ئەكبەر ئابدۇرېشىت تاشيولچى: توي تۆكۈنلىرىمىزدىكى ھەشەم دەرەم

                                    توي تۆكۈنلىرىمىزدىكى ھەشەم دەرەم
                                    
                                         ئەكبەر ئابدۇرېشىت تاشيولچى            

يېقىندا تاغامنىڭ يالغۇز ئوغلىنىڭ تويى بولماقچى ئىدى. توي بولۇشتىن ھەپتە بۇرۇن تاغام تېلېفون ئۇرۇپ، ئايالىم بىلەن ئىككىمىزنىڭ تاغامغا قۇدا بولغۇچى تەرەپتە ئۆتكۈزۈلىدىغان «چاي»غا قاتنىشىپ بېرىشىمىزنى ئېيتتى.
ئايالىم بىلەن تاغامنىڭ ئۆيىگە بارغاندىن كېيىن، قۇدا بولغۇچىنىڭ ئۆيىگە مېڭىش ئۈچۈن ئىشىك ئالدىغا چىقتۇق. ئىشىك ئالدىغا تەييار بولغان بىر مىنبۇس، بەش كىچىك ئاپتوموبىلنى ھەم ئۇنىڭ ئەتراپىغا توپلاشقان تاغامنىڭ ئۇرۇق-تۇغقان، قوشنا-قۇلۇم، دوست-بۇرادەرلىرى بولۇپ 60-50 چە ئەر-ئايال مېھمانلارنى كۆرۈپ چايغا ئەمەس بەلكى تويغا قاتناشقىلى ماڭغاندەك ھېسىياتقا كېلىپ قالدىم.
بىز مەلۇم بىر ئىدارىنىڭ ئائىللىكلەر قوروسىنىڭ ئالدىدا توختاپ، قورو ئىچىگە توپلىشىپ كىرىشكە باشلىدۇق. ئالدىمىزغا چىققان ساھىبخاننىڭ يول باشلىشى بىلەن ئائىللىك بىناسىنىڭ ئىچىگە كىردۇق. قۇدا بولغۇچىنىڭ كېلىدىغان مېھمانلارنىڭ سانىدىن خەۋىرى بولسا كېرەك بىزنى 3-، 4-قەۋەت بولۇپ ئۈچ ئائىلىگە بۆلۈپ باشلىدى. چاي تارتىلىش جەريانىدا مەن ئاستىرتتىن داستىخانغا كۆز يۈگۈرتتۈم. تىزىلغان نازۇ-نېمەتلەر، تاتلىق-تۈرۈملەردىن داستىخاننىڭ يۈزى كۆرۈنمەيتتى. ئۇزۇن ئۆتمەي ھەر بىرىمىزگە بىر قاچىدىن چۆچۈرە، كەينىدىن لەغمەن كەلدى. ئاندىن تاۋاق-تاۋاقلاردا گۆش، كاۋاپ، ئۆپكە -ھېسىپ، توخۇ كاۋاپلىرى تارتىلىشقا باشلىدى. ماڭا بۇ تاماقلارنى سىڭدۈرۈش ئېغىر كېلىشكە باشلىغان بولسىمۇ تاغامنىڭ زورى بىلەن داستىخانغا قول ئۇزاتماقتا ئىدىم. ئارىلىقتا سالقىنداپ تاماق سىڭدۈرۈش ئۈچۈن بىنادىن پەسكە چۈشتۈم. قورو ئىچىنى ئايلىنىپ يۈرۈپ مۇشۇ چاي ئۈچۈن مەخسۇس ئېسىلغان چوڭ قازان بېشىغا كېلىپ قاپتىمەن. شۇنىڭ بىلەن قازان بېشىغا ياردەملىشىۋاتقان ئاياللارنىڭ گەپ-سۆزلىرى قۇلىقىمغا كىرىپ قالدى.
