەل قەلبىدىن ئۆچەمدۇق.؟

داۋراڭ سېلىپ يۈرمىگىن قىلغان بولساڭ  ياخشىلىق،
ساڭا دائىم دىلىدا   قىلسىمۇ  مىڭ  ساختىلىق،
بىر يۈتۈم سۇ بەرگەنگە بەرسەڭ ئەگەر  ناشتىلىق،
شۇنداق قىلساق تۈگەيدۇ ئۇنىڭدىكى يات قىلىق،
پەرۋا قىلماي كەتسەك بىز «سۇدا» ئەركىن ئۈزەمدۇق.؟

بەزى ئادەم  يېنىنى چىڭدايدىكەن ھارامدىن،
تەلۋە ئۇششۇق نۇمۇسسىز قاچماس جودا پاراڭدىن.
سەسكىنىدۇ ھەر كىشى بۇنداق ئەسكى ساراڭدىن،
سايە چۈشمەس ئالقانچە «دىلى»قۇرۇق باراڭدىن،
شۇ «باراڭ»نىڭ تەمىگە سۈكۈت قىلىپ كۈنەمدۇق.؟

ئۇرۇق-تۇغقان قېرىنداش پەقەت يوقتۇر كۆڭلىدە،
يالغانچىلىق ئۇچرايدۇ قىلغان ھەر بىر سۆزىدە،
ئىناقلقىنى كۈيلەيدۇ، «پالتا-پىچاق»  ئۆزىدە،
ئالدامچىلىق قىلالماي ياتالمايدۇ «گۆرىدە»،
بۇنداق ئىچى تارلارنىڭ ئىشقىدا بىز كۈيەمدۇق.؟

ئادىمىيلىك خىسلەتنى يوقاتمايلى ھەر دائىم،
ھەرە تۇرۇپ ھەرىگە بۇلۇر ئىكەن مۇلايىم،
ئىناقلىشىپ  ياشاشتۇر كېچە-كۈندۈز ئەس-يادىم،
نىزا-جاڭجال يۈز بەرسە ئۆرتىنىدۇ ۋىجدانىم.
ئىناق بولماي شەرەپنى ئوڭدا يېتىپ كۈتەمدۇق.؟

1. ھەر كۈنى ئۆزىڭىزگە بىر قېتىم «مەن يارايمەن!» دەڭ.
2. ئېسىڭىزدە بولسۇن، ھەربىر كۈن ھاياتىڭىزدىكى ئەڭ گۈزەل كۈندۇر.
3. قۇياشقا يۈزلىنىڭ، شۇندىلا ئۈمىدسىزلىكنىڭ سايىسى كۆز ئالدىڭىزدىن يوقىلىدۇ.
4. سىز ھاۋارايىنى ئۆزگەرتەلمەيسىز، ئەمما ئۆزىڭىزنىڭ ھاۋارايىغا بولغان بىزار بولۇش كەيپىياتىڭىزنى ئۆزگەرتەلەيسىز.
5. ئوي - پىكىرىڭىز ھەرىكىتىڭىزنى بەلگىلەيدۇ، ھەرىكىتىڭىز ئادىتىڭىزنى بەلگىلەيدۇ، ئادىتىڭىز مىجەز - خاراكتېرىڭىزنى بەلگىلەيدۇ، مىجەز - خاراكتېرىڭىز تەقدىرىڭىزنى بەلگىلەيدۇ.
6. ئېرىشكەنلىرىڭىز بىلەن ھېسابلاشماي توختىماي تەر تۆكۈۋېرىڭ، بىر كۈنى پايدىسىنى كۆرىسىز.
7. قىش كەلدى، شۇنداقلا باھار بىزگە تېخىمۇ يېقىنلاشتى.
8. ئىلكىڭىزدە بارىدا قەدىرلەڭ، ئايرىلىپ قالغاندا پۇشايمان قىلماڭ.
9. ھەر ۋاقىت كەينىڭىزدىكى ئىشىكنى يېپىپ مېڭىڭ. (يەنى بۇرۇنقى نەتىجە ۋە سەۋەنلىكلىرىڭىز ئۆتمۈشكە مەنسۇپ، ئۇلارنى ئۇنتۇپ كېتىڭ).
10.ئۈمىد قانچە چوڭ بولسا، ئۈمىدسىزلىكمۇ شۇنچە چوڭ بولىدۇ.
11. ئەگەر ئايدىن ئايرىلىپ قالغىنىڭىزغا يىغلاپ ئۆزىڭىزنى يوقىتىپ قويسىڭىز، ئۇنداقتا يۇلتۇزلاردىنمۇ قۇرۇق قالىسىز.
12. تىرىشىپ ئۆگىنىڭ، بىلىملىك بولىسىز. تەنقىدتىن قورقماڭ، غەيرەتلىك بولىسىز. ئويلاپ سۆزلەڭ، ئىناۋەتلىك بولىسىز. بىرسىنى تاللاڭ، خاتىرجەم بولىسىز.
13. دوستىڭىزنى توغرا تاللاڭ، بىر ئۆمۈر خۇشال ئۆتىسىز. جۆرىڭىزنى توغرا تاللاڭ، بىر ئۆمۈر بەختلىك ئۆتىسىز. كەسپىڭىزنى توغرا تاللاڭ، بىر ئۆمۈر مۇۋەپپەقىيەت ئىچىدە ئۆتىسىز.
14. نۇر چېچىش پەقەت قۇياشقىلا خاس ئەمەس، سىزمۇ نۇر چاچالايسىز.
15. ئەخمەقلەر تېنى ئارقىلىق روھىنى باشقۇرىدۇ، دانالار روھى ئارقىلىق تېنىنى باشقۇرىدۇ.
16. ئالتۇن ھامان پارقىرايدۇ.
17. خۇشاللىق بىر خىل پوزىتسىيە، بىر كىشى خۇشال يۈرۈشنى چىن دىلىدىن نىيەت قىلسىلا چوقۇم خۇشال يۈرەلەيدۇ.
18. خۇشال ئۆتۈشنىڭ سىرى: ئۆزىڭىزنىڭ سەۋەنلىكى ئۈچۈن ئۆزىڭىزنى جازالىماڭ. باشقىلارنىڭ سەۋەنلىكى ئۈچۈن ئۆزىڭىزنى جازالىماڭ. ئۆزىڭىزنىڭ سەۋەنلىكى
ئۈچۈن باشقىلارنى جازالىماڭ.
19. بىزنىڭ نۇرغۇن كۆڭۈلسىزلىكلىرىمىزنىڭ مەنبەسى: ئۆزىمىزنى باشقىلار بىلەن سېلىشتۇرۇشتىن، يەنى سېلىشتۇرغاندا ئۆزىمىز ئىگە بولالمىغان نەرسىگىلا
ئېسىلىۋېلىپ، ئېرىشكەنلىرىمىزگە سەل قارىغانلىقىمىزدىن كېلىدۇ.
20. ئۇنچىۋالا قايغۇرۇپ كەتمەڭ، ھاياتىڭىزدا مەلۇم نەرسىلەرنى يوقىتىپ قويۇش ــــ بەلكىم ئۇنىڭدىن قۇتۇلۇشتۇر. ئېزىپ قېلىش ــــ بەلكىم يېڭى يول ئىزلەشتۇر.
21. ئاچچىقلىنىش ــــ باشقىلارنىڭ خاتالىقى ئۈچۈن ئۆزىنى جازالاشتۇر.
22. بەختكە ئېرىشىشنىڭ چارىسى ــــ ئىلكىدە بارىنى قەدىرلەش، ئىلكىدە بولمىغانلارنى ئۇنتۇپ كېتىش.
23. سىز مۇھەببەت ئارقىلىق پۈتۈن دۇنياغا ئېرىشەلەيسىز، شۇنداقلا ئۆچمەنلىك ئارقىلىق پۈتۈن دۇنيادىن ئايرىلىپ قالىسىز.
24. ئاچكۆزلۈك ــــ ئەڭ ھەقىقىي نامراتلىق. قانائەت بولسا ئەڭ ھەقىقىي بايلىق.
25. ئەتىكى ئۈمىد بىزگە بۈگۈنكى ئازابنى ئۇنتۇلدۇرىدۇ.
26. خۇشاللىقتىن باشقىلار بىلەن تەڭ بەھرىلەنگەندىلا تېخىمۇ خۇشال بولغىلى بولىدۇ.
27. خۇشاللىق ئېرىشكەنلىرىڭىزنىڭ كۆپلىكىدىن ئەمەس، بەلكى ھېسابلاشقانلىرىڭىزنىڭ ئازلىقىدىندۇر.
28. ئادەمنىڭ ھەقىقىي قىممىتى ئېزىقتۇرۇشقا ئۇچرىغان ئاشۇ قىسقىغىنە مىنۇتلاردا بەلگىلىنىدۇ.

