ئەنۋەر جۇلا(ت): لو ئېرخاۋ ــــ قاۋان ئورمانلىقى (پوۋېست)

قاۋان ئورمانلىقى
(پوۋېست)لو ئېرخاۋ

ئەنۋەر جۇلا تەرجىمىسى

   ۋاڭ زۇڭۋا كىرگەندە كەنت باشلىقى چېن شياڭما يوغان تاۋاقتا ئوماچ ئىچىپ ئولتۇراتتى.
  - كەنت باشلىقى،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا،- ئىگە بولمىساڭ بولمايدۇ، ئۆيۈمدىكى ‹خۇاخۇا›نى ياۋا توڭگۇز دەپسەندە قىلدى، ھازىر ئۇنىڭ قورسىقى تومپىيىپ چىقتى، كېيىن ئۇ ماڭا بىر قوتان ياۋا توڭگۇز تۇغۇپ بەرسە قانداق قىلىمەن!
   چېن شياڭما بېشىنى يوغان تاۋاقنىڭ ئىچىدىن كۆتۈردى، ئاغزىنىڭ چۆرىسىدىكى ئوماچ يۇقۇندىسى كىچىك بالا شاتىراقلىۋەتكەندەك قاسماق باغلىغان ئىدى.
  - نېمە دەۋاتىسەنوي، ئۆيۈڭدىكى خۇاخۇانى بىرسى دەپسەندە قىلدى، قورسىقى تومپىيىپ چىقتى؟
  ئاندىن ئۇ تاۋاقنى توڭڭىدە قىلىپ شىرەگە قويدى، تاۋاق ئىچىدىكى ئوماچ ئەرش مەلىكىسى گۈل چاچقاندەك ئەتراپقا چاچرىدى. بىر نەچچە كۆزى ئۆتكۈر توخۇ ئۇچقاندەك يېتىپ كېلىۋېدى، چېن شياڭما ئۇلارنى نېرى تاخلىۋېتىپ:
   - بۇنداق چوڭ ئىش چىققان بولسا ساقچىخانىغا دېمەمسەن، ماڭا دەپ نېمە قىلىسەن؟ ساقچىخانىدىكى لاۋجاڭ بىر نەچچە ئادەمنى باشلاپ بېرىپ ئۇ ھايۋاننى تۇتۇپ تۈرمىگە سولىتىۋەتسۇن،- ئاندىن ئۇ تۇساتتىن تۇرۇپ كېتىپ، تەئەججۈپ بىلەن ۋاڭ زۇڭۋاغا قارىدى،- خۇاخۇا؟ ئۆيۈڭدە قاچاندىن بېرى خۇاخۇا پەيدا بولۇپ قالدى، گۇاڭدۇڭغا كەتكەن بىر تاللا ئوغلۇڭ بار ئىدىغۇ، بۇ خۇاخۇا نەدىن كەلدى؟
    - مەن قىزىم دېمىدىم، ئۆيۈمدىكى ھېلىقى چىشى چوشقىنى دەۋاتىمەن، ئۇنىڭغا قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇز ئارتىلىپ قويدى، تۇغاي دەپ قالدى، بۇ ياۋا توڭگۇزغا كارىڭ بولمىسا بولمايدۇ ،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
چېن شياڭما كۆتۈرۈپ بولغان كاسىسىنى قايتا ئورۇندۇققا قويدى:
    - سەن ئاناڭنى، نىمىشقا گەپنى پۈتۈن قىلمايسەن؟ «ئېغى بار، بېغى يوق» گەپ قىلىپ ئەجەپ قورقۇتتىڭا،- ئاندىن تاۋاقنى قايتىدىن قولىغا ئېلىپ ئومىچىنى خولوپلىتىپ ئىچكەچ كاسىلدىدى،- ئاشلىقنى دەپسەندە قىلسا بولمايدۇ، بۇ ئىپلاس ياۋا توڭگۇزلار زىرائەتلەرنى چەيلەپ بولاي دېدى، يەنە چەيلىسە مۇشۇ ئوماچنىمۇ ئىچەلمەيدىغان ئوخشايمەن.
   ۋاڭ زۇڭۋا كېتەي دېمەي چېن شياڭماغا قاراپ تۇرىۋەردى.
  - ماۋۇ نېمەمگە قارا،- دېدى چېن شياڭما،- مەن ياۋا توڭگۇز ئەمەس، ئۈيۈڭدىكى خۇاخۇاغا مەن چېقىلىپ قويمىدىم.
  - سەن دېگەن كەنت باشلىقى، ئامال قىلىشىڭ كېرەك، بۇ ياۋا توڭگۇزلار دەستىدىن كەنتىمىزدە كۈن ئالالمايدىغان ھالغا چۈشۈپ قالدۇق.
   - ماۋۇ نېمەمنىڭ ئامالى بارمىكەن؟ تۆت پۇتۇم بارمىدى كەينىدىن قوغلاپ تۇتىدىغانغا، ئاتاي دېسەم ئاتقىلى قويمىسا، قانداق قىلىمەن ئەمدى!- دېدى چېن شياڭما بېشىنى كۆتۈرۈپ.
   - ئۇنداقتا خۇاخۇانىڭ ياۋا توڭگۇز تەرىپىدىن دەپسەندە قىلىنغىنى بىكارغا كېتىدىكەن-دە،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا كۆزىنى چەكچەيتكىنىچە،- ئۇ لەنەتگەردى قىزىل ياۋا توڭگۇز‹خۇاخۇا› توغاي دەپ قېلىۋاتسىمۇ داۋاملىق چېقىلىۋاتىدۇ، ھازىر بىر قوتان چوشقا كۈچىگى نەچچە مىڭ كويغا يارايدۇ، بىر قېتىملىق تۇغۇش ۋاختىنى ئۆتكۈزىۋەتسەك يېرىم پەسىل بىكارغا كېتىدۇ، كېيىن بىر قوتان ياۋا توڭگۇزنى تۇغۇپ بەرسە مەن قانداق قىلىمەن!
ۋاڭ زۇڭۋانىڭ ئەلەملىك ئەلپازى چېن شياڭمانى كۈلدۈرىۋەتتى:
    - سولتەك، بىر مۇنچە پايدا ئېلىپ نېمىگە ئاچچىقلايسەن ، ئۇرۇقلاندۇرۇش پۇلۇڭ تېجىلىپ قاپتۇ، يىل ئاخىرىدا بىر مۇنچە شاش كۈچۈكلەرنى تۇغۇپ بېرىدىكەن. ئاڭلىسام ھازىر ياۋا توڭگۇز ئۆي چوشقىلىرىدىن خېلىلا ئۆرە سېتىلىدىكەن، ۋاختى كەلگەندە سەن سولتەك بېيىپ كەتكۈدەكسەن، تېخى سەن ئۇ ياۋا توڭگۇزغا رەھمەت ئېيت. ئارقا تاغدىكى ۋاڭ تاز بىر قوتان ياۋا توڭگۇزنى باققان ئىدىغۇ، ئۇ تاز بىر ياۋا توڭگۇز كۈچىگىنى 600 كويدىن ئارتۇق سېتىپ بىر قوتان ياۋا توڭگۇز كۈچىگىدىن 10 مىڭ كوي كىرىم قىپتىغۇ.
- ئۇلار شۇنداق دەپ قويۇپتۇ، ۋاڭ تاز ياۋا توڭگۇز كۈچىگىدىن ئاران بىرنى ساتالاپتۇ، باشقىلىرى قېچىپ كېتىپتۇ، بىر چوڭ ياۋا توڭگۇزغا ئەگىشىپ قېچىپتۇ، ھەقىچان ھەممىسىنىڭ دادىسى شۇ، ئۇ ئۆلگۈرلەر دادىسىنى تونۇيدۇ ئەمەسمۇ. ئارقا تاغلىق كىشىلەردىن ئاڭلىسام، بۇ بىر قوتان ياۋا توڭگۇز كۈزلۈك يىغىم پەيتى يېتىپ كېلىشى بىلەنلا ۋاڭ تازنىڭ ئۆيىگە قايتىپ كېلىپ ئۇنىڭ زىرائەتلىرىنى نابۇت قىپتۇ، زىرائەتلىرىنى پۇرقىۋەتكەندىن كېيىن ئۆيىگە باستۇرۇپ كىرىپ قازنىقىدىكى ئاشلىقلىرىنىڭ بىرىنىمۇ قويماي پاك-پاكىز يەۋېتىپتۇ. ۋاڭ تازنىڭ خوتۇنى كۈن بويى يەردە ئولتۇرىۋېلىپ ئۇنى تىللايدىكەن، ۋاڭ تازنى ياۋا توڭگۇزدىن بولغان، ئادەمگە ئايلانغان ياۋا توڭگۇزلار ئۇنى ئىزدەپ كېلىدۇ، دەپ تىللايدىكەن.
   چېن شياڭما ھەيرانلىقتىن ئاغزىنى ئېچىپلا قالدى، خۇددى مۇشۇنداق ئىش باردىكىدەك!
   -شۇڭا سېنى ئىزدەپ كەلدىم،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا،- سېنىڭچە قانداق قىلسام بولار، بىر توپ ئاقچەشمە بۆرىلەرنى بېقىشنى خالىمايمەن-دە.
   - سەن مەندىن سورىساڭ مەن كىمدىن سورايمەن، ياۋا توڭگۇزدىن سورايمۇ ۋاڭ زۇڭۋانىڭ ئۆيىگە بېرىپ ئۇنىڭ خۇاخۇاسىغا چېقىلماڭلا دەپ؟- دېدى چېن شياڭما.
   - كارىم يوق، -دېدى ۋاڭ زۇڭۋا،- سەن بىزنىڭ كەنت باشلىقىمىز، كەنتىمىزدىن ئىش چىقسا سەن باشقۇرمىساڭ كىم باشقۇرىدۇ؟
   - مەن پەقەت ئادەم باشقۇرىمەن، ھېچكىم ماڭا ياۋا توڭگۇزلارنىمۇ باشقۇرىسەن دېمىدى.
   - ئادەملەرنى باشقۇرساڭ بولىدىكەنۇ، ياۋا توڭگۇزلارنى باشقۇرساڭ نىمىشقا بولمايدىكەن، سەن باشقۇرۇشنى خالىمايۋاتىسەن.
   - باشقۇرۇشنى خالىمىغىنىم ئەمەس،- دېدى چېن شياڭما،- باشقۇرۇشقا ئامالىم يوق، بۇ ياۋا توڭگۇزلار شەپىسىز كېلىپ شەپىسىز كېتىدۇ، يەنە كېلىپ قوغدىلىدىغان ھايۋان، دۆلەت مىلتىقلارنىڭ ھەممىسىنى يىغىۋالدى، ئاتقىلى قويمايدۇ، مېنىڭ يەنە قانداق ئامالىم بولماقچى؟
   - كارىم يوق، بۇ ئىشتا چوقۇم بىر جاۋاپ بېرىشىڭ كېرەك.
   چېن شياڭما تېرىكتى، ئۇ ۋاڭ زۇڭۋا دېگەن بۇ بۇدۇشقاقنى ئوبدان بىلەتتى، بىر چاپلاشتىمۇ بولدى، ئەمدى ئۇنىڭغا بىر ئامالنى دەپ بەرمىسە چۈشكىچە ئۇنىڭدىن قۇتۇلۇشنى ئويلىمىسىمۇ بولاتتى.
   - قارا،- دېدى ئۇ قۇتۇلالمايدىغانلىقىنى ئويلاپ،- بۇنىڭ ئامالىنى قىلغىلى بولىدۇ، چىشى چوشقا دېگەن ئايال كىشىگە ئوخشايدۇ ، تۇغدۇرغۇڭ بولمىسا دورا سېتىۋېلىپ چۈشۈرىۋەتسەڭلا بولمىدىمۇ. ئەگەر بۇ پۇلغا چىدىمىساڭ شىئېرداۋ جىلغىسىغا بېرىپ ھامىلە چۈشۈرۈش ئۆسۈملىكىدىن بىرئاز تېرىپ كەل، زاراڭزا بولامدۇ، بامبۇك يىلتىزى بولامدۇ، يىلانئوت بولامدۇ ئارقاتاغنىڭ ھەممە يېرىدە بۇنداق ئۆسۈملۈك بار. ئۇنىڭدىن چوشقىغا ئازراق يىگۈزىۋەتسەڭلا ئىش پۈتمىدىمۇ.
   - بولامدۇ؟
   - نىمىسى بولمايدۇ، ئىشەنمىسەڭ بېرىپ سىناپ باققىن.
   ئۇلار پاراڭلىشىۋېتىپ، جاڭ شۇچېننىڭ ئېتىزلىقىدىن قايتىپ كېلىۋاتقىنىنى كۆردى. ئۇنىڭ ئۈستى- باشلىرى شەبنەم ۋە ئوت- چۆپلەرگە مىلىنىپ ھۆل بولۇپ كەتكەن ئىدى. جاڭ شۇچېن كەنتنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى بولۇپ كاتىبات ئىشلىرىنى قىلاتتى ھەم كەنت ھەيئەت ئەزالىرىنىڭ بىرى ئىدى. ئۇ ئۇلارنىڭ ئالدىغا يېتىپ كەلگەندە سورىدى:
-        زۇڭۋا ئىشىڭ بارمىدى؟
-        نېمە؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   جاڭ شۇچېن چېن شياڭمادىن سورىدى:
   -مۇدىر، كەچتە سېنى ياۋا توڭگۇز گۆشى بىلەن مېھمان قىلايمۇ؟
   چېن شياڭما چاچراپ ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى- دە، سورىدى:
-        ياۋا توڭگۇزنى نېمە قىلدىڭ؟
   - قانداق قىلاتتىم، ئۇ قوناقلىقىمغا ئۈسۈپ كىرىپ مەن تارتىپ قويغان توك تورغا ئۈسسۈۋېلىپ ئۆلۈپتۇ.
    - ئۈنۈڭنى پەس قىلىپ دە،- دېدى چېن شياڭما تۆت ئەتراپقا بىر قۇر قارىۋېتىپ،- ياۋا توڭگۇز ئوۋلاش قانۇنغا خىلاپ، كۆپچىلىك ئۇقۇپ قالسا ئىشىڭ چاتاق.
   - ماۋۇ نېمەمنىڭ قانۇنىغا خىلاپتۇ،- دېدى جاڭ شۇچېن ئاغزىنى ئۇچلاپ،- ئادەم زىرائەت ئوغۇرلىسا قانۇنغا خىلاپ، ياۋا توڭگۇزلار زىرائىتىمنى ئوغۇرلىسا قانۇنغا خىلاپ ئەمەسمىكەن؟ ئۇ ياۋا توڭگۇزلار ئادەمدىنمۇ ئەتىۋارلىقمىكەن؟
   - بۇنى ئۇنداق دېسەڭ بولمايدۇ،- دېدى چېن شياڭما، ئاندىن ئالدىدىكى چى شى ئائىلىسىنىڭ تېمىغا يېزىلغان «ياۋا توڭگۇز ئۆلتۈرۈش قانۇنغا خىلاپ» دېگەن شۇئارنى كۆرسۈتۈپ تۇرۇپ- دۆلەتنىڭ قانۇنى بار، سەن كۆرمىدىڭمۇ؟- دېدى.
   - ئۇنداقتا قانداق قىلىمەن،- دېدى جاڭ شۇچېن،- زىرائەتلىرىمىز بىلەن ئۇ ياۋا توڭگۇزلارنى باقامدۇق؟ بۇ نەنىڭ قائىدىسىكەن؟ مۇدىر، ماڭا بىر ئەپكەش بىلەن ئارغامچا تېپىپ بەر، ئۇ ياۋا توڭگۇز بەك يوغانكەن، 100 جىڭچە چىقىدۇ، ئۇنىڭ بىلەن چوڭ نەزىر قىلغىلى بولىدۇ.
   سەلدىن كېيىن، كەنت ياقىسىدا ئىككى ئادەمنىڭ سايىسى پەيدا بولدى، مەكتەپتىن قايتقان بىر توپ ئوقۇغۇچى ئۇلارغا ئەگىشىۋالغان ئىدى. ئۇ ئىككىسى تۆت پۇتى ئەپكەشكە باغلانغان ياۋا توڭگۇزنى تەستە كۆتۈرۈپ، دەلدەڭشىگىنىچە كەنت ئىچىگە كىردى. ئۇلار چېن شياڭمانىڭ يېنىدىن ئۆتكەندە:
-قارا، بۇ ياۋا توڭگۇز چوڭمىكەن؟ مەن بىر ھەپتە ساقلاپ ئاخىرى تۇتتۇم،-دېدى جاڭ شۇچېن.
   - ئۇنى ساقلاپ نېمە قىلاتتىڭ؟ ئۇ يە سېنىڭ خوتۇنۇڭ بولمىسا نىمىشقا ساقلايتتىڭ؟- دېدى چېن شياڭما ھەمدە بىر دەم ئويلىنىپ قېلىپراق يەنە دېدى:
  -ئۇنى بىر نەچچە كۈن ساقلىغىنىڭغا قارىغاندا، سەن بۇ ياۋا توڭگۇزنى مەقسەتلىك ئۆلتۈرۈپسەن.
   جاڭ شۇچېن دەرھال ياۋا توڭگۇزنى يەرگە قويدى:
   - ئەكسىچە ساقلاش ئويۇم يوق ئىدى، ئۆتكەن ھەپتە ئېتىزلىقىمدا ئايلىنىۋاتسام ئېتىزلىقىمدىكى قوناقلار شالدىرلاپ كەتتى، ئۇ يەرگە بارسام بۇ كاساپەت ماڭا خىرىس قىلىۋاتىدۇ، بىر مۇنچە قوناقلارنى دەسسەپ چەيلىۋېتىپتۇ، ئۇنى قوغلىۋەتتىم. ئۇنىڭ يەنە كېلىدىغىنىنى بىلەتتىم، «قېرى ياۋا توڭگۇز لوبو ئورىسىغا سېپىلار» دېگەن گەپ بارغۇ.
   - قېرى ياۋا توڭگۇز ئەمەس، چىشى چوشقا ،- دېدى بىر چەتتە تۇرغان ۋاڭ زۇڭۋا تۈزىتىپ،- ئۇنى «قېرى چىشى چوشقا لوبو ئورىسىغا سېپىلار» دەيمىز.
   - ۋاي بەرىبىر چوشقىلارغۇ ئۇ. شۇنداق قىلىپ ھەر كۈنى ئۇنى ساقلاپ پايلاپ ئولتۇردۇم. قارا،- جاڭ شۇچېن ئۆزىنىڭ كۆينىكىنى كۆرسەتتى. ئۇنىڭ كۆينىكى شەبنەمدە پۈتۈنلەي ھۆل بولۇپ ئورۇق بەدىنىگە گويا كىيىم جازىسىغا كىيدۈرۈپ قويغاندەك چاپلىشىپ كەتكەن ئىدى،- بىراق بۇ ھايۋان ئىنتايىن قۇۋكەن، مەن بۇ ياقتا ساقلىسام، ئۇ ئۇياقتىن كىرىدۇ، قارىتىپ تۇرۇپلا يېرىم مو قوناقلىقىمنى چەيلىۋەتتى. شۇ ئاچچىقىمدا ئېتىزلىقىمغا توك تور ئورناتتىم. بۇ ناكەس بىر ئۈسسۈپلا بوۋىسى جۇ باجيېنىڭ قېشىغا كەتتى.
   بىر توپ كىشى ياۋا توڭگۇزنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋېلىپ تىلىنى چاكىلداتقىلى تۇردى. چېن شياڭما ياۋا توڭگۇزنىڭ يېنىغا كېلىپ ئۇنى بىر نەچچىنى تەپتى. ياۋا توڭگۇز بېشىنى ئازراق مىدىرلىتىپ بوشراق بىر خارقىرىۋېدى، چېن شياڭما قورقۇپ كېتىپ ئارقىسىغا داجىدى، ئارقا پۇتى بەك تېز داجىغانلىقتىن ئولتۇرۇپ قالغىلى تاس قالدى. بۇنى كۆرۈپ كەينىدىكىلەر پىخىلداپ كۈلۈشۈپ كەتتى. ئۇ قەددىنى رۇستلاپ ياۋا توڭگۇزغا يەنە قارىۋېدى، ئۇ مىدىرلىمىدى، قارىماققا ئۆلگەندەك قىلاتتى. ئۇ بىر چەتتە ئاغزىنى تۇتۇپ كۈلۈۋاتقان داچىڭنى كۆرۈپ ئۇنى ئۇرماقچى بولۇپ قول كۆتۈرىۋېدى، داچىڭ قېچىپ كەتتى. چېن شياڭما يەنە ياۋا توڭگۇزنى بىر نەچچىنى تېپىۋەتكەندىن كېيىن ئەتراپىدىكى كەنت ئەزالىرىغا كەنت مۇدىرى بولۇش سۈپىتىدە بىر نەچچە ئېغىز گەپ قىلىش لازىملىقىنى ھىس قىلدى. سەل ئويلىنىۋالغاندىن كېيىن، دېدى:
   - بۇ ياۋا توڭگۇز بەك ئەسكى نېمە، ئادەمگە زىيان سېلىپ قالماي يەنە ئۇلارنىڭ ئائىلىسىدىكىلەرگىمۇ زىيان سالىدۇ، تەپ تارتماي ۋاڭ زۇڭۋانىڭ چىشى چوشقىسىغا ئارتىلىپ قويۇپتۇ دېسە، بەكلا ھەددىدىن ئاشتى بۇلار،- ئۇنىڭ بۇ گېپى بىلەن كۆپچىلىك بىردىنلا ۋاڭ زۇڭۋاغا قارىدى. ۋاڭ زۇڭۋا ئەڭلىكتەك قىزارغىنىچە خىرقىراپلا كەتتى، چېن شياڭما سۆزىنى داۋاملاشتۇردى،- لېكىن يۇقۇرىنىڭ سىياسىتى بار، قانۇنى بار، ياۋا توڭگۇز ئۆلتۈرۈش قانۇنغا خىلاپ، بۇندىن كېيىن ھەرگىزمۇ ياۋا توڭگۇز ئۆلتۈرۈشكە بولمايدۇ، يۇقۇرى ئۇقۇپ قالسا جېرىمانە ئېلىپ تۈرمىگە قاماشتىن يانمايدۇ. ئۈلۈشكىنى بىر گېزىتنى كۆرسەم، بىرسى بىر مۈشۈكئېيىقنى ئۆلتۈرگىنى ئۈچۈن قانداق بوپتۇ دېمەمسىلەر، ھۆكۈمەت ئۇنى تۇتۇۋېلىپ ئېتىپتۇ، ياپاناھ...
   بىر چەتتە تۇرغان چى شى قوشۇق سالدى:
   - كەنت باشلىقى، سېنىڭ دېگىنىڭ ئېغىر كەتتى، مۈشۈكئېيىق دۆلەت تەرىپىدىن 1- دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان ھايۋان، ياۋا توڭگۇز 3- دەرىجىلىككىمۇ توشمايدۇ، قانداقمۇ ئۇ ئىككىسىنى بىر ئورۇنغا قويغىلى بولسۇن.
   - ئۇنىڭ دەرىجىسى بىلەن كارىڭلار بولمىسۇن،- دېدى چېن شياڭما،- ياۋا توڭگۇزمۇ بەرىبىر دۆلەت تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ، دۆلەتنىڭ قوغداشنى تەلەپ قىلىشى قالايمىقان ئۆلتۈرۈشكە بولمايدۇ، ئۆلتۈرۈش قانۇنغا خىلاپ دېگەنلىكقۇ،  ئىككىسىنىڭ نېمە پەرقى؟ شۇڭا كۆپچىلىك چوقۇم ئېھتىيات قىلايلى، ياۋا توڭگۇزنىڭ ئادەمگە زىيان سالغان ئىشىنى مەن يۇقۇرىغا ئىنكاس قىلاي، بازارلىق ھۆكۈمەت بىرەر چارە قىلىپ بېرەلەمدۇ-يوق، قاراپ باقمامدۇق، ھەرقانچە بولسىمۇ بازارلىق ھۆكۈمەت بىزنى ياۋا توڭگۇزنىڭ خامتالاش قىلىۋېتىشىگە قاراپ تۇرماس، شۇنداقمۇ-يە!
2
   چېن شياڭما 10 جىڭ ياۋا توڭگۇز گۆشىنى كۆتۈرۈپ، «ياۋا توڭگۇز ئورمىنى» دېگەن ناخشىغا غىڭشىغىنىچە بازارغا يول ئالدى.
   بازارنىڭ ئىسمى ياۋا تاغ، ئۇنىڭ كەنتىنىڭ ئىسمى ياۋا توڭگۇز ئورمىنى ئىدى، ھەر ئىككىسىدىكى ياۋا سۆزىنىڭ قانداق قويۇلۇپ قالغانلىقىنى ھېچكىم بىلمەيتتى. ئالدىنقى يىللاردا سودىگەر چاقىرىپ مەبلەغ كىرگۈزۈش قىزغىنلىقى كۆتۈرۈلۈپ، سىرىتقا چىقىپ كەتكەنلەر قايتىپ كېلىشكە باشلىدى، ياۋاتاغ دېگەن بۇ ئىسىم ئۇلارنىڭ قۇلىقىغا ياقمىغاچغا شۈجى بىلەن بازار باشلىقىنى ئىسىم ئۆزگەرتىشكە قۇتراتتى. ئاڭلاشلارغا قارىغاندا ئىسىم ئۆزگەرتىش لاھىيەسى يۇقۇرىغا يوللىنىپتىكەن، لېكىن تەستىقلانماپتۇ، شۇنىڭ بىلەن ياۋاتاغ بازىرى يەنىلا ياۋاتاغ بازىرى بولۇپ قېلىۋەردى.
   چېن شياڭما تاغلىق كەنتنىڭ ئالتۇندەك قۇياش نۇرىدا ياپيېشىل ئۈژمىزارلىقتىن ۋە چىلانزارلىقتىن ئۆتتى، پىشقان قوناقنىڭ گۈپۈلدەپ ھىدى كېلىۋاتقان قوناقلىقتىن كېسىپ ئۆتتى. كەنت ياقىسىدا رەت-رەت ئېگىز تاغلار بىر- بىرىگە تۇتىشىپ تۇراتتى، ھەيۋەتلىك تاغ گەۋدىسى بىلەن چەكسىز يېشىللىق گويا بىر پارچە بۇلۇت بېسىۋالغاندەك ياۋا توڭگۇز ئورمانلىقىنى قورشىغان ئىدى. بۇ تاغ نيۇمېيشەن(كالا قۇيرۇقى تېغى، دېگەن مەنىدە) دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، چىنلىڭ تاغ تىزمىسىنىڭ بىر تارمىقى ئىدى، قارىسا راستىنلا كالىنىڭ سۆرۈلۈپ تۇرغان قۇيرۇقىغا ئوخشايتتى. ياۋا توڭگۇز ئورمانلىقى نيۇمېيشەن تېغىنىڭ ئېتىكىگە جايلاشقان بولۇپ، ئەتراپى قويۇق ئورمان بىلەن قاپلانغان، ھاۋاسى ساپ كەنت ئىدى. تاسادىپى شامال چىقسا ئورمانلىقتىن يولۋاس- ئېيىق ھۆكۈرىگەندەك ئاۋاز كېلەتتى. چېن شياڭما بۇ يەرنى ھەم ئۇنىڭ ئىسمىنى ياخشى كۆرەتتى. ياۋا توڭگۇز ئورمىنى،ھەقىقەتەن ئىسمى جىسمىغا لايىق ئىسىم. «ياۋا توڭگۇز ئورمىنى» ناملىق بىر تىياتىر ئۇنىڭ ئېسىدە ئىدى، لېكىن بۇ ياۋا توڭگۇز ئورمىنى لىن چوڭ دىشۋارچىلىققا يولۇققان ئەشۇ ياۋا توڭگۇز ئورمىنى شۇمىدۇ بۇنى بىلمەيتتى. مەيلى شۇ بولسۇن- بولمىسۇن چېن شياڭما ئۇ تىياتىرنى بەك ياخشى كۆرەتتى، بىكار چاغلىرىدا ھەمىشە لىن چوڭنىڭ قىياپىتى بىلەن ناخشا ئوقۇشىنى ئۆگۈنەتتى.
   كەنت بىلەن بازارنىڭ ئارىلىقى 30 چاقىرىم كېلەتتى، لېكىن تاغ ئىچىدە «تاغ كۆرۈپ ماڭغان ئات ئۆلىدۇ» دېگەن گەپ بار. دېمەككە،يول 30 چاقىرىم بولغان بىلەن، ئەمما تاغقا يامىشىپ يەنە چۈشۈپ دېگەندەك 40 چاقىرىمدىن ئارتۇق يول يۈرۈشكە توغرا كېلەتتى. ئىككى يىلدىن بۇيان كەنتلەر بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرۇلغاچقا، گەرچە ياۋا توڭگۇز ئورمىنى ياقىدىراق بولسىمۇ ئەمما سازاڭ ماڭغاندەك ئەگرى- بۈگرى بىر يول سوزۇلۇپ تۇراتتى. ھەر يەكشەنبە كۈنى تېخى قوڭغۇرىقى جىرىڭلاپ تۇرىدىغان بىر ئاپتوبۇس ئالدى تەرەپتىكى بەيشۇ قىياسىنىڭ ئالدىدىن ئۆتەتتى. لېكىن چېن شياڭما بازارغا بارسا ئەزەلدىن ماشىنىغا ئولتۇرمايتتى، يۈگرەپ ماڭاتتى، بۇنىڭدا قانداقتۇ بىر مەقسەتمۇ يوق ئىدى، ئۇ يۈگرەشكە كۆنۈپ قالغان ئىدى. 30 چاقىرىم تاغ يولىدا ئەڭ يېقىن يول 2 سائەتلىك ئىدى، ئۇ يول بويى گاھ مېڭىپ، گاھ ئارام ئېلىپ بىر دەمدە يېتىپ باراتتى. بۇ جەھەتتە ئۇ ئاپتوبۇستا ئولتۇرىدىغانلارنى مازاق قىلاتتى، ئىككى پۇت نېمىگە يارىتىلغان، ھەممە ئادەم ئىشىكتىن چىقىپلا ماشىنىدا ئولتۇرغىلى تۇرسا كېيىن مېڭىشنى ئۇنتۇپ قالمامدۇ،دەپ ئويلايتتى ئۇ.
   چېن شياڭمانىڭ ماڭغىنى ئەڭ يېقىن يول ئىدى، يەنى ئورماندىن شوخشۇپ دەريا كېچىپ ئۆتىدىغان يول ئىدى. بۇ يىللاردا تاغ ئۆسۈملىكلىرىنىڭ ئەسلىگە قايتىشى ناھىيىتى تېز بولىۋاتاتتى. تۇخۇمەك، كوتىنوس، سېدە، ئارچا قاتارلىق دەرەخلەر ئىگىز- پەس ھالدا تاغ بېلىنى پۈتۈنلەي ياپقان ئىدى. يەر يۈزىنى بولسا يۇلغۇن- چاتقال، چىلان، نېپېنتېس ئوتى ۋە بۇدۇشقاق قاپلاپ تۇراتتى. مامكاپقۇ ھەممە يەردە بار، بىر يەرگە غۇژمەكلىشىپ كىچىككىنە شامال چىقسىلا توزغاقلىرى ھاۋادا پاراشوتتەك لەيلەپ دەرەخ شاخلىرىغا، يەر يۈزىگە، مامۇقتەك ئوت- چۆپلەرنىڭ ئۈستىگە قوناتتى. دەرەخلەر قويۇق، ياۋا ئوت- چۆپلەر زىچ بولغاچقا ياۋايى ھايۋانلارمۇ نۇرغۇن ئىدى. بولۇپمۇ ياۋا توڭگۇز بۇ يىللاردا شىددەت بىلەن كۆپىيىپ كەتكەن بولۇپ، خۇددى قاراقچىلاردەك قوشۇن تارتىپ كەنت ئىچىنى پاتپاراق قىلاتتى. ياۋا توڭگۇزدىن باشقا يەنە يىلپىز، بۆرە، بورسۇقمۇ بار ئىدى. بىراق ئۇلار بەكلا قورقۇنچاق بولۇپ كەنت ئىچىگە ناھىيىتى ئاز كىرەتتى. ھەتتا تاغ ئارىسىدا ئادەمگە يولۇقۇپ قالسىمۇ بەدەر تىكىۋېتەتتى. ئېھتىمال ئۇلار تارىخنى ئوبدان ئۆگەنگەن بولسا كېرەك، ئەجدادلىرى ئادەملەر تەرىپىدىن يوق قىلىۋېتىلگەنلىگىنى ئوبدان بىلەتتى، ئادەمگە تېگىش قىلماق ئاسان ئەمەس ئىدى. لېكىن ھازىر ئادەملەر ياۋا توڭگۇزلار تەرىپىدىن بوزەك بولىۋاتاتتى، خۇددى «30 يىل دەريانىڭ شەرقىدىكىلەر سورىسا، 30 يىل دەريانىڭ غەربىدىكىلەر سوراپتۇ» دېگەندەك پەلەكنىڭ چاقى چۆرگىلەپ ياۋا توڭگۇزلارغا نۆۋەت كەلگەن چېغىبا.