− بۇ چايغا نېمانچە كۆپ مېھماننى باشلاپ كەلگەندۇ؟، ـــ دېدى سېمىزرەك كەلگەن ئايال زەردە بىلەن.
− شۇنى دېمەملا!... شۇ سەۋەبتىن مەريەمگۈل ئامالسىز قوشنىلارنىڭ ئۆيلىرىگە داستىخان راسلىدى.
−ھەي قوشنام! ئاڭلىسام بۇ چايغا يەل-يېمىش، تاتلىق-تۈرۈمدىن باشقا ھەرخىل تاماق ئۈچۈن 18 مىڭ يۈەندەك پۇل كېتىپتىمىشقۇ؟، ـــ دېدى قولىدا چۆمۈچ تۇتىۋالغان ۋىجىك كەلگەن ئايال.
− كېتىشى ئېنىق! ھازىر ھەممە نەرسە قىممەت تۇرسا؟ ـــ دېدى ھېلىقى سېمىزرەك كەلگەن ئايال.
− قىز بالا تۇغقانغا سازايى دەمدۇق ـــ نېمە؟ بىزنىڭ بېشىمىزغا كەلگەندە يەنە قانداق پەتىۋالار چىقىدۇ تېخى؟
− چىدىماي ئامال يوق خېنىم، قەرىز بولساقمۇ چىدىماي ئامال يوق! قائىدە شۇنداق بولۇپ كەتتى، چىدىمىساق بولمايدۇ.
بۇ سۆزلەرنى ئاڭلاۋېرىشكە يۈزۈم چىدىماي ئاستا نېرى كەتتىم. يانفونۇمنىڭ ئەنسىز سايرىشى بىلەن تاغامنىڭ چاقىرۋاتقانلىقىنى بىلىپ ئۆيگە قايتىپ چىقتىم. داستىخانغا  قارىسام تاۋاقلار خېلى بوشاپ قاپتۇ. ئۇنىڭغىچە يەنە تاۋاق-تاۋاقلاردا پېتىر مانتا، قاچا تەخسىلەردە لەڭپۇڭ، قېتىقلار كىرىشكە باشلىدى. تاغامنىڭ قاتتىق زورلىشى بىلەن ئىككى پېتىر مانتىنى يەپ سېلىپ ئاشقازىنىم كۈتۈرەلمەي ئۆرە تىنىشقا باشلىدىم. مېھمانلار بولسا باشلىرىنى كۆتۈرمەي تاماق يېمەكتە، يىيىشتىن توختىغانلار بولسا «ئاچلىقتىن توقلۇق يامان» دېگەندەك تورۇسقا قاراپ ئىنجىقلاشماقتا ئىدى.
يېرىم سائەت ئۆتمەي تاۋاق-تاۋاقلاردا گۆش بېسىلغان پولو كىردى. بۇنى كۆرۈپ كۆزلىرىم چەكچىيىپ كەتكەن بولسا كېرەك، تاغام مېنى نوقۇپ جىم قىلدى. ساھىبخاننىڭ زورلىشى بىلەن مېھمانلار بىر-ئىككى كاپامدىن ئېلىشتى-يۇ گالدىن ئۆتكۈزەلمەي تۇرۇپ قېلىشتى. پولولار شۇ پېتىچە تاۋاقلاردا ئېشىپ قالدى. ئاخىرىدا قوغۇن-تاۋۇزلار پىچىلدى، تۈرلۈك قىممەت باھالىق ئىچىملىكلەر داستىخانغا تىزىلدى. شۇنىڭ بىلەن چارەك ۋاقىت ئىچىدە تاغام تەرەپ ئېلىپ كەلگەن تويلۇقمۇ قويۇلۇپ بولغان بولدى. چايغا دۇئا قىلىدىغان ۋاقىتتىكى ساھىبخاننىڭ ھەر بىر مېھماننىڭ ئالدىغا بىر كېيىملىكتىن رەخت قويغان مەرتلىكى مېنى ھەيرانلىق دەرياسىغا غەرىق قىلدى.