29. بېشىڭغا ھەر بالا كەلسە ئۆزۈڭنىڭ خۇي - پەيلىدىن كۆر.
30. مەيلى قايسى ۋاقىتتا باشلاڭ، ئەڭ مۇھىمى باشلىغاندىن كېيىن توختاتماي داۋاملاشتۇرۇڭ.
31. مەيلى قايسى ۋاقىتتا ئاخىرلاشتۇرۇڭ، ئەڭ مۇھىمى ئاخىرلاشتۇرغاندىن كېيىن پۇشايمان قىلماڭ.
32. ئادەم ئەگەر قورقۇنچاق بولسا ئۆزىنىڭ ئەڭ چوڭ دۈشمىنى بولىدۇ. ئادەم ئەگەر باتۇر بولسا ئۆزىنىڭ ئەڭ ياخشى دوستى بولالايدۇ.
33. ئەڭ زور ئۈمىد ۋە بارلىق كۈچىڭىز بىلەن تىرىشىڭ، ئەمما ئەڭ يامان ئاقىۋەتكىمۇ تەييارلىق قىلىپ قويۇڭ.
34. ھۇرۇنلۇق، ئىرادىسىزلىك ۋە بىكارچىلىقئەقىلىنى داتلاشتۇرىدۇ.
35. ھەربىر ئىشنى ئوخشىمىغان تەرەپلەردىن كۆزىتىش ۋە تەھلىل قىلىش، شۇنداقلا ھەر ۋاقىت ئۆزىنى باشقىلارنىڭ ئورنىدا قويۇپ ئويلىنىپ بېقىش كېرەك.
36. ئۈمىدلىك ئادەم ئازابنى خۇشاللىققا، «دوزاخ» نى «جەننەت» كە ئايلاندۇرالايدۇ.
37. بارلىق غەلىبىلەر ئۆزىنى بويسۇندۇرۇشتىن ئىبارەت بۇ چوڭ غەلىبىنىڭ ئالدىدا ھېچنېمىگە ئەرزىمەيدۇ. بارلىق مەغلۇبىيەتلەر ئۆزىنى يوقىتىپ قويۇشتىن ئىبارەت بۇ چوڭ مەغلۇبىيەتنىڭ ئالدىدا ھېچنېمىگە ئەرزىمەيدۇ.
38. خۇدا كىشلەرنىڭ ئەخمەقلىقىدىن ئەسلا ئاغرىنمايدۇ، ئەمما كىشىلەر دائىم خۇدانىڭ تەڭسىزلىكىدىن ئاغرىنىدۇ.
39. دۇنيادا ئادەمنى ئەڭ ھارغۇزىدىغىنى كۈنلەرنى بىكارچىلىقتا مەنىسىز ئۆتكۈزۈشتۇر.
40. ھاياتىڭىزدىكى بىرىنچى ياشلىقنى خۇدا ئاتا قىلىدۇ، ئىككىنچى ياشلىقنى ئۆزىڭىزنىڭ تىرىشچانلىقى ئارقىلىق قولغا كەلتۈرىسىز.
41. ئوي - پىكىر ئۈشكىگە ئوخشايدۇ، كۈچنى مەلۇم نۇقتىغا مەركەزلەشتۈرگەندىلا ئاندىن تېشىپ ئۆتكىلى بولىدۇ.
42. ئادەم ئۆزىنىڭ نىشانىنى يوقىتىپ قويمىسىلا ئۆزىنى يوقىتىپ قويمايدۇ.
43. ئەگەر تاڭنى مەدھىيەلىگەن بولسىڭىز، ئۇنداقتا قاراڭغۇ كېچىنىمۇ قۇچاقلاپ قويۇڭ.
44. ھاياتلىقتا مۇھىمى تۇرغان ئورنىڭىز ئەمەس، يۈزلەنگەن نىشانىڭىز.
45. ئۇچالايدىغان ۋاقتىڭىزدا ئۇچۇشتىن ۋاز كەچمەڭ، سۆيەلەيدىغان ۋاقتىڭىزدا سۆيگۈدىن ۋاز كەچمەڭ.
46. ھاياتلىق بەك قىسقا، بۈگۈن ۋاز كەچكەنلىرىڭىزگە ئەتە ئېرىشەلىشىڭىز ناتايىن.
47. تالانت بىر پىرسەنت ئىلھام بىلەن 99 پىرسەنت تىرىشچانلىقنىڭ يىغىندىسىدۇر.
48. بىز ئادەملەر بەك ئەخمەق، دائىم ئېرىشكەنلىرىمىزنى قەدىرلىمەي ئەكسىچە ئېرىشەلمىگەنلىرىمىز ئۈچۈن ھەسىرەت چېكىپ يۈرىمىز.
49. ئاۋۋال ئۆزىڭىزنى ئۆزىڭىز كۆزگە ئىلغاندىلا، ئاندىن باشقىلار سىزنى كۆزگە ئىلىدۇ.
50. ئۈمىدلىكلەر ئاپەت ئىچىدىكى پۇرسەتنى كۆرەلەيدۇ، ئۈمىدسىزلەر پۇرسەت ئىچىدىكى ئاپەتنى كۆرىدۇ.
51. باتۇرلۇق قورقۇنچنىڭ يوقلىقىدىن دېرەك بەرمەيدۇ، بەلكى قورقۇنچقا توغرا مۇئامىلە قىلالىغانلىق ۋە قورقۇنچنى يېڭەلىگەنلىكتىن دېرەك بېرىدۇ.
52. خاتالىقىنى تونۇغانلىق ــــ خاتالىقنى يېرىم تۈزەتكەنلىك.
53. ياشلىق ئەگەر گۆرۈگە قويۇلىدىكەن، مەڭگۈ قايتۇرۇۋالالمايسىز.
54. بارلىق ئالداشلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ ئېغىرى ــــ ئۆزىنى ئالداش. بارلىق خاتالىقلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ ئېغىرى ــــ توختىماستىن ئۆزىنىڭ خاتالىق ئۆتكۈزۈشىدىن ئەنسىرەش.
55. تەجرىبە ئازابلىق كەچۈرمىشلەردىن كېلىدۇ.
56. بىر بالاسى بولمىسا تاشتا قۇيرۇق نە قىلۇر؟ بەدەلسىز ھوسۇل نەدە بولسۇن؟
57. غايىنىڭ يولى ئىشەنچكە تولغانلارغا تەييارلاقلىق. مەغلۇب بولۇشتىن قورقۇپ قول سېلىپ ئىشلەپ كۆرمىسىڭىز مەڭگۈ غەلىبە قازىنالمايسىز.
58. ئىشلەش ياكى ئىشلىمەسلىكنى تاللاش سىزنىڭ ئىختىيارىڭىزدا، ئەمما قول سېلىپ ئىشلەپ كۆرمىسىڭىز مەڭگۈ پۇرسەتكە ئىگە بولالمايسىز.
59. ئەگەر كەم - كۈتىسىز دوست ئىزدىسىڭىز مەڭگۈ دوست تاپالمايسىز.
60. ئۆزىڭىزنى ھېچنېمىدىن خەۋەرسىز چاغلاپ بىلمىگەنلىرىڭىزنىڭ ھەممىسىنى خىجىل بولماي سوراپ بىلىۋېلىڭ، شۇندىلا تېخىمۇ كۆپ نەرسىلەرنى ئۆگىنىۋالالايسىز.
61. باشقىلارنى تۈزىتىشتىن ئىلگىرى ئۆزىڭىزدە خاتالىق بارمۇ - يوق؟ تەكشۈرۈپ كۆرۈڭ.
62. ئۆزىڭىز قىلىشقا مۇۋاپىق بولغان ئىشلارنى قىلىپ ئۆز رولىڭىزنى ياخشى ئېلىڭ، ئەڭ ياخشى ئۆزىڭىز بولۇڭ.
63. تۇرمۇشتىكى بىئاراملىق ۋە ئۈمىدسىزلىكنى يېڭىش ئۈچۈن، ئاۋۋال ئۆزىڭىزنىڭ خوجايىنى بولۇشنى ئۆگىنىۋېلىڭ.
64. يەككە - يىگانىلىق ۋە ئەلنىڭ نەزەرىدىن چۈشۈپ قېلىش ـــــئەڭ قورقۇنچلۇق نامراتلىقتۇر.
65. بارلىق ئۇلۇغ ھەرىكەت ۋە ئىدىيەلەرنىڭ بىرەر ئەرزىمەس باشلىنىشى بولىدۇ.
66. ھەر قانداق نەرسىنى ئۆگەنگەندە، جاپالىق بولسىمۇ تەرتىپ بويىچە باشتىن ئالدىرىماي، ئاساسنى پۇختا سېلىپ ئۆگىنىڭ، ئالدىراقسانلىق قىلىپ ئاسانلا ئۆزىڭىزنى كۆرسىتىشكە ئۇرۇنماڭ.
67. ئىلگىرى ئېرىشكەنلىرىڭىزنى ئۇنۇتماڭ. ھازىر ئىلكىڭىزدە بولغانلىرىنى قەدىرلەڭ. ئۆزىڭىزگە تەۋە بولغانلىرىدىن ۋاز كەچمەڭ. ئېرىشمەكچى بولغانلىرىڭىز ئۈچۈن بار كۈچىڭىز بىلەن تىرىشىڭ. قولدىن بېرىپ قويغانلىرىڭىزنى ئەسلىمە ئورنىدا كۆرۈڭ.
68. پۇرسەت تەييارلىقى بارلارغا مەنسۇپ.
69. ھېسسىيات ئەقىلنى ئەمەس، ئەقىل ھېسسىياتنى باشقۇرۇشى كېرەك.