   چېن شياڭما ياۋا توڭگۇزنىڭ ئىشىنى دەپ بازارلىق ھۆكۈمەتكە قانچە قېتىم ئىنكاس قىلىپ بارغىنىنى ساناپ بېرەلمەيتتى. يالغۇز چېن شياڭمالا ئەمەس، يېقىن ئەتراپتىكى جيۇشەن كەنتى، چې كەنتى، بەيخې كەنتى قاتارلىق كەنتتىكىلەرنىڭ ھەممىسى ياۋا توڭگۇزنىڭ دەستىدىن كۈن ئالمىقى تەس بولىۋاتاتتى. بىراق بۇ ئىشنى بازار ۋە ناھىيەدىكىلەرگە ئىنكاس قىلسا ئۇلار يەنىلا كونا مۇقامنى يورغىلىتىپ «ياۋا توڭگۇز دۆلەت تەرىپىدىن قوغدىلىدىغان ھايۋان، ئۆلتۈرۈشكە بولمايدۇ» دەپ يولغا سالاتتى. بىر قېتىم چېن شياڭمانىڭ سەۋر-تاقىتى توشۇپ «ياۋا توڭگۇز قوغدىلىدىغان ھايۋان بولسا ئادەم قوغدىلىدىغان ھايۋان ئەمەسمىكەن؟ نىمىشقا بۇ قانۇن ھايۋاننى قوغداپ ئادەمنى قوغدىمايدۇ؟ بۇ ياۋا توڭگۇزلار ئادەمدىن ئەتىۋارلىقكەن-دە...» دەپ قايناپ كەتكەن ئىدى. ئۇلارنى قوبۇل قىلغان دو مۇئاۋىن بازار باشلىقىنىڭ يۈزى پوكاندەك قىزارغىنىچە نېمە دەپ جاۋاپ بېرىشنى بىلەلمەي قالدى. شۇ قېتىم بىرقانچە قوشنا كەنتتىكى كىشىلەرنىڭ ھەممىسى چېن شياڭمانى تونۇپ كەتتى.
   - بۇ گەپنىڭ جېنى بار، ياۋا توڭگۇزغا بوزەك بولىۋەرسەك كۈن ئالالمايمىز، ھۆكۈمەت ئامال قىلمايۋاتىدۇ،- دېيىشىپ كەتكەن ئىدى ئۇلار. ئاندىن ئۇلار يەنە دېيىشتى:
   - چېن شياڭما يارايدۇ، گەپنى يۈرەكلىك دەپ ئىشنى دادىل قىلىۋاتىدۇ، شياڭمادەك يۈرەكلىك ئادەملەر كۆپچىلىكنى چوڭ ئىش قىلىشقا يېتەكلىيەلەيدۇ.
   كېيىن، قوشنا كەنتتىكى كىشىلەر بازارلىق ھۆكۈمەتكە بۇ ئىشنى ئېيتماقچى بولۇپ چېن شياڭما بىلەن ئالاقىلىشىپ ئۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە بارماقچى بولدى. لېكىن، ئادەم كۆپ بولغانغىلا كۈچنىڭ زور بولىشى ناتايىنكەن. گەپنىمۇ قىلدى، ئىنكاسمۇ قىلدى، لېكىن گەپ گەپلىكتە، ئىنكاس ئىنكاسلىقتا قېپ قېلىۋەردى. ئەمما، بۇلتۇر بۇ يەرگە بىر تەكشۈرۈش گۇرۇپپىسى كەلدى، ئۆلكىدىن كەپتۇ، ياۋا توڭگۇزلارنىڭ سانىنى ئېلىپ، دېھقانلارغا قانچىلىك زىيان سالغىنىنى ئېنىقلىماقچىكەن. يېقىن ئەتراپتىكى دېھقانلار خۇددى قۇتقازغۇچى ئىلاھقا يولۇققاندەك ياۋا توڭگۇزلارنىڭ سالغان جەبرىنى شىكايەت قىلىشتى. كەنتتىكى ياڭ موماي بۇرنىدىن سۇ ئېقىتىپ يىغلاپ شىكايەت قىلغاندا ئۆتمۈشتىكى ئازاپلىق كۈنلىرىنى ئېسىگە ئالغاندىنمۇ بەك ھەسرەتلىنىپ كەتتى. ياڭ موماي تىغدەك يالغۇز تۇل موماي ئىدى، بىر يىللىق ھاياتلىق  خەرجى ئەشۇ ئىككى مو يېرىدىكى كۆممە قوناقلارغا باغلىق ئىدى. لېكىن بىر كېچىدىلا ئۇنىڭ ئىككى مو يېرىدىكى كۆممە قوناقلارنى ياۋا توڭگۇزلار چايناپ پۇرقىۋەتتى. ياڭ موماي ئەمدى قانداق كۈن ئالار؟ تەكشۈرۈش گۇرۇپپىسىدىكىلەر ئېيتتى:
   - ياۋا توڭگۇزلار كۆممە قوناقنى چەيلىۋەتكەن بولسا دۆلەت تولۇقلىما بېرىدۇ، سىلەر نىمىشقا يەرلىك ھۆكۈمەتكە بېرىپ تۆلەم بېرىشنى تەلەپ قىلمايسىلەر؟
   - مۇشۇنداق ئىش بارمۇ؟ - دېدى چېن شياڭما تەئەججۈپلەنگەن ھالدا،- بىز نىمىشقا ئۇقمايمىز!
   - ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش قانۇنىدا شۇنداق يېزىقلىق، سىلەر چوقۇم يەرلىك ھۆكۈمەتكە بېرىپ تۆلەم تەلەپ قىلىڭلار،- دېدى تەكشۈرۈش گۇرۇپپىسىدىكىلەر. بازارلىق ھۆكۈمەتكە يەنە بىر قېتىم بارغاندا چېن شياڭما تەكشۈرۈش گۇرۇپپىسىدىكىلەرنىڭ گېپىنى دەستەك قىلىپ بازارلىق ھۆكۈمەتتىن تۆلەم تەلەپ قىلدى. لېكىن، يېزا ئىگىلىكىگە مەسئۇل مۇئاۋىن بازار باشلىقى دو ۋېيمىن بىر ئېغىز گەپ بىلەنلا ئۇنىڭ ئاغزىنى تۇۋاقلىدى:
   - بازارلىق ھۆكۈمەت مائاشنىمۇ تارقىتالمايۋاتسا، سىلەرگە تۆلەم بېرىدىغانغا نەدە پۇل باركەن، كىمنىڭ قونىقى دەسسەلگەن بولسا شۇنىڭغا تۆلەم بېرىمىز،- دېدى ئۇ. چېن شياڭما ئاچچىقلانماي كىتاپ يايمىسىدىن مەخسۇس سېتىۋېلىپ كەلگەن « ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش قانۇنى»نى چىقىرىپ، ئۆزى ئاستىغا سىزىۋالغان جۈملىلەرنى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقىنىڭ كۆرۈپ بېقىشىغا سۇندى. لېكىن دو مۇئاۋىن باشلىقى كىتاپنى يانغا ئېتتىرىۋېتىپ:
   - كىمىڭنى ئەخمەق قىلىۋاتىسەن، تولا مېنى كولدۇرلىتىمەن دېمە.
   - ئۇنداق بولسا سىز ۋۇ بازار باشلىقىغا ئېيتىڭ، بىزنىڭ بىر ئوۋ ئەترىتى قۇرۇشىمىزغا رۇخسەت قىلسۇن، ياۋا توڭگۇزلارغا تەلتۈكۈس بىر ۋاكسىنا ئۇرۇپ قايتا قۇترىمايدىغان قىلىۋېتەيلى،- دېدى چېن شياڭما.
   -سەن ئۇلارنى يوقىتايلى دېمەكچىمۇ، بۇ قانۇنسىز ئىشتا بازار باشلىقى ماڭا ياردەم قىلامدىكى دەپ چۆچۈرىنى خام سانىما.
   بۇ قېتىممۇ بۇرۇنقىدىن ئازراق ئىلگىرىلەش بولىشى ناتايىن، لېكىن ئىلگىرىلەش بولمىسىمۇ چوقۇم دېيىش كېرەك، دېمىسە ئۇلار بۇنداق ئىشنىڭ بارلىقىنى بىلمەي يۈرىۋېرىدۇ. كۈزلۈك يىغىم ۋاقتى كېلەي دەپ قالدى، ياۋا توڭگۇزلارنىڭ قوشۇن تارتىپ كېلىدىغان ۋاقتىمۇ بولۇپ قالدى، ئەنسىزلىك، دەككە- دۈككىدە ئۆتىدىغان كۈنلەرمۇ كېلەي دەۋاتىدۇ.
   سۇمرۇغ جىلغىسىدىن ئۆتۈۋاتقاندا چېن شياڭما بىر دەم ئارام ئالدى، بىر ئۇزۇنچاق تاشنىڭ ئۈستىدە ئولتۇرۇپ چېنە ئاغزى توملۇقىدىكى ئەبنۇس دەرىخىگە يۆلەندى. دەرەختىكى ئەبنۇسلار ئاللىقاچان ساپسېرىق پىشقان بولۇپ ئازراق شامال چىقىۋېدى، بىر نەچچە تال ئەبنۇس يەرگە چۈشۈپ مىجىلىپ ساپسېرىق ئېتى كۆرۈنۈپ قالدى. ئەبنۇسنىڭ شىرىن ھىدى ھاۋانى قاپلىدى، گويا ئاغزى ئەمدىلا ئېچىلغان ئېسىل مەينىڭ پۇرىقى كۈز كۈنىدىكى قۇياش نۇرىدا سەير ئەتكەندەك.
   چېن شياڭما بېلىكىنى سىلكىدى، 10 جىڭ ئېغىرلىقتىكى ياۋا توڭگۇز گۆشىنى كۆتۈرۈپ بىلىكى تالغان ئىدى. ياۋا توڭگۇز گۆشىنى ئۇ مەخسۇس جاڭ شۇچېندىن سوراپ ئالغان ئىدى. باشتا جاڭ شۇچېن بېرىشكە قىيمىدى، لېكىن بازار باشلىقىغا سۈڭگىتىدىغانلىقىنى بىلگەندىن كېيىن، كۆپچىلىك ئۈچۈن ياۋا توڭگۇز مەسىلىسىنى ھەل قىلىدىغان ئىش ئىكەن دەپ بېرىشكە قوشۇلدى. چېن شياڭما ھاردۇقىنى چىقىرىپ بولغاندىن كېيىن، ئورنىدىن تۇرۇپ مېڭىشقا تەرەددۈتلەندى. لېكىن ئارقىسىغا بۇرۇلۇپ قارىۋېدى، ياۋا توڭگۇز گۆشى يوق. شۇنىڭ بىلەن جىددىلىشىپ 4 ئەتراپىغا قارىۋېدى، بىر يوغان ئىت گۆشنى چىشلىگىنىچە يۈگۈرۈپ كېتىۋېتىپتۇ. چېن شياڭما دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ ئۇنى قوغلىدى، بىر كورپۇس ئۆينىڭ ئالدىغا كەلگۈچە قوغلىغاندىن كېيىن ئىت توختىدى-دە، ئىشىك تۈۋىدە چېن شياڭماغا قاراپ قاۋاشقا باشلىدى. بۇ ئاۋازنى ئاڭلاپ ئۆيدىن ئىككى ئادەم چىقتى. ئۇنىڭ بىرسى ئايال ئىدى. بىر ئىتقا، ئاندىن چېن شياڭمانىڭ قولىدىكى كالتەككە قارىدى. چېن شياڭما ئىتنىڭ ئالدىدىكى ئۇ بىر پارچە گۆشنى كۆرسەتتى. ئۇ ئىككىيلەن نېمە ئىشلىقىنى چۈشۈنۈپ گۆشنى چېن شياڭماغا قايتۇرۇپ بەردى. ئۇ ئىت قايىل بولماي، چېن شياڭمانى خېلى يەرگىچە قوغلاپ بېرىپ ئاندىن قايتىپ كەتتى.
   چېن شياڭما خېلى ئۇزۇن مېڭىپ بولۇپ، يەنىلا تاقەت قىلالماي ئارقىغا قارىدى. ئۇ بۇ يەرگە قانداقلارچە تۇساتتىن بىر ئۆي پەيدا بولۇپ قالغىنىنى ئەسلىيەلمىدى، ئىلگىرى بۇ يەردە ئۆي يوق ئىدى. تېخى ئۇلار شەھەرلىكتەك قىلاتتى، بۇ تاغدا ماكان تۇتۇپ نېمە قىلىدىكىنە؟ ئۇ ئۆي تولىمۇ ئەپچىل بولۇپ، ياغاچتا ياسالغان ئىدى، ۋاقىتلىق كەپە دېيىشكە بولاتتى. چېن شياڭما بىر تەرەپتىن ئويلاپ بىر تەرەپتىن بېشىنى چايقىغىنىچە چىڭقى چۈشتىن بۇرۇن بازارغا يېتىپ كەلدى.
   ئۇ ئۇدۇللا بازار باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغا كىرمەي ئالدى بىلەن بازار باشلىقى ۋۇ تيېنيۇنىڭ ئۆيىگە باردى. بازار باشلىقى يەرلىك كىشى بولۇپ، ئۆيى بازار ئىچىدە ئىدى. چېن شياڭما ئاللىقاچان يۇيۇپ پاكىزلىغان ياۋا توڭگۇز گۆشىنى كۆتۈرگىنىچە ئىشىكنى قاقتى. دەرۋەقە، بازار باشلىقى ئۆيدە يوق ئىدى، بازار باشلىقىنىڭ ئايالى بۇنداق كەنت باشلىقلىرىنى ئوبدان تونىغاچقا، چېن شياڭمانى كىرىشكە تەكلىپ قىلغاچ بىر نەرسە كۆتۈرۈپ كەلگىنىگە بىر مۇنچە كايىغان بولدى.
   - قانداقتۇ كەم تېپىلىدىغان نەرسە ئەمەس، ناھىيىتى شۇ تاغدىكى ياۋا توڭگۇزنىڭ گۆشى، ناھىيىتى يېڭى، بازار باشلىقىنى تېتىپ باقامدىكىن دەپ ئالغاچ كەلدىم،- دېدى چېن شياڭما.
   چېن شياڭما بازار باشلىقىنىڭ ئۆيىدە بىر دەم ئولتۇرغاندىن كېيىن قىلىدىغان باشقا ئىشىم بار، دەپ خوشلاشتى. بازار باشلىقىنىڭ ئايالى ئاۋايلاپ مېڭىڭ دېدى-يۇ، لېكىن ئۇزاتقىلى چىقمىدى. چېن شياڭما ئىچىدە بىر مۇنچە تىللىدى، 10 جىڭ گۆشنىڭ ئازراقمۇ يۈزى بولمىدى-يا، ئەجىبا بىكارغا كەلگەندىمەنمۇ،دەپ خۇرسىندى ئۇ.
دېمىسىمۇ شۇنداق بولدى. چۈشتىن كېيىن ۋۇ تيېنيۇ بىلەن كۆرۈشتى. ۋۇ بازار باشلىقى ئازراق مەس ئىدى، بۇ چەكچىيىپ قارىشىدىنلا مەلۇم ئىدى.
   - باشلىق،- دېدى چېن شياڭما،- بىر نەچچە كۈندىن بۇيان ياۋا توڭگۇزلار يەنە تاغدىن چۈشتى، كۈزلۈك يىغىممۇ كېلەي دەپ قالدى، زىرائەتلەرنى يىغىۋالالمىساق يەنە دەسسەپ چەيلىۋېتىدۇ، بىر ئامال قىلىپ بەرسىڭىز بوپتىكەن.
   - يەنە شۇ گەپمۇ،-دېدى ۋۇ تيېنۇ،- مېنى ئىزدەپ كەلسەڭلا باشقا گەپ قىلمامسەن، كۈنبويى ياۋا توڭگۇز، ياۋا توڭگۇزلا دەيدىكەنسەن خۇددى ئادەم باشقۇرماي ياۋا توڭگۇز باشقۇرىدىغاندەك.
   - ياۋا توڭگۇزلارنى باشقۇرغىلى قويسىڭىزغۇ ئوبدان بولاتتى، يامان يېرى ئۇلار مېنىڭ باشقۇرۇشۇمغا بويسۇنمايدۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   بازار باشلىقى ھاراق كېكىرگەندىن كېيىن، ئېيتتى:
   - ئۇنىڭغا نەدە ئامال باركەن، مەن ئادەم باشقۇرىمەن، ياۋا توڭگۇزلارنى باشقۇرۇشقا ھوقۇقۇم يەتمەيدۇ.
   -پەقەت سىز ماقۇل دەۋەتسىڭىزلا بولاتتى،- دېدى چېن شياڭما.
   - نېمىگە ماقۇل دەيمەن؟
   - ئىلگىرى سىزگە ئېيتقان، بىر ئوۋ ئەترىتى تەشكىللىشىمىزگە قوشۇلۇپ، بىر نەچچە تال مىلتىق بەرسىڭىزلا، ياۋا توڭگۇزلارنى ئوبدان ئەپلەيتتۇق.
   - قولۇڭ يەنە قىچىشىپ قالغان ئوخشىمامدۇ؟ بىر نەچچە يىل ئوۋ ئوۋلىيالماي تىتىلداپ كېتىپسەن-دە، بۇ ئامالدىن بۆلەك باشقا ئامالىڭ يوقمۇ سېنىڭ؟- دېدى ۋۇ تيېنيۇ.
   - يوق،- دېدى چېن شياڭما.
   - ئۇنداقتا بوپتۇ، باياتىن ئېيتقىنىڭغا كەلسەك، مەن بۇرۇن قوشۇلمىغان، ھازىرمۇ قوشۇلمايمەن، كەلگۈسىدە تېخىمۇ قوشۇلالمايمەن. سەن مېنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلدۇرماقچى بولىۋاتىسەن، تېخى مىلتىق بېرىشىمنى تەلەپ قىلىۋاتىسەن، مېنى نېمە كۆرۈپ قالدىڭ، ئۆزۈڭلەرنى نېمە دەپ چاغلاپ قېلىشتىڭ ، تولا مېنى ھۆل قىشقا دەسسىتىمەن دېمە،- دېدى ۋۇ تيېنيۇ.
   - مېنىڭمۇ ئامالىم يوق،- دېدى چېن شياڭما، بۇنداق كېتىۋەرسەك كەنتتىكىلەر راستىنلا بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ، يۈز ئادەمنىڭ يۈز قارنى بار، ھازىر كەنتتىكى نۇرغۇن ئادەم جېنىنى باقالماي سىرتقا چىقىپ كەتتى. نىمىشقا، چۈنكى ياۋا توڭگۇزلار ئۇلارنى قوغلىدى. ھۆكۈمەتنىڭمۇ كارى بولمىسا بۇ پۇقرالارنى ئۆل دېگىنى بولماي نېمە؟ يەنە بار،- دېدى ئۇ سەل ئويلىنىۋالغاندىن كېيىن،- ھازىر كەنتتىكىلەرنىڭ ھەممىسى توك تور توقۇپ ياۋا توڭگۇزدىن مۇداپىئە كۆرۈۋاتىدۇ، ئۇنى ئوبدان قىلمىسا ئادەمنىڭ بېشىغا چىقىدۇ، بۇ ئىشنى ھەقىقەتەن باشقۇرماي بولمايدۇ، تاسادىپ ئىش چىقسا كىم مەسئۇل بولىدۇ.
   - ئەلۋەتتە سەن مەسئۇل بولىسەن،- دېدى ۋۇ تيېنيۇ قوشۇمىسىنى تۈرۈپ. لېكىن ئۇ تەلەپپۇزىنىڭ قاتتىق بولۇپ كەتكىنىنى ھىس قىلىپ ئاۋازىنى سەل يۇمشاتتى،- بۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ ئىشى سەن دېگەندەك ئۇنداق ئاسان ئىش ئەمەس، سەن دېگەن بۇ ئەھۋالنى دەرىجىمۇ دەرىجە يۇقۇرىغا دوكلات قىلىۋاتىمىز، بۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ ئىشىنىمۇ پۈتۈنلەي بازارلىق ھۆكۈمەت باشقۇرالمايدىغانلىقىنى سەنمۇ بىلىسەن، ئۇنى ئوۋلاش- ئوۋلىماسلىقنى ئورمانچىلىق تارماقلىرى بىر نېمە دېسە ھېساپ. ماڭا مىلتىق بەر دەپ تۇرىۋالساڭ نەدە مەندە ئۇنداق چوڭ ھوقۇق بار. ساقلاپ تۇر، ئىشنىڭ ھامان بىر جەريانى بولىدۇ.
   - لېكىن، ياۋا توڭگۇزلار سىلەر مۇزاكىرە قىلىپ بولغۇچە ساقلاپ تۇرماي تاغدىن چۈشۈۋېرىدۇ!- دېدى چېن شياڭما يىغلامسىرىغان ھالدا.  
   گەپ بۇ يەرگە كەلگەندە ھېچكىمنىڭمۇ يەنە گەپ قىلغۇدەك كەيپىياتى قالمىدى. چېن شياڭما ئورنىدىن تۇرۇپ ماڭماقچى بولىۋېدى، تۇساتتىن، ۋۇ تيېنيۇ توختىتىۋالدى. ۋۇ تيېنيۇ خوجايىنلىق ئورۇندۇقىدىن ئايرىلىپ كەينىگە بۇرۇلۇپ قارىغان چېن شياڭماغا ئېيتتى:
-        باشقا ئامال ئويلاپ باقمىدىڭمۇ؟
-يەنە قانداق ئامال بار، قاپقان قۇرۇش، تور توك ئورنىتىش مانا بۇ بىز ئويلاپ تاپقان ئامالنىڭ ھەممىسى.
   ۋۇ تيېنيۇ ئىشخانىنىڭ ئىچىدە ئۇياقتىن- بۇياققا ماڭغاچ دېدى:
   - سىلەر ئۇ يەردىن كۆچۈپ كېتىشنى ئويلىشىپ باقمىدىڭلارمۇ؟
   - نەگە كۆچۈمىز؟- دېدى چېن شياڭما ئەندىككەن ھالدا ۋۇ بازار باشلىقىنىڭ سۆزىنىڭ مەنىسىنى قىلچە چۈشەنمەي.
   - دېمەكچىمەنكى،- دېدى ۋۇ تيېنيۇ،- سىلەر كەنتتىن كۆچۈپ كېتىشنى ئويلىشىپ كۆرمىدىڭلار، ياۋا توڭگۇز ئورمىنى دېگەن ئۇ جاينىڭ تاغلىرى ئېگىز يولى خەتەرلىك، تەبىئىي شارائىتى ئىنتايىن ناچار بىر يەر، تۇرغىدەك نېمىسى بار! كەسكىن باشقا بىر جايغا، تۈزلەڭ بىر يەرگە كۆچۈپ كېتىڭلار، كۈن بويى بىناغا چىققاندەك تاغقا يامىشىپ يۈرمەيسىلەر، يەنە ئۇ ياۋا توڭگۇزلاردىن غەم قىلىپمۇ يۈرمەيسىلەر.
   - نەگە كۆچۈمىز؟- سورىدى چېن شياڭما.
   يېقىندا ناھىيە يېڭى يېزا قۇرۇش پىلانىنى يولغا قويماقچى، يەنى تۇرمۇش شارائىتى ناچار ئورۇنلاردىكى دېھقانلارنى كوللېكتىپ ھالدا كۆچۈرۈپ كەلمەكچى. كەنتىڭلارنىڭ ئەھۋالىنى ئوبدان بىلىمەن، ئەسلىدە تۇنجى تۈركۈمدە كەنتىڭلارنىڭ گېپى يوق ئىدى، مەن سىلەرنىڭ ئەھۋالىڭلارنى ناھىيەگە ئېيتتىم، بولۇپمۇ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچراۋاتقان ئىشىڭلارنى. ناھىيە رەھبەرلىرى بۇ ئىشقا بەك كۆڭۈل بۆلۈپ سىلەرنىمۇ كۆچۈرىلىدىغانلار قاتارىغا كىرگۈزۈپ تۇنجى تۈركۈمدە كوللېكتىپ كۆچۈرمەكچى بولىۋاتىدۇ،- دېدى ۋۇ تيېنيۇ.
   چېن شياڭما چۆچىگىنىچە:
-        مەن نىمىشقا بىلمەيمەن؟- دېدى.
   - بۇنى ساڭا دېيىشنىڭ ھاجىتى يوق، بۇ ناھىيە بېكىتكەن ئىش، مەن تېخى تۆنۈگۈن ئۇختۇرۇشنى تاپشۇرۇپ ئالدىم، باياتىن سەن بىلەن ياۋا توڭگۇزنىڭ ئىشىنى پاراڭلىشىش بىلەن بولۇپ كېتىپ بۇنى ساڭا دېيىشنى ئۇنتىغىلى تاس قاپتىمەن.
   - ئۇ ئاقماسمىكىن! ياۋا توڭگۇز قاپتىلى ياخشى بولمىغىنى بىلەن، لېكىن نەچچە ئەۋلات ھايات كەچۈرگەن يەر. ھازىر كۆچۈڭ دېگەن بىلەن كەنتتىكىلەرنىڭ كۆچۈشكە ئۇنىشى ناتايىن.
   - بۇ سىلەرگە ياخشى بولسۇن دېگەنلىكقۇ، يەنە كېلىپ تەستە كېلىدىغان پۇرسەت، مەن ساڭا ئىشىنىپ تۇراي، سەن قايتىپ يۇرتداشلارغا ئوبدانراق خىزمەت ئىشلە، مۇشۇنداق بولسۇن،- دېدى ۋۇ تيېنيۇ.
   ئىش ھەل بولمىغاننىڭ ئۈستىگە بۇ ئۇچۇرغا ئېرىشكەن چېن شياڭما چىۋىن يەۋالغاندەك بىئارام بولۇپ دەلدەڭشىگىنىچە قايتىپ كەلدى. بىر نەچچە ئەۋلات ياشىغان بۇ جايدىن كۆچۈڭ دېگەنگىلا كۆچۈپ كەتكىلى بولامدۇ، بازار باشلىقى دېگەن ئۇ نىمىلەر ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئىشىنى قانداق ھەل قىلىشنى ئويلاپمۇ قويماي مۇشۇنداق بىر ئىشنى ئويلاپ تېپىپتۇ. يۇرتداشلار چوقۇم بۇنىڭغا قوشۇلمايدۇ. ماۋۇ نېمەمدەك قانداق ئىش بولۇپ كەتتى ئەمدى، ياۋا توڭگۇز تەرىپىدىن قوغلىنىپ ياقا يۇرتقا مۇساپىر بولۇپ چىقىپ كېتىمىزمۇ، بۇ ياۋا توڭگۇزلار غوجىئاكىمىز بولدىمۇ!
3
   ۋاڭ زۇڭۋانىڭ ئۆيىدىكى قېرى چوشقا ‹خۇاخۇا›ئۆلدى، يەنى ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى يەپ ئۆلدى.
   ئەشۇ كۈنى قايتىپ كەتكەندىن كېيىن ۋاڭ زۇڭۋا چېن شياڭمانىڭ دېگىنى بويىچە ئارقا تاغقا بېرىپ چارۋا دوختۇرى ۋاڭ توكۇرنى تاپتى-دە، ئۇنىڭدىن چوشقىنىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرىدىغان دورا سورىدى. ۋاڭ توكۇر بۇ چاغدا دورا ساندۇقىنى كۆتۈرۈپ بوسۇغىسىدىن پۇت ئاتلاۋاتاتتى، جيۇشەن كەنتىدىكى بىر ئەركەك چوشقىغا تۇغۇت چەكلەش ئوپېراتسىيەسى قىلماقچى ئىكەن. ۋاڭ زۇڭۋانىڭ گېپىنى ئاڭلاپ ۋاڭ توكۇر ئاغزىنى ئېچىپلا قالدى:
   - مەن پەقەت ئادەمنىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرگىلى بولىدىغانلىقىنىلا ئاڭلاپتىمەن، چوشقىنىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرگىلى بولىدىغىنىنى بىلمەيدىكەنمەن،- دېدى ئۇ.
   - ئادەم بىلەن چوشقا ئوخشاش ئەمەسمۇ، نىمىشقا چوشقىنىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرگىلى بولمايدۇ؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - راستىنلا ئۇنداق ئىش يوق،- دېدى ۋاڭ توكۇر،- مەن بۇ چارۋا دوختۇرلىقىنى نەچچە ئون يىل قىلدىم، تېخى تۇنجى قېتىم سىزنىڭ ئاغزىڭىزدىن بۇ گەپنى ئاڭلاۋاتىمەن.
   - راستىنلا يوقمۇ؟- سورىدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - راستىنلا يوق، ھامىلىنى مۇقىملاشتۇرۇش دورىسى دېسىڭىز ئازراق تېپىپ بېرەي،- دېدى ۋاڭ توكۇر.
   ۋاڭ زۇڭۋا بىرئاز تېرىكىپ:
   - ماڭا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى لازىم، چوشقىنىڭ ھامىلىسى چۈشۈرىدىغان دورا، ھامىلە مۇقىملاشتۇرۇش دورىسى لازىم ئەمەس.
   - ئۇنداقتا سىز بازارلىق چارۋا دوختۇرلۇق پونكىتىغا بېرىپ سوراپ بېقىڭ،- دېدى ۋاڭ توكۇر.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئەمدى بازارغا چېپىپ بازارلىق چارۋا دوختۇرلۇق پونكىتىنى تاپتى-دە، ئويلىغىنىنى ئېيتتى. ئۇنى كۈتىۋالغىنى بىر قىز ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋانى كۆرۈپلا ئېلىشىپ قالغان بىرسى بولسا كېرەك دەپ ئويلاپ پېشىنى قېقىپ چىقىپ كەتمەكچى بولدى. ۋاڭ زۇڭۋا ئۇ گېپىمنى چۈشەنمىدى دەپ ئويلاپ ئۆزىنىڭ ئويىنى ۋە تەلىۋىنى يەنە بىر قېتىم ئېيتتى ھەمدە تۇرۇشلۇق ئادرېسىنى دەپ بەرگەندىن كېيىن قىز ئاندىن تېنچلاندى. بىراق قىز ئېيتتى:
   - بىزنىڭ بۇ يەردە پەقەت چىشى چوشقىنىڭ ھامىلە ساقلاش دورىسىلا بار، چوشقىنىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرىدىغان ئۇنداق دورا يوق.
   - بۇ قانداق بولغىنى،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا،- چوشقىنىڭ ھامىلە ساقلاش دورىسى بولغان يەردە، نىمىشقا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بولمايدۇ؟
   - راستىنلا يوق،- دېدى قىز.
  -ئۇ مۈمكىن ئەمەس، سىلەردە چوقۇم چىشى چوشقىنىڭ ھامىلە چۈشۈرۈش چۈشۈرۈش دورىسى بار، ماڭا بېرىشنى خالىمايۋاتىسىزغۇ دەيمەن. ماڭا بەك لازىم ئىدى، بولمايدىكەن ‹خۇاخۇا›بىر قوتان ياۋا توڭگۇز كۈچىكىنى تۇغۇپ بەرسە مەن قانداق قىلىمەن؟ ياق، مەن چوقۇم ‹خۇاخۇا›نىڭ ھامىلىسىنى چۈشۈرۈشۈم كېرەك،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا جاھىللىق بىلەن ھەمدە سۆزلىگەنسېرى كۆزلىرى قىزىرىپ يەنە ساراڭغا ئوخشاپ قالغىلى تۇردى. قىز يەنە قاچماقچى بولىۋېدى، بۇ قېتىم ۋاڭ زۇڭۋا ئىشىكنى توستى.
   - راستلا يوق، راستلا بىزنىڭ بۇيەردە يوق،- دېدى قىز بۇ قېتىم تەلەپپۇزىنى ئۆزگەرتىپ. ئاندىن بىرئاز ئويلىنىۋېلىپ يەنە ئېيتتى:

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-9-17 11:48  

- سىزگە بىر يەرنى دەپ بېرەي، «چېڭشى ‹ۋۇ ئائىلىسى› ئەمخانىسى»غا بېرىڭ، ئۇلار مەخسۇس ھامىلە چۈشۈرۈش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، ئۇ يەردە ئادەم ۋە چارۋا دورىلىرىنىڭ ھەرقاندىقىنى ساتىدۇ، ئۇ يەردە سىز ئىزدىگەن دورا چىقىپ قالسا ئەجەپ ئەمەس.