چايدىن قايتىپ كەلگۈچە تاغامغا قۇدا بولىدىغان ئائىلىنىڭ بۈگۈنكى چايغا ئاز دېگەندىمۇ 30 مىڭ يۈەن ئەتراپىدا پۇل خەجلىگىنىنى ھېسابلاپ چىقتىم. ئۆيۈمگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن ئايالىمدىن، تاغاملارغا قۇدا بولغۇچى تەرەپنىڭ ئىقتىسادىي ئالاھىدە ياخشى ئوخشىمامدۇ؟، ـــ دەپ سورىدىم.
− ياق، ئادەتتىكى كادىرىكەنغۇ!...
− توۋا!... نېمانچە ئىسراپچىلىق، ھەشەم ـــ دەرەم بۇ!... بىر تويغا خەجلىنىدىغان پۇلدىنمۇ ئوشۇق ئىش بوپ كەتتىغۇ بۇ؟! ـــ دېدىم زەردە بىلەن.
− سىز نەدە ياشاۋاتىسىز؟ ھازىر چوڭ چاينى مۇشۇنداق ياخشى ئۆتكۈزەلمىگەنلەرنىڭ ئالدى-كەينىدە سۆز-چۆچەك بولۇپ ئابرويى چۈشۈپ كېتىۋاتىدۇ، ئالدىمىزدا بىزگىمۇ بار، ئىددىيەمىزدە تەييارلىق قىلىپ قويايلى، ـــ دېدى ئايالىم پەرۋاسىز ھالدا. مەن ئايالىمنى تونۇيالمايۋاتقاندەك ئۇنىڭغا قاراپلا قالدىم.
ئارىدىن ھەپتە ئۆتۈپ تويمۇ ھەشەمەتلىك ئۆتكۈزۈلدى. توي تۈگەپ ئون بەش، ئون ئالتە كۈن بولغاندا تاغام ماڭا تېلېفون ئۇرۇپ، قۇدىسى تەرەپنى «چىللاق»قا چاقىرغانلىقىنى، ئايالىم بىلەن كېلىپ ئۆزلىرىگە ھە-پە دېيىشىپ بېرىشىمىزنى ئېيىتتى.
ئەتىگەندىلا ئايالىمنى ئېلىپ تاغامنىڭ ئۆيىگە باردىم. تاغام گەرچە ئوقۇتقۇچى بولسىمۇ ئۆزى تىرىشچان بولغاچقا ناھىيەمىزنىڭ ئاۋات يېرىدىن زىمىن ئېلىپ، پىشايۋانلىق قىلىپ كەڭ-كۇشادە ئۆي سېلىۋالغان ئىدى. ھويلىغا كىرىپلا بىر قاسساپنىڭ ئىككى قوينى كانارىغا ئېسىپ سويۇۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ سەل ھەيران قالغان بولساممۇ ئۈندىمىدىم. مېھمانخانا ئۆيىگە كىرىپ قارىسام داستىخانغا تىزىۋەتكەن ھۆل، قۇرۇق يەل-يېمىش، تاتلىق-تۈرۈمنىڭ كۆپلىكىدىن داستىخاننىڭ يۈزى كۆرۈنمەي قاپتۇ. ئايالىم ياردەملىشىش ئۈچۈن ئاشخانا ئۆيگە كىرىپ كەتتى. مەن گۆشلەرنى پارچىلاشقا تۇتۇش قىلدىم. ھويلا ئىچىدە 8-7 ئادەم ئالدىراش چېپىپ يۈرەتتى. چۈش بولاي دېگەندە مېھمانلار كېلىشكە باشلىدى. مېھمانلار بىلەن كۆرۈشىۋېتىپ كەلگەنلەرنىڭ قىرىققا يېقىن ئادەم ئىكەنلىكىنى جەزىملەشتۈردۈم. قۇدا بولغۇچى تەرەپ قالغان مېھمانلارنىڭ سەل كېچىكىپ كېلىدىغانلىقىنى ئېيىتقاندا ھەيرانلىقىم ھەسسىلەپ ئاشتى. تاماقلارنى كەينى-كەينىدىن ئەكىرىشكە باشلىدۇق. بۈگۈنكى مېھماندارچىلىق تاغامنىڭ قۇدىسىنىڭ ئۆيىدە ئۆتكۈزۈلگەن مېھماندارچىلىقتىنمۇ ئېشىپ كەتكەن ئىدى. شۇنداق قىلىپ يېرىم كۈن ۋاقىت يەپ-ئىچىش بىلەن ئۆتتى. مېھمانلار ئۇزاپ بولغاندىن كېيىن، مېھمانخانا ئۆيگە كىرىپ قارىسام تاماقلار شۇ پېتى قاپتۇ. يەنە بىر قېتىم ياقامنى تۇتۇپ توۋا! دېدىم ئىچىمدە.
ئۆيدىكى قالايمىقانچىلىق سەل بېسىققاندىن كېيىن تاغام بىلەن بىر پىيالىدىن چاي ئىچىشكەچ ئەھۋاللاشتىم.
− ئىمىن ئاكا، بالىلار قاملىشىپ قالغۇدەكمۇ؟ ئۆينى نەدىن تۇتۇپ بەردىڭىز؟  نېمىسىنى دەيسەن ئۇكام! مۇشۇ تاپتا باشتا بىرمۇنچە غەم، ـــ دېدى تاغام خۇرسىنىپ، ئۆزەڭ بىلىسەن ئوقۇتقۇچى دېگەننىڭ مۇئاشى ئانچە يۇقىرى بولمايدىكەن. ئېشىنچا پۇلىمىزمۇ تايىنلىق ئىدى، شۇ سەۋەبتىن بالىلارغا مەھەللىدىن ئىككى ئېغىز ئۆي تېپىپ ئىجارىگە ئېلىپ بەردۇق. ئۆي سەرەمجانلىرى تېخى تۇلۇق ئەمەس، ھازىرچە تامىقى بىزنىڭ ئۆيدە. ئوغلۇم بانكىدىن قەرز ئېلىش ئۈچۈن قاتراپ يۈرۈيدۇ.
− قۇدىللىرىمىزمۇ ئىككى قولىنى بۇرنىغا تىقىپلا قاراپ تۇردى، ـــ دېدى تۇساتتىنلا چىرايىدىن ھارغىنلىقى چىقىپ تۇرغان تاغامنىڭ ئايالى، قىزىغا  ئۆي سەرەمجانلىرىنىڭ بىر قىسمىنى بولسىمۇ تولۇقلاپ بەرمىدى پىششىقلار!
− ھەي خوتۇن، ئىنساپ قىل! قۇدىللىرىمىزمۇ ئادەتتىكى خىزمەتچىلەردىن، ئاشۇ چوڭ چاي ، توي ئىشى بىلەن ئۇلارنىڭمۇ يىلىكى قۇرىغاندۇ، سىلەر ئاياللار نەدىن تاپتىڭلار قاملاشمىغان شۇ قائىدىلەرنى، ــ دېدى تاغام ئاچچىق بىلەن.
− ئەمدى قانداق قىلىمىز دادىسى؟ خەقتىن قالساق سىلىنىڭ يۈزلىرىگىمۇ سەت تۇرا ھەقاچان!...  ـــ دېدى تاغامنىڭ ئايالى يەرگە قاراپ تۇرۇپ.
تاغام ئۈن-تۈنسىز ئولتۇرۇپ كەتتى. بىزمۇ كۆڭۈلسىز ھالدا ئۆيگە قايتتۇق.
