دەردى: زادى نېمىشقا ئېچىمىز

                       زادى نېمىشقا  ئېچىمىز ؟
                           ئەكبەر جاپپار دەردى

بىر نەچچە دوستۇم بىلەن چوڭ  تەخسىلىك  توخو قورۇمىسى يېيىش ئۈچۈن ، بىر تۇنگاننىڭ ئاشخانىسىغا كىرسەك، يىگىرمە نەچچە ياشلاردىكى خىلى سالاپەتلىك كىيىنگەن  بەش ياش ، بىر ئۈستەلنى  چۆرىدەپ  ھاراق ئىچىشىپ ئولتۇرغان ئىكەن ،  باشقا يەردە  بوش ئورۇن بولمىغاچقا كۈتكىچى قىز  بىزنى ئۇلارنىڭ يېنىدىكى بىر ئۈستەلگە ئورونلاشتۇرۇپ قويدى .  ھىلىقى بالىلار بىلەن ئارلىقىمىز يىقىن بولغاچقا، قۇلاقنى ئېتىۋالغىنى بولمىغانلىقى ئۈچۈن تاماقنى يەپ بولغۇچى ئۇلارنىڭ  يۇقىرى ئاۋازدا قىلىشىۋاتقان ھەر خىل تېتىقسىز پاراڭلىرىنى بىمالال ئاڭلاپ ئولتۇردۇق .
ــــ بولدى ئەمدى ئىچمەيلى ، ھىلىمۇ بىكاردىن – بىكار   ئىچىپ ساق بىشىمىزنى چۆگىلىتىۋالدۇق  .
ــــ نېمە دەيدىغاندۇ ، دوستلار ئاران بىر جەم بولغاندا قۇلاق  مىدىرلىغىچە ئېچەمىز دېسەم غىڭشىغىنى تۇردىغۇ ماۋۇ  لاتا .  بۇ  گەپ بىلەن چاندۈرمەي ئۇلار تەرەپكە قارىسام ،   بىرسى  كۈتكىچى قىزنى چاقىرغىنى تۈرۈپتۇ .
ــــ بولدى   ئەمدى ئىچمەيلى ، قۇلاق مىدىرلىغىچە  ئىچىمىز دەپ ئۆزىمىزمۇ مىدىرلاپ   كەتمەيلى . يەنە بىرسىنىڭ دېگەن بۇ گىپى بىلەن  باشقىلار پاراققىدە كۈلۈشۈپ  كەتتى ۋە ئاخىرى ئىچمەيلى دېگەنلەرنىڭ سانى ئىچىمىز دېگۈچىلەردىن ئاز بولغاچقا بىر بوتۈلكا ھاراق بۇيرىتىلدى  .
ئاشخانىدىن چىقىپ ،بىز ھاراقنى زادى نېمىشقا ئېچىمىز  ؟   ھاراق ئىچىپ  قانچىلىك   پايدىغا ئېرىشىۋاتىمىز  ؟ بىزلەر كۈندە  قاۋاق ۋە رىستۈرانلارغا كىرىپ ھاراق  ئىچكىدەك شۇ دەرىجىدە باي بولۇپ كەتتۇقمۇ ؟  باشقىلار قانداق ۋاقىتتا ، قانداق ئىچىۋاتىدۇ  ؟  بىزلەر قانداق ئىچىۋاتىمىز  ؟ كىتابخانا ، كۈتۈپخانىلارغا ھاراق سورىنىغا چاپقاندەك چاپقان بولساق نېمە دېگەن ياخشى بولاتتى ھە ،  دېگەنلەرنى كاللامدىن ئۆتكۈزۈپ ھاراق ئىچىشتىن چىققان پايدىلار ئەمەس ،بەلكى رىئاللىققاتا تارتىۋاتقان  ھەر خىل  زىيانلىرىمىز  كۆز ئالدىمغا كىلىۋىلىپ ناھايىتى بىئارام بولدۇم .
  ئويلاپ باقسام ، بىزلەر ھاراقنى ، باشقىلاردەك دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە ئاز بىر قېسىم كېسەللەرگە داۋا تىپىش  ياكى بولمىسۇن ھەر خىل  ئىشلارنى   پۈتتۈرۈش ،  تەبرىكلەش   مەقسىتىدە  ئاز – ئازدىن  ئەمەس، بەلكى بىر بۆلۈكلىرىمىز  ئۇنىڭغا خۇمار بولۇپ قىلىپ خۇمارىمىزنى بىسىقتۇرۇش  ئۈچۈن ،بىر  بۆلۈكلىرىمىز    ئىككى ئۈچ ئاغىنىلەر بىر يەرگە جەم بولۇپ قالساق   ئىچ – پۇشقىمىزنى چىقىرىىش ئۈچۈن ،بىر بۆلۈكلىرىمىز  بىرەر   يەردىن دوستىلىرىمىز كىلىپ قالسا ئۇنى كۈتىۋېلىش، بىرەر ئىشنى تەبرىكلەش بىرەرسىگە ھاجىتىمىز چۈشۈپ قالسا ئۇنىڭغا خۇشامەت قىلىپ ،ئىشىمىزنى  ھەل قىلىش ئۈچۈن  ... ئىچىدىكەنمىز ، ئىچكەندىمۇ ھەددىدىن زىيادە كۆپ ،ئاشقازىنىمىزغا پاتماي ھۆ قىلىپ كەتكۇچە ،  بىر قېتىم ئىچسەك ئەتىسى ھەتتا بىر ھەپتىگىچە دورا يەپ قالغان بېلىقتەك خامۇش يۈرگۈچە   . مەيلى قانداق سورۇن بولمىسۇن  باشتا ناھايىتى ئەدەپ – ئەخلاق بىلەن  ئولتۇرساق سورۇن ئاخىرىسىغا بارغاندا   باشلىرىمىز قوشۇغلققا چىقىپ قىلىپ ، بىزدىكى ئەدەپ – ئەخلاق – شەرمى ھايا دېگەنلەر نەلەرگىدۇر يوقالغۇچە .  