   ۋاڭ زۇڭۋا يۈگرەپ دېگۈدەك ئۇ يەرنى تاپتى، بىراق ئۇلارمۇ يوق دېدى ھەمدە ئۇنى ساراڭغا چىقىرىپ ھېچقانداق تۈزۈت قىلمايلا ھەيدەپ چىقاردى. ۋاڭ زۇڭۋا چوڭ كوچىغا چىقىپ بىردەم ھاڭۋېقىپ تۇرغاندىن كېيىن بۇنداقلا كېتىشكە ھەرگىز كۆڭلى ئۇنىمىدى، ‹خۇاخۇا›نىڭ مەسىلىسى تېخى ھەل بولمىغان ئىدى. ئۇ چوڭ كوچىدا كېتىۋېتىپ چېن شياڭمانىڭ سۆزىنى ئېسىگە ئالدى:« چىشى چوشقا بىلەن ئايال كىشى ئوخشايدۇ». ۋاڭ زۇڭۋانىڭ كاللىسى پاللىدە يورۇپ كەتكەندەك بولدى-دە، پىلانلىق تۇغۇت يېتەكلەش پونكىتىغا بېرىپ ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى سېتىۋېلىپ ئۆيىگە قايتتى.
   بىر ھەپتە ئۆتكۈچە ‹خۇاخۇا›دا ھېچقانداق ئۆزگۈرۈش بولمىدى، دورىنى ئۇ ئاللىبۇرۇنلا چوشقىنىڭ يېمىگە سېلىۋەتكەن بولۇپ ‹خۇاخۇا› ئۇنى پاك-پاكىز يەپ بولغان ئىدى. لېكىن، ئۇنىڭ قورسىقى كۈنسېرى يوغىناپ ھەر كۈنى ۋاڭ زۇڭۋاغا كۆز-كۆز قىلىۋاتقاندەك ئۇياقتىن-بۇياققا پېتىراپ ئۇنىڭ كۆزىنى ئالاچەكمەن قىلدى. ۋاڭ زۇڭۋا يەنە ئارقا تاغقا چىقىپ مەخسۇس ئىچىنى كەلتۈرىدىغان زاراڭزا تېرىپ كېلىپ ئۇنى قايناتقاندىن كېيىن چوشقا يېمىغا ئارىلاشتۇرۇپ بەردى. يەنە بىر ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن «خۇاخۇا› كېسەل بولۇپ قوپالمىدى، يەنە بىر قانچە كۈن ئۆتۈپ ئۇ ئۆلدى.
   ۋاڭ زۇڭۋا چېن شياڭمانىڭ قېشىغا بېرىپ‹خۇاخۇا›نى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلدى.
   چېن شياڭما ئەمدىلا ئېتىزلىقتىن قايتىپ كەلگەن ئىدى، ئۇ كۆممە قوناقلىقىنى قاشالاۋاتاتتى. ئۇمۇ بىر نەچچە مو يەرگە كۆممىقوناق تېرىغان بولۇپ يېرى كالا تېزىكىدەك تاغ قاپتىلىنىڭ ھەممە يېرىگە تارقالغان ئىدى. ھازىر قۇناق ئۇچى پۈپۈكلىگەن مەزگىل بولۇپ يەنە يېرىم ئايدىن كېيىن يىغىۋالغۇدەك بولاتتى. لېكىن ئۇنىڭغا ياخشى قارىمىسا ياۋا توڭگۇزلار بۆسۈپ كىرىپ بىر كېچىدىلا ھەممىنى نابۇت قىلاتتى. ئېتىزنى قاشالىغاندىن سىرت چېن شياڭما يەنە ساتمىدىن بىرنى قۇرۇپ ئاخشىمى كېلىپ يېتىشقا تەييارلىق قىلدى. تاغ يانباغرىدا بۇنداق كىچىك ساتمىدىن 10 نەچچىسى بار بولۇپ، مەخسۇس ياۋا توڭگۇزدىن مۇداپىئە كۆرۈش ئۈچۈن قۇرۇلغان ئىدى. چېن شياڭما  ۋاڭ زۇڭۋانىڭ قىر بېشىدا ساقلاپ تۇرغىنىنى كۆرۈپ ياخشى ئىش يوقلىقىنى پەملىدى-يۇ، لېكىن قاچالمايدىغىنىنى ھىس قىلىپ يۈزىنى قېلىن قىلىپ ئۇنىڭ قېشىغا كەلدى.
   - مۇدىر، خۇاخۇانى تۆلە،- دېدى ئۇ قىپ-قىزىرىپ كەتكەن كۆزلىرىنى چەكچەيتكەن ھالدا. چېن شياڭما بىرئاز ھاڭۋاققان ھالدا سورىدى:
   - گەپنى ئوچۇقراق قىل، ‹خۇاخۇا›غا نېمە بوپتۇ، يەنە ياۋا توڭگۇز ئارتىلىۋالدىمۇ؟
   ۋاڭ زۇڭۋانىڭ كۆزى تېخىمۇ قىزاردى:
-        بۇ قېتىم ئالدىنقى قېتىمقىدىنمۇ ئېغىر، ‹خۇاخۇا›ئۆلدى.
-        ئۆلدى!
-        ھەئە ئۆلدى، ‹خۇاخۇا›ئۆلدى،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - ئۆلسە مېنى ئىزدەپ نېمە قىلىسەن، نىمىگە مېنى تۆلەپ بەر دەيسەن؟- دېدى چېن شياڭما. ۋاڭ زۇڭۋا تۇساتتىن «ۋار» قىلىپ يىغلىۋەتتى:
   - ‹خۇاخۇا›ئۆلدى، ئۇنىڭغا سەن زىيانكەشلىك قىلدىڭ.
   - مەن زىيانكەشلىك قىلدىممۇ، قانداقسىگە مەن زىيانكەشلىك قىپتىمەن؟ ھەمىشە مۇشۇنداق پەلىپەتىش گەپ قىلىدىكەنسەن.
   - سەن ماڭا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بېرىشنى ئېيتقان ئىدىڭ، مەن ئۇنىڭغا يىگۈزسەم ئۇ ئۆلۈپ قالدى، ھۈ! ھۈ!...
   چېن شياڭما ئەندىكىپ كەتتى:
-        سەن راستىنلا چىشى چوشقىغا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بەردىڭ!
-مەن سېنىڭ دېگىنىڭ بويىچە ئۇنىڭغا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بەردىم، يەنە ئارقا تاغقا بېرىپ ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى تېرىپ كەلدىم. ئۇ يەپلا ئۆلۈپ قالدى،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   -مەن شۇنداقلا دەپ قويسام سەن راستىنلا باردىڭمۇ، ھەي سەن كالۋىرەكنى!- دېدى چېن شياڭما.
-كارىم يوق، سەن ماڭا ‹خۇاخۇا›نى تۆلەپ بېرىشىڭ كېرەك.
   - ماۋۇ نېمەمنى تۆلەپ بېرەي، چوشقا كاللا بىرنېمىكەنسەن، چوشقىغا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بەردىڭمۇ، مۇشۇنداق ئىشنىمۇ قىلغان بارمۇ!
   - بۇنى سەن دېمىگەنمىتىڭ؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا يىغلامسىرىغان ھالدا.
   - مەن سېنى ئۆل دېسەم سەن ئۆلەمسەن، ھەقىقەتەن بىر چوشقا كاللا نېمىكەنسەن!
    ئىككىيلەن قىردا ئولتۇرۇپ موخۇركا چېكىشتى. ئوت- چۆپلەردە شەبنەم كۆپ بولغاچقا چېن شياڭمانىڭ كىيىمى پۈتۈنلەي ھۆل بولۇپ كەتكەن ئىدى، ئازراق شامال چىقىۋېدى ئۇ بىرئاز توڭلىدى.
   - ئۆلگەن بولسا خوپ بوپتۇ، بىر قوتان ياۋا توڭگۇزنى كۈچۈكلەپ ئادەمگە زىيان سالىدىغان بالا-قازادىن ساقلاپتۇ.
   - خۇاخۇانى مىڭ كويدىن ئارتۇقراق پۇلغا سېتىۋالغان تۇرسام،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - ئۇنداقتا مېنى نەس بېسىپتۇ دەپلا بىلمەمسەن، مېنى ئىزدىمەي ياۋا توڭگۇزنى ئىزدە، ‹خۇاخۇا›غا ئارتىلغىنى شۇغۇ، نەدە مۇشۇنداق ئىش بار،- دېدى چېن شياڭما.
   ۋاڭ زۇڭۋانىڭ زۇۋانى تۇتۇلۇپ گېلىدىن خىرىلدىغان ئاۋاز چىقتى، خۇددى يەل تارتىش ماشىنىسىدەك.
   قۇياش بۇلۇت قاتلىمىدىن مىڭ تەستە ئۆمىلەپ چىقىپ ئەتراپتىكى بارچە مەۋجۇداتلارنى يورۇتتى. قۇياش نۇرى تۆكۈلگەن ياۋا توڭگۇز ئورمىنى تاغ ئېتىكىدە يېرىم ياتقان ھالدا گويا جەننەتكىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى. بۇنداق ياخشى جايدىن قانداقمۇ كۆچىمەن دەپلا كۆچۈپ كەتكىلى بولسۇن؟ چېن شياڭما قايتىپ كەلگەندىن كېيىن بازار باشلىقى دېگەن گەپلەرنى تېخى يۇرتداشلىرىغا ئېيتمىغان ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋاغا قاراپ تۇساتتىن دېدى:
   - ئۇنداقتا ساڭا باشقا بىر جاينى تېپىپ بېرەي، ئۇ يەردە ياۋا توڭگۇز يوق، تېخى تۈپ-تۈزلەڭ بىر يەر، ئۆينى ھۆكۈمەت سېلىپ بېرىدۇ، بارامسەن؟
   - نېمە؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   چېن شياڭما يەنە بىر قېتىم چۈشەندۈرىۋېدى، ۋاڭ زۇڭۋا بۇ قېتىم چۈشەندى.
   - سەن كۆچ دېسەڭ مەن كۆچمىسەمچۇ؟ «نامرات بولسىمۇ ئۆز ئۆيۈڭ خان ئوردىسىدىن ئېسىل»، مۇدىر، بۇ گەپنى قانداق ئويلاپ تاپتىڭ؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   چېن شياڭما ئۇنىڭغا بازار باشلىقى دېگەن گەپنى تەخمىنەن چۈشەندۈردى.
   - قارىغاندا راستلا كۆچۈرىدىغان ئوخشىمامدۇ، ئۆتكەندە مەن جيۇشەن، شىخې كەنتىدىكىلەرنىڭ مۇشۇنداق دەۋاتقانلىقىنى ئاڭلىغان ئىدىم، مەن تېخى بۇنى چاخچاق دەپ چۈشۈنۈپ يۈرۈپتىمەن، قارىغاندا راستلا كۆچۈرىدىكەندە!
   ئىككىيلەن سۆزلەشكەچ كەنت ئىچىگە كىردى، چېن داچىڭنىڭ ئۆيىنىڭ ئالدىغا كەلگەندە توك تورنىڭ تۈۋىدە بىر توشقاننىڭ ياتقىنىنى كۆردى، قارىماققا ئۇخلاپ قالغاندەك ياتاتتى. ۋاڭ زۇڭۋا پۇت- قوللىرىنى تەڭ ئىشلىتىپ، قىرغا يۈكۈنۈپ توشقاننى قوغلىماقچى بولدى. قولى توك تورغا تەگكىلى تاس قېلىۋېدى، چېن شياڭما تۇتىۋالدى. ۋاڭ زۇڭۋا قولى بىلەن ئۆت ئارىسىدىكى توشقاننى كۆرسەتتى.
-كۆردۈم،- دېدى چېن شياڭما،- توك سوقۇپ ئۆلگەندەك قىلىدۇ. ئۇ بىر قۇرۇق شاخنى قولىغا ئېلىپ توك تورغا يېنىك  تەگكۈزىۋېدى، شۇ ھامان ئوت ئۇچقۇنداپ قولىدىكى تاياقنى يىراققا ئېتىۋەتتى. چېن شياڭما سېزىمىنى يوقاتقان قولىنى ئۇۋىلىغىنىچە:
   - چېن داچىڭ دېگەن بۇ كىسپۇرۇچ كۈن يورۇپ كەتسىمۇ توكنى بېسىۋېتىشنى بىلمەمدىكىنە. كۈندۈزدە ئېتىزدا ئىشلەيمىز، بالىلار مەكتەپكە بارىدۇ، يەنە تېخى ئۆي ھايۋانلىرى يايلىغىلى چىقىدۇ، توك تورغا تېگىپ كەتسە جاننى ئالمامدۇ،- دېدى ئۇ. ھەمدە ئۇدۇل تەرەپتىن كېلىۋاتقان چى شىغا ئېيتتى:
   - ماڭ، تېز بېرىپ چېن داچىڭنى چاقىرىپ كەل، ئۇ چوشقا مېنى ئىزدىسۇن.
   بىر دەمدىن كېيىن چېن داچىڭ ھاسىراپ- ھۆمۈدىگىنىچە يېتىپ كېلىپ:
-        كەنت مۇدىرى، ئىزدىگەنمىتىڭ؟-دەپ سورىدى.
   - سولتەك كۈندۈزدىمۇ بۇ توك تورنى ئېتىۋېتىشنى بىلمىسەڭ ئادەم سوقىۋەتسە قانداق قىلىسەن!- دېدى چېن شياڭما.
   چېن داچىڭ پىشانىسىگە پاققىدە ئۇرۇپ:
  - تۆنۈگۈن ئاخشام قارت ئويناپ بەك كەچ ياتقاچقا ئەتىگەن ئويغىنالماپتىمەن، ھازىر بېرىپ ئۇنى ئېتىۋېتەي.
   - سولتەك، سەن بۇ توك تورنى تېز بېرىپ يىغىشتۇرىۋەت، بولمايدىكەن ئادەمنىڭ بېشىغا چىقىدۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   - يىغىشتۇرىۋەتسەم بۇ نەچچە مو يېرىمدىكى قوناقلىرىمنى ياۋا توڭگۇزلار چەيلىۋەتمەي قالارمۇ؟- دېدى چېن داچىڭ.
   - سەن ئاخشىمى ئېتىزغا بېرىپ قاراشنى بىلمەيسەن، كەنتتىكىلەرنىڭ ھەممىسىمۇ ئېتىزغا چىقىپ زىرائەتلىرىگە قارىمايدۇ ئەمەس، چېن داچىڭ كاللاڭنى سىلكىۋەت، ئاخشىمى قارت ئوينايسەن. قارت ئويناشنىلا بىلىسەن، قارت- قارت دەپ بىر كۈنى ئۆيۈڭدىنمۇ ئايرىلىسەنغۇ ئاخىر،- چېن شياڭما قول ئۇزىتىپ ئۇنى ئۇرماقچى بولىۋېدى، چېن داچىڭ قاچتى. قېچىپ كېتىۋېتىپ، دېدى:
   - قېرى، ماڭا بىر نەچچە تال مىلتىق بەر، تاغقا چىقىپ ياۋا توڭگۇز ئوۋلاپ يۇرتداشلار ئۈچۈن ئۇ زىيانداشلارنى يوقىتاي. ئاندىن قارت ئوينىماسلىققا ھۆددە قىلاي.
   ۋاڭ زۇڭۋانىڭ بېشىدىن بىر قەۋەت مۇزدەك تەر چىقتى.
   - ياخشى گەپ، ياخشى گەپ!- دېدى ئۇ.
   - جېنىڭنى قۇتۇلدۇردۇم، چىشى چوشقاڭنى ئەمدى تۆلىمەيمەن،- دېدى چېن شياڭما.
   ۋاڭ زۇڭۋا بىر دەم تۇرۇپ كېتىپ، دېدى:
   - مەن چوقۇم ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنى تۇتماي قويمايمەن، ‹خۇاخۇا›نىڭ قىساسىنى ئالىمەن.
4
   بۈگۈن چېنشياڭما ئېتىزىدا زىرائەتلىرىگە قاراۋېتىپ، ئارقا تەرىپىدىن پاڭ-پۇڭ قىلىپ چىققان ئاۋازنى ئاڭلىدى-دە، ئىنكاس قىلىپ بولغۇچە بىر قارا نەرسىنىڭ تۈرمەكلىنىپ، ئۆزىگە سۈركىشىپ دېگۈدەك چېپىپ ئۆتۈپ كەتكىنىنى ھىس قىلدى. ئۇ نەچچە سەنتۈرۈلۈپ قەددىنى رۇسلىغاندىن كېيىن 4 ئەتراپىغا قارىدى، ئەسلىدە بىر ياۋا توڭگۇز يېنىدىن ئۇچقاندەك قېچىپ ئالدىدىكى قويۇق چاتقاللىققا كىرىپ كېتىۋېتىپتۇ.بىراق ياۋا توڭگۇز ئۇنچە قاتتىق ئاۋازنى چىقىرالالمايتتى-يا، دەپ ئويلاپ تۇرىشىغا ئارقا تەرەپتىكى چاتقاللىقتىن ئىككى ئادەم چىقىپ كەلدى. ئۇلارنىڭ بىرسى قورال كۆتۈرىۋالغان بولۇپ قورالنىڭ ئاغزىنى بەتلىگىنىچە ئالاقزادە ھالدا يېتىپ كەلدى. چېن شياڭما بۇ ئىككىسىگە قاراپ كىيىنىشى ۋە گەپ تەلەپپۇزىدىن شەھەرلىك ئىكەنلىكىنى پەملىدى، لېكىن كۆزلىرىدىكى ئالاقزادىلىكتىن ئۇنچە سالاپەتلىك ئەمەسلىكى چېنىپ تۇراتتى. چېن شياڭما باشتىن- ئاخىر ئۆزىگە تەڭلەپ تۇرۇلغان مىلتىقنى ئۆستىگە كۆتۈرىۋېتىپ:
   - بۇرادەر، ئادەتتە مىلتىقنى بۇنداق تۇتمايمىز، مانا مۇنداق تۇتىمىز،- دېدى ۋە ئۆلچەملىك مىلتىق تۇتۇش قىياپىتىنى كۆرسەتتى. ئۇ كىشى چېن شياڭماغا قاراپ:
   - ئوۋ ئوۋلاشنى بىلىدىكەنسىز!- دېدى.
   - بوۋاممۇ بىلەتتى، داداممۇ بىلەتتى، مەنمۇ ئەلۋەتتە بىلىمەن؛ بىراق، ھۆكۈمەت ئاللىبۇرۇن ئوۋ ئوۋلاشنى چەكلىدى، ئوۋ مىلتىقىمنىمۇ يىغىۋالدى،- دېدى چېن شياڭما. گەپ بۇ يەرگە كەلگەندە ئۇ تۇساتتىن بىر مەسىلىنى ئويلىدى-دە، ئېيتتى:
   - سىلەر قايسى بۇلۇڭ- پۇچقاقتىن؟ بۇ يەرگە كېلىپ ئوۋ ئوۋلىشىڭلار قانۇنغا خىلاپ.
   - بىزنىڭ قورال ئىشلىتىش كېنىشكىمىز بار، ئوۋچىلىق رايونىدا ئوۋ ئوۋلىساق قانداقسىگە قانۇنغا خىلاپ بولىدىكەن؟- دېدى ئۇ ئادەم. چېن شياڭما ئوۋ مىلتىقىنى كۆتۈرۈپ ئىچى كۆيگەن ھالدا ئېيتتى:
   - بۇ ئوۋ مىلتىقى بولىدىكەن.
   - ئەلۋەتتە،- دېدى ئۇ ئادەم،- يولۋاس بېشى ماركىلىق، كۈچى زور، دەل تېگىدۇ، بىر پاي ئوق بىلەنلا بىر ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرگىلى بولىدۇ،- ئاندىن تۆت ئەتراپىغا قارىدى-دە، سورىدى،- ئۇ ياۋا توڭگۇزغا ئوق تەگكەندەك قىلغان، قېنى ئۇ؟
   چېن شياڭما تۇمشۇقى بىلەن ئالدى تەرەپنى كۆرسەتتى:
   - ئاللىبۇرۇن قاچتى، سىز توڭگۇز ئوۋلىمايۋېتىپسىز، مېنى ئېتىۋەتكىلى تاس قالدىڭىز، ئىنكاسىم تېز بولمىغان بولسا ياۋا توڭگۇز ئورنىدا ئۆلگەن بولاتتىم.
   - ئۇنداق بولمايتتى،- دېدى ئۇ ئادەم،- نۇرغۇن ئوق ئاتتۇق، تەگكۈزگىنىمىز شۇ بىرسى بولىشى مۈمكىن.
   - چېن شياڭما يەرگە ئېڭىشىپ، ياۋا توڭگۇز قالدۇرغان ئاياق ئىزلىرىغا قارىدى.
  - شۇنداقكەن، ئۇ ياۋا توڭگۇز يارىلىنىپتۇ، بىراق ئۇنى سىلەر يارىلاندۇرمىغان، كونا يارىسىكەن، ئاياق ئىزىغا قاراڭلار، بىر تەرىپى چوڭقۇر، يەنە بىر تەرىپى تېيىز، بىر پۇتى ئاقسايدىكەن، ئۇ يىراققا قاچالمايدۇ، چوقۇم ئالدى تەرىپىمىزدىكى ئورمانلىققا كىرىپ ياتتى.
   - ئۇستا ئوۋچىدەك قىلىسىز، ھەقىقەتەن سىز دېگەندەك ئۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ بىر پۇتى يارىلانغان ئىكەن، بىز يېرىم كۈن قوغلىدۇق، بولمىسا بىزنىڭمۇ ئۇنچىلىك بىڭسىمىز يوق ئىدى. سىز بىزنى ئالدى تەرەپكە باشلاپ بېرىڭ، مىلتىقنىمۇ سىز ئېلىڭ، ماھارىتىڭىزنى كۆرۈپ باقايلى،- دېدى ئۇ ئادەم.
   چېن شياڭما مىلتىقنى قولىغا ئېلىپ كۆزلىرى بىردىنلا پارقىراپ يۈز مۇسكۇللىرىمۇ بىراقلا تارتىشىپ كەتتى. بۇرۇنلا قول ئۈزگەن ئەشۇ تۇيغۇسى قايتىدىن ئويغانغان ئىدى.
   - ئۇنداقتا سىلەرنى باشلاپ باراي، بۇ كىسپۇرۇچلار نەچچە ۋاقىتتىن بۇيان بىزگە نۇرغۇن زىيان سالدى، مىلتىقنى يىغىۋېلىپ ئوۋلاشنى چەكلىمىگەن بولسا ئاللىقاچان ئۇلارنىڭ ئانا- مانىسىنى كۆزىگە كۆرسەتكەن بولاتتىم،- دېدى ئۇ.
   ئۈچەيلەن پاراڭلاشقاچ ئورمانلىققا كىردى، بۇ بىر پارچە قويۇق ياۋا ياڭاقزارلىق بولۇپ، يەر يۈزىنى تېكەن- چاتقال بىلەن بودۇشقاق يېپىپ تۇرغاچقا ئاياق قويماق بەكلا تەس، يوشۇرۇنۇشقا ئەپلىك جاي ئىدى. چېن شياڭما خۇددى سارغا ئوخشاش سەگەكلىشىپ، ئارقىسىدىكى ئىككىيلەنگە قول ئىشارىسى قىلىپ، ئۇلارنى تېنچلىنىشقا بۇيرىدى. ئۇ ئازراق ماڭغاندىن كېيىن، بۇرنىدا بىر نەچچىنى ھىدلاپ بىر قويۇق چاتقاللىقنىڭ ئالدىدا توختىدى-دە، مىلتىقنى ئۇ ئادەمگە بەردى ھەمدە تۇمشۇقى بىلەن قارشى تەرەپتىكى چاتقال ئارىسىنى كۆرسەتتى. ئۇ ئادەم مىلتىقنى قولىغا ئېلىپ يەنە ئىككىلىنىپ قالدى، چاتقاللىقنىڭ ئارىسىدىن شاپۇر-شۇپۇر قىلىپ ئۇ ياۋا توڭگۇز چىقتى-دە، تاغ ئۈستىگە قاراپ قاچتى. ياۋا توڭگۇزنىڭ بىر پۇتى دەرۋەقە ئاقساپ قالغان ئىدى.
   چېن شياڭما ئورنىدىن تۇرۇپ ئالقىنىدىكى توپىنى قاققاچ دېدى:
-        شۇنداق ياخشى پۇرسەتنى كەتكۈزىۋەتتىڭلار.
-        نىمىشقا ئۆزىڭىز ئاتمايسىز،- دېدى ئۇلارمۇ ئۆكۈنۈپ.
   - مەن ئاتسام بولمايدۇ، كەنتتىكىلەرگە ئوۋ ئوۋلاشقا رۇخسەت يوق، مەن كەنت مۇدىرى، ماڭا تېخىمۇ بولمايدۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   - ئەپسۇس، ئەپسۇس،- دېدى ئۇ ئادەم ئارقا-ئارقىدىن. ئاندىن چېن شياڭمادىن سورىدى،- سىز ئۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ چاتقاللىق ئىچىگە يوشۇرنىۋالغىنىنى قانداق بىلدىڭىز؟
   - مەنمۇ دەپ بېرەلمەيمەن، شۇنداق تۇيغۇدا بولدۇم،- دېدى چېن شياڭما.
   - بۇ گەپنى كۆپ ئاڭلىدىم، باشقا نۇرغۇن ئوۋچىلارمۇ مۇشۇنداق دەيدۇ،- دېدى ئۇ ئادەم.
   ئۇلار تاغدىن چۈشتى، تاغ يولىدا بىر دالا ماشىنىسى توختىتىغلىق بولۇپ ئىچىگە ئىككى ئورۇق ياۋا بۆجەننى سولاپ قويۇپتۇ. چېن شياڭما تۇساتتىن بىر مەسىلىنى ئېسىگە ئالدى.
-        سىلەر ئوغۇرلۇقچە ئوۋ ئوۋلىمايۋاتقانسىلەر؟
   - نەدە ئوغۇرلۇقچە ئوۋ ئوۋلاپتۇق، بايا سىزگە قورال ئىشلىتىش كېنىسكىسىنى كۆرسەتمىدۇقمۇ؟ بىز يوللۇق ئوۋ ئوۋلىدۇق، شۇغىنىسى ماھارىتىمىز ياخشى ئەمەس،- دېدى ماشىنىغا چىقىپ كېتىۋاتقان ئوتتۇرا ياشلىق ئادەم.
   - لېكىن، پۇشايمىنىمىز يوق،- دېدى ئۇنىڭ ھەمرايى،- ئەگەر ئۇ ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرەلىگەن بولساق، چوقۇم 3 مىڭ كوي چىقىرىش لازىم ئىدى.
   - شۇنداق، شۇنداق،- دېدى ئوتتۇرا ياشلىق ئادەم. بۇنى ئاڭلاپ چېن شياڭمانىڭ بېشىغا بىر قاپاق سوغۇق سۇ قۇيۇلغاندەك ئەندىكىپ كەتتى ھەمدە يالغان گەپ ئاڭلىغاندەك تۇيۇلۇپ كەتتى.
   - نېمە 3 مىڭ كوي، سىلەر بىر ياۋا توڭگۇز ئۆلتۈرسەڭلار بىز سىلەرگە 3 مىڭ كوي بېرەمدۇق، بىزدە نەدە ئۇنچىلىك كۆپ پۇل باركەن، بىر مو يەرنىڭ قونىقىمۇ ئاران 2 تەڭگىگە يارايدۇ!- دېدى ئۇ. ئاندىن ئويلىنىۋېلىپ يەنە دېدى،- ياۋا توڭگۇزلار ئادەمگە زىيان سالىدۇ، سىلەرنىڭ ئۇنى ئوۋلىغىنىڭلار بىزگە زىيانداش يوقىتىپ بەرگىنىڭلار. بىراق ئۇنداق كۆپ پۇل ئالساڭلار بولمايدۇ-دە، ئۇنىڭ ئۈستىگە سىلەرنى بىز تەكلىپ قىلىپ ئېپكەلمىدۇق.
   چېن شياڭمانىڭ بۇ گەپلىرىدىن ئۇ ئىككىسى گاڭگىراپلا قالدى، چېن شياڭما يەنە بىر نەچچە ئېغىز كاسىلدىغاندىن كېيىن ئىككىيلەن ئاندىن ئۇنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى چۈشۈنۈپ، ئاغزىنى تۇتقىنىچە كۈلۈشۈپ كەتتى.
   - سىلەرگە پۇل دېمەيمىز، بەلكى پۇلنى بىز سىلەرگە بېرىمىز،- دېدى ئۇلار. چېن شياڭما خۇددى خاتا ئاڭلاپ قالغاندەك ئۇ ئىككىسىنىڭ گېپىگە ئىشەنمىدى. ئوتتۇرا ياشلىق ئادەم دېدى:
   - بۇ راست، ئوۋ ئوۋلاش مەيدانلىرىنىڭ ھەممىسىدە مۇشۇنداق قائىدە بار، ياۋا توڭگۇز ئۆلتۈرسەك ئۇنى سىلەرگە قايتۇرىمىز، لېكىن ئۇنىڭ ئورنىغا پۇل بېرىمىز. بۈگۈن ياۋا توڭگۇز ئاتالماي پەقەت ئىككى ياۋا توشقاننى تۇتتۇق، بۇ ئىككى ياۋا توشقانغىمۇ نەچچە يۈز كوي تۆلەيمىز.
   - بۇ ئوۋ ئوۋلاش رايونىما؟- دېدى چېن شياڭما.
   - ئۇ ئادەم چېن شياڭمانىڭ چۈشەنمەي جېدەللىشىۋاتقىىنى كۆرۈپ، ماشىنىغا چىقتى.
   - كېلەر ھەپتە يەنە كېلىمىز، شۇ چاغدا سىزنى ئىزدەيلى، بىزگە ياۋا توڭگۇز ئېتىشىپ بېرىڭ،- دېدى ئۇ بېشىنى بۇراپ قاراپ.
   - سىز تېخى بۇ يەرنىڭ ئوۋ ئوۋلاش مەيدانى ئىكەنلىكىگە جاۋاپ بەرمىدىڭىز،- دېدى چېن شياڭما.
   - قايتىپ بېرىپ بازار باشلىقىڭىزدىن سورىسىڭىز بىلىسىز،- دېدى ئۇ ئادەم ھەمدە سۆزى ئاياقلاشماي تۇرۇپلا ماشىنىسىنى گۈررىدە قوزغاپ بىر دەمدىلا كۆزدىن غايىپ بولدى.
   چېن شياڭما گاڭگىرىغىنىچە ئارقىسىغا بۇرۇلۇپ ماڭدى، بۇ نەچچە كۈندىن بۇيان ئىشنىڭ ئارقا- ئارقىدىن ئۇلىشىپ كۆپ چىقىۋاتقىنىنى، ھەم چۈشۈنۈكسىز ئىكەنلىكىنى ھىس قىلدى. بازار باشلىقىنى ئىزدەپ بېرىپ ياۋا توڭگۇزنىڭ گېپىنى دەي دېسە، بازار باشلىقى ئەكسىچە ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدىكى پۈتۈن ئائىلىلەرنى كۆچۈرۈشنىڭ گېپىنى قىلىۋاتقان. تېخى باياتىنقى ئادەم قانداقتۇ ئوۋ ئوۋلاش رايونىنىڭ گېپىنى قىلىۋاتىدۇ، ئوۋ ئوۋلاش رايونى دېگەن قانداق نەرسە، نىمىشقا خەق ياۋا توڭگۇز ئېتىپ ئامما ئۈچۈن زىيانداشلارنى يوقاتسا يەنە پۇل تۆلەيدۇ، خەق بىر مۇنچە ھەرەج تارتىپ يەنە پۇل تۆلىسە بۇ «سەت خوتۇننى ئۈستەك بېرىپ تالالىق قىپتۇ» دېگەندەك ئىشمۇ قانداق؟ بۇنداقكەن، كەنتتىكىلەرمۇ ئاتسۇن، لېكىن، نىمىشقا كەنتتىكىلەرنى ئاتقىلى قويمايدۇ؟ بۇ بەك مۇرەككەپ ئىشكەن.
   چېن شياڭمانىڭ ئويلىغانسېرى بېشى ئاغرىپ كەتتى، ھەم ئىشنىڭ سەۋەپ- نەتىجىسىگە كاللىسى يەتمىدى.
   كەنت تۈۋىگە كەلگەندە كەنت بوغالتىرى فۇ چيەننىڭ پۇتى كۆيگەن توخۇدەك ئۇياقتىن- بۇياققا مېڭىپ يۈرگىنىنى كۆردى. فۇ چيەن ئۇنى كۆرۈپلا ھاپىلا- شاپىلا ئۇنىڭ قېشىغا كەلدى-دە، دېدى:
-        مۇدىر، نەگە كەتكەنتىڭىز، بەك ئىزدىدىم.

-        نېمە ئىشتى؟
   - دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى كەلدى، ئۆيىڭىزدە ساقلاۋاتقىلى بىر سائەت بولدى.
   - ئۇنىڭغا پىشۇرۇپ قويۇپتۇقمۇ، ياۋا توڭگۇز گۆشى يىگىلى كەلگەندۇ ھەقىچان، سەن ئورۇنلاشتۇردىمىڭمۇ؟- دېدى چېن شياڭما.