شۇنىڭدىن بېرى كاللامدا ئەلەملىك خىياللار كېزىپ يۈردى. تاغام ھەم ئۇلارنىڭ قۇدىللىرى ئابرويپەرەسلىك قىلماي، توينى ئاددىي–ساددا ئۆتكۈزۈپ، شۇ ئىسراپ بولۇپ كەتكەن پۇللارنى پەرزەنتلىرىنىڭ كېيىنكى تۇرمۇشىغا ئىشلەتكەن بولسا، ھەر ئىككى ئائىلە ئازراق بولسىمۇ خاتىرجەم ھەم خۇشال بولغان بولاتتى. ئەپسۇس ئۇلار باشقىلارنىڭ سۆز-چۆچىكىدىن ھەم يۈزىنىڭ چۈشۈپ كېتىشىدىن قورقۇپ، كۆڭۈلسىزلىك ئىچىدە دەردىنى ئىچىگە يۇتۇپ يۈرىۋاتىدۇ.
بىز توي قىلغان ۋاقىتلاردا چوڭ چاي ئۈچۈن ئوغۇل تەرەپتىن 10-8 چە كىشى كېلىپ، قىز تەرەپ تەييارلىغان بىر-ئىككى خىل تائام بىلەن مېھمان بولغاچ توي مەسلىھەتىنى پىشۇرۇپ قايتاتتى. «چىللاق»قا بولسا قىز تەرەپنىڭ ئاتا-ئانىسى مۇھىم تۇغقانلىرىدىن 5-4 نى ئېلىپ مېھمان بولغاچ قىزىنى يوقلاپ كېتەتتى. يىللار ئۆتۈپ بۈگۈنكى كۈنلەرگە كەلگەندە بۇ قائىدە-يوسۇنلار ئۆزلىكىدىن يوغىناپ كۆتۈرۈپ قوپقىسىز ھالەتكە يېتىپتۇ. مىللىتىمىزدىكى «سەندىن مەن قالامتىم» دەيدىغان مەنمەنچىلىك، ئائىلە  ئىقتىسادىمىز تۆۋەن بولسىمۇ «ئۇچامدا ئىشتان يوق، ئىسمىم مارجانبۈۋى» دەيدىغان ئابرويپەرەسلىكىمىز نۇرغۇن ئائىلىگە ئىقتىسادىي بۆھران، قەرىز تەھدىتى، غەم-ئەندىشە ئېلىپ كېلىۋاتىدۇ. ئاشۇنداق يوسۇندا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان «چوڭ چاي»، «چىللاق»لاردا، مويسىپىتلىرىمىز ئورنىدىن دەست تۇرۇپ ئىككى ئېغىز ھەق گەپ قىلىشقا جۈرئەت قىلالمايۋاتىدۇ. ئەرلىرىمىز ھەق نىكاھلاپ ئالغان ئاياللىرىنى توغرا يولغا باشلىيالماي ياكى خاتا قائىدە-يوسۇندىن توسىيالماي، ئايالىنىڭ ئالدىدا شۈمشىيىپ قول باغلاپ تۇرۇشقا مەجبۇر بولىۋاتىدۇ.
ھازىرقىدەك ئىلىم-پەن ئۇچقاندەك تەرەققىي قىلىۋاتقان، ئىقتىساد كەسكىن رىقابەتكە دۇچ كېلىۋاتقان، كىشىلەرنىڭ دۇنيا قارىشى، ئىقتىساد قارىشى يېڭىلىنىۋاتقان دەۋىردە، بىز نېمىشقا سۈت ئۇيقۇسىدىن ئويغانمايمىز؟!... ئىقتىسادىمىزنى ناچار ئۆرپ-ئادەتلەر تۈپەيلى بىھۇدە ئىسراپ قىلغۇدەك بىز قانچىلىك دەرىجىدە بېيىپ كەتتۇق؟!...
بىز خارلىغان نازۇ-نېمەتلەر ھامان بىر كۈنى بىزنى خار قىلىدۇ، شۇڭا يوتقانغا قاراپ پۇت سۇنۇپ، ئوشۇقچە ھەشەم-دەرەمدىن يىراق تۇرايلى!

