رەھىمە ئابدۇراھمان: دادامنىڭ بەلۋېغى (راست ئىشلار خاتىرىسى)

دادامنىڭ بەلۋېغى
(راست ئىشلار خاتىرىسى)
  رەھىمە ئابدۇراھمان

ئېسىمنى بىلسەم، دادام رەھمەتلىك ئۈچ مېتىر ئۇزۇنلۇقتىكى قارا رەختنى قىش ياز بېلىگە چىڭ باغلاپ يۈرەتتى. ئېتىزدا داستىخان ئورنىدا، بەزىدە جاينىماز قىلىپمۇ ئىشلىتەتتى. دادام بازاردىن قايتقاندا ئۇ قارا رەختنىڭ ئىچىگە يۇمشاق گىردە نان، تاتلىق تۈرۈملەر چىگىلگەن بولۇپ چۆچەكلەردىكى ئېچىل داستىخىنىمنىڭ ئۆزى ئىدى. بەزىدە   ھەر خىل  رەسىملىك  كىتاب ۋە باشقا  كىتابلارمۇ   چېگىلگەن  بولۇپ بىزنى بەكمۇ  خوش  قىلىۋېتەتتى.
چوڭ بولغانسېرى مەن ئۇ رەختكە ئۆچ بولۇپ قالدىم.باشقا دوستلىرىمنىڭ دادىلىرى بەللىرىگە ئۇنداق قارا لاتا باغلاپ يۈرمەيتتى ، پەقەت مېنىڭ داداملا، ماۋۇ ئاپامچۇ تېخى بازارغا بارسا ئاتايىن دادامغا سېتىۋېلىپ كېلىدۇ. بەزىدە ئىچىم پۇشۇپ سوراپمۇ  قويىمەن:
—  نىمەڭ بۇ دادا ؟
   — بۇ مېنىڭ بېلىم ، — دەيتتى دادام. دادام بەلۋېغىنى تېخىمۇ چىڭىتىپ تۇرۇپ، — مەن مۇشۇنىڭدا بېلىمنى چىڭ باغلىسام توققۇز بالىنى باقالايمەن. قارا، بۇ مېنىڭ خۇرجۇنۇم. بۇنىڭ ئىچىدىن ھەممە نېمە چىقىدۇ。
دادام ئۆزى باغلىغاننى ئاز دەپ قىش كۈنلىرى ئىككى ئىنىمگىمۇ باغلاپ قويىدىغان بولدى ھەم ئىنىلىرىمگە:
—  ئەتىگەندىن كەچكىچە مۇزدا پىرقىرىغۇچ ئوينايسىلەر. بۇنى چىڭ باغلىساڭلار بەللىرىڭلار ئاغرىمايدۇ. ئوغۇل بالا مۇشۇنداق بەلنى چىڭ باغلاپ چەبدەس يۈرۈشى كېرەك. ھازىرقى بالىلار بەلۋاغ چەگمىگەچكە بېلى بوش، ئىشقا يارىماس بولۇپ قېلىۋاتىدۇ،— دەيتتى.
دادام بىرەر قېتىممۇ بەلۋېغىنى باغلاشنى ئۇنتۇپ قالمايتتى. تاساددىپىي باغلىمىغان كۈنلىرى بېلىم شامالداپ كەتتى دەيتتى.
تولۇقسىز بىرىنچى يىللىقنى پۈتتۈرگەن يىلىم مەن مەكتەپ بويىچە ئەڭ مۇنەۋەر ئوقۇغۇچى بولۇپ باھالاندىم. مەكتەپ بويىچە چوڭ تەغدىرلەش يىغىنى ئېچىپ، مۇنەۋۋەر ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئاتا-ئانىلىرىمۇ تەغدىرلىنىدىغانلىقى ئۇقتۇرۇلدى. مەن نەچچە كۈن بۇرۇن ئاپامغا،  دادامنىڭ يىغىنغا بارسا خاتا سۆزلەپ قويۇشىنىڭ مۇمكىنلىكىنى، ئۆزىنىڭ بېرىشى كېرەكلىكىنى دەپ قويغان ئىدىم. دادام بۇرۇن ئەترەت باشلىقى بولغاچقا، يىغىنلاردا سۆزلەپ ئۆگىنىپ قالغان ئىدى. ئاپاممۇ  ماقۇل بولغان. يىغىن باشلىنىدىغانغا ئاز قالغانىدى، ئاتا –ئانىلار ئاساسەن كېلىپ بولغانىدى. كۆزۈم ئىشىكتە. ئاپامنىڭ قارىسى كۆرۈنمەيتتى. بىر چاغدا دادام خادانى چاپىنىنىڭ ئۈستىدىن بېلىنى قارا بەلۋاغ بىلەن باغلاپ كىرىپ كېلىۋاتمامدۇ. چاچلىرىم تىك بولۇپ، چىرايىم ئۆڭۈپ كەتتى.  