   - ياۋا توڭگۇزنى ئاتقىلى قويمىسا نەدە يېڭى گۆش باركەن، ئازراق سۈر گۆش قاپتىكەن، ياڭ موماي بېرىشكە قىيمىدى. بىراق، قارىغاندا بۇ قېتىم راستىنلا بىر ئىش باردەك قىلىدۇ، بولمىسا ئۇلار ساقلىمايلا كېتىپ قالغان بولاتتى،- دېدى فۇ چيەن.
   - ئۇلار نېمە دەيدۇ؟
   - ئۇلار ماڭا گەپ قىلمىدى، سىزنى تېزراق تېپىپ كېلىشكە سۈيلىدى، مۇھىم ئىش بار دېگەندىن باشقا گەپ قىلمىدى.
   چېن شياڭما ئۆيىگە كىرىپ دو قورساق بىلەن ناھىيەلىك ئورمانچىلىق ئىدارىسى تەشۋىقات بۆلۈمچىسىدىكى مانىڭ مېھمانخانا ئۆيدە ساقلاپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆردى، يەنە ئۇ تونىمايدىغان ئىككى ئادەممۇ بار ئىدى. چېن شياڭما ھۆرمەت تاماكىسى سۇنۇپ:
-        ھەرقايسى رەھبەرلەرنى ساقلىتىپ سەت ئىش قىلدىم،-دېدى.
   - نەدە يۈردىڭىز، بىزنى قارشى ئالمايدىغان ئوخشىمامسىلەر؟ بىر مۇنچە ساقلىدۇق بۇ يەردە- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى.
   - ھەددىم ئەمەس، ھەددىم ئەمەس،- دېدى چېن شياڭما ھەمدە باياتىن يولۇقتۇرغان ئىشىنى بىر قۇر چۈشەندۈردى.
   - شۇلارنىمۇ ئوۋچى دېگىلى بولامدۇ، ئەشۇ ھالىغا ياۋا توخۇنىمۇ تۇتالمايدىكەن، تېخى ئۇلار مېنى ياردەمگە چاقىرىۋاتىدۇ،- دېدى ئۇ.
   - ئۇلارغا ياردەملىشىپ ياۋا توڭگۇز ئېتىشىپ بەردىڭىز؟!- سورىدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى.
   - باشتا شۇنداق ئويلىغان، بۇ ياۋا توڭگۇزلارغا بەك ئۆچ بولۇپ كەتتۇق، لېكىن مىلتىقنى قارىلاپ بولۇپ ئىككىلىنىپ قېلىپ ياۋا توڭگۇزنى قاچۇرىۋەتتىم،- دېدى چېن شياڭما. دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى ئۇنىڭ دولىسىغا ئۇرۇپ:
   - بۇ توغرا بوپتۇ، بۇ قېتىم كېلىشتىكى مەقسىدىمىزمۇ مەخسۇس مۇشۇ ئىشنى دېيىش. ياۋا توڭگۇزنى ئاتساق بولمايدۇ، دۆلەتنىڭ قانۇنى بار، «ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش قانۇنى»نىمۇ ئاۋۇ يەرگە قويۇپ قويدۇم. بىر نەچچە كۈن بۇرۇن ناھىيە مەخسۇس مۇشۇ ئىش توغرىلىق يىغىن ئېچىپ، ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدا تەبىئىلىكنى قوغداش رايونى قۇرۇپ چىقىشنى مۇزاكىرەلەشتى، تەبىئىلىكنى قوغداش رايونىدا كىمنى قوغدايدۇ؟ ئەلۋەتتە ياۋا توڭگۇزنى. ئىككىنچىدىن، تەشۋىقاتنى كۈچەيتىپ، كەنت ئەزالىرىنىڭ ياۋا توڭگۇزلارنى قوغداش ئېڭىنى ئاشۇرۇشىمىز لازىم. ئۈچىنچىدىنچۇ، - بىردەم تۇرۇۋېلىپ سۆزىنى داۋاملاشتۇردى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى،- ناھىيە بىلەن بازارلىق ھۆكۈمەت تەۋەلىكىمىزدە قاتنىشى توسۇلۇپ قالغان كەنتلەرنى كوللېكتىپ كۆچۈرۈشكە تەييارلىق قىلىۋاتىدۇ، بازار باشلىقى سىزگە ئېيتقانغۇ، نېمە دەيتتى، ھە، ئادەملەر ياۋا توڭگۇزلارغا ھاياتلىق بوشلۇقى قالدۇرۇشى لازىم.
- كۆچىمىز، راستلا كۆچەمدۇق؟- سورىدى چېن شياڭما.
   -ئەلۋەتتە،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى،- مۇشۇنداق چوڭ ئىشتا كىم سىزگە چاخچاق قىلىدۇ!
   -ئادەملەر ياۋا توڭگۇزلارغا ھاياتلىق بوشلۇقى قالدۇرۇش دېگەن نېمە گەپ ئۆزى؟- سورىدى چېن شياڭما.
   - ئادەملەر كۆچۈپ، ياۋا توڭگۇزلار قالىدۇ دېگەن گەپ،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى.
   - ياۋا توڭگۇزلار خوجايىنغا ئايلىنىپتۇ، بۇ ياۋا توڭگۇزلار ئادەمدىن ئەتىۋاركەن، ئادەملەر ياۋا توڭگۇزغا ئورۇن بوشۇتۇش دېگىنى ئاناڭنى قالتىس ئويكەن بۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى تۇرۇپلا قېلىپ  چېن شياڭمانىڭ ئۆزىنى ياكى ياۋا توڭگۇزنى تىللىغىنىنى بىلەلمەي تاتىرىپ كەتتى.
   - مەن بۇ گەپنى ياۋا توڭگۇزغا قارىتىپ دېدىم،- دېدى چېن شياڭما ھاپىلا- شاپىلا گېپىگە تۈزىتىش كىرگۈزۈپ. دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى ئاغزىنى سەت كالچايتقىنىچە دېدى:
   - لاۋچېن، بۇنداق دېسىڭىز بولمايدۇ جۇمۇ، نېمىلا بولمىسۇن سىزمۇ بىر ئاساسىي قاتلام كادىرى، كومپارتىيە ئەزاسى، تونۇشتا ئادەتتىكى كەنت ئەزالىرىدىن ئۈستىن تۇرمىسىڭىز بولمايدۇ، لېكىن سىز بۇنداق دېگىلى تۇرسىڭىز كېيىن بىز خىزمەتنى قانداق ئىشلەيمىز؟
   - سىز مېنى يەنە نېمە دىسۇن دەيسىز، ياۋا توڭگۇزلار ئادەم يېمەكچى بولىۋاتسا، بىزنى قوغلاپ سەرسان قىلىۋاتسا،- دېدى چېن شياڭما.
   - ھازىر ھەممىمىز ئىناقلىقنى تەكىتلەۋاتمامدۇق، ئادەم بىلەن ياۋا توڭگۇز ئوتتۇرىسىدىمۇ ئىناقلىقنى تەكىتلىشىمىز كېرەك. مۇنداقچە ئېيتسام تەبىئىلىكنى قوغداش رايونى قۇرۇپ سىلەرنى كۆچۈرۈش شەھەر بىلەن ناھىيەنىڭ قارارى،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى. چېن شياڭما ئاغزىنى پۈرۈشتۈرگىنىچە ئېيتتى:
   - باشتا يېڭى يېزا-كەنت قۇرۇپ ئاندىن كۆچۈرىمىز دېگەندەك قىلىۋاتمامتىڭلار، ئەمدى قانداقسىگە تەبىئىلىكنى قوغداش رايونى بولۇپ قالدى؟
   - بەرىبىر ئوخشاش، بۇنى بىر چالمىدا ئىككى پاختەك سوقۇش دەيمىز، رەھبەرلەر ئىشنى ئەتراپلىق ئويلايدۇ، بەزىلىرىنى تېخى مۇتەخەسىسلەرنىڭ دەلىللىشىدىن ئۆتكۈزىدۇ. سىلەر تۇرىۋاتقان بۇ جاينى مۇتەخەسىسلەر ئولتۇراقلىشىشقا ماس كەلمەيدۇ دېگەچكە ئاندىن سىلەرنى كۆچۈرۈشنى قارار قىلدى، بۇ دەل يېڭى يېزا قۇرۇلۇشى ئەمەسمۇ، يەنە دەل شەھەر بىلەن ناھىيەنىڭ ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدا تەبىئىلىكنى قوغداش رايونى قۇرماقچى بولغىنى ئەمەسمۇ؟- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى.
   - نېمە تەبىئىيلىكنى قوغداش رايونى، ئوۋ ئوۋلاش مەيدانى دېمەكچىمۇ؟- سورىدى چېن شياڭما. دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى تۇرۇپ قېلىپ:
   - ئوۋ ئوۋلاش رايونى، نېمە ئۇ ئوۋ ئوۋلاش مەيدانى دېگەن گەپ، سىزگە كىم شۇنداق دەيدۇ؟-دېدى.
   -باياتىنقى ھېلىقى ئىككى ئادەم شۇنداق دەيدۇ، ئۇلارنىڭ دېيىشىچە بىزنىڭ بۇ يەردە ئوۋ ئوۋلاش رايونى قۇرۇلىدىكەن،- ئاندىن ئۇ تەئەججۈپ بىلەن ئېيتتى،- بۇنىڭ بىرسى قوغداش، يەنە بىرسى ئوۋلاش تۇرسا ئىككىسى ئوخشاش گەپ ئەمەسقۇ دەيمەن؟
   دو مۇئاۋىن باشلىقى جىددىلىشىپ كەتتى:
   - باشقىلارنىڭ گېپىگە قۇلاق سالماڭ،- ئارقىدىن ئۇ يېنىدا ئولتۇرغان ما بۆلۈمچە باشلىقىنى كۆرسىتىپ،- ما بۆلۈمچە باشلىقى بۈگۈن بىر قىسىم ئىكولوگىيەنى قوغداش رايونى قۇرۇش ۋە ياۋا توڭگۇزلارنى قوغداش توغرىسىدىكى تەشۋىقات ماتىرىياللىرىنى ئېلىپ كەلدى، سىز ھازىر ئادەم تېپىپ كېلىپ بۇلارنى تام-تاملارغا چاپلىتىۋېتىڭ، يەنە لوزۇنكىمۇ بار، بىر ئائىلىمۇ كەم قالمىسۇن، كىمگە ئورۇنلاشتۇرىسىز؟
  - تاماقنى يەپ بولغاندىن كېيىن فۇ چيەن بارسۇن،- دېدى چېن شياڭما.
  - ئىش تۈگىگەندىن كېيىن قايتىمىز، بۇ يەردە تاماق يىمەيمىز،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى. چېن شياڭما ئاغزىنى دومسايتىپ:
   - نېمە گەپ بۇ، ھازىر دەل چۈش بولدى، سىلەرنى ئاچ قورساق يولغا سېلىۋەتسەم خەق مېنىڭ ئومۇرتقامنى نوقىۋېتىدۇ. بىراق، بىزنىڭ بۇ چەت، نامرات يېرىمىزدە يىگۈدەك نېمىمىزنىڭ تايىنى يوق، ئوپچىۋاي بىر نېمە قىلالايمىز.
   - ئوپچىۋاي بولسۇن،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى. چېن شياڭما ئارقىسىغا بۇرۇلۇپ فۇ چيەنگە تاپىلىدى:
   ـ زۇڭۋا ئەتىگەن بىر ياۋا توشقاننى ئوۋلىغاندەك قىلغان، جۈرە سەن بېرىپ سوراپ كەل، يەنە ياۋا توڭگۇز گۆشى بارمىكىن قاراپ باق، ئۆيۈمدە بىر تاغ توخۇسى بار،- ئاندىن دو مۇئاۋىن بازار باشلىقىنىڭ قېشىغا قايتىپ كېلىپ دېدى،- چۈشتە ياۋا توشقان قورۇمىسى، تاغ توخۇسى دۈملىمىسى، موگو بىلەن قورۇلغان ياۋا توڭگۇز گۆشى قىلىدىغان بولدۇق، بوپتىمۇ؟
   - بوپتۇ،- دېدى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى،- ھەممىسى ياۋا تەملىككەن.
   - شۇغىنىسى ياۋا توڭگۇز گۆشى يېڭى ئەمەس-تە، ئەگەر ئوۋ ئوۋلىغىلى بولسا ھازىرلا بېرىپ يېڭىسىنى تەييار قىلاتتىم، يېڭى گۆش بەك تاتلىق جۇمۇ!
5
   چېن شياڭما بازاردىن قايتىپ كېلىپ كەمپىرىنىڭ ئۆز ئېتىزلىقىدا ھاڭۋېقىپ تۇرغىنىنى كۆردى. يەردىكى پىشاي دەپ قالغان كۆممىقوناقلارنىڭ ھەممىسى يەرگە ياتقۇزۇۋېتىلگەن ئىدى، سۇندۇرۇلغان، يەرگە پاتۇرۇۋېتىلگەن يېرىم پىشقان قوناقلارنىڭ شاخلىرى ھەممە يەرنى بىر ئالغان، قوناق شېخىدا ساڭگىلاپ قالغان ئازغىنە قوناق چۈرۈچلىرىنىمۇ ياۋا توڭگۇزلار غاجىلاپ كۆپ- كۆك سويپىقىنى سويىۋەتكەن بولۇپ، ساڭگىلىغان بېشى بەئەينى باسقۇنچىلىققا ئۇچرىغان ئايالنىڭ تۇرقىغا ئوخشاپ قالغان ئىدى. چېن شياڭمانىڭ بېشىدىن تۈتۈن چىقتى، ياۋا توڭگۇزلار ھەقىقەتەن قۇۋ كەلگەن ئىدى، ئۇنىڭ بازارغا ئىش بېجىرگىلى بېرىپ بىر ئاخشام كەلمەيدىغىنىنى بىلىپ جىندەك بۇ يەرگە ئۈنۈپ بولغان ئىدى.
   چېن شياڭما ئېتىزلىقنىڭ ئىچىگە كىرىپ، جەڭ مەيدانىغا بىر قۇر كۆز تاشلاپ بولغاندىن كېيىن ياۋا توڭگۇزلار دەسسىۋەتكەن قوناقلارنى يۆلەپ، دەسسەپ سۇندۇرۇلغان شاخلارنى تازىلاپ چىقاردى. مۆلچەرلىۋېدى، چەيلىۋېتىلگېنى يېرىمىدىن كۆپ ئىدى. چېن شياڭما سۇندۇرۇلغان بىر تال قوناق شېخىنى كۆزىنىڭ ئۇدۇلىغا ئەكىلىپ يىراققا قاراپ بەتلىدى-دە، ئاغزىدىن مىلتىق ئاتقاندەك ئاۋاز چىقاردى، مىلتىق ئېتىلدى، بىر ياۋا توڭگۇز بىر چىرقىراپلا يەرگە يىقىلدى.
  يېرىدە ئىش قىلىۋاتقان بىر نەچچە كەنت ئەزاسى بۇ يەرگە ئولاشتى.
   - مۇدىر، توك تور ئورنات دېسەم ئورناتمىدىڭ، بولماپتۇ بۇ، ياۋا توڭگۇزنىڭ گۇمپىسىغا چۈشۈپسەن. مەن توك تور ئورناتقاچقا ھېچنېمىدىن غەم قىلمىدىم، ئۇلار قورقۇپ كېلەلمەيدۇ. راستىنى دېسەم بىر نەچچە كۈن ياۋا توڭگۇز گۆشى يىيەلمەي ئاغزىمدىن شۆلگەي ئاقىدىغان بولۇپ قالدى،- دېدى چېن داچىڭ. چېن شياڭما «مىلتىق»ىنى قويۇپ، بىر چېچىلىپ ياتقان زىرائەتلىرى، بىر چېن داچىڭغا قاراپ يەنىلا تەن بەرگۈسى كەلمىدى-دە، دېدى:
   - ئاناڭنى مېنى بوش مەسخىرە قىل، ئاۋۇ توك تورنى بالدۇرراق يىغىشتۇرىۋال ، ئۆتكەندە ناھىيە بىلەن بازاردىن ئادەم كېلىپ تەشۋىق قىلدى، ياۋا توڭگۇز ئېتىشقا بولمايدۇ، ئۆز ئالدىغا توك تور ئورنىتىشقا بولمايدۇ، بۇنى بىلىپ تۇرۇپ  خىلاپلىق قىلساڭ جېرىمانە تۆلەيسەن، تۈرمىگە كىرىسەن.
   - ماۋۇ نېمەمگە ھېساپ، ئۆلتۈرگىلى قويمىسا ئۇلارنى باقىمىزمۇ! زىرائەتلىرىمىزنى چەيلىۋەتسە بۇ نەنىڭ قائىدىسىكەن؟ ماۋۇ نېمەمنى باشقۇرسۇن!- دېدى چېن داچىڭ.
   - ئۇنداق دېسەڭ بولمايدۇ،- دېدى چېن شياڭما،- بۈگۈنكى يىغىندا رەھبەرلەر مەخسۇس مۇشۇ ئىش توغرىلىق توختالدى، يەنى ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرۈشكە بولمايدۇ، قوغداش رايونى قۇرۇپ بۇ ياۋا توڭگۇزلارنى بېقىپ سەمرىتىپ كىشىلەرگە كۆرسۈتىشىمىز كېرەك، شەھەردىكى رەھبەرلەرنىڭ ھەممىسى كەلدى، بەك كەسكىن گەپلەرنى قىلدى. كەچتە مەنمۇ ئاممىغا يىغىن ئېچىپ كۆپچىلىككە يۇقۇرىنىڭ ياۋا توڭگۇزلارنى قوغداش ئىشىنى يەنە بىر قېتىم يەتكۈزىمەن.
   كەچتە ئەر ئەمگەك كۈچلىرى ئېتىزلىرىغا چىقىپ زىرائەتلەرگە قارايدىغان بولغاچقا چېن شياڭما يىغىننى مۇددەتتىن بۇرۇن ئاچماقچى بولۇپ، چۈشلۈك تامىقىنى يەپ بولۇپلا كاناي ئارقىلىق ئۇقتۇردى. لېكىن سائەت 3 كىچە ساقلىسىمۇ ھېچكىم يىغىلمىدى. شۇنىڭ بىلەن ئۇ فۇ چيەنگە ھەممە ئائىلىگە بىرمۇ-بىر ئۇقتۇرۇشنى بۇيرىدى. سائەت تۆتتە ئەزالار يامان ئەمەس يىغىلدى. چېن شياڭما گېلىنى قىرىپ، بازارلىق ھۆكۈمەتتە ئېچىلغان يىغىننىڭ روھىنى كۆپچىلىككە يەتكۈزدى، ئەڭ ئاخىرىدا ئۇ خۇلاسە قىلىپ شۇنداق دېدى:
   - ئىككى ئىش بار، بىرىنچىسى، ياۋا توڭگۇزلارنى قوغدايمىز، ناھىيىدىن چوڭ باشلىق كېلىپ بەكمۇ جىددى سۆزلىدى، جىددىلىكى قانچىلىك،- ئۇ تامدىكى كۈلرەڭ يېزىلغان «ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرسەڭ قانغا قان تۆلەيسەن»، «بىر ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرسەڭ 3 مىڭ كوي جەرىمانە تۆلەيسەن»، «شەخسىي مىلتىق ياسىغانلار 1 يىل قامىلىدۇ» دېگەن شۇئارلارنى كۆرسەتتى،- بۇ يەنە شەخسىي توك تور ئورنىتىش، قاپقان قۇرۇشنى مەنئىي قىلىشنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بەرىبىر ياۋا توڭگۇز دېگەن ئۇ نېمىنى ئۆلتۈرۈش قانۇنغا خىلاپ. ئىككىنچىسى، بۇ يېرىمىزدە تەبىئىيلىكنى قوغداش رايونى قۇرۇلىدۇ، رايون ئىچىدىكى ئادەملەر كۆچۈرىلىدۇ. بىزنىڭ كەنتتىكىلەرمۇ كۆچۈرىلىدۇ، بىزگە كۆچىدىغان يەرنى تېپىپ بولدى، ئۇ يەر ياخشى، تۈپ-تۈزلەڭ بىر جاي، بىر تال تاشمۇ يوق، بويۇنتاۋلىق قىلساق بولمايدۇ، ئۇ يەرگە كۆچۈپ بارساق كۈن بويى تاغقا ئۆمىلەپ چىقىشىمىزنىڭ ھاجىتى يوق، يەنە تېخى ئۆينىمۇ ھۆكۈمەت سېلىپ بېرىدۇ، ماشىنىنىمۇ ئۆينىڭ ئىچىگىچە ئەكىرىپ كۆچۈشۈپ بېرىدۇ. كۆپچىلىك قايتىپ ئوبدان تەييارلىق قىلىڭلار، ناھىيىنىڭ ئېيتىشىچە، يىل ئۆرۈلسىلا كۆچىدىكەنمىز.
   گەپ تېخى تۈگىمەي تۇرۇپلا كەنت ئەزالىرى غۇلغۇلا قىلىشقا باشلىدى.
   - نېمە قوغداش رايونى قۇرىدىكەن، بۇ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئادەمنى قوغلاپ چىقىرىشى، ئاناڭنى، بۇ ياۋا توڭگۇزلار ئادەمنى ئەجەپ ئانىي تاپتى، زىرائەتلىرىمىزنى نابۇت قىلغىنىنى دېمەيلا تۇرايلى، ھازىر يەنە بىزنى ھەيدەپ چىقارماقچى بولىۋاتىدۇ، بۇ قانداق ئىش، مۇدىر، جاۋاپ بەر،- دېدى جاڭ شۇچېن.
   - مېنىڭ دېگىنىم ماۋۇنىڭغا ھېساپ، يۇقۇرى مۇشۇنداق دېدى، سەن بېرىپ يۇقۇرىدىن سورا،- دېدى چېن شياڭما.
   - مەن بېرىپ سورايمەن،- دېدى چى شى، بۇ يېرىمىز قانداقكەن، ناچا يەر دەپ كىم دەيدۇ، بۇنداق مەنزىرىسى گۈزەل جاينى نەدىن تاپىمىز. بىز بۇ يەردە ياشاپ كۆنگەن، مەن كۆچۈشنى خالىمايمەن.
   - ئادەم كۆچسە روناق تاپىدۇ، دەرەخ كۆچسە ئۆلىدۇ، بەلكى بۇمۇ بىر ياخشى ئىشتۇ، بۇ يەردە ياۋا توڭگۇزلار كۈنبويى قۇتراپ ئارامچىلىق بەرمەيۋاتىدۇ، ئۇ يەرگە كۆچسەك بۇ ھايۋانلارنىڭ ئاۋارىچىلىقىدىن قۇتۇلىمىز، يەنە ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئۆيىمىزدىكى چىشى چوشقىلارغا ئارتىۋېلىشىدىنمۇ قورقمايمىز،- دېدى چېن شياڭما ھەمدە بىر ياندا ئۆرە تۇرغان ۋاڭ زۇڭۋاغا كۆزىنىڭ قۇيرۇقىدا قاراپ قويدى، ۋاڭ زۇڭۋا دېمىقىدا «خېڭ» دەپ قويۇپ، كالپۇكىنى قېرى ھاڭگا ئېشەكتەك دومسايتتى.
   كەچتە چېن شياڭما ئېتىزلىقىغا بېرىپ زىرائەتلىرىگە قاراش- قارىماسلىقتا ئىككىلىنىپ قالدى. ئۇنىڭچە بولسا كۆممىقوناقلىرىنى ياۋا توڭگۇزلار نابۇت قىلىپ ھېچنېمىسىنى قويمىغاچقا كارىنى قىلسىلا بولاتتى. لېكىن كەمپىرى قوشۇلماي:
-بارماي ئېشىپ قالغان ئازغىنە قوناقنىمۇ ياۋا توڭگۇزلار يىگۈزىۋېتەرسىز، ۋاختى كەلگەندە شامال يەپ بوران كېكىرەرسىز،- دېدى. چېن شياڭما ئويلانسىمۇ شۇ، شۇنىڭ بىلەن كۈدە- كۆرپىلىرىنى ئېلىپ ئېتىزلىقىغا ماڭدى.
   ئۆكتەبىرنىڭ ھاۋاسى ئىسسىقمۇ ئەمەس، سوغۇقمۇ ئەمەس، ئاسماندىكى كۈمۈش تاۋاقتەك ئاي يەر يۈزىگە كۈمۈش نۇرلىرىنى تولۇق سەپكەن ئىدى. شەبنەم كۆپ بولغاچقا چۆپلۈكتىكى قۇرۇت-قوڭغۇزلارمۇ ھۆل بولۇپ كەتكەن ئىدى. شامال چىقتى، سالقىن ۋە نەمخۇش ھاۋا يېشىل ئوت- چۆپ ۋە زىرائەتلەرنىڭ پىشقان ھىدىنى ئېلىپ كەلدى. چېن شياڭما ئېتىز بېشىدا ئۆرە تۇرۇپ گاھ ئاسمانغا، گاھ يەرگە، گاھ كۆز ئالدىدىكى زىرائەتلەرگە قارايتتى. مۇشۇنداق ياخشى يەرنى قانداقمۇ ياۋا توڭگۇزلارغا بېرىۋەتكىلى بولسۇن؟ ئۇ ئۇزۇن ئويلانمايلا بۇ يەردىن ئايرىلماقچى بولدى، ئۆرتىلىپ ئاھ ئۇرۇشقا تاقەت قىلالمىغان ئىدى ئۇ.
   ئاخشىمى زىرائەتلىرىگە قاراشقا چىقىدىغان كەنت ئەزالىرى نۇرغۇن ئىدى، ۋاقىت تېخى بالدۇر بولغاچقا بىردەم ئۆتكەندىن كېيىن ۋاڭ زۇڭۋا، جاڭ شۇچېن، چى شى، ياڭ لەنيىڭ قاتارلىقلار يىغىلدى. ياڭ لەنيىڭنىڭ ئېرى سىرتقا ئىشلىگىلى چىقىپ كەتكەچكە زىرائىتىگە قارايدىغان باشقا ئادەم يوق ئىدى، زىرائەتلىرىنىڭ ياۋا توڭگۇزلار تەرىپىدىن نابۇت بولۇپ كېتىشىگە قاراپ تۇرالماي ئۇ ئۆزى كۈدە- كۆرپىلىرىنى كۆتۈرۈپ چىققان ئىدى. ياۋا توڭگۇز بىلەن ئەر كىشىلەردىن مۇداپىئە كۆرۈش ئۈچۈن ياڭ لەنيىڭ قولىغا قىڭراق ئېلىۋالغان ئىدى. بىلەپ پارقىرىتىلغان بۇ قىڭراققا قارىغان ئادەمنىڭ يۈرىكىگە تىترەك ئولىشاتتى.
   - ئۆيۈڭدىكى‹خۇاخۇا›راستىنلا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى يەپ ئۆلدىمۇ؟- دەپ سورىدى جاڭ شۇچېن ۋاڭ زۇڭۋانى كۆرۈپ. ۋاڭ زۇڭۋا تاماكىسىنى چېكىپ باشقا گەپ قىلمىدى.
   - ھەقىقەتەن دۆت نېمىكەنسەن، چوشقىغا ھامىلە چۈشۈرۈش دورىسى بېرىشنى قانداق ئويلاپ تاپتىڭ، يە ئۇ خوتىنىڭ بولمىسا،- دېدى جاڭ شۇچېن ۋە ئۆزىنى تۇتىۋالالماي كۈلۈپ كەتتى. بىر تەرەپتە ئولتۇرغان ياڭ لەنيىڭمۇ كۈلدى. ۋاڭ زۇڭۋا چېن شياڭماقا قاراپ:
   - سەن بۇنى كەنت مۇدىرىدىن سورا، بۇ ئەقىلنى ئۇ كۆرسەتكەن.
   - قارىغىنە ماۋۇ دۆت كاللىغا،- دېدى چېن شياڭما ئاچچىقلانغان ھالدا،- قارىياغاچنىڭ پۇتمىغىدەك ئازراقمۇ ئىگىلىشنى بىلمەيدۇ بۇ ، ھوي ساڭا شۇنداقلا دەپ قويسام ئۇنى راست بىلىۋالدىڭما، تەرەتخانىغا چۈشۈپ ئۆل دېسەم ئۆلگىلى بارامسەن؟
   - مەنمۇ دۆتلىكىمدىن ئەمەس،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا خۇرسىنغان ھالدا،- ‹خۇاخۇا›نىڭ بىر قوتان ياۋا توڭگۇزلارنى كۈچۈكلىۋېتىشىدىن ئەنسىرەپ كاللام ھېچنېمىگە ئىشلىمىدى. باشقا ھېچقانداق ئامال بولمىغاچقا ئەشۇنداق قىلدىم، ‹خۇاخۇا›نىڭ ئۆلۈشىنى مەن نەدىن بىلەي. ئەشۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزدىن چوقۇم قانغا قان ئالىمەن.
   بۇلار بىر ھازا كاسىلداشقاندىن كېيىن گەپنى كۆچۈش تېمىسىغا يۆتكەشتى.
-        مۇدىر،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا،- راستىنلا كۆچمەيدىغاندۇق؟
   - يەنە نەدە يالغىنى باركەن، ناھىيە بىلەن بازار يىغىن ئېچىپ بېكىتتى، چۈشتىن كېيىن سىلەرگە دېمىدىممۇ، ئاۋۇ قۇلىقىڭلارنى سۈيدۈك قاچىسى قىلىپ ئىشلەتمەيدىغانسىلەر- دېدى چېن شياڭما.
   - ھېچ راستتەك قىلمايدۇ،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - ھىم، دېدى چېن شياڭما،- سەن بۇ قېتىم راست گەپنى ئاڭلىدىڭ، بىز راستلا كۆچۈرىلىمىز.
   - مەن كۆچۈشنى خالىمايمەن، مەن بۇ يەرگە كۆنۈپ قالدىم، «ئۆز ئۆيۈم نامرات بولسىمۇ خان ئوردىسىدىن ياخشى»،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - نېمە ئامال بار، بۇ يەرگە قوغداش رايونى قۇرىمىز دەۋاتسا كۆچمىسەڭ بولمايدۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   - قانداقتۇ بىرئاز توغرا ئەمەستەك ھىس قىلىۋاتىمەن،- دېدى تۇساتتىن جاڭ شۇچېن.
   - نەرى توغرا ئەمەس!- دېدى چېن شياڭما.
   - قايسى كۈنى تاغقا چىقىپ بىر نەچچە ئادەمنىڭ ئۆي سېلىۋاتقىنىنى كۆردۈم، ئىنتايىن ناچار سېلىنغان كاتەكتەك ئۆيلەر. بېرىپ ئۇلارنى توستۇم، لېكىن ئۇلار بۇ يەرگە ئوۋچىلىق مەيدانى قۇرۇلىدۇ، خەقنىڭ ئۆي سېلىشىغا ناھىيە بىلەن بازار قوشۇلغان دېيىشتى. نىمىشقا دەپ سورىسام ئۇلار قانداقتۇ ئوۋچىلىق رايونىنىڭ گېپىنى قىلىۋاتىدۇ، بۇ ئوۋچىلىق رايونى دېگىنى ئېكولوگىيىنى قوغداش رايونى دېگەنلىكمۇ؟ بىر يېرى توغرا ئەمەس-يا!
   چېن شياڭمانىڭ يۈرىكى سېلىپ، بېشىنى تۆۋەن سالدى. ئۇ كۆپچىلىككە ئۆزىنىڭمۇ ياۋا توڭگۇز ئوۋلىغىلى چىققان كىشىلەرگە يولۇققىنىنى ئېيتمىغان ئىدى.