70. مۇۋەپپەقىيەتنىڭ سىرى: سىز ئەڭ قىزىقىدىغان، سىز قىلىشنى ئەڭ خالايدىغان ئىش سىزنىڭ خىزمىتىڭىز بولۇشى كېرەك. شۇندىلا سىز خىزمەتتىن ھەر ۋاقىت خۇشاللىق تېپىپ، خىزمەت ۋاقتىدا ئۆزىڭىزنى بەختىيار ھېس قىلىسىز - دە، خىزمەت ئۈنۈمىڭىز تېخىمۇ يۇقىرى بولىدۇ.
71. بىز خۇدا ئەمەس، پۈتكۈل دۇنيانى ئۆزگەرتەلمەيمىز. ئەمما ئۆزىمىزنىڭ مەۋجۇد بولغانلىقىدىن بۇ دۇنيانى تېخىمۇ رەڭدارلىققا ئىگە قىلالايمىز.
72. بەرىبىر قىلغاندىن كېيىن چوقۇم ياخشى قىلىش كېرەك.
73. ئوقۇش، خىزمەت، نىكاھ،، ئائىلە ــــ ھاياتنىڭ تۆت چوڭ مەزمۇنى، ھەممىسىگە تەڭ ئېتىبار بېرىش كېرەك. قايسى بىرسىگىلا كۈچەپ، قالغانلىرىنى تاشلاپ
قويۇشقا بولمايدۇ.
74. ئەگەر بىز ھاياتىمىزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى نۇقتىسىدا تۇرۇپ، كەينىمىزگە قارايدىغان بولساق، بىزنىڭ ئۇرۇق - تۇغقان، دوست - بۇرادەرلەر بىلەن بىرگە
بولغان ۋاقتىمىزنىڭ ئىنتايىن چەكلىك ئىكەنلىكىنى بايقايمىز. بۇنى بىلىپ تۇرۇپ بىز يەنە ئۆزئارا ئازارلىشامدۇق؟
75. مەسلىك ــــ نەسلىك، ئاقىۋىتى ــــ پەسلىك!
76. دۇنيادا گۈزەللىك كەم ئەمەس، كەم بولغىنى گۈزەللىكنى بايقايدىغان بىر جۈپ نۇرلۇق كۆز.
77. باشقىلار مېنى ھۆرمەتلىسۇن دېسىڭىز، ئالدى بىلەن ئۆزىڭىز باشقىلارنىڭ ھۆرمىتىگە لايىق ئادەم بولۇڭ.
78. بىر بالا ئەگەر تەنقىد ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ ئەيىبلەشنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
79. بىر بالا ئەگەر دۈشمەنلىك ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ كۈرەش قىلىشنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
80. بىر بالا ئەگەر ۋەھىمە ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ غەم - قايغۇنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
81. بىر بالا ئەگەر ئىچ ئاغرىتىش ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ ئۆزىنى ئەيىبلەشنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
82. بىر بالا ئەگەر مەسخىرە ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ يۈرەكسىزلىكنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
83. بىر بالا ئەگەر ھەسەتخورلۇق ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ قىزغانچۇقلۇقنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
84. بىر بالا ئەگەر ھاقارەت ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ جىنايەت تۇيغۇسىنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
85. بىر بالا ئەگەر رىغبەتلەندۈرۈش ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ ئىشەنچنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
86. بىر بالا ئەگەر سەۋرى - تاقەت ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ سەۋىرچانلىقنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
87. بىر بالا ئەگەر تەقدىرلەش ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ مىننەتدارلىقنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
88. بىر بالا ئەگەر رازىمەنلىك ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ ئۆز - ئۆزىنى قەدىرلەشنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
89. بىر بالا ئەگەر تەڭ بەھرىمەن بولۇش ئىچىدە ياشىسا، ئۇنداقتا ئۇ مەردانىلىقنى ئۆگىنىۋالىدۇ.
90. قارىغۇنى كۆزدىن ئايرىغان خۇدا ھاسىدىن ئايرىماپتۇ. خۇدا ئىشىكنى تاقاپ قويغان بىلەن تۈڭلۈكنى ئېچىپ قويىدۇ، ۋاقتى كەلگەندە ھامان ئامال تېپىلىدۇ.
91. تىرىشچانلىق كۆرسەتتىڭىز، ئەمما چوقۇم غەلىبە قازىنالىشىڭىز ناتايىن، بىراق ئەگەر ۋاز كەچسىڭىز چوقۇم مەغلۇب بولىسىز.
92. نىكاھ بىر جۈپ ئۆتۈك. پۇتنى قىستىغان ياكى قىستىمىغانلىقىنى پەقەت كىيگەن ئادەم بىلىدۇ.
93. نىكاھ - ئائىلە تۇرمۇشىدا، ھەر ۋاقىت قارشى تەرەپنى ئۆزگەرتىشكە ئورۇنغاندىن كەڭ قورساقلىق بىلەن ئۆزىنى ئۆزگەرتىپ قارشى تەرەپكە ماسلىشىش ئەڭ ئاقىلانىلىقتۇر.
94. ھەممە ئىشنى ياخشى تەرەپكە تارتىپ ئويلاڭ، ئىش بەلكىم سىز ئويلىغاندەك ئۇنداق ئوسال بولماسلىقى مۇمكىن.
95. سىزنىڭ توغرا بولغاندىن كېيىن ئاچچىقلىنىشنىڭ ھاجىتى يوق، سىزنىڭ خاتا بولغان ئەھۋال ئاستىدا ئاچچىقلىنىشقا تېخىمۇ ھەققىڭىز يوق. ئۇنداقتا يەنە نېمىشقا ئاچچىقىڭىزنى بېسىۋالالمايسىز؟
96. باشقىلارغا كەڭ قورساقلىق قىلغانلىق ئەمەلىيەتتە ئۆزىنى ئاسرىغانلىق.
97. تاللاش خۇشاللىق ئىش، چۈنكى تاللاش ئارقىلىق سىز ئۆزىڭىزگە ئەڭ ماس كېلىدىغىنىغا ئېرىشەلەيسىز، شۇنداقلا تاللاش يەنە ئازابلىق ئىش، چۈنكى تاللاش جەريانىدا ئۆزىڭىز تاللىغانلىرىدىن باشقىلىرىدىن ۋاز كېچىشكە توغرا كېلىدۇ.
98. ئامال بار ئۆزىڭىز ياخشى كۆرگەننى تاللاڭ، شۇنداقلا تاللاپ بولغان ئىكەنسىز، چوقۇم ئۆزىڭىز تاللىغىنىڭىزنى ياخشى كۆرۈڭ.
99. بىز ئۆزىمىز تۇرغان مۇھىتنى ئۆزگەرتەلمەسلىكىمىز مۇمكىن، ئەمما بىز ئۆزىمىزنىڭ ئاشۇ ناچار مۇھىتقا بولغان قارىشىمىزنى ئۆزگەرتەلەيمىز.
100. ئەڭ ئاز پۇشايمان بىلەن ئۆتمۈشىڭىزگە يۈزلىنىڭ. ئەڭ ئاز ئىسراپخورلۇق بىلەن بۈگۈنىڭىزگە يۈزلىنىڭ. ئەڭ كۆپ ئارزۇ - ئۈمىدلەر بىلەن كەلگۈسىڭىزگە يۈزلىنىڭ.