ھەممىمىز دۈگۈدەك مەس ، سورۇندا  كىم – بار ، كىم يوق دېگەنلەرنى     ، ئۆزىمىزنىڭ  سورۇندىن قاچان قايتقانلىقىمىزنى نەگە بېرىپ ، نەدە تۈرغىنىمىزنى بىلمىگىدەك  ، ئىشتاننى ئىلمەكتە سۆرۈگىدەك دەرجىگە يەتكۈچە ئىچىدىكەنمىز  . شائىر تۈرسۈن بەگ ئىبىرايىم خىلى يىللار ئىلگىرى  بىر قېتىم تەنە قىلىپ دېگەن، « ئۇيغۇرچە ئېچىش»  * تىن باشقا ئۇسۇلدا ئىچمەيدىكەنمىز  . ھاراقنى كۆپ ئىچىش سەۋىبىدىن بىر بۆلۈكلىرىمىز مال- دۇنيا ، ئىللىق ئائىللىرىمىزدىن  ئايرىلىپ خانى ۋەيران بولساق ، بىر بۆلۈكلىرىمىز  ، ھەر خىل كېسەللەرگە گىرىپتار بولۇپ  نۇرغۇن  پۇلغا داۋالانساق ،بىر بۆلۈكلىرىمىز كېسەلگە داۋا تىپىلماي بۇ دۇنيا بىلەن ئۆز ئەجىلىمىزدىن بۇرۇن  خوشلىشىدىكەنمىز  ، بىر بۆلۈكلىرىمىز « قۇلاق مىدىرلىغىچە ئىچىمىز » دەپ ھۇجۇدىمىزدىكى  ئىنسانغا خاس سۈپەتلەرمۇ  مىدىرلدپ  چىقىپ كەتكۈچە ئىچىپ ، بىر قاۋانغا ئايلىنىپ   ھەر خىل ئىشلارنى  سادىر قىلىپ ،    ئەتىسى  ئۆزىمىزنى ج خ ئورۇنلىرىدا  ياكى ئۇ يەر بۇ يەرلىرىمىز تېڭىغلىق  ھالدا دوختۇرخانىلاردا كۆردىكەنمىز،  ھاراق بىلەن ئۆزىمىزنىڭ ئادىيمىلىكى تىگىشىدىكەنمىز   . ھاجەتمەنلەرنىڭ ھەر خىل سورۇنلىرىغا تولا بېرىپ ھاراققا كۆنۇپ قالغان  بىر بۆلۈك ئەمەلدارلىرىمىز، سۆڭئەكسىز ھاراقلارنى قانچە پۇل دېگەنلەرنى ئويلىماي   ئىچىۋىرىپ  ئاخىرى ئۆزىمىزنى  قانۇن ئالدىدا كۆرىدىكەنمىز .
   قىسقىسى بىز  ئەسلا ئۆزىمىزگە ياراشمايدىغان ئاشۇ سېسىق ھاراقنى ئۆزگىلەردەك ئىچمەي ،ئورۇنسىز سەۋەبلەر بىلەن ئىچىپ ھەر خىل قىسمەتلەرگە دۇچچار بولۇپ كېيىن پۇشايمان قىلىدىكەنمىز، قىلغان پۇشايمانلىرىمىز  ۋاقتى كەلگەندە  بىزنىڭ دەردىمىزگە ياماقمۇ بولمايدىكەن . ئارىمىزدا ھاراق ئىچكەن ۋە ئىچىۋاتقان بىرەر ئادەمنىڭ   ئاغزىدىن، ھاراق ئىچىپ مانداق  پايدىغا ئېرىشتىم دېگەن گەپنى  ئاڭلىغان ئادەمدىن بىرەرسىمۇ يوق دېسەك مېنىڭچە ئارتۇق كەتكەن بولماس .  
مەن بۇ يازمام ئارقىلق  شۇنداق دېگۈم كىلىۋاتىدۇ « كۈلەلمىسەڭ ھىڭگايما » دېگەدەك  بىز ھاراقنى ئۆزگىلەردەك  ئىچىشنى بىلمىگەندىكىن   ئەڭ ياخشىسى ئىچمەيلى . ھەر خىل خمىيەۋى ئوغۇتلارنىڭ كۈچى بىلەن پىشىۋاتقان يېمەكلىكلەرنى يەپ تىشى پال – پال ، ئىچى غال – غال بولۇپ قالغان بۇ تەنلىرىمىز ،  ھەر خىل بىرىكمىلەردىن ياسالغان   ھاراقلارنى  « ئۇيغۇرچە » ئىچىشىمىزگە   بەرداشلىق بىرەلمەيدىكەن. ئەگەر ئىچىشكە توغرا كىلىپ قالسا مەن  بۇنى  زادى نېمە ئۈچۈن ئېچىمەن ، دېگەننى كاللىمىزدىن ئۆتكۈزىۋىتىپ ، ئۆزىمىز قانائەتلەنگىدەك جاۋابقا ئىرىشكەندىن كېيىن ئاندىن ئېچەيلى ! قانائەتلەنگىدەك جاۋابقا ئىرىشەلمىسەك بولدى قىلايلى ، نەچچە ۋاقىتتىن بىر ئىچكەنلىرىمىزمۇ يىتىپ ئاشا .  

