ئەھەدجان تۇردى: ئافرىقا ئەدەبىياتىنىڭ ئاتىسى- ئاچىبى

   2013- يىلى 3- ئاينىڭ 21- كۈنى ئافرىقا بۈگۈنكى زامان ئەدەبىياتىنىڭ ئاتىسى، دۇنيا ئەدەبىياتى سەھنىسىدىكى گىگانىت يازغۇچىلارنىڭ بىرى بولغان چىنۇئا ئاچىبى ئەپەندى ئالەمدىن ئۆتتى. شۇنىڭ بىلەن مۇستەملىككە قارشى تۇرۇشنى ئاساسىي نىشان قىلغان بىر ئەۋلاد ئەدەبىيات ئاخىرلاشتى.

ئاچىبى ئەپەندى 1930- يىلى نېگىرىيەدە بىر دىن تارقاتقۇچى ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن.  قارا تەنلىك قېرىنداشلىرىنىڭ كۆز ئالدىدىكى خورلىنىشلىرى ئۇنىڭ قەلبىدە ئۆچمەس جاراھەت قالدۇرغان.  ئۇ ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدىلا «گۆھەر ئارال»،«قۇللۇقتىن قۇتۇلۇش»، « خەتەرلىك سەپەر» قاتارلىق نادىر كىتابلارنى ئوقۇپ بىلىم جۇغلانمىسىغا ئىگە بولغان.

ئاچىبى24 يېشىدىن باشلاپ رەسمىي يېزىقچىلىققا كېرىشكەن ھەم 1958- يىلى 28 ياش ۋاقتىدا بۇك مۇكاپاتىغا ئېرىشىپ، «بۈگۈنكى دۇنيا ئەدەبىياتىدىكى ئەڭ بۈيۈك رومانلارنىڭبىرى» دەپ تەرىپلەنگەن « بۆلۈنۈش» ناملىق نامايەندە خاراكتىرلىك رومانىنى نەشىر قىلدۇرغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ دۇنيا ئەدەبىياتى سەھنىسىدىكى ئورنى رەسمىي مۇقىملاشقان. ئۇ ھازىرغىچە بەش رومان، بىر ھېكايىلار توپلىمى ۋە بىر ماقالىلار توپلىمىدىن تەركىب تاپقان يەتتە كىتابى بىلەن دۇنيادىكى ئەڭ بۈيۈك يازغۇچىلارنىڭ بىرىگە ئايلانغان.

ئاچىبى بىر ئۆمۈر نېگىرلارنىڭ ھۆرلۈكى ئۈستىدە قەلەم تەۋرەتكەن بولۇپ، ئەسەرلىرى قويۇق سىياسىي تۈس ئالغان. ئۇ ئالبانىيەلىك مۇسۇلمان يازغۇچى ئىسمائىل قادىرلار بىلەن بىر قاتاردا « سىياسىي ئەدەبىياتچىلار»دەپ ئاتالغان. ئۇنىڭ « بۆلۈنۈش» رومانى « ئافرىقىلىقلارنىڭ ئىنجىلى» دەپتەرىپلەنگەن. بۇ رومان ھەققىدە ماندىلا « ‹بۆلۈنۈش›رومانى بولغانلىقى ئۈچۈنلا بىز ئافرىقىلىقلار ھەر قانداق تۈرمىنىڭتاملىرىنى يېمىرىپ تاشلىيالىدۇق» دېگەن. («بۆلۈنۈش» رومانىنىڭ كىرىش سۆزىگەقاراڭ).

ئاچىبى ئەپەندىنىڭ يەنە بىر ئېسىل ئەسىرى «خەلقنىڭ چاكىرى» ناملىق رومانى بولۇپ، ناھايتى قويۇق ھەجىۋى ۋە سىياسىي تۈس بىلەن سۇغۇرۇلغان بۇ نادىر ئەسەر جورج ئورۋىلنىڭ «ھايۋانلارقورۇقى» بىلەن قوشۇلۇپ «ھەممە دەۋىردە قىممىتىنى يوقاتمايدىغان سىياسىي مەسەل» دەپتەرىپلەنگەن.

ئاچىبى ئەپەندى پىروزا ئەسەرلىرىدىن باشقا يەنە بىرتۈركۈم شېئىرلارنى يازغان. ئافرىقا ئەدەبىياتىدىكى ئەڭ نادىر ھېكايىلارنى جەملەپ « ئافرىقا ھېكايىلىرىدىن تاللانما»ناملىق كاتتا ئەمگەكنى جامائەتچىلىككە تەقدىم ئەتكەن. بۇ ھېكايىلار توپلىمى نۇرغۇنتىللارغا تەرجىمە قىلىنىپ، دۇنيا ھېكايىچىلىقىغا چوڭ تەسىر كۆرسەتكەن.

ئاچىبى ئەپەندىنىڭ «ئىلاھى ئوقيا» قاتارلىق رومانلىرى ۋە «نەزىرلىك تۇخۇم» ناملىق بىردىنبىر ھېكايىلار توپلىمىمۇ بۈگۈنكى دۇنيا ئەدەبىياتىدا مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ.

ئاچىبى ئەپەندى 1958-يىلى بۇك ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا، 1994-يىلى ئىتالىيە نونىنو ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا، 2002-يىلى گېرمانىيە كىتابچىلىق تىنىچلىق مۇكاپاتىغا، 2007-يىلى2-نۆۋەتلىك بۇك خەلقئارالىق ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن. ئىزچىل نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا كۆرسىتىلگەن.

دۇنيا ئەدەبىياتىدىكى بۈيۈك يازغۇچى، ئۇستاز، سىياسىي پائالىيەتچى ئاچىبى نامى مەڭگۈ ئۆڭمەس يازغۇچىلارنىڭ بىرىدۇر.