شېئر ۋە شائىر


     شېئر -مارجان ئەمەس،يىپقا تىزىپ قويسا تۇرىۋېردىغان ياكى ئەزان ئەمەس قۇلاقنى تۇتۇپ ئېتىسا بولىۋىردىغان .
      شېئر-«ئايەت»ئەمەس ،مەنىسىنى ئۇقماي  ئوقىسىلا بولىۋىردىغان ياكى ماتا ئەمەس دۇكان قۇرۇپ توقسىلا چېقىۋىردىغان .
      شېئر -كەشتە ئەمەس ،رەڭدار مەشۇت بىلەن لاتىغا تىكىپ قويىدىغان ياكى سۈرەت ئەمەس قەغەزگە سىزىپ قويسىلا بولىۋېردىغان .
      شېئر ھەم ھۆسنى،ھەم پۇرقى،ھەم تىكىنى،ھەم يۇپىرمىقى بار گۇلگە ئوخشىشىپ كىتىدۇكى ،ھۆسنى بىلەن دىلنى ئۆزىگە مەپتۇن قىلار،پۇرقى بىلەن جانغا راھەت ھوزۇر بەخىش ئىتەر ؛ئىششىق ئەھلى ئۇنى قۇلاققا قىسار ياكى گۇلدەستە ياساپ جانانغا تۇتار؛ ياۋا تۇڭگۇز تۇمشۇقىنى تەككۈزسە،تىكىنى ئۇنىڭ بۇرنىغا سانجىلار،ھەتتا بۇرنىنى قانىتار .
      شېئىر-ئاسماندىكى يۇلتۇز ئەمەس،كىچىسى پاقىراپ كۆرۇنگەن بىلەن نە ئىسسىقى نە يورقى تەگمەيدىغان،شېئر-خۇددى بىر مەشئەلدۇركى،كىچە زۇلمىتىدە ئىنسانغا يول كۆرسەتكۇچى ياكى بىر گۇلخاندۇركى،پايانسىز دەشتىلەرنى يورۇتۇپ،تىتىرگەن تەنلەرگە ئارام بەرگۇچى .
      شېئىر چۆلدىكى ئالۋان ئەمەس ،گاھى كۆل،گاھى دەريا،گاھى شەھەر،گاھى گىياھ بولۇپ كۆرۇنگەن بىلەن قوغلاپ يەتكىلى بولمايدىغان .
      شېئىر -بىر قاينام بۇلاققا ئوخشىشىدۇكى تەشنالارغا ئارام،دەرىتمەنلەرگە داۋا،بىمارلارغا شىپا،غەمكىنلەرگە شادلىق، ئاجىزلارغا ئۈمۇد ۋە كۇچ بەخىش ئەتكۇچى .
      شېئىر-ھاپىزنىڭ ناخشىسى ئەمەسكى ئاڭلىغانسىرى كىشنى مۇگدەك باسىدىغان.شېئىر-بىر گۇلدۇرمامىدۇركى ئۇنىڭ ئاۋازى جاھاننى تىتىرتىپ خامۇش كۆڭۇللەرنى ئويغاتقاي؛كىشىنى سەگەك قىلىپ جەڭگە ئۇندىگەي،ئەبىدي ھاياتقا چاقىرغاي !
      شائىر -قاغا ئەمەس،كۆرۇنگەن دەرەخكە قونۋىلىپ قاقىلداۋىردىغان.شائىر-خۇددى تاڭ توخۇسىدۇركى،كىچىچە تاڭنى چىللاپ تىنماس؛تاڭ ئاتقاندا ئەلنى ئىشقا،ھاياتقا،ئەمگەك ۋە ئىجادقا ئۇندەر.شۇڭا،كىشلەرنىڭ «ئالتۇن خوراز» ھەققىدە قىسسە راۋايەتلەرنى توقۇشى،شەھەر دەرۋازىلىرى بىلەن قەسىر- ئايۋان مۇنارلىرنىڭ ئۇستىگە ئۇنىڭ ھەيكىلنى ئورنىتىشى ھەرگىز تاساددىبى ئەمەس،ھالبۇكى،جاھان -جاھان بولغاندىن بۇيان،تىخى ھېچكىم قاغىنىڭ ھەيكىلىنى ئورناتقىنى يوق.
      شائىر -تۇتىقۇش ئەمەس،نىمنى ئۇگەتسە،شۇنى دورايدىغان ياكى ئۆمۇر بويى دوراشتىن باشقىنى بىلمەيدىغان.بۇ يەردە ئۇلۇغ ئەزەربايجان شائىرى فۇزۇلىينىڭ مۇنۇ بىيتىنى ئەسلەپ ئۆتۇش ئورۇنسىز بولماس:  



«قارا تاشىن ئەگەر قان بىرلە رەڭگىن ئەيلىسەڭ ،
رەڭگى تەغيىر بولۇر،ئەمما لەئلى بەدەشخان ئولماس.
تۇتىغا تەئلىمى ئەدايى كەلىمات ئەيلىسەڭ،
نۇتقى ئىنسان بولۇر،ئەمما ئۆزى ئىنسان ئولماس.»



     شائىر-چىن مەنىسى بىلەن بۇلبۇلدۇر. بۇلبۇل ھېچقاچان باشقا قۇشلارنى دورمايدۇ .باشقا قۇشلارمۇ بۇلبۇلنى ھەرگىز دوريالمايدۇ.چۇنكى بۇلبۇلنىڭ ئۆز تىلى ،ئۆز سۆيگۇسى ،ئۆز تەپەككۇرى،ۋە ئۆز تۇيغۇسى بار.
      شائىر -كىپىنەك ئەمەس، كۆرۇنگەن گۇلنىڭ ھەممىسگە پەرىقسىز قونۇپ،ھوزۇر -ھالاۋەت ئېلىشنىلا بىلدىغان.شائىر-چىراغ پەرۋانىسدۇركى ،ھالاك بولۇشنى بىلىپ تۇرۇپ، ئۆزىنى ئوتقا ئۇرغۇچى .
      شائىر-شاھ ۋە سۇلتانلارنىڭ نازۇ نىمەتكە تولغان دەستىخانلىرى ئەتىراپىدا چۆرگىلەپ يۇردىغان ياكى زاھىدلارنىڭ ئېتكىدە خورۇلداپ ياتىدىغان مۇشۇك ئەمەس،بەلكى بىر پايانسىز دەشتىلەردە ئەركىن كىزىپ يۇردىغان تەمەسىز ئارسىلاندۇركى،ئۇنىڭ بىر ھۆكۇرشى بىلەن تاغۇ  تاشلار زىلزىلگە كىلىپ،تۈلكە-بۆرلەر ھوشۇنى يىغقاي .«پادىشاھ نىكۇلاي ئۇستەلگە بىر مۇش ئۇرغاندا،پۇتۇن ئوردا ئىچى تىتىرەپ كىتەتتى؛لىف تولىستۇي ئۇستەلگەبىر ئۇرسا پۇتكۇل روسيە زىلزىلگە كىلەتتى .»دىگەن رىۋايەت مۇبالغە بولمىسا كېرەك .چۇنكى لىف تولستوي شېئر يامىغان بىلەن چىن شائىر ئىدى .
      شائىر پەقەت خەلىق بىلەن پەقەت خەلىق بىلەنلا شائىردۇر ۋە مەڭگۇ ئۆلمەستۇر.  مەسلەن، چۇي يۇەن بىلەن ئەلشىر ناۋائىي ،لى بەي بىلەن پوشكىن،بايرۇن بىلەن لۇتپۇللا مۇتەللىپكە ئوخشاش.




مەنبە: يازغۇچى ئابدۇرىھىم ئۆتكۇرنىڭ «ئۆمۇر مەنزىللىرى» ناملىق كىتاۋىدىن

      ئوقۇش، چۈشىنىش، چۈشەندۈرۈشمۇ بىر ئەمگەكتۇر. ‹‹ ئەستىلىكىڭ  قانچە ياخشى بولسىمۇ ، ئەسكى قەلەمگە يەتمەيدۇ ›› -دېگەندەك.

تۇرمۇش يولى
لېف. تولستوي (روسىيە)
       بىر  ئىشلەمچى  خوجايىنى بىلەن بىر قورۇدا تۇرىدىكەن. ئىشلەمچى بارا-بارا ھورۇنلىشىپ، كۈنبويى بىكار يۈرۈيدىغان بولۇۋاپتۇ. خوجايىن  بۇ ئىشنى بىلسىمۇ، ئۈندىمەپتۇ ۋە ئۇنى كۆرگەندە گەپ قىلماي بۇرۇلۇپلا كېتىدىغان بوپتۇ. ئىشلەمچى خوجايىنىنىڭ ئۆزىدىن رازى ئەمەسلىكىنى ھېس قىلىپ، قانداق قىلغاندا ھەم ئىش قىلمايدىغان ھەم خوجايىنىغا ياخشى كۆرۈنىدىغان چارىنى ئىزدەپتۇ. ئىشلەمچى خوجايىننىڭ تونۇشلىرى ۋە دوستلىرىنى ئىزدەپ، ئۇلاردىن ياردەم سوراپتۇ. خوجايىن  بۇ ئىشنى ئۇققاندىن كېيىن ئىشلەمچىنى چاقىرىپ:
    −سەن نېمە ئۈچۈن ئارىغا ئادەم قويۇسەن؟  قانداق قىلغۇڭ كەلسە  ماڭا ئۆزۈڭلا دېسەڭ بولمامدۇ؟− دەپتۇ. ئىشلەمچى نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي  يەنە باشقا ئامال ئىزدەپتۇ، ئۇ خوجايىننىڭ ئۆيىدىكى تۇخۇملارنى يىغىپ ھەم بىر مىكياننى تۇتۇپ، بۇ نەرسىلەرنى سوۋغا سۈپىتىدە خوجايىنغا بېرىپتۇ. خوجايىن بۇ قېتىم يەنە:
    −ئۆتكەن قېتىم  دوستلىرىمدىن ياردەم تىلىگەنىدىڭ،  بۇ قېتىم  يەنە سوۋغا بېرىش ئارقىلىق كۆڭۈل ئۇتماقچى بولۇۋاتىسەن، سەن ئېلىپ كەلگەن بۇ نەرسىلەر مېنىڭ تۇرسا، مەن بۇلارغا مۇھتاج ئەمەسمەن،− دەپتۇ.
     ئىشلەمچى ئۈچىنچى قېتىمدا خوجايىننى تەسىرلەندۈرۈش ئۈچۈن شېئىر يېزىپ، خوجايىننىڭ دېرىزىسىنىڭ ئالدىدا  ئوقۇپتىكەن خوجايىن:
  −سەن بىردەم ئارىغا ئادەم سالدىڭ، بىردەم ئۆزۈمنىڭ نەرسىلىرىنى ئۆزۈمگە سوۋغا قىلدىڭ، ئەمدى مېنى ماختاپ شېئىر ئوقۇۋاتىسەن، لېكىن سەن مېنى چۈشەنمەيسەن ھەم چۈشىنىشنىمۇ خالىمايسەن، ماڭا كېرىكى باشقىلارنىڭ سېنىڭ ئۈچۈن ئارىغا كىرىشى ياكى سېنىڭ سوۋغاڭ ھەم ماختاشلىرىڭ ئەمەس، بەلكى سېنىڭ ئەمگىكىڭدۇر،− دەپتۇ .
     ئادەتتە تەڭرىنىڭ ئالدىدا ئۆزى ئۈچۈن سۆزلەپ قويۇشنى تىلەيدىغان كىشىلەر، ئىلاھىي چىراق ۋە ھەرخىل نەزىرلىك بۇيۇملاردىن، قەسىرلەرنى سېلىپ، مەدھىيە ناخشىلىرىنى ئېيتىپ تەڭرىگە  ياخشىچاق بولماقچى بولغان كىشىلەرنىڭ قىلمىشىمۇ دەل يۇقىرىدىكى ئىشلەمچىنىڭ قىلمىشىغا ئوخشايدۇ.  ئەمما ھاياتلىقتىكى ئىشلار ھەركىمنىڭ رىياللىقتىكى قىسمەتلەرگە ئۆزىنىڭ ھالال مېھنىتى ۋە بەرداشى بىلەن يول تۇتىشىدا.

   ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر

1   
كۈمۈش كەبى يالتىراق،
مەرۋايىتتەك پاقىراق.
بىر چوققا بار ئاسمانغا مەغرۇر بېشى تاقاشقان،
ئۇنىڭ ئېتى خانتەڭرى، تەڭرى تېغىغا جايلاشقان.

مەشرىقتىن چىقسا ئاپتاپ،
ھەممىدىن ئاۋۋال باشلاپ.
شۇ چوققىنى سۆيىدۇ مەڭزىگە يېقىپ مەڭزىن ،
ئۆتۈپ ئۇنىڭ قېشىدىن ، غەربكە ماڭار ئاندىن.

كېچە بولسا تولۇن ئاي،
ئۆتمەيدۇ ئۇندا قونماي.
يەتتە يۇلتۇز ھەم ھۈكەر، زۇھەل بىلەن مۇشتىرى،
ئۇنى يوقلاپ ئۆتىدۇ تەزىم قىلىپ ھەر بىرى.

ئېرىمەيدۇ قىش -يېزى،
ئاق شايىدەك قار- مۇزى.
كۆكرىكىگە تاقاقلىق تەبىئەتنىڭ ئەركىسى
تاشنى يېرىپ چىققان ئۇ مۆجىزە قار لەيلىسى.

شۇڭلاشقىمۇ بۇ چوقا،
بەزى بولۇپ ھۈرلىقا.
كۆرۈنىدۇ كۆزلەرگە ئاق ئېچىلغان گۈل كەبى،
ياكى باھار كۈنلىرى ئاققۇ قونغان كۆل كەبى.

2
بۇنى بىلمەي بىر جاناپ،
خانتەڭرىگە بىر قاراپ.
دەپ تاشلىدى:«بۇ چوققا يىراقتىن قارىماقتا-
ئوخشايدىكەن ئەل بولغان قوشۇن تۇتقان بايراققا».

3
خانتەڭرى بۇنى ئاڭلاپ،
كۈلۈۋەتتى قاقاقلاپ.
دېدى: نەدە چوڭ بولغان بېشى قاپاق جانابسىز،
قۇلاق سېلىڭ ، قالمىغاي بۇ گىپىڭىز جاۋابسىز.