* ئۇيغۇرچە ئېچىش - رۈنكىنى توللاپ ، مەس بولغىچە ئىچىش.


بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-9-19 15:34  

                      ئىچەيلى
قېنى دوستلار مەرھابا ، چىلاشقىچە ئىچەيلى ،
ئەقلى-ھۇشنى يوقىتىپ تىللاشقىچە ئىچەيلى .
‹‹ئۇيغۇر دىگەن مۇشۇنداق››دەپ ناخشىنى ياڭرىتىپ ،
پالتا-پىچاق كۆتىرىپ چاناشقىچە ئىچەيلى .
بۈگۈن دىگەن غەنىمەت ، شۇنداق ئۆتەر كۈنىمىز ،
ئەتە ئۈچۈن قايغۇرۇپ ئويلاشقىچە ئىچەيلى .
قىرىق ياشقا بارمايلا سەكسەن ياشلىق بوۋايدەك ،
بەللىرىمىز ئېگىلىپ پۇرلاشقىچە ئىچەيلى .
بىزنى كۈتۈپ ھوجرىدا ياتسا نىگار تەلمۈرۈپ ،
شام بىلەن تەڭ ئولتۇرۇپ قۇياشقىچە ئىچەيلى .
نۇمۇس قىلماي ئاۋامدىن ساقال سۆرەپ قاۋاقتا ،
نەۋرىمىزمۇ چوڭ بولۇپ تويلاشقىچە ئىچەيلى .
ياتساقمۇ سەكراتتا قىلماي تۆۋە-ئىستىقبار ،
جان ئۈزۈپ بۇ دۇنيادىن خوشلاشقىچە ئىچەيلى .
ئۇدۇم قىلىپ ئەۋلاتقا مەيخورلۇقنى،مەستلىكنى ،
قۇملۇقتىكى قامغاققا ئوخشاشقىچە ئىچەيلى . بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   باشتۇغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-9-19 11:53  