دادامنى قېشىمغا چاقىرىشقىمۇ مەيلىم يوق ئىدى. دادام مۇئەللىم كۆرسەتكەن ئورۇنغا كېلىپ ئولتۇردى. يېنىمدىكى قىزلار نېمىلەرنى دەپ پىچىرلىشاتتى. ئۇلارنىڭ ھەممىسى دادامنىڭ بەلۋېغىنى زاڭلىق قىلىۋاتقاندەك تۇيۇلاتتى. يىغىن باشلاندى. بىر چاغدا يېنىمدىكى قىز سەھنىگە چىقمامسىز دىدى. دادام مەندىن بۇرۇن چىقىپ بولغان ئىدى. مەن مىڭ تەسلىكتە سەھنىگە چىقىپ دادامنىڭ قېشدا تۇردۇم. ھەممە ئوقۇغۇچىلار مېنى كۆرسىتىپ: ‹‹ ئاۋۇ قارا بەلۋاغ باغلىۋالغان ئادەم رەخىمەنىڭ دادىسى ئىكەن ›› دەۋاتقاندەك قىلاتتى. دادامنىڭ مەيدىسىگە قىزىل گۈل تاقالدى. يەر ئاستىدىن دادامغا قارىدىم. دادام  ساقال –بۇرۇتىنى پاكىز ئالغان، خۇشاللىقىدىن ئاغزى–قۇلىقىغا يەتكەندەك  قىلاتتى. قورۇقلىرى بىراقلا يوقاپ ياشىرىپ كەتكەندەك قىلاتتى. مەيدىسىنى تىك تۇتۇپ تۇراتتى. يىغىندىن كېيىن مەن ئويلىغاندەك ھەممە قىزلار يېنىمغا يېپىشىۋالدى. ئۇلارنىڭ بىرىنچى سوئالى:
— ئاداش داداڭ نېمىشقا بېلىنى چىڭ باغلىۋالىدۇ؟
—        دادامنىڭ بېلى ئاغرىق.
نېمىشقا، نېمىشقا...؟ تۈگىمەس سۇئاللارغا جاۋاپ بېرىپ بولالماي پاڭڭىدە يىغلاپ سالدىم.
دادام ئۆيگە قايتىپ كېلىپ مېنى بىر ھازاغىچە ماختىدى. لېكىن مېنىڭ  قاپىقىم ئېچىلمىدى. ئاپامغا ھومىيىپ قاراپ قويدۇم:
—        نىمىشقا سەن بارمايسەن؟ دادام بەلۋېغىنى تاقاپ بېرىپ مېنى ساۋاقداشلىرىم ئالدىدا نومۇس قىلدۇردى ،— دىدىم.
— بەلۋاغدىن نۇمۇس قىلىدىغان نىمە بار، بەل ئاغرىمايدۇ. نېمىسى بولمايدىكەن؟ — دەپ ئاپام ئاغزىمنى تۇۋاقلاپلا قويدى
تېلىۋۇزۇر كۆرۈپ ئولتۇرغان دادام بەلۋىغىنى ئىلغۇچقا ئىلىپ قويۇپتۇ. ئىچىمگە جىن كىردى. ئاشۇ بەلۋاغنى كېسىۋەتسەملا ئىش پۈتمەمدۇ دەپ ئويلىدىم. چاندۇرماي تالاغا ئېلىپ چىقىپ قايچا بىلەن كېسىۋەتتىم. ئەتىسى دادامدىن بۇرۇن چاي ئىچىپ مەكتەپكە ماڭدىم. چۈشتە مېنى دادام، ئاپامنىڭ قانداق گەپلىرى ساقلاپ تۇرىدىكىن دەپ ئۆيگە  قورقۇمسىراپ كىردىم. ئۇلار ھېچ ئىش بولمىغاندەك كۈلۈشۈپ چاي ئىچىۋاتقان ئىكەن دادام:
—        مېنىڭ ئەلاچى قىزىم كەلدى.  قېنى، قىزىم  قورسىقىڭ ئاچقاندۇ،—  دەپ مېنى يېنىغا چاقىردى.
  چېيىمغا نان ئۇشتۇپ سېلىپ بەردى. ھېچكىم كېسىلگەن بەلۋاغنىڭ گېپىنى قىلمىدى. شۇنىڭدىن باشلاپ دادام قىش كۈنلىرى بەلۋېغىنى چاپاننىڭ ئىچىدىن چىڭ باغلاپ يۈرىدىغان، ياز كۈنلىرى باغلىمايدىغان بولدى.
مۇشۇ كۈنلەردە شۇ قىلغانلىرىمنى ئويلىسام، بەكمۇ نومۇس قىلىمەن. ئەسلى مېنىڭ دادام نومۇس قىلىدىغان دادا ئەمەس پەخىرلىنىدىغان دادا ئىكەن. ئۇنىڭ بېلى پەرزەنت، ئائىلە ئۈچۈن چىڭ باغلانغان بەل ئىكەن.
«شىنجاڭ گېزىتى» نىڭ 2015-يىل 11-ئاينىڭ 1-كۈنىدىكى سانىدا ئېلان قىلىنغان.  




بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-11-19 00:59  

ئېسىمنى بىلسەم، دادام رەھمەتلىك ئۈچ مېتىر ئۇزۇنلۇقتىكى قارا رەختنى قىش ياز بېلىگە چىڭ باغلاپ يۈرەتتى. ئېتىزدا داستىخان ئورنىدا، بەزىدە جاينىماز قىلىپمۇ ئىشلىتەتتى. دادام بازاردىن قايتقاندا ئۇ قارا رەختنىڭ ئىچىگە يۇمشاق گىردە نان، تاتلىق تۈرۈملەر چىگىلگەن بولۇپ چۆچەكلەردىكى ئېچىل داستىخىنىمنىڭ ئۆزى ئىدى.

قىش-ياز بېلىدىن بەلباغ ئايرىمايدىغان ئاتا-بوۋىلىرىمىز 70-80ياشقا كىرىپمۇ ئېتىز-ئېرىقنىڭ ئىشىنى قىلالايتتى، خېلى يىراق جايلارغا پىيادە باراتتى، بەل-پۇت ئاغرىقىنىڭ خاپىلىقىنى تارتمايتتى. ئۇ بەلباغقا مېھرى-مۇھەببىتىنى، مەسئۇلىيەت ئېڭىنى مەھكەم تۈگۈپ ئەرلەرگە خاس جاسارىتىنى نامايەن قىلاتتى.

قايسىدۇر بىر چاغدا ئازات مۇئەللىم بىر قېتىملىق يىغىلىشقا قاتناشقان قەلەمكەشلەرگە خاتىرە بويۇمى تارقىتىشنىڭ گېپى بولۇنغاندا تاسما ئېلىپ بىرەيلى دەپتۇ.بەزىلەر بۇنى تازا چۈشىنەلمەپتۇ. شۇ چادا بىرى:: بۇرادەرلەر، ئازاتكام بەلنى چىڭ باغلايلى دەۋاتىدۇ دېسە ھەممىسى ھەيران قاپتىكەن.

مەزكۇر ھېكايىنى نوقسانسىز دېگىلى بولمىسىمۇ، تۇنجى ئابزاسى ئارقىلىقلا نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئويلىشىمغا تۈرتكە بولدى. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   qongkurqak تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-11-18 22:21  

...ھەئە، ھېكايىنىڭ ئاخىرىمۇ ياخشى چۈشۈپتۇ، ئەپسۇسكى، مۇنبىرىمىزدە بۇنداق ياخشى ھېكايىلەرنى ئوقۇيدىغانلار، بەس-بەستە ئىلمىي مۇنازىرە قىلىدىغانلار ئاز-دە.

بۇ ھېكايە (ئاپتور ئەۋەتكەندە ‹راست ئىشلار خاتىرىسى› دېگەن) شىنجاڭ گېزىتىنىڭ  2015-يىل 11-ئاينىڭ 1-كۈنىدىكى سانىدا ئېلان قىلىنغا. چۈنكى بۇ يازمىنىڭ راستىنلا جەلپكار تەرەپلىرى بار ئىكەندۇق.

ھەربىر  دادا  بىزنىڭ  پەخىرلىنىشىمىزگە ئەرزىيدۇ ، سىزنىڭ دادىڭىزدەڭ  « بەل باغلايدىغان » دادىلارنىڭ  كۆپلەپ  چىقىشىنى ئۈمىد  قىلىمەن …  قەلىمىڭىز ھارمىسۇن  ھەدە

رەھىمىخاننىڭ تەملىك ھېكايىللىرىنى ھەر قاچان ئىشتىياقىمىز بىلەن ئوقۇپ كىلىۋاتىمىز.ئۇنۇڭ يازغانلىرى چىن-ھەقىقىلىقى بىلەن  بىزدەك 40 تىن ئاشقانلارغا يارايدۇ.ھازىرقى ياشلارغا ئانچە تېتىپ كەتمەيدۇ.چۈنكى نۆۋەتتە ياشلىرىمىز ھەر خىل تىلفۇن سىملىرى بىلەن قۇلاق،بويۇن،بەللىرىنى باغلاپ بولدى.