دەرۋەقە، ئاق مەن ئۆزۈم،
ساقال - چېچىم ھەم يۈزۈم.
لېكىن ھەرگىز ئەمەسمەن سىز ئېيىتقاندەك ئاق بايراق،
تەبىئىتىم - مىجەزىم ئاق بايراقتىن بەك يىراق.

ئادەمئاتا ھەم ھاۋا
جەننەتتىن چىققان چاغدا،
تۇنجى تۇغۇلغان ئوغلى مەن ئىدىم بۇ زىمىندا،
بوز ئېچىپ، ئۇرۇق چاچقان يېشىل ۋادى تېرىمدا.

نوھنىڭ كېمىسى تۇپاندا،
يول تاپالماي ئازغاندا.
ئاغزىمغا زەيتۇن چىشلەپ بارغان كەپتەر مەن ئىدىم،
ھاياتلىقنىڭ نىشانى - ئاشۇ خەۋەر مەن ئىدى.

قوش مۈڭگۈزلۈك ئىسكەندەر
باشلاپ كەلگەندە خەتەر.
ئۇنىڭ ئۆتەر يولىنى توسۇپ قويغان مەن ئىدىم،
شەرىقلىقنىڭ كۈچىنى تونۇتۇپ قويغان مەن ئىدىم.

يىپەك يۈكلىگەن كارۋان
قوڭغۇراق جاراڭلاتقان
ئاشۇ قەدىم يوللاردا ھەم قورۇقچى - پاسىبان،
ئاش - تۇز بېرىپ كارۋانغا ھەم بولغانتىم ساھىبخان.

ئەي جانابىي مۇھتەرەم،
بىلىپ قويۇڭ شۇنى ھەم.
تارىخ دېگەن كىتابنىڭ خېتى مەندە پۈتۈلگەن،
نى - نى چىگىش تۈگۈنلەر مېنىڭ بىلەن يېشىلگەن.

قەغەز، كومپاس ، مەتبەئە،
دورا دېگەن مۆجىزە
مەندىن ئۆتۈپ جاھانغا تارالغان ھەم كېڭەيگەن،
مەدەنىيەت بۆشۈكى ئۆز قولۇمدا تەۋرەتكەن.

4
دېمەك، تا ئەلمىساقتىن-
بېرى بارمەن ئۇزۇقتىن،
شۇڭا بېشىم ئاقارغان، ھەتتا كىيگەن تونۇم ئاق ،
لېكىن ئۆزۈم ئەمەسمەن سىز ئېيىتقاندەك ئاق بايراق.

بۇ ھۈر زېمىن ۋەتىنىم،
ئاڭا باغلىق جان - تېنىم،
چاچ - ساقالنىڭ ئاقلىقى- تارىخ قەسرىنىڭ ئۇلى،
كۆككە تاقاشقان بېشىم شۇ ۋەتەننىڭ سىمۋولى.

قارا بۇلۇت توسسىمۇ،
چاقماق كېلىپ سوقسىمۇ.
ئېگىلمەستىن بۇ بېشىم مەغرۇر تۇردى ھەممە ۋاق،
قانداق قىلىپ مەن ئەمدى بۇلۇپ قالاي ئاق بايراق،

قەلبىم قىزىل چوغ تۇرۇپ،
قىزىل تۇغنى كۆتۈرۈپ .
كېتىۋاتسام مەردانە ناخشام غالىب، ياڭغىراق،
قايسى يۈزىڭىز بىلەن مېنى دەيسىز ئاق بايراق!


              1984- يىلى 28- سېنتەبر، ئۈرۈمچى

كىتاب ئۇ دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ بايلىق خەزىنىسى.كىتاب ئۇ مەڭگۈ يۇقالماس ئەڭگۈشتەر. كىتاب ئۇ تارىخنىڭ ئىزناسى،شاھىدى،كىتاب ئۇ مەدەنىيەتنىڭ ئەڭ يارقىن جۇلاسى. كىتاب گەرچە قۇرۇق قەغەز بولسىمۇ،ئۇنىڭغا غايەت زور بايلىق ۋە بىلىم يۇشۇرۇنغان. ئابدۈشكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەپەندى:< كىتاب قىممەتلىك يۈكنى ئەجداتتىن ئەۋلاتقا يەتكۈزۈدىغان كېمە> دەپ تۇلىمۇ توغرا ئېيتىقان. بىر مىللەت كىشىللىرىنىڭ مەدەنىيەت ساپاسى ئۇلارنىڭ كەيگەن  

كىيىملىرى ۋە مال دۇنياسى بىلەن ئەمەس بەلكى دەل شۇ مىللەت كىشىللىرى ئۇقىغان كىتابنىڭ سانى بىلەن ئۆلچىنىدۇ. كىتاب ئىنسانىيەت ئۆز قۇلى بىلەن بىنا قىلغان ھەقىقىي ۋە بىردىنبىر ئەلئېھرام. ئۇ ھەممىنى،پۈتكۈل ماھىيەت ۋە

ھادىسىلەرنى ئۆزىگە جۇغلىغان. كىتابقا تەڭ كىلدىغان ئىنسانىيەت جۇغلىغان ئىككىنجى بىر خەزىنە مەۋجۇت ئەمەس. بۇنىڭدىن خەۋەرسىزلىك كىشىلىك دۇنياسىدا تېڭىرقاپ يۈرۈشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.

  شۇنداق كىتاب شۇنىلىك ۋە ئۇلۇغ ۋە قىممەتلىك. قېنى سىز تەرەققى قىلغان دۆلەتلەردىكى ھەرقانداق ئۇقۇمۇشلۇق زاتنىڭ ئۆيىگە كىرىپ بېقىڭ. قايسى بىرىنىڭ ئۆيىدە كىتاب ئىشكاۋى كىتاب يوق. ئۇلار كىتاب ساقلاشقا ئالاھىدە ئەھمىيەت بىرگەن. ئۇلارنىڭ باللىرى دەل شۇنداق كىتاب مۇھىتىدا چوڭ بولغاچقا،چوڭدىن تارتىپ -كىچىكىچە كىتابنى شۇنچىلىك قەدىرلەيدۇ. كىتاب ساقلاشنى ئۆزىگە ئادەت قىلىدۇ.

ئەمدى ئۆزىمىزگە قاراپ باقايلى،ئۇيغۇرلارنىڭ كىتاب مەدەنىيىتى خېلى بۇرۇنلا باشلانغان. ئۇلۇغ تىلشۇناس مەھمۇت قەشقىرىنىڭ بۈيۈك ئەسىرى تۈركى تىللار دىۋانى ۋە دىداكتىك داستان قۇتاتغۇبىلىك بۇندىن 10 نەچچە ئەسىر بۇرۇنلا كىتاب شەكلىدە تۈپلىنىپ بولغان. دېمەك ئۇيغۇرلار كىتاب مەدەنىيىتىگە ئالاھىدە ئەھمىيەت بەرگەن مىللەت.يىڭى

جۇڭگۇ قۇرۇلۇشتىن بۇرۇن ئۇيغۇر مارىپى خېلى تەرەققى قىلغان بولغاچقا بۇ دەۋىردە بىر تۈركۈم باسما زاۋۇتلىرى قۇرۇلۇپ تالاي ياخشى ئەسەرلەر بارلىققا كەلگەن. ئەپسۇس،ئۇزاق يىللىق خۇراپاتلىق ۋە شىڭشىسەينىڭ رەزىل ۋە قەبىي سىياسىتى تەسىرىدە تالاي ياخشى كىتابلار كۆيدۈرۋىتىلگەن. يىڭى جۇڭگۇ قۇرۇلغاندىن كېيىن گەرچە بىر تۈركۈم ياخشى ئەسەرلەر بارلىققا كەلگەن بولسىمۇ،لېكىن مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى تەسىردە يەنلا كۆيدۈرلۈشتەك تەقدىردىن مۇستەسنا قالمىغان. 10 يىللىق مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى ئۇيغۇرلار ئۈچۈن غايەت زور ئاپەت بولغان.مەدەنىيەتلىكلەر خارلىنىپ مەدەنىيەت مىراسلىرى،كىتاب ژورناللار كۆيۈرۋىتىلگەن. يۇقىتىۋىتىلگەن. ئىسلاھات ئېچىۋىتىش ۋە مەدەنىيەتنى تەرەققى قىلدۈرۈش سىياسىتىنىڭ تەسىرىدە 20-ئەسەرنىڭ 70-يىللىرىدىن باشلاپ ئۇيغۇر كىتابچىلىقىدا يىڭىچە ئۇتۇقلار بولغان. بۇرۇنقى كىتابلارۋە يىڭىدىن يېزىلغان كىتابار ئارقا-ئارقىدىن نەشىر قىلىنغان.