شۇنداق، ئىچەيلى. ئىنساندىن باشقا  ھەرقانداق بىر مەخلۇق  ئۇسسۇزلۇقلۇقتىن قاغجىراپ ئۆلسىمۇ ئەسلا ئىچمەيدىغان مەينى ئىچەيلى، ئىچىپ جاندىن كېچەيلى.

    ئاچچىق كىنايىگە تويۇنغان شېئىرىڭىزنى ياقتۇردۇم.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   alahidin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-9-19 13:20  

ئىچىپ قوي

تۆتتاش

بۈگۈن شەنبە دەم ئېلىش، تارتىنماستىن  ئىچىپ قوي،
ئاق ھاراقنى« ئاچچىق »دەپ، ئاغرىنماستىن ئىچىپ قوي.

ئەتە كىم بار،كىم ھەم يوق؟!شوخ ئوينىۋال مۈگدىمەي،
ساقى بەرگەن شاراپنى ياندۇرماستىن ئىچىپ قوي.

كەلدى  كەتتى  بەزىلەر، قىيالمىدى  كۈڭۈللەر،
يېڭى كەلگەن مېھماننى چاندۇرماستىن ئىچىپ قوي.

مەستلىكىڭدە يۈزۈڭنى  تۈكۈۋالماي ھايا قىل،
نازى لېۋەن قىزلارنى قاچۇرماستىن ئىچىپ قوي.

بۈگۈن خۇشال ئوينىغىن، سىرداش دوستلار ھەمسۆھبەت.
ئىچە-ئىچمەي ھاراقنى ھۆ قىلماستىن ئىچىپ قوي.

ئەخلاقىدا نوقسان بار، بېزەڭلەرنى ھەر ۋاقىت،
يانلىرىڭغا يولاتما- پاتقۇزماستىن ئىچىپ قوي.

يۇمۇر چاقچاق كەلتۈرۈپ، چاڭ چىقىرىپ سۇرۇندىن،
دوست-يارەننى ئاخشىمى ياتقۇزماستىن ئىچىپ قوي.

ھۆرمەت قىلىپ ھەممىگە، ياخشى ئوبراز يارىتىپ،
ھەر سورۇندا نۆۋەتنى تارتقۇزماستىن ئىچىپ قوي.

ۋاھ! غەزەلخانلىرىمىزنىڭ مەي(بۇ يازمىلاردىكى مەينى ھاراق...قاتارلىق زىيانلىق ئىچىملىكلەر دەپ قارىدىم) ھەققىدىكى كىنايىلىرى قاملىشىپ كېلىۋېتىپتۇ.