مىنىڭچە  بۇ   ھىكايىنى تۇلۇقسىز ئوتتۇرا ئەدەبىيات دەرسلىكىگە كىرگۈزسە تامامەن  بولغىدەك.
ياخشى يىزىپسىز. تەربىيىۋى ئەھمىيىتى خېلى زور  ئىكەن.
سىزگە ئۇتۇق تىلەيمەن.

رەھىمەنىڭ خاسلىقى ،ھېكايە ۋە ئ‍ەدەبى خاتىرلىرىدىكى ئ‍اددىي ۋەقەلىك ئ‍ىچىگە سىڭىپ كەتكەن ئ‍ۇتلۇق مېھىر كىشىنى ئ‍ىختىيارسىز تاتلىق ھېسلارغا چۆمدۈرىدۇ ھەر ۈىر ئ‍ەسىرىدە سۈنئىلىكتىن خالىي بىر خىل خوشپۇراق گۈپۈلدەپ پۇراپ تۇرىدۇ، بىزدەك كىشىلەرگە بالىلىقنىڭ چىرايلىق ۋە بەخىتلىك يالدامىلىرىنى بىزگە سوۋغا قىلىدۇ

   نۇرغۇن كىشى تۇرمۇشنى ئەمەلىيەتىگە تەدبىقلاشنى بىلمىگەنلىكتىن  نۇرغۇن ئىشلار ئەھمىيەتسىز بولۇپ تۇيۇلىدۇ. لېكىن ئۇنىڭ ئەھمىيىتىنى چۈشەنسە بەزىدە قىلدەك ئىشلارمۇ كۆڭۈلنى تەسىرلەندۈرىدۇ. رەخىمەنىڭ يېزىۋاتقانلىرى ناھايىتى ئۇششاق ئىشلار بولسىمۇ، لېكىن ئۇ تۇرمۇشنىڭ بىر قىسمى بولغاچقا ئادەمگە تەسىرلەندۈرۈش ئاتا قىلىدۇ.

دادا ھەققىدىكى بايانلاردىن كۆزلىرىم ياشقا تۇلۇپ تۈۋەندىكى سۆزلەرنى ئۈزەمگە پىچىرلاپ سالدىم.