شىنجاڭ قاتناش تىرانسىپورت ژورنىلىنىڭ 2015-يىللىق 3-سانىدىن ئېلىندى
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ھەبىبۇللا مىجىت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-10-29 16:05  

نۆۋەتتىكى رىېئالنى بىر مەسىلىنى ئوتتۇرغا قويۇپسىز،ئامەتلىك بولۇڭ.

ئۆگۈنۈش .ئىلىمگە يۈرۈش قىلىشتا شۇنچىلىك بەسلەشكەن بولساقچۇ ،كاشكى...

بۇنداق ھەشەمەتلىك چاي ،ھەر خىل يىغىلىشلاردىكى ئىسراپچىلىق يىنىك ئەمەس .

بۇ خىل دورىمىچىلىق ئادەت تۇرمۇشىمىزنىڭ ھەممە تەرەپلىرىدە تېپىلىدۇ،مېنىڭچە دورىمىچىلىق دېگەن باشقىلار ئۈچۈن ئۆزىنى قۇربان قىلىش دېمەكتۇر، يەنى ئۆزى ئۈچۈن توي قىلماي،ياكى ئۆزى ئۈچۈن ياشىماي باشقىلار ئۈچۈن ياشاش، بۇ مەسىلىنى ياخشى يۇرۇتۇپ بېرىپسىز

ئىزدىنىشلىرىڭىز ئۈزۈلمىگەي

ئىجتىمايىلىشىۋاتقان  ھەشەمنىڭ دۇمبىقى قاچان يېرىلا ! قەلەملىرى تالمىغاي.

ماقالىڭىزنى ئوقۇپ، ئەتراپىمىزدىكى تېتىمسىز، كۆرۈمسىز رىئاللىقنى يەنە بىر قېتىم تونۇپ يەتكەندەك بولدۇم، بىزنڭ بىر ئوقۇتقۇچىمىز بۈگۈن باغاق تارقىتىپتۇ، ھەشەم-دەرەم بىلەن بېزەلگەن باغاققا قاراپ، «نەچچە پۇللۇق باغاق بۇ' دەپ سورۇدۇم، ئۇ «بىر دانىسى 3 يۈئەندىن» دەپ جاۋاپ بەردى، «300دانە باغاق تارقاتقان بولسىڭىز تەخمىنەن 1000 يۈئەننى مۇشۇ ئىشقا سەرىپ قىپسىز-دە،» دېدىم-يۇ،  ئەپسۇسلۇق قوينىغا چۆمدۈم. بەرىكەتلىك بولۇڭ ئەكبەرجان.

    ئىجتىمائىي قىممىتى يۇقىرى ماقالىڭىزغا مۇبارەك بولسۇن !

    ماۋۇ «توي تۆكۈنلىرىمىزدىكى ھەشەم دەرەم» ماۋزۇدىكى «توي-تۆكۈن، ھەشەم-دەرەم» مەن يازغان شەكىلدى يېزىلىدۇ.
      ئاساسىي قاتلامدا بولغانلىقىڭىز ئۈچۈن سىزگە مۇشۇنداق تېمىلار ئۇچراپ تۇرىدۇ. يېزىپ تۇرىشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن. ئالغا...!

تۈزۈتۈش بەرگەنلىرىدىن خۇرسەن بولدۇم ئۇستاز. مۇشۇنداق ئىبارىلەرنىڭ يېزىلىشىغا بۇندىن كىيىن دىققەت قىلىمەن.

ماقالىڭىزنى ياقتۇردۇم......ئاشۇنداق ئابرويپەرەسلىككە نۇرغۇن ئادەم قارشى ئەمما باشقا كەلگەندە بىزمۇ  ئابرويپەرەسلىكتىن  مۇستەسنا بولالامىزمۇ؟....

ئابرويپەرەسلىكتىن ھەممىمىز مۇستەسنا بۇلالمىساق ھالىمىز خاراپلىشىدۇ شۇ.  مۇشۇنداق ئىشلار بېشىمغا كەلگەندە، ماڭا قۇدا بولىدىغان تەرەپكە ئوشۇق ئىسراپچىلىق قىلماسلىقىمىز توغرىسىدا مەسلىھەت سېلىشنى ئويلۇشىۋاتىمەن.
ياختۇرغىنىڭىزغا رەھمەت!

مەنمۇ دەل شۇنى تەۋسىيە قىلماقچىدىم.

مەنمۇ ھازىر سىز دىگەندەك قىلارمەن دەپ ئويلايمەن....... ۋاقتى كەلگەندىمۇ شۇنداق قىلالىسام  بولاتتى.