   چېن شياڭما يېرىم كېچىگىچە مېڭىسىنىڭ قېتىقى چىققۇچە ئويلىنىپ ئاندىن كۆزىنى يۇمدى. گاراڭلىقتا ئۇ بىر توپ ياۋا توڭگۇزنىڭ تاغدىن چۈشكىنىنى كۆردى، نەچچە مىڭ ياۋا توڭگۇز ھەيۋەت بىلەن قوشۇن تارتقان ھەربىيلەردەك كەنتنى قورشىۋالدى. سەركىسى بولسا كېرەك، قىزىل ياۋا توڭگۇز ئالدىغا چىقىپ ئۇلار بىلەن سۆزلىشىپ، كەنتتىكىلەرنىڭ دەرھال كۆچۈپ كەنتنى ياۋا توڭگۇزلارغا بوشۇتۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلدى. چېن شياڭما قوشۇلمىدى، توپ-توپ ياۋا توڭگۇزلار خارتىلدىشىپ، يۇقۇرى ئاۋاز بىلەن نەرە تارتىپ تېزرەك كۆچۈپ كېتىشكە دەۋەت قىلدى. نەسىھەتكە قۇلاق سالمىسا كۈچلۈك ھۇجۇمغا ئۆتۈدىغىنىنى ئېيتىشتى. ھەمدە بۇ ياۋا توڭگۇزلار ئېتىلىشقا تەييارلىنىپ، تۈكلىرىنى ھۈرپەيتىپ ھۇجۇمغا ئۆتۈشكە تەييارلاندى. چېن شياڭما قورققىنىدىن سوغۇق تەرلەپ بىراقلا ئويغىنىپ كەتتى. ئۇ پىشانىسىدىكى تەرلەرنى سۈرتكەچ قۇلىقىنى دىڭ تۇتۇپ ئەتراپنى تىڭشىدى. ئالدى تەرەپتە ھەقىقەتەن ئاۋاز بار ئىدى، ياڭ لەنيىڭ بار تەرەپتىن چىقىۋاتقاندەك قىلاتتى. ئاۋاز ئېچىنىشلىق، قىسقا بولۇپ چېن شياڭما چاچراپلا يېرىم ئۆرە بولۇپ يەنە تىڭشىۋېدى، ھەقىقەتەن ياڭ لەنيىڭنىڭ ئاۋازى بولۇپ قورققۇنچلۇق ھالدا چىرقىرىغىلى تۇرۇپتۇ. چېن شياڭما يېنىدىكى تۆمۈر چاڭگاكنى ئېلىپ ئۇ تەرەپكە قاراپ يۈگۈردى. يۈگۈرگەچ نېمە بولغانلىقىنى پەرەز قىلدى: بىرەر ئەر كىشى پوخۇرلۇق قىلغىلى كىرگەن بولغىيمىتى؟ ئاۋازدىن قارىغاندا ئۇنداق ئەمەستەك. يىرتقۇچ ھايۋانغا يولۇققانمىدۇ؟ بۇ يەرنى ئويلاپ چېن شياڭمانىڭ قۇيقا چېچى شۇئان تىك تۇردى. بۇ ئەتراپتا يېقىندىن بۇيان بۆرە، يىلپىز، بورسۇق دېگەن يىرتقۇچ ھايۋانلار پات-پات پەيدا بولۇپ قېلىۋاتاتتى. چېن شياڭمانىڭ ئالقىنى تەرلەپ 5 مىنۇتقا يەتمىگەن ۋاقىت ئىچىدىلا يېتىپ كەلدى. لېكىن يېقىن كېلىپ كۆز ئالدىدىكى مەنزىرىدىن قورقۇپ جان- پېنى چىقىپ كەتتى. ئون نەچچە ياۋا توڭگۇز ياڭ لەنيىڭنى قورشىۋېلىپ خارتىلداپ خىرىس قىلغىلى، ياڭ لەنيىڭ بولسا قولىغا بىر تال چۇچۇلنى كۆتۈرىۋېلىپ ئەسەبىيلەشكەن ھالدا ئۇلارغا شىلتىغىلى تۇرۇپتۇ. ئۇنى قورشىغان ياۋا توڭگۇزلار پات-پات ئارقىغا چېكىنىپ، يەنە قىستاپ كېلەتتى. ياندىكى قوناقلىقتىن قوناق شاخلىرىنىڭ دەسسىلىپ قاراس-قۇرۇس سۇنغان ئاۋازى كېلەتتى. بەزىدە بىرەر ياۋا توڭگۇز قوناقلىقتىن ئېتىلىپ چىققىنىچە باشقا قوناقلىققا كىرىپ كېتەتتى. چېن شياڭما پىشانىسىدىكى تەرلىرىنى ئېرتىۋېتىپ ئارقىسىغا قارىۋېدى، جاڭ شۇچېن بىلەن ۋاڭ زۇڭۋانىڭمۇ يېتىپ كەلگىنىنى كۆردى، بىراق ئۇلارمۇ كۆز ئالدىدىكى مەنزىرىدىن ھاڭۋېقىپ قالدى.
  - يەنە نېمىگە ھاڭۋېقىشىسەن، بېرىپ ياردەم قىلىشمامسەن، ياۋا توڭگۇز ئۇنى تالىۋەتمىسۇن،- دېدى چېن شياڭما ھەمدە نەرە تارتقىنىچە ئېتىلىپ بېرىپ ئەڭ يېقىن ئارىلىقتىكى ياۋا توڭگۇزغا قولىدىكى چاڭگاكنى تىقتى. ياۋا توڭگۇزنىڭ قوڭىدىن يەنە بىر تۆشۈك ئېچىلدى. ياۋا توڭگۇز چىرقىرىغىنىچە قاچتى. بۇ بىر نەچچەيلەن ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ھاڭۋېقىپ قالغىنىدىن پايدىلىنىپ ئېتىلىپ بېرىپ ياڭ لەنيىڭنى تارتىۋالدى. لېكىن بۇ يەردىن ئايرىلىپ بولغۇچە ياۋا توڭگۇزلار يەنە قورشىۋالدى. چېن شياڭما قولىدىكى چاڭگاكنى شىلتىغىنىچە تىللايتتى. بۇ ياۋا توڭگۇزلار قۇترىدى، ئۇلارغا ئازراقمۇ قورققىنىمىزنى كۆرسىتىپ قويمايلى، بولمىسا بىزنى كېسەل مۈشۈك كۆرۈپ تېخىمۇ قۇترايدۇ. ئۇ شۇنداق دېگەچ يەنە بىر ياۋا توڭگۇزغا چاڭگاك تىقتى. بىراق بۇ قېتىم چاڭگاك ياۋا توڭگۇزنىڭ دۈمبىسىگە تەگدى-يۇ، لېكىن تېيىلىپ يەرگە چۈشۈپ كەتتى. مىلتىق بولمىغاچقا ياۋا توڭگۇزلار ئۇلاردىن ئازراقمۇ قورقمىغاندەك تېخىمۇ قىستاپ كەلدى.
   - تېز مەشئەل يېقىڭلار،- دېدى چېن شياڭما. ۋاڭ زۇڭۋا بۇ چاغدىلا بېلىگە قىستۇرۇلغان مەشئەلنى ئېسىگە ئالدى-دە، ئۇنىڭغا ئوت يېقىپ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ بەدىنىگە قارىتىپ شىلتىدى، ئوت بىر ياۋا توڭگۇزنىڭ دۈمبىسىگە تۇتۇشۇپ چىرقىرىغىنىچە يانغا قاچتى. بىراق باشقا ياۋا توڭگۇزلار يەنە خورتۇلدىغىنىچە بارغانسېرى قىستاپ كېلىشتى. چېن شياڭما ئوڭ ۋە سولىغا قاراپ «ساتمىغا كىرىڭلار، تېزدىن ساتمىغا كىرىۋېلىڭلار» دەپ ۋارقىرىدى. بىر نەچچە ئادەم ياڭ لەنيىڭنى ھىمايە قىلغىنىچە جەڭ قىلغاچ چېكىنىپ ساتمىغا كىرىۋالدى.
   ئۇلار ساتمىدا بىر-بىرىگە سېپسېلىپ قاراپ كۆز ئالدىدىكى بۇ مەنزىرىنىڭ راستلىقىغا ئىشىنەلمەي قېلىشتى. لېكىن سىرىتتىكى ياۋا توڭگۇزلار بۇنىڭ چۈش ئەمەسلىكىنى ئۇلارغا ئېيتىپ بېرىۋاتاتتى.
   - بۇ ياۋا توڭگۇزلار ساراڭ بولدىمۇ نېمە، ئادەمگىمۇ ھۇجۇم قىلىۋاتىدۇ دېسە،- دېدى چېن شياڭما. باشقىلار بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمىدى، كاللىسى گويا توختاپ قالغاندەك ھاڭۋېقىپ تۇرغىنى تۇرغان ئىدى. چېن شياڭمانىڭ بىرئاز ئاچچىقى كەلدى.
  - نېمىگە ھاڭۋېقىشىسەن، تېزدىن مەشئەل يېقىڭلار، ئوت ئۆچۈپ قالمىسۇن، ئوت ئۆچسە تۈگەشكىنىمىز شۇ.
  - ئوت ئۆچەي دەپ قالدى،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. چېن شياڭما ئوڭ- سولىغا قارىغاندىن كېيىن دېدى:
  - ساتمىنى سۇغۇرۇڭلار، كۆيىدىغانلىكى نەرسىنىڭ ھەممىسىگە ئوت يېقىڭلار.
بىر نەچچە ئادەم ساتمىنى ياپقان قوناق شاخلىرىغا ئوت يېقىپ تالاغا چېكىندى. ياۋا توڭگۇزلار ئوتنى كۆرۈپ ئارقىغا بىرئاز چېكىندى. لېكىن ئوت كۆيۈپ بولغاندىن كېيىن ئۇلار يەنە دەۋرەپ كېلىشتى.
   قانداق قىلىش كېرەك، بۇ چاغدا بۇ بىر نەچچە ئادەم قورقۇشقا باشلىدى، چېن شياڭمامۇ بىرئاز قورقتى. ئۇ بۇ ئۆمرىگە كەلگۈچە تېخى بۇنداق ئەھۋالغا يولۇقۇپ باقمىغان ئىدى. ئوۋچىلىق ئائىلىسىدە تۇغۇلۇپ بىلىدىغىنى پەقەت ياۋا توڭگۇزلار ئۇنى كۆرسىلا بەدەر قېچىپ ئاتا-ئانىسىنىڭ ئۇلارغا يەنە ئىككى پۇتنى ئوشۇق بەرمىگىنىگە ئىڭرىشاتتى. ئۇ ئەزەلدىن ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئادەمگە قورشاپ ھۇجۇم قىلغىنىنى كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ئۇنىڭ تېخىمۇ ئويلاپ باقمىغىنى، بۇ تاغدىكى ياۋا توڭگۇزلار دەرۋەقە كۆپ بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ تەسەۋۋۇرىدىكىدىنمۇ كۆپ بولۇپ، ئۆزىنىڭ چۈشىدە كۆرگىنىدەك نەچچە مىڭ چىقاتتى. چى شىلارنىڭ ئالاقزادە بولۇپ كەتكەن كۆزلىرىگە قاراپ ئۇنىڭمۇ ھەپسىلى قالماي سورىدى:
-        يەنە ئوتۇن بارمۇ؟
   - ئازراق بادىرا بار،- دېدى چى شى. چېن شياڭما ساتمىغا قارىدى. ساتمىنىڭ ئۈستىگە يېپىلغان شاخ- شۇمبىلار سۇغۇرۇلۇپ بولۇنغان ئىدى، قېپ قالغىنى پەقەت بىر نەچچە بادىرا تۇتۇپ تۇتۇپ تۇرغان جازا ئىدى، ئۇلار شامال ئۆتۈشۈپ تۇرغان ساتمىنىڭ ئىچىدە ئۆرە تۇردى، گويا يالىڭاچلىنىپ چوڭ كوچىدا ئۆرە تۇرغاندەك. سىرىتتا، ياۋا توڭگۇزلار يىراقمۇ ئەمەس، يېقىنمۇ ئەمەس ئارىلىقتا ناغرا چالغاندەك خورتۇلغىنىچە خىرىس قىلىشىپ قاراپ تۇرىشاتتى. ئېتىزدىن پات-پات قوناق شاخلىرىنىڭ دەسسەلگەن ئاۋازى كېلەتتى. ئاناڭنى، ئەگەر مىلتىق بولغان بولسا چېن شياڭما بىر پاي ئوق بىلەن بىرنى ئۆلتۈرۈشكە ھۆددە قىلىپ، ئۇلارنىڭ تىرنىقىنىمۇ ساق قويمىغان بولاتتى. ئۇ مەقسەتلىك ھالدا قولىدىكى چاڭگاڭنى قولىغا ئالدى-يۇ، لېكىن يەنە قويۇپ قويدى.
   بۇ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ مەقسىدى بىزنى ماڭغۇزغىلى قويماسلىق، بىزنى بۇ يەرگە قامىۋېلىپ باشقا ياۋا توڭگۇزلارنىڭ زىرائەتلەرنى يىيىشىگە شارائىت ھازىرلاپ بېرىش. بۇ ھايۋانلار جىندەك قۇۋلىشىپ كېتىپتۇ،- دېدى ئۇ.
   - مەن كۆردۈم، ئۇلار توختىماي ئالمىشىپ پوستتا تۇرىۋاتىدۇ،- دېدى جاڭ شۇچېن.
   - ئادەمدىنمۇ قۇۋ بولۇپ كېتىپتۇ، ئەمدى ئەدىۋىنى بەرمىسەك بىزنى ھەيدەپ چىقارغۇدەك،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا ھەمدە تىللىغاچ يانچۇقىدىن تاماكا ئالماقچى بولدى، لېكىن ئۇنىڭ قولىغا بىر دەستە پوجاڭزا ئۇرۇندى. ئۇ پوجاڭزىغا قاراپ كۈلۈپ كەتتى.
-بايامقى قورقۇنچتا بۇ نەرسىنىڭ بارلىقىنى ئۇنتۇپتىمەن . بۇ نەرسە بىلەن ياۋا توڭگۇزغا ئەڭ ئۈنۈملۈك تاقابىل تۇرغىلى بولىدۇ، ۋاراق-ۋۇرۇق قىلىپ ئاپتوماتتەك ئېتىلىدىغان بولسا...- ئۇ شۇنداق دېگىنىچە پوجاڭزىنىڭ پىلىكىگە ئوت يېقىپ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئۈستىگە ئاتتى. ياۋا توڭگۇزلار بۇ چاغدىلا قورقۇشۇپ بەدەر قېچىشتى.
   ئەتىگىنى، بالدۇر ئويغىنىپ كەتكەن بىر نەچچە كەنت ئەزاسى ئىس-توپىغا مىلىنىپ ئادەم ئىسكەتى قالمىغان چېن شياڭمالارنىڭ ھاڭۋاققىنىچە ھاڭقىرغاي يالىڭاچلىنىپ قالغان ساتما ئىچىدە ئولتۇرغىنىنى كۆردى، يەنە ئۇلارنىڭ ئالدىدا قالايمىقان چېچىلىپ ياتقان قوناق شاخلىرىمۇ بار ئىدى.
   - بۇ يەردە نېمە ئىش بولدى؟- دېيىشتى ئۇلار غەلىتىلىك ھىس قىلىشىپ. چېن شياڭما ئورنىدىن تۇرۇپ كاسىسىدىكى توپىنى قېقىۋەتكەندىن كېيىن:
   - نېمە بولاتتى، ياۋا توڭگۇزلارغا يەم بولغىلى تاس قالدۇق،- دېدى. دېھقانلار باشقا بىر نەچچە كىشىگىمۇ قاراشتى. ئۇلارنىڭ ھالىمۇ بىر-بىرىدىن پەرقلەنمەيتتى.
   - ئاخشام بۇ تەرەپتىن بىر ئاللا-توۋىنىڭ ئاۋازى  كەلگەن ئىدى، مەن تېخى چۈشۈممىكىن دەپتىمەن، ئەسلىدە سىلەرنىڭ غەلۋەڭلەركەن-دە،- دېدى ئۇلارنىڭ بىرى.
   - بىزنىڭ غەلۋىمىز ئەمەس ياۋا توڭگۇزلارنىڭ غەلۋىسى،- دېدى چېن شياڭما ھەمدە بىرئاز ئويلىنىۋالغاندىن كېيىن،- ئاڭلاپ تۇرۇپمۇ كەلمەپسىلەر، خەپ سىلەرمۇ كېلەر يىلى قوناق تېرارسىلەر، شۇ چاغدا ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ياردەمگە كەلمىگىنىنى بىر كۆرەي.
   - قارىڭە بولۇپ كەتكىنىڭىزنى، جەمئىي قانچە ياۋا توڭگۇزكەن؟- دەپ سورىدى ئۇ دېھقان. ۋاڭ زۇڭۋا قولى بىلەن يۈزىنى سۈرتكەچ جاۋاپ بەردى:
   - قانچە؟ يۈزدىن جىق چىقىدۇ. بىزنى قورشىۋېلىپ جېنىمىزنى ئالغىلى تاس قالدى، بۇ ياۋا توڭگۇزلار ساراڭ بوپتۇ!
6
   ۋاڭ زۇڭۋا چېن شياڭمانى ئىزدەپ كېلىپ ئۇنىڭدىن مىلتىق سورىدى، چېن شياڭما چۆچۈپ كەتتى.
   چېن شياڭما بۇ چاغدا بازار باشلىقىغا خىزمەتتىن دوكلات بېرىۋاتاتتى، ۋاڭ زۇڭۋا ئادەم يوقتەكلا ئۈسۈپ كىرىپ:
   - مۇدىر، بۇياققا چىقە، دەيدىغان گەپ بار،-دېدى. چېن شياڭما بىر بازار باشلىقىغا، بىر ۋاڭ زۇڭۋاغا قارىدى. ۋاڭ زۇڭۋا تەرسالارچە ئۆرە تۇراتتى، گويا مەقسىدىگە يەتمىگۈچە بولدى قىلمايدىغان قىياپەتتە. چېن شياڭما ۋاڭ زۇڭۋاغا ئەگىشىپ تالاغا چىقتى.
   - مەن ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنى كۆردۈم،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - ھە!
   - ئەتىگەن ئورنۇمدىن تۇرسام ئۇ ئۆيۈمنىڭ ئارقىسىدىكى قىردا تۇرىدۇ، چوشقا قوتىنىغا قاراپ خورتۇلدىغىلى تۇرۇپتۇ، ئۇ ‹خۇاخۇا›نى ھازىرمۇ بار دەپ قالغان چېغى. مەن ئۇنى ئۆلتۈرۈپ ‹خۇاخۇا›ئۈچۈن قىساس ئالىمەن،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. چېن شياڭما يەنىلا ۋاڭ زۇڭۋانىڭ كېلىش سەۋەبىنى چۈشىنەلمەي دېدى:
   - ئۇنداق بولسا بېرىپ ئات، ئۇنى ئۆلتۈرۈپ ‹خۇاخۇا›نىڭ قىساسىنى ئال.
   - كەنت مۇدىرى، مەن سەندىن مىلتىق سوراۋاتىمەن،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. چېن شياڭما سەكرىۋەتكىلى تاس قېلىپ ئەتراپىغا بىر قۇر قارىۋەتكەندىن كېيىن، دېدى:
   - نېمە دەۋاتىسەن، مىلتىق؟ مەندە نەدە مىلتىق باركەن؟مىلتىقنى ج خ ئىدارىسىدىكىلەرگە تاپشۇرۇپ بەردىم. بۇنى سەن بىلمەي قالمايسەن.
   - ئۆيۈڭدە بىر ئوۋ مىلتىقى بارلىقىنى بىلىمەن، ئەجدادىڭدىن قالغان بىر يەرلىك مىلتىق، مەن بىلىمەن،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. چېن شياڭما ۋاڭ زۇڭۋاغا تەئەججۈپ ۋە سوغۇق تەرىزدە نەزەر سالدى.
   - كەنت مۇدىرى، خاتىرجەم بول، مەن مىلتىقنى پەقەت ئەشۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرۈش ئۈچۈنلا سورىدىم. بۇ ياۋا توڭگۇزلار كەنتىمىزنى پاتپاراق قىلىۋەتتى، مېنىڭمۇ جەھلىم قاتتى. ئەمدى ئەدىۋىنى بەرمىسەك بىزنى يەپ تۈگىتىدۇ. سەن بىلمەيسەن، ئەشۇ كۈنى كەچتىن بۇيان ياڭ لەنيىڭ باشقىچە بولۇپ قالدى، چوشقىنى كۆرسىلا قورقۇپ چىرقىراپ كېتىدۇ، چى شىنىڭ ئەمدىلا تۇغۇلغان بىر چوشقا كۈچىگىنى چانىۋەتكىلى تاس قالدى. بۇنىڭ ھەممىسىنى ياۋا توڭگۇزلار كەلتۈرۈپ چىقاردى. لېكىن مىلتىق بولمىغاچقا ئۇلارنىڭ كۆز ئالدىمدىلا قېچىپ كېتىشىگە قاراپ تۇرىۋاتىمەن،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
- زۇڭۋا،- دېدى چېن شياڭما،- سەن مېنى تار يەردە قىستاۋاتىسەن.
   ۋاڭ زۇڭۋا مەيدىسىگە مۇشتلاپ دېدى:
   - خاتىرجەم بول، مەن ئۆيۈڭدە ئوۋ مىلتىقى بارلىقىنى ھېچكىمگە دېمەيمەن، 10 يىلدىن بېرى ھېچكىمگە دەپ باقمىدىم، بۇندىن كېيىنمۇ دېمەيمەن.
   -لېكىن سەن ئوچۇقتىن- ئوچۇق مىلتىقنى كۆتۈرۈپ يۈرسەڭ كەنتتىكى قايسى بىرسىنىڭ كۆزىدىن قېچىپ قۇتۇلالايسەن، ساقچىخانىغا دەپ قويسا ياخشى بولارمۇ سېنىڭچە،- دېدى چېن شياڭما.
   - مۇدىر، مەن ئوبدان ئويلاندىم، باشقىلار بىلىپ قالسا ئۇ مىلتىقنى ئۆزەمنىڭ دەيمەن، مەن ساڭا بېرىشكە مىڭ كوي تەييارلاپ قويدۇم، مىلتىقنى تارتىۋالسا بۇ مىڭ كوينى ساڭا تۆلەپ بېرىمەن، ئۇ مىلتىقىڭ ھەقىچان مىڭ كويدىنمۇ كۆپ پۇلغا يارىشى مۈمكىن، لېكىن مەن شۇنچىلىك پۇلنىلا چىقىرالايدىكەنمەن.
   - راستلا مىلتىقنى سورامسەن؟- دېدى چېن شياڭما تۇرۇپ كېتىپ.
   - چوقۇم سورايمەن، ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنى چوقۇم ئۆلتۈرىمەن، ئۇنىڭغا ئۆلگۈدەك ئۆچمەن!

چېن شياڭما بىر چىمدىم چۈژگۈن ئوتنى ئاغزىغا سېلىپ چاينىدى، ئاندىن ياپ-يېشىل ئوت سۈيىنى تۈكۈرگەندىن كېيىن:
-        ئۇنداق بولسا كەچتە كەل،- دېدى.
   چېن شياڭما خارامۇش ھالدا ئۆيگە قايتىپ كىردى، بازار باشلىقىنىڭ قاپىقى تۈرۈلۈپ كەتكەن ئىدى.
   - ئۇ ئادەم كىم؟ نېمانداق ئازراقمۇ ئەدەپ بىلمەيدۇ، ئىككىمىزنىڭ سۆھبەتلىشىۋاتقىنىنى كۆرمىدىمىكىنە؟
   - ئۇ مەن سىزگە گېپىنى قىلغان ۋاڭ زۇڭۋا شۇ، ئۇنىڭ ئۆيىدىكى قېرى چىشى چوشقىغا ياۋا توڭگۇز ئارتىلىپ قويغان، كېيىن چىشى چوشقا ئۆلدى. ئۇنىڭ كەنتكە كېلىشى كەنتتىن زىيىنىنى تۆلىتىپ ئېلىش، قۇتۇلالمىدۇق بۇنىڭدىن،- دېدى چېن شياڭما.
   - بۇ ياۋا توڭگۇزلارمۇ بىرئاز ھەددىدىن ئېشىپ كېتىپتۇ، خەقنىڭ چوشقىسى بىلەن مۇناسىۋەت باغلىغىلى كەلگەن بولسا ھەقىقەتەن باشقۇرۇش كېرەككەن،- دېدى بازار باشلىقىنىڭ كاتىپى. بازار باشلىقى كاتىپقا قاراپ قويىۋېدى، كاتىپنىڭ ئۈنى ئۆچتى. چېن شياڭما كاتىپنىڭ گېپىگە ئۇلاپلا دېدى:
   - چاتاق يېرى كەنتتىكىلەرنىڭ غەزىۋىمۇ قايناپ تاشتى، سىلەر بۇ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ۋەھشىلىكىنى بىلمەيسىلەر، ئۆتكەن ھەپتە تاغدىن يۈزدىن كۆپ ياۋا توڭگۇز چۈشۈپ بىزنى قورشىۋالدى، ئۇلارنىڭ شۇ تۇرقى ئادەم يىيىشتىن يانمايدىغاندەك. زىرائەتلەرنى بىر نېمە دېمەي تۇرايلى، ئۇلار ئۇنى پۈتۈنلەي دەسسەپ نابۇت قىلىۋەتتى، ئادەملەرنىڭ قارىغىنى پۈتۈنلەي بىكار بولدى.
   بازار باشلىقىنىڭ كۆزلىرى پارقىراپ كەتتى:
-        ھەقىقەتەن شۇنچىلىك كۆپمۇ؟
   - ئەلۋەتتە راست،- دېدى چېن شياڭما،- بۇ ياۋا توڭگۇزلار چاشقانغا ئوخشايدۇ، بىر قېتىمدا ئون نەچچىنى كۈچۈكلەيدۇ، ئويلاپ بېقىڭ، بىر يىلدا بۇ تاغدا قانچە ياۋا توڭگۇز كۈچىگى تۇغۇلىدۇ، تېخى چاشقانلاردىنمۇ بەك كۆپىيىدۇ! ھەقىقەتەن ئۇلارغا بىر ۋاكسىنا ئۇرغىدەك بوپ قالدى. ئادەمگە پىلانلىق تۇغۇت قىلغان يەردە ياۋا توڭگۇزلارغىمۇ پىلانلىق تۇغۇت قىلىش كېرەك-تە.
   بازار باشلىقى قولىنى سىلكىدى:
   - بۇندىن كېيىن مېنىڭ ئالدىمدا ئۇ ياۋا توڭگۇزلارنى گېپىنى تىلغا ئالما، ھازىر دەۋاتقىنىمىز ياۋا توڭگۇزلارنى قوغداش. ئۇنى ئۆلتۈرۈشكە بولمايلا قالماي تېخى ئۇلارنى بېقىپ سەمرىتىشىمىز كېرەك. كەنتتىكىلەرنىڭ ئىنكاسىغا كەلسەك، بۇندىن كېيىن ئۇنىمۇ تىلغا ئالما، كەنت دەرھال كۆچۈرىلىدۇ، سىلەرمۇ يېڭى يېزا- كەنت قۇرۇلىشىنىڭ مەنپەئەتلەنگۈچىلىرى بولىسىلەر،- ئاندىن ئۇ چېن شياڭماغا بىر قارىۋېتىپ، سورىدى،- بۇ بىر نەچچە كۈندىن بۇيان كەنتتىكىلەرگە ئىشلىگەن خىزمىتىڭلار قانداق بولدى؟
   - كەنتتىكىلەرنىڭ بىرسىمۇ كۆچۈشنى خالىمايدىكەن، بۇ يەرگە كۆنۈپ قالدۇق، كۆچمەيمىز دېيىشىۋاتىدۇ.
   بازار باشلىقىنىڭ چىرايى تۇتۇلۇپ كەتتى:
   - كۆچمەمدىكەن؟ سەن بۇ خىزمەتنى قانداق ئىشلىدىڭ؟ شۇنداق ياخشى ئىش تۇرسا كەنتتىكىلەر نىمىشقا كۆچۈشنى خالىمايدىكەن؟ چوقۇم سىلەر خىزمەتنى ياخشى ئىشلىمەپسىلەر، قائىدىنى كۆپچىلىككە ئېنىق ئۇقتۇرالماپسىلەر.
   چېن شياڭما كۆڭلىدىكى ھېلىقى تۈگۈننى ئېسىگە ئېلىپ ئېيتتى:
   - كەنتتىكىلەرنىڭ پىكرى باركەن، بۇ بىزگە ياخشى جاي تېپىپ بېرىش ئۈچۈن ئەمەس، ئىكولوگىيەلىك قوغداش رايونى قۇرۇش ئۈچۈنمۇ ئەمەس، بەلكى ئوۋچىلىق رايونى قۇرماقچى. بۇ ئوۋچىلىق رايونىنىمۇ ناھىيە قۇرمايدۇ، گۇاڭجۇدىكى بىر ئوۋچىلىق شېركىتى قۇرىدۇ دېيىشىۋاتىدۇ...
   ئۇنىڭ گېپى تېخى تۈگىمەي تۇرۇپ بازار باشلىقى شىرەگە مۇشتلىدى:
-        كىمدىن ئاڭلىدىڭ، كىم بۇ ئۆسەكنى تارقاتقان؟
   - كۆپچىلىكنىڭ ھەممىسى مۇشۇنداق دەۋاتىدۇ،- دېدى چېن شياڭما. بازار باشلىقى چاچراپلا ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى.
   - بۇنداق گەپنى بىر ئۇچۇم ئالانىيەتلەر تارقىتىدۇ، بۇ دېگەن شەھەر بىلەن ناھىيە بېكىتكەن تۈر، ئىكىئولوگىيىنى قوغداش رايۇنى، ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش رايونى قۇرۇلىدۇ. سىلەرنى كۆچۈرگىنىمۇ سىلەرگە ياخشى. توشقانمۇ ئۇۋىلاشنى خالىمايدىغان بۇ يەردە تۇرۇۋېرىشنىڭ زۆرۈرىيىتى يوق.
   - بازار باشلىقى، بۇ قېتىم خاتا گەپ قىلدىڭىز،- دېدى چېن شياڭما ئالدىراپ قوشۇق سېلىپ،- بىزنىڭ بۇ يەردە توشقان بەك كۆپ، توشقان بۇ يەردە تۇرۇشقا ئەڭ ئامراق.
   بازار باشلىقى چېن شياڭماغا قارىغىنىچە ئاغزىنى سەت كالچايتتى:
   - قانداقلا بولمىسۇن، چوقۇم كۆچۈش كېرەك، ۋاقتى ئاۋۇ يەردە بار، كەنتتىكىلەرگە ئىشلەيدىغان خىزمەتنى يەنىلا كەنت ھەيئىتى ئىشلەيسىلەر، ۋاقتى كەلگەندە مەسىلە چىقسا چېن شياڭما بېشىڭ بىلەن جاۋاپ بېرىسەن.
   ئۇ گېپىنى تۈگىتىپ، چۈشلۈك تاماقنى يىمەيلا ماشىنىسىغا ئولتۇرۇپ ماڭدى.
   - ياۋا توڭگۇزنىڭ كاللىسىنى كۆرسىتىپ جاۋاپ قىلارمەن!- دېدى چېن شياڭما ماشىنا ئۇزاپ كۆزدىن غايىپ بولغاندىن كېيىن غۇدۇراپ.
7
   ۋاڭ زۇڭۋا مىلتىققا ئوق قاچىلاپ، ئوزۇق- تۆلۈك ۋە ئەگرى پىچىقىنى ئېلىپ نيۇمېيشەنگە چىقتى.
   ۋاڭ زۇڭۋا بۇ بەلۋاغدىكى يەر شەكلى بىلەن پىششىق تونۇش ئىدى. ئىلگىرى چېن شياڭماغا ئەگىشىپ ئوۋ ئوۋلاپ ئوي- چوڭقۇر، دوناي- دوقماقلىرىغىچە ھەممە يېرىگە بېرىپ باققان ئىدى. ئوۋچىلىقنى چەكلىگەندىن كېيىنمۇ، ئارىسال ۋاقىتلىرىدا نيۇمېيشەنگە چىقىپ قاپقان قۇرۇپ، پىستىرما قۇرۇپ توخۇ، ياۋا توشقان دېگەندەك نېمىلەرنى تۇتۇپ گۆش زىياپىتى قىلىپ تۇراتتى. شۇڭا ئۇ نيۇمېيشەننى پىششىق بىلىدۇ، ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ھەرىكەت ئادىتى بىلەن نەدە تۇرىدىغانلىقىنىمۇ ئوبدان بىلىدۇ. ۋاڭ زۇڭۋا ئۇدۇل نيۇمېيشەننىڭ ئارقىسىدىكى شىئېرداۋ جىلغىسىغا قاراپ چاپتى.