دادامدىن بەكمۇ تۇيۇقسىز ئايرىلىپ قالدىم. 2015- يىلى نۇيابىرنىڭ 4- كۈنى سەھەر سائەت 3 يېرىمدا توۋلىغان تىلىفۇن ئاۋازى جىمىكى كۈلكىلىرىمنى يۇتۇپ كەتتى. ۋارقىراپ يىغلىغىنىمنى بىلىمەن. مىنى ئالغىلى كەلگەن ماشىنىغا قانداق چىققىنىم، ئىڭىكى چېتىلغان دادامنىڭ ئالدىدا قانداق تىزلىنىپ قالغىنىم ئىسىمدە قالماپتۇ. دادام رەھمەتلىك سۇغۇقتىن تۇلىمۇ قورقاتتى. 10- ئاي كىرە- كىرمەي مەشنى قۇيۇۋېلىپ گۆرۈلدىتىپ ئوت يېقىشقا ئامراق ئىدى. ئەمما بىز ئۇنى سۇغۇق ھۇشقىرتىپ تۇرغان تۇپا ئاستىغا كۈمۈپ قويدۇق. ۋاقىت بىر كۈن كەينىگە يانغان بولسىدى، دادام ئەڭ ئامراق ئوتنى ئۈزۈم يېقىپ كىلىڭ دادا، مۇنۇ ئوتنى سىز ئۈچۈن مەن ياقتىم، راھەتقىنا ئولتۇرۇپ بىر پىيالە چاي ئىچىۋېلىڭ دىمەسمىدىم. ئەمدى دىيەلمەيمەن. دادام كىتىپ قالدى، ئامراق بالىلىرىغا قىيالماي تۇپراق قوينىغا سىڭىپ كەتتى. ئىككى قىز، ئىككى ئۇغۇل بۇيۇن قىسىپ قالدۇق. ھەر قېتىم ئۆيگە بارغىنىمدا بالام، سىز تاۋۇزغا بەك ئامراق ئىدىڭىز، سىزنى كەلسە تىلىپ بىرەمەن دەپ ئاتايىن بازارغا كىرگەنتىم دەيدىغان دادام ئەمدى يوق. ئىچكەركى ئۆينىڭ ئىشىكىنىڭ سول تەرىپىگە قۇيۇلغان كارىۋاتتا يېتىپ، ئىشىكتىن كۆز ئۈزمەيدىغان دادامنىڭ سىماسى تۇمانلار قوينىدا غايىپ بۇلۇپ كەتتى. بىلەمسىز دادا، ئەمدى تۆت ياشتىن ھالقىغان ئامراق نەۋرىڭىز سىزنىڭ گىپىڭىز چىقسىلا يىغلاپ، ھەممىڭ ئاغزىڭنى يۇم دەپ توۋلايدۇ. سىز يۈلەنگەن تاملارغا قاراپ ئۇزۇنغىچە جىمىپ كىتىدۇ. ئۇنىڭ ئۇيۇنچۇق ماشىنىلىرى سىز بولمىغىنىڭىز ئۇچۇن غېرىپسىنىپ قالدى. ئاچام، سىڭلىم، ئاكاملار بىر يەرگە كەلسەك يىغلاپ بىر- بىرىمىزنىڭ ئازابىنى كۈچەيتىۋېتىشتىن قورقۇپ زورىغا گەپنىڭ تىمىسىنى يۆتكەيمىز. بىراق ئىچىمىزدە بىر ئوت كۈيىدۇ. ئانامنىڭ چاچلىرى بىر ھەسسە ئاقىرىپ كەتتى. قالغان ئىشلارنى بىلمەيلا قۇيۇڭ دادا. چۈنكى سىز ئازاپلىنىپ قەبرىڭىزدە تىك ئولتۇرىسىز ۋە ئەزەلدىن شۇنداق ئولتۇرۇپ كەلگەن ئىدىڭىز.  ئەمدى مەڭگۈلۈك ئارامىڭىزنى بۇزۇشقا بىزنىڭ ھەددىمىز يوق. ھەر كۈنى قەبرىڭىزنى يوقلاۋېتىپ دېرىزىسى يوق ئۈيىڭىزگە شام يېقىپ قويغۇم بولسىمۇ ئۇنداق قىلىشنى خالىمىدىم. بۇرۇندىن ئۇيقىڭىز ئاز ئىدى. سىزنى قېنىپ ئۇخلىۋالسۇن دىدىم. بىزدىن ئەنسىرىمەڭ، ئاكام ئىككىمىز ئامراق قىزلىرىڭىزنى، ئامراق نەۋرىلىرىڭىزنى ياتلارنىڭ ئالدىدا ھەرگىز بۇيۇن قىستۇرمايمىز. بىزدىن رازى بولسىڭىزلا بولدى. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ibrahim1 تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-11-19 12:15  

«دامدنىڭ بەلۋېغى»دىگەن ئەسىرىڭىز ياخشى چىقىپتۇ ،خاتىرەمگە كۆچۈرۋالدىم

       بىزدە پوتا مەدەنيىتى دەپ بىر مەدەنيەت بار، «دادامنىڭ بەلبېغى»-دەل شۇ مەدەنىيەتنىڭ ئۆزى. ئىلگىرى ئاتىلىرىمىز ئەركەكلىكنىڭ نىشانىسى سۈپىتىدە بېلىگە مانا شۇنداق پوتا باغلاپ،كەڭ پوشقاقلىق ئاغلىق ئىشتان كىيىپ يۈرەتتىكەن.پوتىنىڭ سالامەتلىككە بولغان ئىلمىي ئاساسىنى دېمىسەكمۇ،ئۇنىڭ ئۆزىمىزگە خاس ئۆرپ-ئادەتكە ياتىدىغان تەرەپلىرى كىشىنى ھەقىقەتەن سۆيۈندۈرىدۇ. رەخىمە تۇرمۇشىمىزدىكى ئاددى ئىشلار ئارقىلىق ئۇنتۇلۇپ كېتىۋاتقان بىر مەدەنيەتنى يادىمىزغا ساپتۇ،ئەسەرنىڭ قىممىتى مانا شۇ يەردە. بۇ ئەسەرنى ھېكايە دېگەندىن كۆرە راست ئىشلار خاتىرىسى دېسەك تېخىمۇ مۇۋاپىق كېلىدۇ. رەخىمەنىڭ مۇندىن كېيىن مۇشۇنداق تېتىملىق ئەسەرلەرنى يېزىپ بېرىشىنى ئۈمىد قىلىمەن.

ھىكايىنى ياختۇرپ قالدىم.