مانا ئۇنىڭغىمۇ بىردەمدە 30-40 يىل بۇلۇپ قاپتۇ. گەرچە ھارىز كىتابلار بۇرۇنقىدىن سەرخىل ۋە ئالىي دەرىجىدە نەشىر قىلىنغان بولسىمۇ،يەنىلا بۇرۇنقى رۇمانلار كىشىنى .ئۆزىگە باشقىچە تارتىدۇ. يەنە كىلىپ بىر قىسىم كىتابلارنى تېپىش ھازىر بەكمۇ تەس. شۇڭا بىر قىسىم ئەقىللىق كىشىلەر ئەينى ۋاقتىدا ساقلاپ قويغان كىتابلىرنى ئەسلىرى باھاسىدىن قىممەت ھالدا سېتىپ،كونا كىتاب بازىرىنى قايتىدىن جانلارندۇردى. بۇنداق كىتابلار ھەرقانداق بىر كىتابخانىلاردا بار ئەلۋەتتە. لېكىن بەك تۇلۇق ۋە مۇكەممەل ئەمەس. ئۇنىڭ ئۈستىگە تور دۇنياسىدا بۇ توغۇرلۇق مۇكەممەل تور بەتلىرى قۇرۇلغىنى يوق. شۇڭىلاشقا تور دۇنياسىدىكى مۇشۇ بوشلۇقنى تولدۇرۇش ئۈچۈن تور مىسرانىم مۇنبىرىدە تەۋپىق تەۋەرۈك كىتابلار ئۇچۇر مۇلازىمەت مەركىزى قۇرۇلدى.

ئەگەر سىز قانداق تەۋەرۈك كىتابقا مۇھتاج بولسىڭىز تېما ئارقىسىغا ئىنكاس قالدۇرۇپ قۇيۇڭ ياكى تېلغۇن قىلىڭ. ئۇچۇر قىلىڭ. ئاللاھ خالىسا پۈتۈن كۈچىمىزنى چىقىرىپ سىز ئىزدىگەن كىتابلارنى تېپىپ بىرىمىز. ئەگەر سېتىپ چىقارماقچى بولسىڭىزمۇ بىز بىلەن ئالاقىلىشىڭ ياكى ئىنكاس قالدۇرۇڭ.



بۈگۈندىن باشلاپ داۋاملىق كىتاب ئىسملىرى يوللىنىدۇ -------
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئانا تۇپراق تور بېكىتىنىڭ ئەزىز قوللىغۇچىللىرى :
تورداشلارنىڭ ئانا تۇپراق تورىنى ياقتۇرۇپ زىيارەت قىلىش ۋە ئانا تۇپراق تورىغا بىز پايدىلىنىشقا بولىدىغان ھەر خىل ژانىردىكى ئەسەرلەرنى يوللاپ كەڭ تورداشلارنىڭ ياقتۇرۇپ كۈرۈشىگە ۋە كەڭ خەلق ئاممىسىنىڭ ئالقىشىغا ئىرشىپ كەلدى ، بىز بۇ مەۋھۇم تور دۇنياسىدىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىش ئۈچۈن ھازىر تور ساھەسىدە كەمچىل بولغان توردا كىتاب سېتىش مۇلازىمىتىنى يولغا قويدۇق . بىز ئۈرۈمچىدىكى بىر نەچچە چوڭ كىتابخانىلار بىلەن ھەمكارلىشىپ قانۇنلۇق نەشىردىن چىققان كىتابلارنىڭ كەڭ ئۇقۇرمەنلەرگە ئەڭ ئەرزان باھادا يەتكۈزۈپ بىرىشنى مۇۋاپىق كۆردۈق .
بىز نەچچە كۈنگىچە كىتاپلارنىڭ تۈرلىرىنى مۇشۇ تىمىغا يوللايمىز . تورداشلارنىڭ ئىزدەپ تاپالمىغان سېتىۋالغۇسى بار بولغان كىتاپ ئىسىمى ۋە ئاپتۇرنىڭ ئىسمىنى مۇشۇ تىمىغا ئىنكاس قىلىپ قالدۇرۇشىنى ياكى بىز بىلەن ئالاقىلىشىشنى ئۈمىد قىلىمىز .
شىنجاڭنىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا يەتكۈزۈپ بىرىمىز ، ھەرخىل مەكتەپلەرنىڭ ئۇقۇش دەرسلىكلىرى ۋە پايدىلنىش ماتىرياللىرى ، رومان ، ھىكايە، گىزىت - ژورنال ...... نۇرغۇن كىتابلار .....

كىتاپ زاكاس قىلسىڭىز 3~5 كۈنگىچە يەتكۈزۈلۈپ بىرلىدۇ .