   شىئېرداۋ جىلغىسى نيۇمېيشەننىڭ كۈندىلەڭ قاپتىلىغا جايلاشقان بولۇپ، ئورنى چەت، جىرالىرى چوڭقۇر، ئورمىنى قويۇق، ئادەم ئاسانلىقچە ئاياق باسمايدىغان جاي ئىدى. بۇ يەردە ئاساسەن بىر تالمۇ يول يوق ئىدى. ئۆز ئارا كېسىشىپ ئىرماش- چىرماش بولۇپ كەتكەن شىئېرداۋ جىلغىسى بۇ يەرنى گويا بىر سىرلىق ئوردىدەك قىلىۋەتكەن ئىدى. سىرتتىن كىرگەن ئادەملەر يەرلىك كىشىلەرنى تېپىپ يول باشلىغۇچىلىققا سالمىسا ئوڭايلىقچە چىقىپ كېتەلمەيتتى. ئورنىنىڭ چەت بولىشى بۇ بەلۋاغنى نۇرغۇن ياۋايى ھايۋانلارنىڭ جەننىتىگە ئايلاندۇرغان ئىدى. ئادەتتىكى ۋاقىتلاردا كۆرگىلى بولمايدىغان ھايۋانلارنى بۇ يەردە كۆرگىلى بولاتتى. مەسىلەن، يىلپىز، بۆرە، بۆكە، بورسۇق قاتارلىقلارنى. ياۋا توڭگۇز، ئارقارلارغا كەلسەك بۇلار توپ-توپ بولۇپ گاھىدا ئورمان ئىچىدە پەيدا بولۇپ قالاتتى، گاھىدا غايىپ بولاتتى. بۇ جىنغا ئايلىنىپ كەتكەن قىزىل ياۋا توڭگۇز چوقۇم شىئېرداۋ جىلغىسىدا دەپ ئويلىدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   ۋاڭ زۇڭۋا مىڭ بىر جاپا- مۇشەققەتنى يېڭىپمۇ بەك تەستە ئالغا ئىلگىرىدى. ھېساپلاپ باقسا، بۇ تاغنىڭ ئىچكىرىسىگە 4-5 يىلدىن بۇيان كىرىپمۇ باقماپتۇ، ئالقات، ئورمان ياڭىقى، ئارچا شاخلىرى ئۆزئارا گىرەلىشىپ، ئىرمىشىپ- چىرمىشىپ كېتىپتۇ. يەر پوستىدىكى پىلەك غوللۇق ئۆسۈملۈكلەر ئەركىن- ئازادە پىلەك تارتىپ ھەممە يەردە سۇنايلىنىپ يېتىپتۇ. ئۇلارنىڭ تېنىنىڭ ئاستىدىكى قولتۇق ئىچىدە نازىگۈل ۋە ئۈنچە گۈللەر قىزىل ۋە بىنەپشىرەڭدە ھۈپپىدە ئېچىلىپ كېتىپتۇ. چىغ ۋە ھەرە چىشىسىمان يوپۇرماقلارنىڭ ھەر بىرسى گويا ئوپېراتسىيە پىچىقىدەك ۋاڭ زۇڭۋانىڭ يالىڭاچ تېنىنى بىرمۇ-بىر تىلغايتتى. يەنە ياۋا تاغ چىلىنى، تاغ مېۋىلىرى خۇددى مېھماندوست ساھىپخانغا ئوخشاش ئادەمنىڭ كىيىمىنى ئىلىۋېلىپ ماڭغىلى قويمايتتى. تاغ قاپتىلىدىكى ئوت- چۆپلەر بەكمۇ قويۇق ۋە بولۇق بولۇپ پات-پات پۇتنىڭ ئاستىدىن ياۋا توشقانلار سەكرەپ چىقىپ ئادەمنى قورقۇتۇپ، خۇددى ئۇنى دەسسەپ سالغاندەك تەسىراتقا كەلتۈرۈپ قوياتتى. توشقانلار قاچقاندىن كېيىن يىراققا كەتمەي ئالدى تەرەپتىكى مەلۇم بىر جايدا توختاپ، بىر جۈپ قىپ-قىزىل كۆزى بىلەن ئۇنىڭغا تىكىلىپ قارايتتى. ۋاڭ زۇڭۋا قولىدىكى مىلتىقنى شىلتىسا ئۇلار ئوۋ مىلتىقى دېگەن بۇ نەرسىنى تونىمىغاچقا پەقەت كۆزىنى چىمچىقلىتىپ قويۇشنىلا بىلىپ، ئادەم يېقىنلاپ كەلگەندىلا ئاندىن قېچىپ ئوت- چۆپلەر ئارىسىدا غايىپ بولاتتى.
   يولدا ئۇ يەنە بىر بورسۇق بىلەن ئۇچرىشىپ قېلىپ ھەر ئىككىسى چۆچۈپ كېتىشتى. ئاندىن بىر كىچىك ئېقىننىڭ ئەگىلمىسىدە سۇ ئىچىۋاتقان بىر ئارقار بىلەنمۇ ئۇچرىشىپ قالدى. شۇنداق يېقىن ئارىلىقتا مىلتىقنى بەتلەپ بولۇپ يەنىلا ئويلىنىپ قېلىپ ئاتمىدى.  
   ئۇ 6 جىلغىدىن ئۆتۈپ بولدى، بىراق بىر نەچچە ياۋا توڭگۇز كۈچىگىنى كۆرگەندىن سىرت ئاساسەن چوڭ ياۋا توڭگۇزنىڭ سايىسىنىمۇ كۆرۈپ باقمىدى. ۋاڭ زۇڭۋاغا بىرئاز ھاردۇق يەتتى، نىمىلا بولمىسۇن بىر نەچچە يىل تاغقا چىقىپ باقمىدى ئەمەسمۇ. ئۇ بىر قىيا تاشنىڭ ئۈستىدە ئولتۇرۇپ كۆيۈشۈپ ھەم سەزمەس بولۇپ قالغان پۇت ھوشۇقلىرىنى ئۇۋىلىدى. تۈگمىلىرىنى يېشىۋېتىپ، تاغ شامىلىغا تېنىنى تۇتۇپ سالقىندىدى. تاغ ئۇخلاپ قالغاندەك جىمجىت، پىشىپ مەي باغلىغان تاغ مېۋىلىرىنىڭ مېزىلىك پۇرىقى ھاۋانى قاپلىغان ئىدى. چۈش بولۇپ قالدى، ئەگەر يەنە ئىچكىرىلەپ مېڭىۋەرسە، كەچتە چوقۇم قايتىپ كېلىشكە جۈرئەت قىلالماي تاغ ئۈستىدە قونۇپ قېلىشقا مەجبۇر بولاتتى. ئۇ بىر ھازا ئىككىلەنگەندىن كېيىن يەنىلا ئالدىغا قاراپ ماڭدى.
   ئېرەن جىلغىسى ئېغىزىدا ئۇ بىر ئۇۋىنى بايقىدى، ئىچىدە بىر ياۋا توڭگۇز كۈچىگى تۇراتتى، ساناپ بېقىۋېدى، ئويلىمىغان يەردىن 15تەك ياۋا توڭگۈز كۈچىگى چىقتى، ئۇلار تېخى بىر ئايلىق بولغىنىغا قارىماي ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ۋەھشىلىكى بىلەن كۈچتۈڭگۈرلىگىنى يېتىلدۈرۈپ بولغان ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋا ئۇلارنى تارتىپ چىقىرىۋاتقاندا ھەتتا بىر ياۋا توڭگۇز كۈچىگى ئۇنى چىشلىۋالدى. ئۇ ياۋا توڭگۇز كۈچىگىنى تۇتۇپ ئۇنى يەرگە ئۇرۇپ ئۇلارنى بىرمۇ-بىر گۆش قىيمىسىغا ئايلاندۇرىۋېتىشنى ئويلىدى، بۇنداق بولغاندا ئۇلار چوڭ بولغاندىن كېيىن ئادەملەرگە قانداقمۇ زىيان سالالىسۇن. لېكىن ئۇ ناھىيىتى تېزلا بۇ نىيىتىدىن يېنىپ ئۇۋىدىن ئايرىلىپ مۆكۈنگىدەك بىر جاينى تېپىپ مىلتىقنى قۇردى-دە، چوڭ ياۋا توڭگۇزنىڭ قايتىپ كېلىشىنى كۈتتى.
   يېرىم سائەتتىن كېيىن، چۆپلۈك ئىچى شالدىرلاپ بىر ياۋا توڭگۇز ئۇنىڭ ئالدىدىلا پەيدا بولدى. ئۇنىڭ ھېلىقى قىزىل ياۋا توڭگۇز ئەمەسلىكىنى كۆرۈپ ۋاڭ زۇڭۋا بىرئاز ئۈمىتسىزلەندى. ياۋا توڭگۇزنىڭ كېلىشى ئۇۋىدىكى ياۋا توڭگۇز كۈچۈكلىرىنىڭ پاتپاراق بولىشىنى قوزغىدى، كۈچۈكلەر ئۇۋىدىن ئۆمىلەپ چىقىپ چوڭ ياۋا توڭگۇزنىڭ ئالدىغا يۈگۈرۈپ بېرىپ ئويناقشىپ كېتىشتى. ۋاڭ زۇڭۋا مىلتىقنى يەنە بەتلەپ چوڭ ياۋا توڭگۇزنى قارىغا مەركىزىگە ئالدى، ئۇ بىر ئوق بىلەنلا بۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ جېنىنى ئالالىشىغا ئىشىنەتتى. بىراق ئۇ يەنىلا ۋاز كەچتى، « ئىزدەيدىغىنىم ھېلىقى قىزىل ياۋا توڭگۇز، ماۋۇ ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇز ئەمەسكەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە بىر ئۇۋا ياۋا توڭگۇز كۈچىگىمۇ بار ئىكەن، ياۋا توڭگۇز ئۆلسە بۇ كۈچۈكلەر ياشىيالمايدۇ. تاغدىكى ئوۋچىلىقنىڭ قائىدىسى بار، بوغاز ياۋايى ياۋايى ھايۋانلارنى ئۆلتۈرمەسلىك، كۈچىگى بار ياۋايى ھايۋانلارنى ئۆلتۈرمەسلىك كېرەك. گەرچە مەن ھازىر ھەقىقىي بىر ئوۋچى ھېساپلانمىساممۇ، ئەمما يەنىلا قائىدىگە ئەمەل قىلىشىم، پەسكەش ئىش قىلماسلىقىم كېرەك» دەپ ئۆز-ئۆزىگە پىچىرلىدى ئۇ.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئېرەن جىلغىسى ئېغىزىدىن ئايرىلىپ، يېرىم كۈن چېپىپمۇ ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنىڭ سايىسىنىمۇ كۆرمىدى، ھەتتا باشقا ياۋا توڭگۇزلارنىمۇ تۈزۈك كۆرۈپ باقمىدى، ھېلىقى كۈنى ئاخشىمىدىكى توپ-توپ بولۇپ كەلگەن ياۋا توڭگۇزلارغۇ يوق گەپ. ياۋا توڭگۇزلار نەگە كەتكەندۇ؟ ئۇ ئويلىدىكى، پىكىر يولۇمدىن مەسىلە چىقتىمۇ نېمە؟ ئۇ مۇشۇنداق ئويلىۋېدى، كاللىسى ۋاققىدە قىلىپ ئېچىلىپ كەتكەندەك بولدى. توغرا، ھازىر كۈزلۈك يىغىم بولاي دەپ قالدى، ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ھەممىسى ئوزۇق ئىزدەش بىلەن ئالدىراش تۇرسا ئۇلار قانداقمۇ يەنە بۇ تاغ ئىچكىرىسىدە يۈرسۇن، ئۇلار چوقۇم تاغدىن چۈشۈپ زىرائەتلەرگە يېقىن جايدا ماكان تۇتتى، كۈندۈزى يوشۇرۇنۇپ، كېچىسى ھەرىكەت قىلىدۇ. كەچ چۈشۈشى ھامان ئۇلار گويا قاراقچىلاردەك قوشۇن تارتىپ زىرائەتلەرگە تېگىش قىلىدۇ، چوقۇم مۇشۇنداق.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئازراق تالقان يەۋېلىپ كەلگەن يولىنى بويلاپ قايتتى. ئۇ مەخسۇس تاغ ئېتىكى ئاستىدىكى قوناقلىق بىلەن تاتلىق ياڭيۇ ئېتىزى بار ئورمانلىققا ئىچكىرىلەپ كىردى. بۇ قېتىم ئۇ توغرا تاپقان ئىدى، دەسلىپىدىلا 2-3 تىن بولۇپ ئورمانلىق ئىچىدە مېڭىپ يۈرگەن ياۋا توڭگۇزلارنى كۆردى. ئۇ ئىمكان بار ئۇلارغا يېقىنلاشمىدى، ئۇ ياۋا توڭگۇزلارغا ئاسانلىقچە چېقىلغىلى بولمايدىغانلىقىنى بىلەتتى، مويىنى تەۋرىتىپ قويسىمۇ ئادەم بىلەن جان تېكىپ ئېلىشاتتى، ئۇنىڭدا پەقەت بىرلا مىلتىق بار تۇرسا. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇنىڭ ئىزدەيدىغىنى قىزىل ياۋا توڭگۇز، يەنى ‹خۇاخۇا›غا زىيانكەشلىك قىلىپ ئۇنىڭ ھاياتىنى نابۇت قىلغان ئەشۇ قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇز.
   سائەت 5 تىن ئاشقاندا ۋاڭ زۇڭۋا ھېرىپ قالدى. بىر قىيا تاشنىڭ ئۈستىدە ئولتۇرۇپ ئازراق تالقان يەپ، سۇ ئىچتى. قۇياش ئىللىق نۇرىنى سېپىپ، سەلكىن شامال چىقتى. ئورمان ئارىسىدىن پات-پات سېغىزخاننىڭ قانات-قۇيرۇقلىرىنى قېقىپ ئۇزۇن-قىسقا سايرىغان ئاۋازى كېلەتتى، خۇددى ئەللەي ناخشىسىدەك. ئۇنى بىرئاز ئۇيقۇ باستى، بېشىنى تاش ئۈستىگە قويۇپ بىر دەم كۆز يۇمۇۋېلىشنى ئويلىدى-دە، كۆزىنى يۇمۇشى بىلەنلا ئۇيقىغا غەرق بولدى. ئۇ تولىمۇ ئېغىر بىر خورتۇلدىغان ئاۋازدىن ئويغىنىپ كەتتى. ئۇ ئويغىنىپلا قوينىدىكى مىلتىقنى قولىغا ئېلىپ ئالدى تەرەپكە قارىدى. بىر ئېگىز قورام تاشنىڭ ئۈستىدە بىر ياۋا توڭگۇز ئۇنىڭغا نەزەر سالغىنىچە ئۆرە تۇراتتى. چاتاق يوق، ئۇ دەل ھېلىقى قىزىل ياۋا توڭگۇز ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋانىڭ يۈرىكىگە بىردىنلا قورقۇنچ كىرىپ قولىمۇ تىترەپ مىلتىقنىمۇ تۈزۈك تۇتالمىدى. ئۇ چوڭقۇر نەپەس ئېلىپ قىزىل ياۋا توڭگۇزغا تىكىلىپ قارىدى، قىزىل ياۋا توڭگۇزمۇ ئۇنىڭغا تىكىلىپ قارىدى، كۆزىدە ئۇنى مەسخىرە قىلىۋاتقاندەك بىر سەرخۇشلۇق ئەكس ئېتىپ تۇراتتى. ۋاڭ زۇڭۋا ئاغزىنى بۇزدى، ھۇ ھايۋان، سەن تېخى مېنى مەسخىرە قىلىۋاتامسەن، بۈگۈن ئەجىلىڭ توشتى. ئۇ كەيپىياتىنى تۇراقلاشتۇرۇپ، مىلتىقىنى كۆتۈردى. لېكىن كۆز ئالدىدىكى ياۋا توڭگۇز غايىپ بولغان ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋا مىلتىقنى قويۇپ ئۇ تەرەپكە قارىدى، قىيا تاشنىڭ ئۈستى قۇپ-قۇرۇق ئىدى، قىزىل ياۋا توڭگۇز ئاللىقاچان كەتكەن ئىدى.
   ۋاڭ زۇڭۋا مىلتىقنى يىغىشتۇردى. ئۇ بۈگۈن ئىككىسىنىڭ بىر قۇر پەم سىناشقانلىقىنى بىلدى، بۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ كۆزلىرىدىكى ئىپادىدىن مەلۇم ئىدى. ياۋا توڭگۇز ئۇنىڭ مەخسۇس ئۆزىنى ئىزدەپ كەلگەنلىكىنى بىلگەن ئىدى. ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئۇرۇش تېخى ئەمدىلا باشلانغان ئىدى.
8
   ئەتىگەن ئورنىدىن تۇرۇپ چېن شياڭمانىڭ سول قاپىقى لىپ-لىپ قىلىپ توختىماي تارتىپ كۆڭلىنى ئەنسىزلىك بېسىۋالدى. غەرپ تەرەپتىكى فۇ لۈ ئائىلىسىدىن بىر يىغا- زارەنىڭ ئاۋازى كېلەتتى، كەنتتىكىلەر ۋاراڭ-چۇرۇڭ قىلغىنىچە فۇ لۈ ئائىلىسىگە قاراپ ئاقماقتا ئىدى. چېن شياڭما چى شىنى چاقىرىپ چىقىپ سورىدى:
-        نېمە بوپتۇ، نېمە ئىش چىقىپتۇ؟
   - چاتاق، چوڭ ئىش چىقتى، فۇ لۈنىڭ كىچىك ئوغلى شىدەن ئۆلۈپ قاپتۇ،- قاپتۇ دېدى چى شى. چېن شياڭمانىڭ يۈرىكى ئاسقىپ كەتتى-دە، ئالدىراپ سورىدى:
   - قانداق ئۆلۈپتۇ؟
   - قانداق ئۆلەتتى، ياۋا توڭگۇزلار ئۈچۈن تارتقان توك تور سوقىۋېتىپ ئۆلۈپتۇ.
   چېن شياڭما ئەڭ ئەنسىرىگەن ئىش ئەمدى يۈز بەرگەن ئىدى، ئىش چېن داچىڭ تارتقان توك توردىن چىققان ئىدى.
   ئەسلىدە، ئەتىگەن فۇ لۈ ئەر- خوتۇن ئىككىسى شىدەنزىنىڭ ئەتىگەنلىك ئۆگۈنۈشتىن قايتىپ كېلىپ تاماق يىيىشىنى ساقلىغان ئىدى، ئۇنداق ساقلىسىمۇ كەلمىگەن، بۇنداق ساقلىسىمۇ كەلمىگەن، ئىككىسى سەل تېرىكىپ باشقا بالىلاردىن سورىدى، بالىلارنىڭ ھەممىسى كۆرمىدۇق دېيىشتى. ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرسى قايتىپ كېلىۋېتىپ تۇيۇقسىز يوقاپ كەتتى، دېدى. فۇ لۈ ئەر- خوتۇن ئىككىسى بالىلار مەكتەپتىن قايتىدىغان يولنى بويلاپ مېڭىپ، مەكتەپكە بارغۇچە بېرىپمۇ شىدەنزىنى تاپالمىدى. فۇ لۈ قايتىپ كېلىپ كەنتتىكى بالىلاردىن يەنە سورىدى، جاڭ شۇچېننىڭ نەۋرە قىزى يادەن شۇنداق جاۋاپ بەردى:
   - قايتىپ كېلىۋاتقان ۋاقتىمىزدا شىدەننىڭ كەنتنىڭ يېنىدىكى چىغىر يولنى بويلاپ شىمال تەرەپكە ماڭغىنىنى كۆردۈم، ئۇنىڭ ئۇ يەرگە نىمىش قىلغىلى بارغىنىنى بىلمەيمەن، بىز تېخى ئۇنىڭغا قايتىپ كەل دەپ بىر نەچچىنى توۋلىدۇق.
   - قايسى يول؟- سورىدى فۇ لۈ.
   - داچىڭ تاغامنىڭ ئېتىزىغا بارىدىغان يولغا كىرىپ ماڭغان،- دېدى يادەن. فۇ لۈ ئەر- خوتۇن ئىككىسى يۈرىكى سالغان ھالدا ھاپىلا- شاپىلا چېن داچىڭنىڭ قوناقلىقىغا قاراپ چاپتى. ئۇ يەرگە يېتىپ بارغاندىن كېيىن ئىككىسى داڭ قېتىپلا قالدى. شىدەن سىم تور ئاستىدا ياتاتتى، بىلەكلىرى كۆيۈپ چۇچۇلدەك قارىداپ كەتكەن ئىدى. سىم تورنىڭ ئۈستىدە بىر توشقان ئېسىلىپ قالغان بولۇپ شامالدا پۇلاڭلاپ تۇراتتى.
   چېن داچىڭمۇ كەلدى، كۆزلىرى تېخىچە ئىششىق بولۇپ چوقۇم كېچىچە قارت ئوينىغان ئىدى. يەردە ياتقان بالىنى كۆرۈپ ئۇمۇ داڭقېتىپ قالدى.
   فۇ لۈنىڭ مۇشۇ بىر تاللا نەۋرە ئوغلى بار ئىدى، فۇ لۈنىڭ كېلىنى چۇن فېن يىغلاپ ھۇشىدىن كەتتى، ياقا يىرتىپ، تېپچەكلىگىنىچە چېن داچىڭنىڭ ياقىسىغا ئېسىلىپ بالامنى تۆلەپ بەر، دېدى. چېن داچىڭ خۇددى بىر ھەيكەلگە ئوخشاش چۇن فېننىڭ كىيىملىرىنى يىرتىشلىرىغا، يۈزىنى تاتىلىشىغا جىم تۇرۇپ بەردى.
   ئەتراپتا ئولىشىپ تۇرغان كەنت ئەزالىرى چېن داچىڭنى ئەيىپلەشكە باشلىدى: قارت ئويناشنىلا بىلىدۇ بۇ، ئەتىگەندە تۇرۇپ زاتۋورنىمۇ بېسىۋەتمەپتۇ. ئارقىدىن يەنە ياۋا توڭگۇزنىمۇ ئەيىپلەشتى: ھەممىنى قىلغان مۇشۇ ئۆلگۈر ياۋا توڭگۇزلار، ئادەمنى خاتىرجەم ياشىغىلىمۇ قويمايدۇ، مانا ئادەمنىڭمۇ بېشىغا چىقتى. بۇلارنىڭ ھەممىسى ياۋا توڭگۇزلارنىڭ كاساپىتى، ياۋا توڭگۇزلار بولمىغىنىدا ئىدى بۇنچىلىك كۆپ ئىش چىقمىغان بولاتتى.
   چېن شياڭما دەرھاللا نەق مەيدانغا يېتىپ كەلمىدى، ھەم كىشىلەرنىڭ فۇ لۈ ئەر- خوتۇن ئىككىسىنىڭ قېشىغا بېرىشىنىمۇ توسمىدى. بۇنداق چوڭ ئىش چىقسا ئۇلارنى ھازا ئاچقىلى، غەلۋە قىلغىلى، ئاچچىقىنى چىقارغىلى قويمىسا بولمايتتى. بۇنداق مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتا ئۇنىڭ ئۆزىگە خاس چارىسى بار ئىدى. ئۇ ئالدى بىلەن فۇ چيەننى چاقىرتىپ كەلدى، فۇ چيەن فۇ لۈنىڭ ئاكىسى بولۇپ فۇ لۈ قانداق ئىش بولسا ئاكىسىنىڭ دېگىنىنى ئاڭلايتتى. چېن شياڭما فۇ چيەن ئارقىلىق ۋەزىيەتنى تېزگىنلىمەكچى بولدى.
   فۇ چيەن كىرىپ كەلگەندە ئۇنىڭمۇ كۆزلىرىدىن بۇلاقتەك ياش تۆكۈلۈپ تۇراتتى. ئىككىيلەن ئىشىك ئالدىدىكى دۆڭدە زوڭزايدى.
-        بۇ ئىش چىقىپتۇ، قانداق قىلاي دەۋاتىسىلەر؟- سورىدى چېن شياڭما.
   - قانداق قىلاتتۇق، جانغا جان تۆلەيدۇ، خۇن دەۋاسى قىلىمىز،- دېدى فۇ چيەن يىغلىغان ھالدا. چېن شياڭما فۇ چيەنگە تاماكا سۇنغاچ دېدى:
   - ئوبدانراق ئويلان، بۇ ئىشتا سەۋەنلىك ئاساسىي ئورۇندا، جانغا جان تۆلىتىمەن دېسەڭلەر پەقەت بولمايدۇ.
   - ئۇنداق بولسا ئۇنى تۈرمىگە سولىتىۋېتىمەن.
   - ئۇنى تۈرمىگە سولىتىۋەتسەڭلار نېمىگە ئېرىشەلەيسىلەر؟ ھەممىمىز بىر كەنتلىك، ئادەتتە سىلەرنىڭ داچىڭ بىلەن مۇناسىۋىتىڭلار ياخشى ئىدىغۇ، بۇ ئىشنىڭ يۈز بېرىشىمۇ بىر تاسادىپىيلىق. بۇنىڭ ھەممىسى ياۋا توڭگۇزلارغا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن ئەمەسمۇ. ھازىر بالا ئۆلدى، سەن ئۇنى تۈرمىگەن سولىتىۋەتكەن تەقدىردىمۇ بۇنىڭ نېمە رولى بولسۇن؟
   فۇ چيەن تاماكىسىنى بىر شورىۋېتىپ، دېدى:
-        ئۇنداقتا بالا بىكاردىن –بىكار ئۆلگەن بولامدۇ؟
-توختا، گېپىم تۈگىسۇن، مېنىڭ بىر ئويۇم بار، مۇۋاپىقمۇ ئەمەسمۇ ئاڭلاپ باقمامسەن، داچىڭ ئىنىڭغا بىر نەچچە ئۇن مىڭ كوي تۆلەپ بەرسۇن، قانداقلا دېمەڭلا، ئازراق پۇل تۆلىتىۋالساڭلار ئۆزۈڭلەردە قالىدۇ ئەمەسمۇ. ئەگەر دەۋا قىلساڭلار داچىڭ تۈرمىدە ياتىدۇ، «خەقنى ئۇرسا جازالانماپتۇ، جازالانسا تاياق يېمەپتۇ»دېگەن گەپ بار، فۇ لۈلارمۇ بىر پۇڭغا ئېرىشەلمەيدۇ. داچىڭ تۈرمىدە ياتسا بىر نەچچە يىلدىن كېيىن يەنە چىقىدۇ، يەنە سىلەر بىلەن خوشنا ئولتۇرىدۇ، يەنە سىلەرگە بېشىنى كۆتۈرۈپ قارىيالمىسا شۇ چاغدا ھەممىڭلارنىڭ كۆڭلى چىۋىن يەۋالغاندەك بولۇپ قالماسسىلەرمۇ، بۇ نېمىدېگەن ئازاپ!- دېدى چېن شياڭما.
ئەلۋەتتە، چېن شياڭمانىڭ فۇ چيەنگە بۇنداق دېيىشىدە، ئۇنىڭ ئىنتايىن چوڭقۇر ئويلىنىشى بار ئىدى، لېكىن ئۇ دېيەلمىدى. ئۇ بولسىمۇ، ئەگەر فۇ لۈ دەۋا قىلسا، ياۋا توڭگۇز ئورمىنى كەنتىدە ياۋا توڭگۇزدىن مۇداپىئە كۆرۈش ئىشى يۇقۇرىغا ئاشكارىلىنىپ قالاتتى. ھەمدە ئادەم ئۆلگەنلىكى ئۈچۈن بازارلىق ھۆكۈمەت بىلەن ناھىيىدىكىلەر چوقۇم ئادەم ئەۋەتىپ كەنت كومېتىتىنىڭ مەسئۇلىيىتىنى سۈرۈشتۈرەتتى. چېن شياڭمانىڭغۇ كەنت مۇدىرلىقىدىن ئىبارەت بۇ ئەمەلدارلىق قالپىقى بىلەن كارى يوق، بىراق ئۇ ئاۋارىچىلىق بولمىسۇن دەيتتى، بولۇپمۇ ھازىرقىدەك مۇشۇنداق ۋەزىيەتتە.
   فۇ چيەن بېشىنى سالغىنىچە باشقا گەپ قىلماي ئالدىدىكى بىر نەچچە چۈمۈلىگە قارىدى، قولىدىكى كىچىك تاياق بىلەن چۆمۈلىلەرنى ئۇياق-بۇياققا سىپايتتى، چۆمۈلىلەر سەراسىمگە چۈشۈپ يول تېپىپ قاچماقچى بولاتتى، لېكىن تاياق سىزىۋەتكەن دائىرىدىن قېچىپ چىقالمايتتى.
   چېن شياڭما گېپىنى داۋاملاشتۇردى:
-بۇ ئىشنى ياۋا توڭگۇز كەلتۈرۈپ چىقاردى، توك تور تارتىش، قاپقان قۇرۇشنى ھەممە ئائىلە قىلغان ئىش، ئۆتكەن يىلى فۇ لۈ قۇرغان قاپقان چى شىنىڭ پۇتىنى قىسىۋېلىپ سۇندۇرىۋەتكىلى تاس قالدى. چى شى ئىنساپ بىلەن ئىش قىلغاچقا فۇ لۈنىڭ ئازراق دورا پۇلى بەرگىنىگە، ئەشۇ سىمۋول خارەكتىرلىك ئىككى تال پۇلىغا بوپتۇ دېدى. ئويلىنىپ قالدىم، بۇ ئىش ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن كەنتتە يىغىن ئېچىپ قاپقان بىلەن توك تورنى يىغىشتۇرىۋېتىمىز، خەتىرى بەك چوڭكەن.
-ئۇنداقتا ئۇ ياۋا توڭگۇزلارنى قانداق قىلىمىز، زىرائەتلەرنىچۇ؟ بۇ زىرائەتلەرنى ياۋا توڭگۇزلارغا يىگۈزىۋېتىش بىلەن باراۋەر ئەمەسمۇ،- دېدى فۇ چيەن.
   چېن شياڭما بىر ھازا تۇرۇپ كەتتى-دە، بېشىنى چايقىدى:
   - مەنمۇ بىلمەيمەن، راستىنى دېسەم، نەچچە ۋاقىتتىن بۇيان بۇنداق چاتاق ئىشقا يولۇقۇپ باقمىدىم!
   فۇ چيەن ئورنىدىن تۇردى، چېن شياڭما ئۇنىڭدىن كۆزىنى ئۈزمەي:
   -بايا دېگەنلىرىمگە قانداق ئويلاۋاتىسەن؟- دەپ سورىدى.
   - قايتىپ بېرىپ فۇ لۈگە ئېيتاي،- دېدى فۇ چيەن.
   - ئۇنداقتا ياخشى، داچىڭغا مەن خىزمەت ئىشلەي. بىراق، سىلەر خاتىرجەم بولۇڭلار، چوقۇم بۇ سولتەكتىن جىقراق پۇل ئېلىپ بېرىمەن، بىساتى قۇرۇپ كەتكۈچە پۇل تۆلىتىپ بېرىمەن، ئەمدى قىمار ئوينىغىنىنى بىر كۆرەي!
   ئىش ھەر ھالدا ئويلاپ باقمىغان نەتىجىدە ئوڭۇشلۇق بولدى. فۇ لۈ ئەر-خوتۇن چېن داچىڭنىڭ 50 مىڭ كوي تۆلەپ بېرىشىگە قوشۇلدى. دەسلەپتە، چېن داچىڭ بۇنچىلىك كۆپ پۇلنى چىقىرىشقا قوشۇلماي، 40 مىڭ كويلا چىقىرىمەن دەپ تۇرىۋالدى. چېن شياڭما ئۇنىڭغا چاپلىشىۋالماي ئېيتتى:
   - بىر تەرىپىڭدە 40 مىڭ كوي، يەنە بىر تەرىپىڭدە تۈرمىگە كىرىش، ئۆزۈڭ ئويلىنىپ كۆرگىن، ئويلىنىپ بولۇپ ئاندىن قېشىمغا كەل، ئەتە ئەتىگەنگىچە جاۋاپ بەرمىسەڭ، فۇ لۈلار ساقچىخانىغا بېرىپ دېلو مەلۇم قىلىدۇ.
   چېن داچىڭ بىر ئاخشام ئويلانغاندىن كېيىن بۇ پۇلنى تۆلەپ بېرىشكە قوشۇلدى.
   چېن شياڭما يېنىك بىر ئۇھ تارتتى، ھەر ھالدا دېلو مەلۇم قىلىنماي ئوڭۇشلۇق ھەل بولغان ئىدى. چېن شياڭما ئۆز ئويلىغىنى بويىچە كەنت ھەيئەتلىرى ۋە بىر نەچچە گۇرۇپپا باشلىقلىرى بىلەن كەنت ئاقساقاللىرىنى يىغىپ ئۇلار بىلەن توك تور تارتىش ۋە باسماق قۇرۇش ئىشىنى چەكلەشنى مەسلىھەتلەشتى. لېكىن دەسلىپىدىلا كۆپچىلىكنىڭ پىكرى ھېلىقى كۈنى فۇ چيەننىڭ دېگىنى بىلەن ئوخشاش چىقتى: توك تور تارتىش بىلەن قاپقان قۇرۇشنى چەكلىسەك ئۇ ياۋا توڭگۇزلار يەنە قۇترىماي قالارمۇ، زىرائەتلىرىمىزنى ئۇلارغا يىگۈزىۋېتىپ بىز شامال يەپ بوران كېكىرەيلى ئەمىسە،دېيىشتى ئۇلار. چېن شياڭما بېشىنى قاشلاپ:
-        بۇنىڭدىن بىر ئىش چىقىپ بولدى، يەنە ئىش چىقسا قانداق قىلىمىز؟- دېدى.
   جاڭ شۇچېن ئېيتتى:
   - بۇنى چېن داچىڭ ئۆزى تارتسۇن، ئەتىگەنرەك قوپۇپ زاتۋۇرنى بېسىۋەتسىلا شۇ ئىش يوق، ئۇ قىمار ئۈستىلىدە بىر ئولتۇردىمۇ ھەممىنى ئۇنتۇيدۇ، بۇ ئىش چىقمىغان بولسا يەنە تەگەمتۇق.