يىللار بۇرۇن خەنزۇچە تور بەتلەردە شەكىلۋازلىق، پارىخورلۇق، رەسميەتچىلىك، قالاقلىق، شەخسىيەتچىلىك قاتارلىقلار ئىللەتلەرنى جۇڭگوچىلىق دەپ ئاتاپ ئۆزىمىزنى ئۆزىمىزنى سەتلەشتۈرگەن ئىدۇق. (ھازىر ئۇ گەپ خەنزۇلاردا قېلىپ، بىز ئۇيغۇرلاردا مودا بولدى، ئۇنىڭ بىزچە ۋارىيانتى ئۇيغۇرچىلىق دېيىلىدىكەن) يېقىنقى يىللاردا ئۇ سۆزنىڭ بىزچە شەكلى ئۇيغۇرچە ئىللەتلەر نامى يەنە مودا بولغان ئوخشايدۇ. ئەلى قۇربان ھەسەتنىڭ ئەڭ ئەشەددىيسىنى ئۇيغۇرچە ھەسەت دەپ ئاتىدى. ھاياجان خەلقىمىز بۇ گەپكە ھارغىچە چاۋاك چالدى. ئەمدى تۇرسۇنبەگ ئىبراھىم تايماس «رومكىنى تولدۇرۇپ، مەست بولغىچە ئىچىش»كە «ئۇيغۇرچە ئىچىش» دەپ «نام بېرىپتۇ». (ھېلىمۇ ياخشى مەمتىمىن ھوشۇر ئاكىمىز «قىرلىق ئىستاكان»دا ئىچىشنى ئۇيغۇرچە ئىچىش دەپ قويماپتىكەن).
دېمەكچىمەنكى، سادىغاڭ كېتەيلى قېرىنداشلار، «ئۇيغۇر»نى بىر ئارامىدا قويساڭلار! ئىللەتنى مىللەتكە دۆڭگەپ قويۇش مەسئۇلىيەتسىزلىكتىن باشقا بىر نەرسە ئەمەس، بىراۋلارنىڭ ھەسەت _ خۇسۇمەتلىرىگە، ئىچىشۋازلىقلىرىغا شۇ ئىللەت ئىجراچىلىرى ئۆزلىرى جاۋابكار بولسۇن، ئۇيغۇر ھەرقانداق توقۇناق بالانى، ئىللەت - مەينەتنى خۇددى ئەسكى مۆلۆنى ئارتقاندەك ئارتسا بولىۋېرىدىغان جادىگەر ۋالاھىنىڭ ئېشىكى ئەمەس. ئېسىمىزدە بولسۇنكى ھەرقانداق ئىللەتكە «ئۇيغۇر» دېگەن سۆز سۈپەت بولالمايدۇ.

          ئەكبەر  جاپپار دەردى                    
                        
                           مەيخورلار مارشى
              مەي دېگەن سۇ بولسا بىز دېگەن بېلىق .
              يۈرىمىز ئويناقشىپ ئېرىقمۇ – ئېرىق .
              بوپقالساق بىر كۈنلەر شەھەر باشلىغى ،
              ئاۋامغا سالىمىز مەيدىنلا سېلىق .

              مەي ئېچىپ مەيلىغۇ تۈگسىمۇ پۇللار .
              شەرەپ ئىش ئىچىشتىن  تېترىسە قوللار .
              ئۆي ، خوتۇن ، بالىنى ئويلاپ يۇرمەيمىز ،
              ئىللىق  ئۆي بىزلەرگە   قاۋاق ۋە  يوللار .

              تولدۇرۇپ ئىچسەكمۇ تاۋاققا مەينى .
              قىلمايمىز ئۆزگىدەك قېيلىنىپ قەينى .
              بولسىلا سوغۇق سۇ كۇپايە بىزگە .
              يارتىپ كەتمەيمىز ، گۆش، پاخال سەينى .

              مەي پۇرۇچ قەرىزگە بوغسىمۇ قوشلاپ .
             غەم قىلىپ كەتمەيمىز گەدەننى قاشلاپ .
             مەيگە بىز ھەقىقى بولغاچقا ئاشۇق .
             بارىدۇ ئۇ بىزنى جەننەتكە باشلاپ .
            
              بولسا مەي ئىچىشتە بەسلىشەلەيمىز .
              مەسلىكتە ھەم يەنە پەسلىشەلەيمىز .
              بىز ئۈچۈن ئادەمنىڭ ھەممىسى ئوخشاش ،
              بولسىلا بەش سومى ئەپلىشەلەيمىز .

              ئۆزگىلەر ئۆچ كۆرسە مەي بىزگە ئامراق .
              شۇڭلاشقا ناخشىمىز دائىما ياڭراق .
              مىھرىبان ، ئۇيۇشقا چوپقەتلەر تولا ،
              ئەمەستۇر ھىچقاچان لىيىمىز خامراق .

              ئىچمىسەك ھەر كۈنى زادى بولمايدۇ .
              گىراملاپ قۇيغانغا قوساق تولمايدۇ .
              شۇ مەيسىز بىزلەرگە مەنىسىز ھايات ،
              ئۇنىڭسىز يۈزلەرگە كۈلكە قونمايدۇ .
               
               « زابۇي » دەپ ئۆزگىلەر تىللىسا مەيلى .
               قاتارغا قىتىشماي ئېلغىسا مەيلى .
               ئاداشماي ماڭىمىز ئۆز يولىمىزدا ،
               كېسەللەر بەدەننى چىرمىسا مەيلى .
                             
                                                 2007 – يىلى 12 – ئاي