يېڭىدىن يوللانغان كىتابلار  

ئەرەپچىنى مۇئەللىمسىز ئۆگىنىش ------32يۈەن
ئەرەپ تىلى گىرامماتكىسى ---- ‹‹ ئۈچ قىسىم ›› 69 يۈەن
مىنىڭ ئىسمىم قىزىل ---45 يۈەن
بالدۇر ئويغانغان ئادەم ---30 يۈەن
ئابدۇقادىر داموللام ھەققىدە قىسسە ---24 يۈەن
قۇم باسقان شەھەر  ---28 يۈەن
ئۇيغۇرلار شەرىقتە ۋە غەرىبتە  ---18 يۈەن
ئۇلۇغبەگ خەزىنىسى ---32يۈەن
قەدىمقى ئۇيغۇرلار ---33يۈەن
ئىدىقۇت يۇلتۇزى ---35يۈەن
ئورخۇن شەھىرى ---43يۈەن
ئورخۇن خانلىقىنىڭ قىسقىچە تارىخى ---25يۈەن
كۆز ئىچىدە كۆز ، سۆز ئىچىدە سۆز ---20يۈەن
پاكلىق مۇنارى ---15يۈەن
ئىلى خەلق ناخشىلىرىنىڭ تارىخى بايانى ---20يۈەن
ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرى ( 6توم) ---600يۈەن
مەمەت ئاۋاق ---( 4 توم ) ---240يۈەن
ھايات سىرى ---51يۈەن
كۆڭۈل ---36يۈەن
مىھىرگىياھ ---36يۈەن
قاينام ئۆركىشى ---45يۈەن
غېرىب شىۋاقلار ---15يۈەن
ئامەت ۋە ئاپەت ---(ئىككى توم )---65 يۈەن
ھايات قىسمىتى --(ئىككى توم ) ---78 يۈەن
قاچقۇن ---18يۈەن
ناتىۋانلار ---42يۈەن
ئەقىللىق قىز ---40يۈەن
كونا قاپقان ---48يۈەن
تاغ جۇدۇنلىرى---47يۈەن
ئالتۇن جۇۋان---35يۈەن
شەرەنداز ئايال ---35يۈەن
ئېغىر تېنىقلار---(ئىككى توم )---105يۈەن
ھاياتىمدىكى ئۆچمەس سۈرەتلەر---50يۈەن
نوزۇگۇم---30يۈەن
كۈلپەتلىك تەقدىر---49يۈەن
سەمەندەر ---30يۈەن
پادىچى ۋاڭ ---25يۈەن
مەھمۇد قەشقىرى ---58يۈەن
قۇتادغوبىلىك ( رومان )---22يۈەن
قوتادغوبىلىك ---(نەسرى يەشمىسى )---40يۈەن
قوتادغوبىلىك ---( ئاۋازلىق نەشىرى )---28يۈەن
باتور تەڭرىقۇت ----43يۈەن
ئىز ---33يۈەن
ئانا يۇرت ---(ئۈچ توم )---129يۈەن
ئويغانغان زىمىن ---(ئىككى توم )---76يۈەن
قوم باسقان شەھەر ---28يۈەن
تاللانغان نۇتۇق تىكىستلىرى ---10يۈەن
ئۆزۈڭدىن ھالقى ---12يۈەن
30 كۈندە ئۆزىڭىزنى ئۆزگەرتىڭ ---27يۈەن
ھاياتىڭىزدا بىلىشكە تىگىشلىك 60شەخىس ---29يۈەن
ئۆزىنى ئىزدەش بوسوغىسىدا ---30يۈەن
دۇنيادىكى ئەڭ باي ئادەم ---20يۈەن
پەزىلەت تەرتىپىئ ئاتا - ئانىدىن باشلىنىدۇ ---32يۈەن
بۈيۈك ئىلھامنامە ---17يۈەن
تالانتىلىق بالا مۇنداق تەربىيلىنىدۇ ----25يۈەن
ھۇرۇنلارنىڭ بېيىش يولى ---16يۈەن
تۇنجى بېيىش دەرىسىڭىز ---23يۈەن
كۆزۈڭنى ئاچ ،ئۆزۈڭنى تاپ ئەركەكلەر ---22يۈەن
يەھۇدىيلاردا ئائىلە تەربىيسى ----15يۈەن
گۈزەللىك سوۋغىسى ---22يۈەن
ئۈنۈمدار كىشىلەرنىڭ يەتتە ئادىتى ----32يۈەن
ھۆسۈن گۈزەللەشتۈرۈشنىڭ يېڭىچە ئوسۇللىرى ----19.5يۈەن
ئۆزىڭىزگە جەڭ ئېلان قىلىڭ ---25يۈەن
باشقىلارنىڭ گىپىگە قولاق سالماڭ ----12يۈەن
يەھۇدىيلارنىڭ قەد كۆتۈرۈش تارىخى --- 22 يۈەن
ياشاش سەنئىتى ---15يۈەن
رىياسەتچىلىك سەنئىتى ---26 يۈەن
بايقىساڭ توپىمۇ ئالتۇن ---18.5 يۈەن
ئاياللىققا قايتىش ---18 يۈەن
ئۆزلىكىنى تونۇش ۋە كىلەچەك ---20 يۈەن
قەلىب زەخمىسىگە كىرىش --- 19 يۈەن
بېيىش ئۈچۈن ئىزدىنىڭ ---13 يۈەن
تۈرۈكچە سۆزلىشىش --- 10.8 يۈەن
بالىلارغا تەپەككۇر قىلىشنى ئۆگىتەيلى ---- 16 يۈەن
ئاياللار سىردىشى  ---- 30يۈەن
ھامىلدارلارغا 200مەسلىھەت  ---- 12.8 يۈەن
قىز - ئاياللار مەخپىيىتى ---- 18 يۈەن
قىزلارغا ئاتالغان نەخ گەپلەر ----- 28 يۈەن
قىزلار ئەڭگۈشتىرى ----- 25 يۈەن
قىزلار كىتابى ------ 15 يۈەن
قىز -ئاياللار ئەخلاقى ----- 22 يۈەن
ئاياللار بىلىشكە تىگشلىك مەخپىيەت ---- 15.5 يۈەن
قىز - ئاياللارغا 200 مەسلىھەت ---- 14.8يۈەن
بۈيۈكلۈك دەستۈرى ----  16يۈەن
مۇھەببەت ----- 20يۈەن
يىمەكلىك ئارقىلىق چىراي گۈزەللەشتۈرۈش ----- 18يۈەن
ئۇيغۇر تىبابەت ھۆسىن گۈزەللەشتۈرۈش ------  18يۈەن
ئاياللارنىڭ بەخىت قۇياشى ------25يۈەن
ئۆزۈڭ بىر دۇنيا -----14يۈەن
ياشلار ئۈچۈن 101 ھىكمەت  ------15يۈەن
ئابدۇقادىر جالالىدىن شۇنداق دىگەن -----18يۈەن
دۇنيادىكى ئەڭ ئۇلۇغ مال ساتقۇچى ------15يۈەن
ئۇتۇقنامە ------ 68يۈەن
روسچە -ئۇيغۇرچە سۆزلىشىش --------30يۈەن
ئۆگنىش ئىنقىلابى --------60يۈەن
باھارىڭىزنىڭ بەرگى سولمىسۇن ------- 15يۈەن
سىز كىم ------18يۈەن
ياشلىقتا باھانە ئارتۇقچە ------18يۈەن
ئەرلەرنىڭ ساغلاملىق توغرىسىدا ------14يۈەن
ھىكمەتنامە ------ 18يۈەن
100 كىسەلگە 100 رىستىپ -----20يۈەن
شىنجاڭ جۇڭيى ئۆسۈملۈك دورىلىرى -----88يۈەن
غۇرۇرنامە ------60يۈەن
مەن كۆرگەن دۇنيا --------50يۈەن
شىنجاڭ داڭلىق تائاملىرى ئۆگۈتۈش دەرىسلىكى DVD پىلاستىنكىسى قۇشۇپ -----40 يۈەن
قىزلار دەستۇرى ------15يۈەن
لەززەت سىرلىرى ------14.8يۈەن
ئەرەپ تىلىدا يېزىلغان پەلسەپە ------13.5يۈەن
ئاخبارات نەشىرچىلىقىغا ئائىت قانۇن نىزاملاردىن تاللانما -------30يۈەن
جۇگىلىياڭنىڭ ھەربىي تەدبىرلىرى ------ 10يۈەن
تىبابەت قانۇنى ------‹‹ ئۈچ توم ››  ---71يۈەن
تارىمدىكى مەدەنىيەت ئارىلى ------60يۈەن
ھازىرقى زامان ئۇيغۇر كىيىملىرىنى كىسىش ، تىكىش ------80يۈەن
نىمشىھېت شىئرلىرى --------56يۈەن
شەجەرەئى تۈرك -------15يۈەن
ئۇيغۇر ئالىمى تەجەللى --------80يۈەن
ياشاش سەنئىتى -----‹‹ تۆت توم ›› ----120يۈەن
ئىسلام دىنىغا دائىر سۇئال -جاۋاپلار --------22يۈەن
تەپەككۇر گۇلشەنى ------32يۈەن
تىجارەت ۋە ھىسابات -------29يۈەن
ئۇيغۇر مۇقام سەنئىتى -------78يۈەن
مۇقام ئۇستازى توردى ئاخۇن ئاكا ------55يۈەن
قەشقەر خەلق سەنئىتى -----60يۈەن
ئۆزلۈك ۋە كىملىك ------47يۈەن
تارىمنىڭ يۈركىدىكى ئوت -------40يۈەن
ئەرەپچىنى مۇئەللىمسىز ئۆگىنىش ------32يۈەن
توت خەلىپە ------28يۈەن
قۇرئاندىكى قىسسەلەر -------32يۈەن
ئەدەپنامە --------12يۈەن
تەسەۋۋۇر پەلسەپىسى --------18.5يۈەن
گۆلىستان -------12يۈەن
بوستان ---------22يۈەن
زامان ئاخىرنىڭ ئاياللىرى ---------19يۈەن
ئۇيغۇر خەلق ماقال - تەمسىللىرى ---------28يۈەن
ئۇۋلاپ كىسەل داۋالاش --------20يۈەن
ئائىلىدىكى رىستپلار --------25يۈەن
شەنبەمللىك دالا --------18يۈەن
ئەرەپ تىلى گىرامماتكىسى ---- ‹‹ ئۈچ قىسىم ›› 69 يۈەن

ئالاقىلىشىش تېلفۇن نۇمۇرى :           13999939240      2509240-0991