   - ئۇلا ئەمەس، بىر نەچچە كۈن ئىلگىرى چې كەنتىدە مۇشۇنىڭغا ئوخشاش بىر ئىش چىققىنىنى ئاڭلىدىم: سىرىتقا ئىشلىگىلى چىقىپ كەتكەن بىر كەنت ئەزاسى قايتىپ كېلىشىدە يېقىن يولدا ماڭىمەن دەپ بىر ئېتىزنى كېسىپ ئۆتۈۋاتقاندا توك سوقىۋېتىپ ئۆلۈپ قاپتۇ،- دېدى چېن شياڭما. جاڭ شۇچېن جىم بولۇپ قالدى، چېن شياڭما سۆزىنى داۋاملاشتۇردى،- بۇ ئىش ئادەمگە بالا بولىدۇ، ئاخشىمى چارۋىلىرىمىزنى ئىزدەپ چىقىپ قالىمىز ياكى ئېتىزىمىزغا قارايمىز دەپ چىقىمىز، ئاسانلا ئىش چىقىدۇ، ئەڭ ياخشى چارە يەنىلا توك تورنى قايتىدىن ئورنىتىشقا بولمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ئىشنى يۇقۇرىدىكىلەر ئۇقۇپ قالسا چاتاقنىڭ چوڭى چىقىدۇ.
   - ئۇنداقتا زىرائەتلىرىمىزنى قانداق قىلىمىز، سېنىڭ قانداق ياخشى چارەڭ بار، بىزمۇ توك تورنى يىغىشتۇرىۋېتەيلى،- دېدى جاڭ شۇچېن. چېن شياڭما يۇۋاشلىق بىلەن ئېيتتى:
   - ۋاقتىنچە ئامالىم يوق، يۇقۇرىغا دوكلات قىلسام خەقنىڭ ئىزچىل كارى بولمايۋاتىدۇ.
   - بولمىسا كۆپچىلىك يەنە بىر سىناپ باقايلى، پۈتۈن كەنتتىكىلەر ئىمزالىق مۇراجىئەتنامە يېزىپ ناھىيىگە ئاپىرايلى، مۇشۇنداق قىلساق سەل داۋرىڭى بولىدۇ ياكى مەسىلە ھەل بولىدۇ،- دېدى جاڭ شۇچېن. ئۇنىڭ يېنىدا ئولتۇرغان فۇ چيەنمۇ قوپتى:
- مەن كۆرگەن ئېھتىماللىق خەق بىزنى كۆچۈرۈشكە سەپەرۋەر قىلىۋاتىدۇ، يەنە ياۋا توڭگۇزلارنى قوغداپ، باشقىلارنىڭ ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىشىغا مەيلى دەيدىكەنمىز، بۇ بىر-بىرىگە سىغىشالمايدىغان ئىش، خەق ئۇنارمۇ؟
   - كىم كۆچىدىكەن؟ مەن كۆچمەيمەن، كەنتتىكى كۆپ سانلىق كىشىلەرمۇ كۆچمەيدۇ. كۆچمىسەك ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئىشىنى ھەل قىلىشىمىز كېرەك. كۆپچىلىك غاچ-غۇچلا كۆچمەيمىز دېگەننىمۇ قوشۇپ يېزىپ ئۇلارغا بىلدۈرۈپ قويايلى،- دېدى جاڭ شۇچېن.
   - كۆچۈشنىڭ گېپىنى ئاۋال دېمەي تۇرايلى،- دېدى چېن شياڭما گەپنى بۆلۈپ،- مۇراجىئەتنامىنىڭ گېپىگە كەلسەك بۇنى سەن دېگەندەك قىلايلى، بەرىبىر يالاڭئاياق سۇدىن قورقماپتۇ دەپ بۇ قېتىم ھاكىمنىلا ئىزدەي، ئۇلار جاۋاپ قايتۇرالامدۇ-يوق كۆرۈپ باقايلى.
   چېن شياڭما ئىمزالىق مۇراجىئەتنامە يازىدىغان ئىشنى جاڭ شۇچېنغا تاپشۇردى، جاڭ شۇچېن ئىلگىرى پۇقراۋى مەكتەپتە ئوقۇتقۇچى بولغان ئىدى، كېيىن پۇقراۋى مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرى چېكىندۈرۈلگەندە كەنتكە قايتىپ كېلىپ يەر تېرىغان ئىدى. جاڭ شۇچېن مۇراجىئەتنامىنى يېزىپ بولغاندىن كېيىن ھەر بىر ئائىلىگە كىرىپ بىرمۇ-بىر ئىمزا قويدۇردى. خەت قىزىل سىيادا زىچ يېزىلغان ئىدى، خۇددى قان چېچىۋەتكەندەك ئادەمنىڭ دىققىتىنى ئۆزىگە بەكمۇ تارتاتتى.
   ھەممە ئىش پۈتكەندىن كېيىن چېن شياڭما مۇراجىئەتنامىنى ئېلىپ ناھىيىگە باردى-دە، بىۋاستە ھاكىمنىڭ ئۆزىگە تاپشۇردى.
   3 كۈندىن كېيىن، بازارلىق ھۆكۈمەتتىن تېلېفۇن كېلىپ چېن شياڭمانىڭ بازارغا بېرىپ يىغىنغا قاتنىشىشىنى ئۇقتۇردى، چېن شياڭمانىڭ يۈرىكى بىراز ئاسقىپ مۇراجىئەتنامە كۈچىنى كۆرسەتتىمۇ نېمە دەپ ئويلاپ مەيدىسىنى تىك تۇتقىنىچە بازارغا يول ئالدى.
   لېكىن بازارغا بېرىپ بىرمۇ كەنت مۇدىرىنى كۆرمىدى. كاتىپتىن سورىۋېدى، كاتىپ يىغىن بار دەپ ئاڭلىمىدىمغۇ،دەپ جاۋاپ بەردى. چېن شياڭمانىڭ بىرئاز ئاچچىقى كەلدى. كاتىپ چېن شياڭماغا قاراپ تۇساتتىن:
-        ۋۇ بازار باشلىقى سىزنى ئىزدەۋاتاتتى، ئىشخانىسىغا كىرىپ بېقىڭ،- دېدى.
   چېن شياڭما بازار باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغا كىردى، ۋۇ بازار باشلىقى كاسىسىنى كۆتۈرۈپمۇ قويمىدى. چېن شياڭما باشلىقنىڭ كەيپىياتىنىڭ ناچارلىقىنى ھىس قىلىپ، قىلغۇدەك گەپ تاپالماي، دېدى:
   - يىغىن ئاچمايدىغان ئوخشىمامسىز؟
   ۋۇ بازار باشلىقى ئۇنىڭغا لەپپىدە قاراپ دېدى:
   -ئاچىمەن، بۈگۈن سەن بىر ئادەمگىلا ئاچىمەن.
   چېن شياڭما چىرايىغا زورىغا كۈلكە يۈگۈرتۈپ باشلىقنىڭ ئاچچىقىنى ياندۇرماقچى بولدى. بىراق ۋۇ بازار باشلىقى ئۇنىڭغا مۇزدەك قارىغىنىچە تۇساتتىن تارتمىسىدىن بىر دەستە قەغەزنى ئېلىپ چېن شياڭمانىڭ ئالدىغا ئاتتى. ئۇ دەل ھېلىقى مۇراجىئەتنامە ئىدى. بازار باشلىقى مۇراجىئەتنامىنى كۆرسۈتۈپ تۇرۇپ، دېدى:
   - سەن تېخى ناھىيىگە ئەرز قىپسەن-ھە، سەن چېن شياڭمانىڭ كارامىتى بارغانسېرى يوغىناپ كېتىۋاتىدۇ.
   چېن شياڭما يەردە بىچارىلەرچە چېچىلىپ ياتقان قەغەزلەرگە قارىغىنىچە، دېدى:
-        بىز ئەرز قىلمىدۇق، بىز پەقەت مەسىلە ئىنكاس قىلدۇق.
   - بازىرىمىز كىچىك كەلدى، ناھىيىگە بارمىساڭلار بولمايدۇ، پوردىقىڭ بەك يوغىناپ كەتكەن ئوخشىمامدۇ؟- دېدى ۋۇ بازار باشلىقى.
   چېن شياڭما يىغلىغۇدەك بولۇپ جاۋاپ بەردى:
   - بازارغا بىز نۇرغۇن قېتىم ئىنكاس قىلدۇق، لېكىن ، كىم ھەل قىلىپ بەردى؟
   - سېنىڭچە ناھىيىگە ئەرز قىلساڭلار ناھىيە ھەل قىلىپ بېرەرمۇ؟ مەن كاللاڭلاردا كۈن بويى نېمە ئويلاۋاتقىنىڭلارنى بىلمەيمەن، سىلەرگە نۇرغۇن قېتىم دېدىم، كەنتىڭلار كۆچۈرىلىدۇ، كوللېكتىپ كۆچۈرىلىدۇ، نىمىشقا كۆچىسىلەر؟ چۈنكى ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش رايونى قۇرۇشىمىز كېرەك. كىمنى قوغدايمىز؟ ئەلۋەتتە ياۋا توڭگۇزلار بىلەن باشقا ياۋايى ھايۋانلارنى قوغدايمىز، بىراق سىلەر ناھىيىگە ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىشقا ئىجازەت سوراپسىلەر، ھەرقايسىڭنىڭ كاللىسىغا سۇ كىرىپ كەتتىمۇ، يول قىسقا بولسا ماشىنا قانداقمۇ ئاچا يولدىن يول قايرىلىپ چىقالايدۇ؟ بۇگۈن مەن خاتالىق ئۆتكۈزدۈم، قارىغىنە ناھىيە رەھبەرلىرى نېمە دەپ تەستىقلاپتۇ،- دېدى بازار باشلىقى ئاغزىنى دومسايتقان ھالدا.
   چېن شياڭما مۇراجىئەتنامىنى قولىغا ئېلىپ بەت قېشىغا يېزىلغان بىر قۇر خەتكە قارىدى: «ياۋا توڭگۇز ئورمىنى كەنتى كۆچۈرىلىدۇ، ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرىدىغان ئىشنى ئەمدى ئويلىشىشقا بولمايدۇ، يەرلىك يېزا- بازارلىق ھۆكۈمەت كۆچۈرۈش توغرىلىق كۆچمەنلەرگە ئىدىيىۋى خىزمەتنى ياخشى ئىشلەپ، بالدۇرراق كۆچۈرۈشنى قولغا كەلتۈرۈش كېرەك». چېن شياڭما مۇراجىئەتنامىنى قويۇپ، دېدى:
   - كەنت ئەزالىرىنىڭ ھەممىسى كۆچۈشنى خالىمىغاچقا بۇ مۇراجىئەتنامىنى يازغان.
   كۆچۈشنى خالىمايدۇ، نىمىشقا كۆچۈشنى خالىمايدۇ؟ شۇنچە ياخشى ئىش تۇرسا نىمىشقا كۆچۈشنى خالىمايدۇ، چوقۇم سىلەر خىزمەتنى ياخشى ئىشلىمەپسىلەر. بۈگۈن مەنمۇ ساڭا كېسىپلا گەپ قىلاي، بۇ قېتىمقى كۆچۈرۈش چوڭ ۋەزىيەتكە تاقىشىدۇ، ناھىيە بىر تۇتاش تەشكىللىگەن، سىلەرنىڭ دېگىنىڭلار ھېساپ ئەمەس،- دېدى بازار باشلىقى بېشىنى كۆتۈرۈپ.
   - كەنتتىكىلەرمۇ چوڭ ۋەزىيەت دېگەننى چۈشەنمەيدۇ، ئۇلار كۆچۈشنى ئويلىشىپ باقمىدى، ئۇلار ياخشى تۇرىۋاتىمىز دەيدۇ، ئەگەر ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىپ قاچۇرۇۋەتسە ئەڭ ياخشى بولغان بولاتتى، ئۇلارنىڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنى ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىش،- دېدى چېن شياڭما.
   ماڭا يەنە ياۋا توڭگۇزنى ئاتىمىز دېگۈچى بولما،- دېدى بازار باشلىقى تەئەددى بىلەن،- ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىشقا قەتئىي بولمايدۇ، ئېتىپ تۈگىتىۋەتسەڭلار قايسى قوغداش رايونىنى قۇرىمىز، سىلەرنى قوغدامدۇق؟
   چېن شياڭمانىڭ بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئاچچىقى كەلدى:
   - بىزنىڭ ياۋا توڭگۇزچىلىكمۇ قەدرىمىز يوقكەن، ياۋا توڭگۇزنىڭ مەۋجۇتلۇق ھوقۇقى باركەن-يۇ، بىزنىڭ نىمىشقا مەۋجۇتلۇق ھوقۇقىمىز يوق؟ ئەگەر باشقۇرىدىغان ئادەم بولمىسا، كەنتتىكىلەر ئۆزى ئامال تاپىدۇ.
   ئۇ گېپىنى تۈگىتىپ، مۇراجىئەتنامىنى قوينىغا سالدى-دە، ئاچچىقىدا چىقىپ كەتتى، كەينىدىن كاتىپنىڭ چاقىرغان ئاۋازىنىمۇ ئاڭلىمىدى.
9
   ۋاڭ زۇڭۋا ئاخىرى ئۇ قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇزنى ئېتىپ ئۆلتۈردى. ئۇ قىزىل ياۋا توڭگۇزنى كۆتۈرۈپ كەنتكە قايتىپ كەلگەندە يۈز- كۆزى پۈتۈنلەي قانغا بويۇلۇپ، پۈتۈن بەدىنى تىتما- تىتما، چاچلىرى قالايمىقان، توپا ۋە دەرەخ يوپۇرماقلىرىغا مىلىنىپ كەتكەن ئىدى. كەنتتىكىلەر ئۇنىڭ تۇرقىنى تونىيالمىدى.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئۆيدىن چىقىپ بىر ھەپتىدىن كېيىن ئاندىن قايتىپ كەلگەن ئىدى.
   ئۇ راستىنلا جىندىنمۇ بەتتەر قۇۋلىشىپ كەتكەن ئەشۇ ياۋا توڭگۇز ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋا بىر كۈن ۋاقىت سەرپ قىلىپ ئۇنىڭ بىلەن ھەپىلەشتى، ئىككى كۈن ۋاقىت سەرپ قىلىپ ئۇنىڭ ئاياق ئىزىنى بايقىدى، 3 كۈن ۋاقىت سەرپ قىلىپ ئۇنىڭ ھەرىكەتلىنىش قانۇنىيىتىنى ئىگىلىدى، ئەڭ ئاخىرقى كۈنى ئاندىن ئۇنىڭغا يوشۇرۇنۇپ تۇرۇپ ئوق ئېتىپ جېنىنى ئالدى. بۇرۇنقى چاغدىكىدەك بولسا ۋاڭ زۇڭۋا بىر ھەپتە ئىچىدە ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىپ ھويلىسىغا دۆۋىلىۋەتكەن بولاتتى.
   تۇنجى قېتىم ئۇچراشقاندىن كېيىن، ۋاڭ زۇڭۋا ھىس قىلدىكى، ئۇنىڭ رەقىبى ئادەتتىكى ياۋا توڭگۇز ئەمەس ئىدى. ئىككىنچى قېتىم ئاتلىنىشقا ئۇ تولۇق تەييارلىق قىلدى، بىر ھەپتىگە يېتەرلىك تالقان ۋە سۇ ئېلىۋالدى ۋە چېن شياڭمادىن كۆپرەك ئوق سورىۋالدى. كونا ئوۋچىلىق سايمانلىرى ئارىسىدىن بىر داتلىشىپ كەتكەن ئوۋ پىچىقىنى تېپىپ ئېلىپ ئۇنى بىلەي تاشتا بىلەپ ئىتتىكلەتتى، ئاندىن ئۇنى گۆجىيىگە قىستۇردى-دە، ئاتلاندى.
   - ئۇ ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرمەي تۇرۇپ تاغدىن يېنىپ چۈشمەيمەن،- دېدى ئۇ يولغا چىقىشتىن بۇرۇن چېن شياڭماغا.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئۆتكەنكى قېتىمقى تەجرىبىسىگە ئاساسەن تاكتىكىسىنى ئۆزگەرتىپ، تاغنىڭ ئىچكىرىسىگە قاراپ ماڭماي مەخسۇس زىرائەت بار تەرەپكە قاراپ ماڭدى. ئۇ بىر قانۇنىيەتنى بىلگەن ئىدى، بۇ زىرائەتلەر پىشقان پەسىل بولغاچقا ياۋا توڭگۇزلار ئۇۋىسىدا ئۇخلاپ ياتمايتتى.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئۆتكەن قېتىم ياۋا توڭگۇز بىلەن ئۇچراشقان جاينى بىر كۈن ئايلىنىپ ياۋا توڭگۇزنىڭ قارىسىنىمۇ ئۇچراتمىدى، لېكىن ئۇ بۇ يەردىن نېرى كەتمىدى، بىۋاستە سېزىمى ئۇنىڭغا ئېيتاتتىكى، قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇز چوقۇم مۇشۇ ئەتراپتا ئىدى، يېقىن ئەتراپتىكى بىر چۆپلۈكتە ئۇنى كۈزىتىپ تۇرغاندۇ، تېخى. بۇنى ئويلاپ چېن شياڭما ئىمكان بار ئۆزىنى دالدىغا ئېلىپ چۆپلۈك ئىچىدە ماڭدى. ئەتىسى چۈشتىن كېيىن، ئۇ ئاخىرى ئۇ قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇزنى بايقىدى. ئۇ بىر توپ ياۋا توڭگۇزنى باشلاپ باشقا بىر جايغا يۆتكىلىۋاتاتتى. ۋاڭ زۇڭۋا ئۇلار ماڭغان يۆلۈنۈشكە قاراپ ئۇ يەردە چوڭ بىر پارچە قوناقلىق بىلەن تاتلىق ياڭيۇزارلىقنىڭ بارلىقىنى كۆردى، قارىماققا ئۇلار مۇشۇ يەرنى نىشانلاپ يېڭى ھۇجۇمنى باشلىماقچىدەك قىلاتتى.
   ۋاڭ زۇڭۋانىڭ يېتىپ كېلىشى قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇزنىڭ ھۇشيارلىقىنى قوزغىغاندەك قىلاتتى، ئۇ توپتىن ئايرىلىپ تاغقا قاراپ يۈگۈردى، ئۇنىڭغا ئەگىشىۋالغان بىر نەچچە چوشقا كۈچىگىنىمۇ ئۇ رەھىم قىلماي قوغلىۋەتتى. ۋاڭ زۇڭۋا ئوت- چۆپ ئارىسىغا مۆكۈنۈپ، ياۋا توڭگۇزنىڭ ھەرىكىتىنى كۈزىتىپ چۆچۈپ كەتتى، ياۋا توڭگۇز چوقۇم سېزىپ قالغان ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋا ياۋا توڭگۇزنىڭ ئارقىسىدىن ئەگىشىپ بىر نەچچە قېتىم مىلتىقنى كۆتۈرۈپ قارىغا ئالدى، لېكىن ياۋا توڭگۇز باشتىن- ئاخىر ئورمانلىق ۋە قىيا تاشنىڭ ئارىسىدا چېپىپ يۈرۈپ بەدىنىنى دالدىغا ئېلىپ قارىغا ئېتىشقا تۇتۇق بەرمىدى. ۋاڭ زۇڭۋا پەقەت ئۇنىڭ ئارقىسىدىن قوغلاپ ئورمانلىق ئىچىدە يۈگرەيتتى، مۇشۇ يۈگرەش بىلەنلا ئىككى كۈن يۈگەردى، ھەتتا مىلتىقنى قويغۇدەك پۇرسەتنىمۇ تاپالمىدى.
   بۇنداق كېتىۋەرسە بولمايتتى. 3- كۈنى ئاخشىمى ۋاڭ زۇڭۋا ئۇ ئىلگىرى بىر قېتىم زوڭزايغان جايغا يېتىپ كەلگەندە بىردىنلا ئېسىنى تېپىپ بۇ ھايۋاننىڭ ئۇنى تاغنىڭ بۇلۇڭ- پۇچقاقلىرىدا ئايلاندۇرۇپ يۈرگەنلىكىنى ھىس قىلدى، لېكىن ئۇ باشتىن- ئاخىر ئۆز قوشۇنىدىن نېرى كەتمەي 5 كىلومېتىرلىق دائىرە ئىچىدە ھەرىكەت قىلدى. ۋاڭ زۇڭۋا يەنە بىر قېتىم ئەستايىدىل كۈزىتىپ، بىر نەچچە يەردىكى بۇرۇنقى يانپاش ئىزلىرىنى يەنە بايقىدى. بۇ كىسپۇرۇچ مېنى ئەخمەق قىلىۋېتىپتۇ-دە. ۋاڭ زۇڭۋا ئاغزىنى بۇزۇپ تىللىغىنىچە كېيىنكى قەدەمدە قانداق ھەرىكەتلىنىش توغرىلىق ئويلىنىشقا باشلىدى: چوقۇم ئەمدى ئۇنىڭ بىلەن مۆكۈ- مۆكىلەڭ ئوينىماسلىقىم كېرەك، ئەمدى ئەگەشسەم ھالىمدىن كېتىمەن، بىر نەچچە كۈندىن بۇيان بەدەن كۈچۈم خېلىلا خورىدى، ئاران ئىككى پۇتۇم تۇرسا ياۋا توڭگۇزنىڭ 4 پۇتىغا قانداقمۇ يېتىشىپ يۈگۈرەلەيمەن، ياۋا توڭگۇز مەن بىلەن پارتىزانلىق جېڭى، بەدەن كۈچۈمنى خورىتىش جېڭى قىلىۋېتىپتۇ ئەمەسمۇ.
ۋاڭ زۇڭۋا تاكتىكىسىنى ئۆزگەرتىپ قىزىل ياۋا توڭگۇزغا ئەگىشىپ يەنە ئىككى ئايلاندى، ھەر بىر ئۆتكەن جايىغا بەلگە قادىدى. ئاستا-ئاستا ياۋا توڭگۇزنىڭ مېڭىش

لىنىيىسى ئۇنىڭ كاللىسىدا شەكىللەندى. «كىسپۇرۇچ، ھەر قانچە يامان بولۇپ كەتسەڭمۇ بەرىبىر ھايۋانسەن، ئەمدى كولدۇرلىتىمەن دېمەي ئۆلۈمىڭنى كۈت!» دەپ ئۆز-ئۆزىگە پىچىرلىدى ئۇ.
   ۋاڭ زۇڭۋا ياۋا توڭگۇزغا ئەگىشىپ يۈگۈرۈپ كۈچىنى ئىسراپ قىلمىدى، يېرىم كۈن ئوبدان دەم ئېلىپ بەدەن كۈچىنى ئەسلىگە كەلتۈردى. ئاندىن ئەتىسى ئەتىگىنى ياۋا توڭگۇز چوقۇم ئۆتىدۇ دەپ بەلگە سېلىنغان جايغا كېلىپ يوشۇرۇندى. بۇ يەردىن ئاستى تەرەپكە قارىسا ياۋا توڭگۇز توپىنىڭ تاغ يانباغرىدا ئويناقشىۋاتقىنىنى كۆرگىلى بولاتتى؛ ئالدى تەرەپتە ئۇدۇلمۇ- ئۇدۇل قاراپ تۇرغان بىر تاقىر بەل بار ئىدى، ياۋا توڭگۇز كەلگەندە مۆكۈنگىدەك بىر جايمۇ يوق ئىدى، ھەقىقەتەن قارىغا سوققىدەك ياخشى جاي ئىدى.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئازراق مۈگدىۋالدى، قۇياش تىكلىشىپ دەرەخ سايىسى ئاستىدىكى ئوت- چۆپلەر سالپىيىشقان ئىدى. ئالدى تەرەپتىكى ئوتلاق ئىچىدە بىر ياۋا توخۇ بېشىنى سوزۇپ ئەتراپقا نەزەر سېلىۋاتاتتى، بىر قارا چېكەتكىنىڭ ئۈنى ئۇنى چۆچۈتىۋەتكەن بولسا كېرەك، پالاق- پۇلۇق قىلىپ ئىككى سەكرەپ يەنە بىر ئوتلاققا كىرىپ كۆزدىن غايىپ بولدى.
   قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇز ئاخىرى پەيدا بولدى، ئۇ قارىماققا بەك خاتىرجەم ئىدى، ئۇ ئۆزىگە ئەگىشىۋالغان ئۇ ئادەمنى چوقۇم ماغدۇرسىزلىنىپ ۋاز كەچتى دەپ قاراپ قالغان ئىدى. ھەتتا ئۇ ئۇزۇن تۇمشۇقىنى تازا سوزۇپ ئاسمانغا قاراپ بىر نەچچىنى خورتىلدىدى، بەدىنىنى بىر تۈپ قېرى دەرەخنىڭ قوۋزىقىغا كۈچەپ سۈركىدى، يەردە بىر نەچچىنى ئېغىنىدى، ئاندىن بۇ تەرەپتىكى تاقىر يەرگە كەلدى. تاغ بېلىنىڭ ئوتتۇرىغا كەلگەندە ئۇ تۇساتتىن مېڭىشتىن توختاپ بۇرنىنى ئىچىگە تارتىپ، تۆت ئەتراپنى پۇرىدى. ئۇ بۇ خەتەرلىك جايدىن تېنىنى ئېلىپ قاچاي دەپ تۇرغان ۋاقىتتا مىلتىق ياڭرىدى، ياۋا توڭگۇزنىڭ بەدىنى ئارقىغا يېرىم سەنتۈرۈلدى-دە، ئېغىر يىقىلدى. ئۇ تىرىشىپ ئالدى پۇتىنى كۆتۈرۈپ ئورنىدىن تۇرماقچى بولدى-يۇ، لېكىن بەدىنىنى ئازراق مىدىرلىتالاپلا يەنە يەرگە يىقىلدى.
   ئوق ياۋا توڭگۇزنىڭ قاشقىسىدىكى ئويۇقچىنى تېشىپ ئۆتكەن ئىدى، ۋاڭ زۇڭۋا پىشانىسىدىكى تەرنى سۈرتىۋېتىپ، بىرئاز تەنتەنە قىلدى. شۇنچە يىل ئوۋ ئوۋلىماي مەرگەنلىكتىن قالماپتىمەن، دەپ ئويلىدى ئۇ. مۇبادا، باياتىنقى ھېلىقى بىر پاي ئوقنى تەگكۈزەلمىگەن بولسا چاتاق چىقاتتى. ياۋا توڭگۇزنىڭ ۋەھشىلىكى تۇتۇپ چوقۇم ئۇنىڭغا ئېتىلىپ كېلەتتى. ئۇ چاغدا ھەقىقىي يىقىلىدىغىنىنىڭ كىم بولىدىغانلىقىغا بىر نېمە دېگىلى بولمايتتى.
   ۋاڭ زۇڭۋا ياۋا توڭگۇزنى كۆتۈرۈپ ئېلىپ كېتىشنى قارار قىلدى، ئۇ ياۋا توڭگۇزنىڭ جىنايىتىنى كەنتتىكىلەر ئالدىدا سازايى قىلماقچى بولدى. ياۋا توڭگۇز تولۇق يۈز جىڭ كېلەتتى، ئۇنى كۆتۈرۈپ يېرىم چاقىرىم ماڭمايلا ھاسىراپ نەپەس ئالالماي قالدى. ئۇ دەرەخ شاخلىرىدىن بىرئاز چاناپ كېلىپ چىۋىق بىلەن ئۇنى چاتقاندىن كېيىن ئاددىيغىنە سۆرىمە زەمبىلگە ئوخشىدى-دە،  ياۋا توڭگۇزنى ئۇنىڭ ئۈستىگە ئېلىپ تاغدىن چۈشكەندە سۆرەپ نۇرغۇن كۈچىنى تېجەپ قالدى. دۆڭگە يامىشىدىغان چاغدا زەمبىلدىن ۋاز كېچىپ ئۇنى مۈرىسىگە ئالاتتى. ياۋا توڭگۇزنىڭ كاللىسى ئۇنىڭ بېشىنىڭ يېنىدا ئۇياق- بۇياققا پۇلاڭلاپ، خۇددى ئۇنىڭغا ئېتىراز بىلدۈرىۋاتقاندەك كۆرىنەتتى.
   - ئاناڭنىڭ پۇتىغا ئېتىراز بىلدۈر، سەن كىسپۇرۇچلار ماڭا ئاز جاپا سېلىشمىدىڭ، ئۆيۈمدىكى «خۇاخۇا»غىمۇ سەن زىيانكەشلىك قىلدىڭ، يەنە نېمىگە ھال ئېيتىسەن،- دېدى چېن شياڭما. ياۋا توڭگۇز زۇۋان سۈرمەي قانلىرىنى داۋاملىق ئۇنىڭ يۈز- بويۇنلىرى ۋە كىيىملىرىگە سۈركەيتتى.
   - ئاناڭنىڭ پۇتىغا سۈركەل، ئۆلسىمۇ قېنىنى سۈركەيدۇ بۇ توڭگۇز، ھەقىقەتەن جىنغا ئايلىنىپ كەتكەن قۇۋ،- دەپ تىللاپ ماڭاتتى ۋاڭ زۇڭۋا.
   بىر پارچە ئالقات ئورمىنىدىن ئۆتىۋاتقاندا ۋاڭ زۇڭۋا ئىككى ئادەم بىلەن ئۇچراشتى، ئۇ ئىككىسى كۆز ئالدىدا تۇساتتىن پەيدا بولغان پۈتۈن ئەپجانى قانغا بويالغان نەرسىنى كۆرۈپ قورقۇپ كېتىشتى. ئۇلار ياۋا توڭگۇز ئادەمگە ئارتىلىپ ئۇنى چىشلەۋاتقان ئوخشايدۇ، دەپ بەدەر قاچتى. بىر نەچچە قەدەم قاچقاندىن كېيىن ئارقىسىغا قاراپ ئاندىن بىر ئادەمنىڭ بىر ئۆلۈك ياۋا توڭگۇزنى كۆتۈرۈپ كېلىۋاتقىنىنى كۆرۈشتى-دە، جايىدا توختاپ ۋاڭ زۇڭۋانىڭ ھەممە يېرىگە قارىدى. ئۇلار بەكمۇ ھەيران قالغان ھالدا سوراشتى:
-        بۇنى سىز ئاتتىڭىزمۇ؟
   ۋاڭ زۇڭۋا بېشىنى لىڭشىتتى. ئۇ ئادەم قولىدىكى ئوۋ مىلتىقىنى يەرگە تاشلىۋېتىپ، دېدى:
   - بىز نىمىشقا ئاتالمايمىز، ئاتالمىغاننىڭ ئۈستىگە ياۋا توڭگۇزنىڭ سايىسىنىمۇ كۆرۈپ باقمىدۇق.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئۇلارغا قارىدى، ئۇ ئىككىسى ئوۋچىلىق كىيىمى كىيگەن، يېنىدا بىر ئوۋ ئىتىنى يېتىلىۋالغان بولۇپ، بىر قاراشقىلا ئوۋ ئىتى ئىدى.
-        سىلەر نېمە ئادەم؟- سورىدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - ئوۋ ئوۋلاۋاتىمىز، لېكىن يېرىم كۈن ئايلىنىپمۇ ياۋا توخۇ چاغلىق نەرسىنى ئېتىپ باقمىدۇق، ھەقىقەتەن ئىچىمىز پۇشتى، قارىغاندا بۇ قېتىم بىكارغا كەپتىمىز.
   - بۇ يەردە ئوۋ ئوۋلاش چەكلىنىدۇ، كىم سىلەرنى ئوۋ ئوۋلاشقا رۇخسەت قىلدى؟- سورىدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - بىزنىڭ ئوۋ ئوۋلىشىمىز ئەلۋەتتە قانۇنلۇق، قورال ئىشلىتىش كېنىشكىمىز بار، مىلتىقنى سىلەر تارقاتقان،- دېدى ئۇلارنىڭ بىرسى. ۋاڭ زۇڭۋا تۇرۇپلا قالدى:
   - بىز تارقاتقان، بىز قاچان سىلەرگە مىلتىق تارقاتقان؟
   يەنە بىر ئادەم تولۇقلىدى:
   - سىلەرنىڭ شېركىتىڭلار تارقاتتى بىزنىڭ مەخسۇس ئوۋ ئوۋلىشىمىز ئۈچۈن، لېكىن بىز توخۇنىڭ تۈكىنىمۇ ئاتالمىدۇق.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئويلىنىپراق سۇئال سورىماقچى بولىۋېدى، ئۇ ئادەم دېدى:
-بولمىسا بۇ ياۋا توڭگۇزنى بىزگە سېتىپ بېرەمسىز، مىڭ كوي، قانداق؟ بەرىبىر سىلەر شەخسىي ئوۋ ئوۋلىساڭلار قانۇنغا خىلاپ. يۇقۇرى ئۇقۇپ قالسا تېخى جازالايدۇ.
   ۋاڭ زۇڭۋا بىر ئۇ ئادەمگە، بىر يەرگە ياتقۇزۇپ قويۇلغان ياۋا توڭگۇزغا قارىدى-دە، كەسكىنلا ئېيتتى:
   - ساتمايمەن، بۇ ئائىلىمىزنىڭ دۈشمىنى، ئۇنى ئېلىپ بېرىپ ‹خۇاخۇا›ئۈچۈن نەزىر قىلىمەن، ئۇ ‹خۇاخۇا›غا زىيانكەشلىك قىلدى.
   - ياۋا توڭگۇز ئادەمنى چىشلەپ ئولتۈرۈپ قويدىمۇ؟- سورىدى ئۇ ئادەم چۆچۈپ كېتىپ.
   -ياق،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا ھەمدە قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇزنىڭ ‹خۇاخۇا›نى قانداق ئانىي تاپقىنى ۋە ئەڭ ئاخىرى ‹خۇاخۇا›نىڭ قانداق ئۆلگىنىنى بىر قۇر سۆزلەپ بەردى. بۇنى ئاڭلاپ ئۇ ئىككىسى قاقاھلاپ كۈلگىنىچە:
   - ئۆلتۈرۈشكە تېگىشلىككەن، ئۆلتۈرۈشكە تېگىشلىككەن، بۇ ئاناڭنى ياۋا توڭگۇزمۇ ئىپلاس بىر نېمىكەن، ئۇنداقتا بۇ ئىشىڭىزنىمۇ يوللۇق دەپ بىلىمىز، -دېيىشىپ كەتتى ئۇلار ھەمدە گېپىنى تۈگىتىپ يولىغا ماڭماقچى بولدى. ۋاڭ زۇڭۋانىڭ كاللىسىدىكى گۇمان تېخى يۈتمىگەن ئىدى:
   - سىلەر بۇ يەردە ئوۋ ئوۋلىساڭلار رۇخسەت قىلىدىكەن، نىمىشقا بىزگە رۇخسەت قىلمايدۇ؟- سورىدى ئۇ.
   - بىز پۇل چىقىرىمىز-دە!- دېدى ئۇلار.
   ۋاڭ زۇڭۋا كەنتكە قايتىپ كاسىسىنى يەرگە قويۇشى بىلەنلا قايتا ئورنىدىن تۇرالمىدى. كەنتتىكىلەرنىڭ ھەممىسى كېلىپ تاماششا كۆرۈشتى، چېن شياڭمامۇ كەلدى.
-مۇدىر، مەن ئاخىرى بۇ ھايۋاننى ئۆلتۈردۈم،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. چېن شياڭما پەسكە بىر قۇر قاراپ:
- ئۆلتۈردۈڭ!- دەپ سورىدى.
   - قانچىلىك جاپا چەككىنىمنى بىلمەيسەن، توپ-توغرا بىر ھەپتە ئۇنىڭ پېيىدا يۈردۈم، تاس قالدىم ھېرىپ قوپالمىغىلى، لېكىن ئاخىرى ئۇنى ئېتىپ ئۆلتۈرۈپ ‹خۇاخۇا›نىڭ قىساسىنىمۇ ئالدىم،- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا ھەمدە سۆزلەۋېتىپ كۆزلىرىدىن تاراملاپ ياش ئاقتى. چېن شياڭما تۇساتتىن نېمىنىدۇر ئېسىگە ئالغاندەك، دېدى:
   -ئۆلتۈرىمەن دەپلا ئۆلتۈرۈپسەن، تېخى بۇ يەردە ئوچۇقتىن- ئوچۇق كۆرگەزمە قىپسەن، بۇ ئىشنى ناھىيە بىلەن بازار ئۇقسا، خەق سېنى تۇتقىلى كەلمەسمۇ، بۇ ئىشنىڭ قانۇنغا خىلاپلىقىنى بىلمەمسەن!
- ماۋۇ نېمەمنىڭ قانۇنىغا خىلاپلىق قىپتىمەن، ياۋا توڭگۇز ئادەمگە زىيان سالسا قانۇنغا خىلاپ ئەمەسمىكەن؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا.
   - سەن ياخشىسى نەرسىنى ئېلىپ كەت، بۇ يەرگە قويۇپ كۆرگەزمە قىلما،- دېدى چېن شياڭما.
   ۋاڭ زۇڭۋا ئورنىدىن تۇرۇپ تۇساتتىن ئارقىسىغا قايرىلىپ دېدى:
   - يولدا ئىككى ئوۋچى بىلەن ئۇچرىشىپ قالدىم، ئۇلارنىڭ دېيىشىچە، ئۇلار ئوۋ ئوۋلىسا رۇخسەت قىلىدىكەن، ئۇنداقتا بىزنىڭ ئوۋ ئوۋلىشىمىزغا نىمىشقا رۇخسەت قىلمايدۇ؟
   - ئۇلار بىلەن مەنمۇ ئۇچرىشىپ قالغان، لېكىن مەنمۇ نېمە ئىشلىقىنى بىلمەيمەن،- دېدى چېن شياڭما ۋاڭ زۇڭۋاغا قاراپ.
10
   10- ئاينىڭ ئاخىرى بولغاندا كۈزلۈك يىغىم ئاساسەن يىغىۋېلىندى. لېكىن ياۋا توڭگۇزلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، ئەمىلىيەتتە كۈزلۈك يىغىمنى ياۋا توڭگۇزلار ئۇلارغا يىغىپ بەرگەن ئىدى. يېرىم يىل جاپا تارتىپ ئىشلەپ يىغىۋېلىنغىنى پەقەت ياۋا توڭگۇزلار دەسسەپ ئېشىپ قالغان يېرىم قوناق چۈرۈچى ئىدى، يەنە تېخى ياۋا توڭگۇزلار دەسسەپ قالايمىقان قىلىۋەتكەن شاخ- شۇمبىلارمۇ بار ئىدى. چېن شياڭما يەردىن ياۋا توڭگۇزلار يەپ ئېشىپ قالغان قوناق چۈرۈچلىرىنى ئىزدىگەچ ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئىشىنى ئويلىغانسېرى قۇشۇمىسى شۇنچە تۈرۈلۈپ كەتتى. چېن شياڭمانىڭ ئىچىنى پاراكەندە قىلغىنى يالغۇز ياۋا توڭگۇزلارنىڭ زىرائەتلەرنى ۋەيران قىلىۋەتكىنىلا ئەمەس، يەنە ئۇ يېقىندا ئاڭلىغان بىر خەۋەرمۇ بار ئىدى، خەۋەرنى قوشنا كەنت جيۇشەندىن ئاڭلىغان ئىدى. ئىككى كەنت يېقىن بولغاچقا ئۇ كۈنى چېن شياڭما بازارغا باراشىدا ئۇ كەنتتىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ، جيۇشەن كەنتىنىڭ مۇدىرى لۈ داروڭنىڭ زىرائەتلىرىنى يىغىۋاتقىنىنى كۆردى. ئىككىيلەن يېقىن تونۇشلاردىن بولغاچقا ئولتۇرۇپ تاماكا چېكىشكەچ بىرئاز پاراڭ سېلىشتى، يەنى ئاھالىلەرنى كۆچۈرىدىغان ئىش توغرىلىق پاراڭلاشتى. جيۇشەن كەنتىمۇ بۇ قېتىم كۆچۈرىلىدىغانلار قاتارىدا ئىدى.
- بۇ يېڭى يېزا- كەنت قۇرۇلىشىمۇ بۇنداق قۇرۇلماس، ئۇ تەرەپتە كۈزلۈك يىغىمنى ئوبدان يىغىۋالدۇق، كەنتتىكىلەر خۇشال ئەمەس، شۇنىڭغىمۇ شۈكرى دەۋاتىدۇ،- دېدى چېن شياڭما.
   - يەپ قاپتۇ، يېڭى يېزا- كەنت قۇرۇلۇشى دېگىنى ئۇلارنىڭ بىزنى ئالدىغىنى،- دېدى لۈ دارۇڭ. چېن شياڭما ئۇنىڭغا قارىدى.
   - سىز راست بىلمەمسىز ياكى بىلمەس بولىۋالدىڭىزمۇ؟- سورىدى لۈ دارۇڭ.
   - نېمە ئۇ راستمۇ- يالغانمۇ دېگىنىڭىز، مەن راستىنلا گېپىڭىزنىڭ مەنىسىنى ئۇقالمىدىم،- دېدى چېن شياڭما.
   - بازارنىڭ كوللېكتىپ كۆچۈرۈپ يېڭى يېزا قۇرىمىز دېگىنى يالغان، ئىكولوگىيەلىك قوغداش رايونى قۇرىمىز دېگىنى يالغان، ئوۋچىلىق رايونى قۇرىمىز دېگىنى راست، لېكىن ئوۋچىلىق مەيدانىنى سىرتتىكىلەر كېلىپ قۇرىدۇ. يېڭى يېزا-كەنت قۇرۇش بىلەن ئىكولوگىيەلىك قوغداش رايونى قۇرۇش دېگىنى ئۇلارنىڭ تاپقان باھانىسى،- دېدى لۈ داروڭ. چېن شياڭما بىر ھازا تۇرۇپ كېتىپ، دېدى:
   -سىزمۇ ئۇقۇپسىز-دە!
   - كىم ئۇقمايدۇ، سىرتتا گەپ جىق، ھەممە ئادەم بۇ ناھىيىنى ئىنساپسىز، ياۋا توڭگۇزنى دەستەك قىلىپ ئادەملەرنى ھەيدەپ چىقارماقچى، بۇ يەرنى ئادەمسىز رايونغا ئايلاندۇرۇپ، ياۋايى ھايۋانلارلا ياشايدىغان، ئاندىن سىرتتىكى پۇلدار بىكارچىلار ئوۋ ئوۋلايدىغان رايون قۇرماقچى، دەپ تىللاۋاتىدۇ. ئەلۋەتتە، ئوۋ ئوۋلىغانلاردىن پۇل ئالىدۇ، ئاڭلىسام بىر ياۋا توڭگۇز ئوۋلىغانلاردىن 3 مىڭ كوي ئالىدىكەن. ناھىيە بىلەن بازارنىڭ بۇ تىللا تۆكىلىدىغان دەرەخكە كۆزى چۈشتى، ئاڭلىسام ئوۋچىلىق رايون ئىش بېجىرىش ئورنىنىڭ ۋېۋىسكىسىمۇ ئېسىلىپ بوپتۇ، چې كەنتىدە،- دېدى لۈ داروڭ.
   چېن شياڭما بازارغىمۇ بارماي، ئۇدۇل چې كەنتىگە كېلىپ ھەقىقەتەن قوغداش رايونى ئىش بېجىرىش ئورنى دېگەن ۋېۋىسكىنى كۆردى. ئۇنىڭ ئارقىسىدىكى چوڭ بىر پارچە مەيداندا ياغاچلار ياتقۇزۇلغان، قۇرۇلۇش ماتىرىياللىرى ئۈزۈلدۈرمەي توشۇپ كېلىنىۋاتاتتى. چېن شياڭما پۇت- قوللىرىنى تەڭ ئىشقا سېلىپ قوماندانلىق قىلىۋاتقان كىشىگە قاراپ ئۇنىڭ دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى ئىكەنلىكىنى بىلدى، چېن شياڭما بۇ ئىشلارنىڭ راستلىقىغا ئىشەنگەندەك بولدى.
   كەنتكە قايتقاندىن كېيىن، چېن شياڭما بىر نەچچە كەنت كادىرىنى يىغىپ قانداق قىلىش توغرىلىق مەسلىھەتلەشتى.
   - بۇ ئىشنى بۇرۇنلا ئاڭلىغانتىم، لېكىن راستلىقىغا ئىشەنچ قىلالمىغان، قارىغاندا راستكەن. ئەگەر ئەشۇ مەقسەت ئۈچۈن كۆچۈڭلار دېسە مەن ھەرگىز كۆچمەيمەن،- دېدى جاڭ شۇچېن.
   - ئۇلارنىڭ بۇنداق قىلىشى ئىنساپسىزلىق، زىرائەتلىرىمىزنى ياۋا توڭگۇزغا يىگۈزىۋېتىپلا قالماي يەنە ياۋا توڭگۇزلارنى دەپ بىزنى قوغلىسا بۇ ماۋۇ نېمەمگە ھېساپ! بىز ئەڭ ئاز دېگەندىمۇ بۇ يەردە يۈز يىل ياشىدۇق، نەچچە ئەۋلات قېرىدى، بىر تال تېشىغىمۇ مېھرىمىز بار،- دېدى فۇ چيەنمۇ.
   - يۇقۇرىمۇ سەل ئاشۇرىۋەتتى،- دېدى چېن شياڭما،- لېكىن ھازىر ئۇلارنىڭ دېگىنى ھېساپ، بازارلىق ھۆكۈمەت سەپەرۋەرلىك يىغىنىنىمۇ ئېچىپ بولدى، يىل ئۆرۈلسىلا كۆچۈڭلار دەيدىكەن، بۇ بىزنىڭ ئىختىيارىمىزدىكى ئىش ئەمەس.
   جاڭ شۇچېننىڭ سەپرايى ئۆرلىدى:
-        ئۆلسەممۇ كۆچمەيمەن.
   - ھازىر بۇ گەپنى دېيىشمەيلى، كۆپچىلىك ئويلاپ بېقىڭلار، باشقا ئامال بارمۇ-يوق،- دېدى چېن شياڭما.
   كۆپچىلىك بىر چۈشتىن كېيىن ئويلىنىپمۇ ھېچقانداق ياخشىراق چارە ئويلىنىپ تاپالمىدى.
   ئۇلار چارە ئويلاپ تاپالمىدى، لېكىن يۇقۇرىدىن ئادەم كەلدى، يەنى ناھىيىدىن ئادەم كېلىپ مال- مۈلۈكلەرنى تىزىملىدى، كەنتتىكىلەر ئېلىپ كېتەلمەيدىغان ئۆي، ياغاچ قاتارلىقلارنى تىزىملاپ باھا قويدى، كېيىن ناھىيىدىن بەلگىلىك تۆلەم بېرىدىكەن، ئۇلارنى باشلاپ كەلگىنى دو مۇئاۋىن بازار باشلىقى ئىدى. چېن شياڭما ئىشتىن ئاۋاللا بىلگەچكە، كۆڭلى پاراكەندە ھالدا ئەتراپنى چۆرگىلەپ بۇ ئادەملەرگە يېقىن يولىمىدى.
   كەنتتىكىلەر ماسلاشمىغانلىقتىن، ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈش ۋە مال- مۈلۈكلەرنى تىزىملاش خىزمىتى ئىلگىرى باسمىدى. بازارلىق ھۆكۈمەت چېن شياڭمانى يىغىن بار دەپ چاقىرتتى، چېن شياڭما بۇ يىغىننىڭ مەزمۇنىنى بىلەتتى، لېكىن يەنىلا بوينىنى قاتتىق قىلىپ يىغىنغا باردى. قايتىپ كەلگەندە ئۇنىڭ رەڭگى تۇتۇلۇپ كەتكەن ئىدى، فۇ چيەن ئالدىغا چىقىپ چېن شياڭمانىڭ رەڭگىگە قاراپ سورىدى:
   ـ تەنقىت ئىشىتتىڭىزمۇ؟
   - ماۋۇ نېمەمنى تەنقىت قىلسۇن، مەن بۇ خىزمەتنى قىلمايمەن، ئەمدى تەنقىت قىلىپ باققىنىنى كۆرەي؟- دېدى چېن شياڭما.
   - بۇ گەپنى ئالدىراپ دېمەڭ،- دېدى فۇ چيەن.
   - راست دەۋاتىمەن، ئۇلار مېنى قىلغىلى قويمايۋاتىدۇ، خىزمەتكە ماسلاشمىدىڭ، دەرھال كېيىنكى قېتىملىق كەنت مۇدىرىنى سايلايمىز دەۋاتىدۇ. كەچتە سەن بىر نەچچە كەنت كادىرىنى چاقىرىپ كەل، ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق يىغىننى ئېچىپ بازار رەھبەرلىرىنىڭ يىغىندا سۆزلىگەن روھىنى يەتكۈزىمەن، سىلەرنىڭمۇ ئويلىغىنىڭلار باردۇ ھەقىچان،- دېدى چېن شياڭما.
   كەچتە، بىر نەچچە كەنت كادىرى دەل ۋاقتىدا چېن شياڭمانىڭ ئۆيىگە يېتىپ كەلدى. چېن شياڭما سۆزىنى باشلىدى:
   - بۈگۈن كۆپچىلىككە ئەڭ ئاخىرقى قېتىم يىغىن ئاچىمەن، بۇ نۆۋەتلىك كەنت مۇدىرىلىق ۋەزىپەم ئاخىرلاشتى، يېڭى كەنت مۇدىرى سايلانغاندىن كېيىن دەم ئېلىشقا چۈشىمەن، بۇ يىغىننىڭ بىرىنچى روھى. ئىككىنچى روھى، ياۋا توڭگۇزلارنى قەتئىي ئېتىشقا بولمايدۇ، كۆچۈشكە دەرھال تەشكىللىشىمىز لازىم، قارىغاندا بۇ خىزمەتنى كېلەركى نۆۋەتلىك كەنت مۇدىرى تاپشۇرىۋالىدىغان ئوخشايدۇ.
   جاڭ شۇچېن تۇنجى بولۇپ سۆزلىدى:
   - كەنت مۇدىرى چۈشۈپ كەتسە بولمايدۇ، ھازىر بىز يول باشلىغۇچىغا جىددى مۇھتاج، سىز بۇ قېتىم چۈشۈپ كەتسىڭىز كەنتتىكىلەرنىڭ ئىشەنچ تۈۋرىكى سۇنسا قانداق قىلىمىز؟
   فۇ چيەنمۇ دېدى:
   -كەنتىمىز ماۋۇ نېمەمدەك ھالغا چۈشۈپ قالغان تۇرسا سىزدىن باشقا كىم كەنت باشلىقلىقىنى قىلالايدۇ؟ ئۇلار سىزنى قىلغىلى قويمىسا ئۇنداقتا ئۆزىمىز بىلىپ ئىش قىلايلى.
   ئۇنىڭغا ئۇلاپلا جاڭ شۇچېن گېپىنى داۋاملاشتۇردى:
   - ھازىرقى مۇھىم ئىش كۆچۈش، كۆپچىلىك بۇنىڭغا ئۇنىمايدۇ، بىز ئامال تېپىشىمىز كېرەك. بۇ ئىشنى مەن سۈرۈشتۈرۈپ كۆردۈم، ناھىيىنىڭ بۇنداق قىلىشى دۆلەتنىڭ سىياسىتىگە ئۇيغۇنمۇ-ئۇيغۇن ئەمەسمۇ، ئۇلار يېڭى يېزا- كەنت قۇرىمىز دەۋاتىدىغۇ، لېكىن يېڭى يېزا-كەنت قۇرۇلىشى پۇقرالارنىڭ ئارزۇسىغا خىلاپ بولماسلىقى كېرەك، شۇنداق تۇرسىمۇ ئۇلار بىزنى يېڭى يېزا-كەنت قۇرۇش قالپىقى بىلەن كۆچۈشكە مەجبۇرلاۋاتىدۇ. مەن تېخى باشقىلاردىن ئۇلارنىڭ ئوۋچىلىق رايونى قۇرۇش ئىشىنى ئۆلكىدىن پەقەتمۇ تەستىقلىماپتۇ، دەپ ئاڭلىدىم، بۇلار قانۇنسىز قۇرۇلۇش قىلىۋاتىدۇ. ھازىرقى ھالقىلىق ئىش كەنتىمىزدىكىلەر بىر يىپقا ئۆتكۈزۈلگەن مارجاندەك ئۇيۇشىشىمىز كېرەك، يول باشلىغۇچى بولمىسا بولمايدۇ، سىز قىلمايمەن دېسىڭىز بىز قۇمدەك چېچىلىپ كېتىمىز، كۆپچىلىك قانداق بولساق شۇنداق بولۇپ بېشىمىزغا كەلگەننى كۆرەيلى.
   چېن شياڭما بىر ھازا ئويلىنىپ تۇرۇپ كېتىپ، دېدى:
   - يېڭى كەنت مۇدىرى ۋەزىپىنى ئۆتكۈزىۋالغۇچە مەن يەنىلا كەنت مۇدىرى، ھازىرقى مەسىلە كۆپچىلىك كۆچۈشكە ئۇنىمىغانىكەن بىرەر چارە ئويلاپ تېپىشىمىز لازىم. بىز قارشىلاشساق بولمايدۇ، ئەسقاتىدىغان چارىدىن بىرنى ئويلاپ تاپايلى. ئويلاپ بېقىڭلار، ئۇلارنى توسقىدەك قانداق ئامال بار؟
   بۇ بىر نەچچە ئادەم يېرىم كېچىگىچە بۇرۇختۇم ئولتۇرۇشتى، ئۆينىڭ ئىچىنى تاماكا ئىسى دۇتخانا قىلدى، تاڭمۇ ئاتاي دەپ قالدى، لېكىن بىرەر چارە ئوتتۇرىغا قويۇلمىدى.
   چېن شياڭما قولىدىكى تاماكىنى چۆرىۋېتىپ، دېدى:
   -مېنىڭ ئامالىم بار، ياۋا توڭگۇزلارنى قىيما- چىيما قىلايلى!

   ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدا بىر ئوۋچىلىق ئەترىتى قۇرۇلدى، ئەترەت باشلىقى چېن شياڭما ئىدى.
   چېن شياڭمانىڭ ئامالى بۇ ئىدى: ئۇلار ئوۋچىلىق رايونى قۇرىمىز، ياۋا توڭگۇزلارنى سىرىتتىن كېلىدىغان ئوۋچىلارغا قالدۇرۇپ پۇل تاپىمىز دېمىگەنمىتى؟ بىز كەسكىن ھالدا ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرەيلى، ئەگەر ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرمىسەك ئوۋچىلىق رايونى قۇرۇلمايدۇ، ياۋا توڭگۇز ئورمىنى كەنتىنىڭمۇ كۆچۈشىنىڭ ھاجىتى قالمايدۇ.
   ئوۋچىلىق ئەترىتىدىكىلەرنىڭ تاقابىل تۇرىدىغىنى ياۋا توڭگۇز، مىلتىق بولمىسا بولمايتتى.
   -بىر نەچچە يەرلىك مىلتىق ياسايلى،- دېدى چېن شياڭما.
   - شەخسىي مىلتىق ياسىساق قانۇنغا خىلاپ تۇرسا،- دېدى فۇ چيەن ئىككىلىنىپ قېلىپراق.
   - بىلىمەن، لېكىن مىلتىق بولمىسا ياۋا توڭگۇزنى قانداق ئوۋلايمىز، ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرەلمىسەك ئەڭ ئاخىرى بۇ يەردىن كېتىدىغىنى بىز بولىمىز،- دېدى چېن شياڭما. بىر نەچچە ئادەم چېن شياڭماغا قاراپ جىم تۇرۇپ قالدى. چېن شياڭماغا ئۇلارغا قاراپ دېدى:
   - سىلەر خاتىرجەم قايتىپ تەييارلىقنى قىلىۋېرىڭلار، ئىش چىقسا مانا مەن ئىگە، 3 كۈندىن كېيىن ئاتلىنىمىز.
   لېكىن ئوۋچىلىق ئەترىتى ئاتلانماي تۇرۇپلا بازارلىق ساقچىخانىدىن ئادەم كەلدى. ئۇلار ئالدى بىلەن چېن شياڭما قاتارلىق بىر نەچچە ئادەمنىڭ ئۆيىنى ئاختۇرۇپ بىر نەچچە تۆمۈر تۇرۇبىنى تاپقاندىن باشقا، قىممىتى بار بىرەر نەرسىنى تاپالمىدى. ئەڭ ئاخىرى، بۇلار ۋاڭ زۇڭۋانىڭ ئۆيىگە يىغىلىپ يەشىك- ئىشكاپلارنى ئەرىختان- پەرىختان قىلىپ بىر ئوۋ مىلتىقى بىلەن بىر تەڭنە ياۋا توڭگۇز گۆشىنى تاپتى. ساقچىخانىدىكى ساقچى ۋاڭ زۇڭۋادىن سورىدى:
-        ياۋا توڭگۇز ئوۋلىغان ئوخشىمامسەن؟
   ۋاڭ زۇڭۋا دادىللىق بىلەن جاۋاپ بەردى:
   - ياۋا توڭگۇزنى مەن ئۆلتۈردۈم، بۇ قىزىل مويلۇق ياۋا توڭگۇزنى بىر ھەپتە قوغلاپ ئاندىن ئۆلتۈردۈم.
   - ياۋا توڭگۇزنى ئۆلتۈرسە بولمايدىغانلىقىنى بىلمەمتىڭ؟- دېدى ساقچى.
   - ئۇ مېنىڭ زىرائەتلىرىمنى يېسە ئۆلتۈرسەم نىمىشقا بولمايدىكەن؟- دېدى ۋاڭ زۇڭۋا. ساقچى يەنە سورىدى:
   - بۇ ئوۋ مىلتىقى سېنىڭمۇ؟
   ۋاڭ زۇڭۋا ئادەم توپىنىڭ سىرتىدىكى چېن شياڭماغا بىرنى قارىۋېتىپ:
-        شۇنداق، مېنىڭ،- دېدى.
-        شەخسلەر قورال ساقلىسا قانۇنغا خىلاپ بولىدىغىنىنى بىلمەمتىڭ؟
   - بىلىمەن، لېكىن مەندە مىلتىق بولمىسا ياۋا توڭگۇزنى قانداق ئاتىمەن؟ يە مېنىڭ ئۇزۇن تۆت پۇتۇم بولمىسا.
   ساقچىخانىدىكىلەر ئەمدى سۇئال سورىماي ۋاڭ زۇڭۋانىڭ قولىغا كويزا سېلىپ ماشىنىغا ئىتتەرگىنىچە ئېلىپ ماڭدى.
   ناھىيە ۋە بازاردىن رەھبەرلەر كېلىپ دەرھاللا كەتمەي كۆپچىلىككە نەق مەيدان يىغىنى ئاچتى. ئورمانچىلىق ئىدارىسىنىڭ باشلىقى بىلەن ج خ ئىدارىسىنىڭ باشلىقى شەخسىي ئوۋ ئولاش ئىشىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدىكى شەخسىي ئوۋ ئوۋلاش شامىلىنى قاتتىق تەنقىتلىدى ۋە ئاگاھلاندۇردى، كۆپچىلىكنى قانۇن بىلەن ئويناشماسلىققا نەسىھەت قىلىپ، ۋاڭ زۇڭۋانى ئىبرەت قىلىپ تىلغا ئالدى.
   - بەزى كەنت كادىرلىرىنىڭ ئىدىيىۋى تونۇشى يېتەرلىك ئەمەس، ئۆزىنى ئادەتتىكى پۇقرا بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويۇپ ھۆكۈمەت بىلەن قارشىلىشىۋاتىدۇ، بۇنداق ئادەملەر ئەمدى ھۇشىنى تاپمايدىكەن ئۇنى كۈتۈپ تۇرغىنى قانۇن ۋە قاتتىق جازا،- دەپ ئاگاھلاندۇردى ئۇلار يەنە.
   چېن شياڭماغا ئۇلارنىڭ ئۆزىنى ئاڭلىسۇن دەپ دەۋاتقىنى ئايان ئىدى.
   يېغىن ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ۋۇ بازار باشلىقى چېن شياڭما بىلەن ئايرىم سۆھبەتلەشتى.
   - چېن شياڭما، سەن زادى نېمىنى ئويلاۋاتىسەن؟- سورىدى ۋۇ بازار باشلىقى.
   چېن شياڭما كۆزلىرىنى ئالايتىپ:
   - مەن نېمە قىلالايتتىم، مەن يەر تېرىيالايمەن، لېكىن ھازىر يەرنىمۇ تېرىيالمايۋاتىمەن.
   -مېنى كولدۇرلىتىمەن دېمە، يېقىندىن بۇيان نېمە ئىشلارنى قىلىۋاتىسەن؟
   - مەن ھازىر ھېچنېمە ئەمەس، يەنە نېمە قىلالايتتىم.
   بازار باشلىقى ئاچچىقىنى بېسىۋالالمىدى:
   - ئېيتقۇڭ يوق شۇنداقمۇ؟ ئاڭلىسام قانداقتۇ بىر ئەترەت قۇرۇپسەن، ياۋا توڭگۇز ئاتماقچىكەنسەن، مۇشۇنداق ئىش بارمۇ-يوق؟
   چېن شياڭما بېشىنى چايقىدى.
   -چېن شياڭما، مەن بىلەن ئويناشمىساڭ بولارمىكىن، بۇ ياۋا توڭگۇز دۆلەت تەرىپىدىن قوغدىلىدىغان ھايۋان، ناھىيە بىلەن بازار ئىنتايىن ئەھمىيەت بېرىۋاتىدۇ، تەبىئىيلىكنى قوغداش رايونى قۇرىمىز دەۋاتساق، سەن ياۋا توڭگۇزلارنى ئېتىپ تۈگىتىۋەتسەڭ، ماۋۇ نېمەمنى قوغدامدۇق!
   - ئۇنداق ئەمەستۇ، ئوۋچىلىق رايونى قۇرىدىغانسىلە، ياۋا توڭگۇزلارنى بېقىپ سەمرىتسەك سىرتتىكىلەر كېلىپ ئاتىدىغاندۇ. بىردەم يېڭى يېزا- كەنت قۇرىمىز دەيدىكەنسىلەر، يەنە بىردەم قوغداش رايونى قۇرىمىز دەيدىكەنسىلەر، پۇقرالارنى ئۇلارنى ئالدىماڭلار،- دېدى چېن شياڭمامۇ تۇساتتىن.
   - جەمىيەتتىكى ئەپقاچتى گەپلەرنى ئاڭلىما، سەن دېگەن پىشقەدەم پارتىيە ئەزاسى، سىياسى سەزگۈرلىكىڭ بولۇشى كېرەك، دېھقاندەك بولىۋالساڭ بولمايدۇ.
   - مەن دېھقان ئەمەسمىكەنمەن؟ لېكىن ھازىر دېھقانمۇ بولالماي سەرگەندان بولىۋاتىمەن.
   بازار باشلىقى بىردىنلا ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى:
   - چېن شياڭما، بۇنىڭ مۇھىم، مۇھىم ئەمەسلىكى ساڭا بەش قولدەك ئايان، نېمىنى قۇرۇشتىن قەتئىنەزەر بۇ يۇقۇرىنىڭ قارارى، سەن ئۆزگەرتەلمەيسەن، مەنمۇ ئۆزگەرتەلمەيمەن، بىزنىڭ قىلالايدىغىنىمىز پەقەت شەرتسىز بويسۇنۇش، بىلدىڭمۇ!
   چېن شياڭمامۇ ئورنىدىن تۇرۇپ بازار باشلىقىغا دېدى:
   - مەن ئۆزگەرتكىلى بولمايدىغىنىنى بىلىمەن، لېكىن مەن ئاممىنىڭ مەنپەتىگە زىيانلىق بۇ ئىشنى ئۆرگەرتىشنى خالايمەن!
   قارىغاندا، ياۋا توڭگۇز ئورمىنىدا ئوۋچىلىق ئەترىتى قۇرۇلغان ئىش پۇر كەتكەن ئىدى. ۋاڭ زۇڭۋانىڭ تۇتۇپ ئەكىتىلىشى ئۇلارنىڭ يوپۇرۇلۇپ كېلىشىنى قوزغىغان ئىدى. كېيىنكى قەدەمدە قانداق قىلىش كېرەك؟ كەچتە بىر نەچچە ئادەم چېن شياڭمانىڭ ئۆيىگە يىغىلىپ مەسلىھەت قىلىشتى. لېكىن، مېڭىسىنىڭ قېتىقىنى چىقىرىپ ئويلىنىپمۇ ئەڭ ياخشى چارىدىن بىرنى ئويلاپ تاپالمىدى. ئەتىسى بۇ بىر نەچچە ئادەم يەنە كەلدى، چېن شياڭما ئۇلارغا بىر قۇر قارىۋەتكەندىن كېيىن سىناش نەزىرىدە دېدى:
   - ئويلاپ بولالمىغان بولساڭلار ئۇنداقتا كۆچەيلى، توشقانمۇ تېپىلمايدىغان ئۇ يەرگە بارساق كۈن بويى ياۋا توڭگۇزدىن ئەنسىرەپمۇ يۈرمەيمىز.
   جاڭ شۇچېن تۇنجى بولۇپ قارشى چىقتى:
   - مەن ھەرگىز كۆچمەيمەن، مەن سوراپ باقتىم، مۇتلەق كۆپ ساندىكى كەنت ئەزالىرى كۆچمەيدۇ.
   - كۆچۈشنى خالىمىغانكەنمىز، ئەڭ مۇھىمى ئوبدانراق چارە تېپىشىمىز كېرەك،- دېدى فۇ چيەنمۇ.
   -قانداق ئوبدان چارىكەن، كەنت مۇدىرىنىڭ چارىسى ئىنتايىن ياخشى، ئۇلار ياۋا توڭگۇزغا تايىنىپ پۇل تاپىمىز دەۋاتىدىغۇ، بىز ياۋا توڭگۇزلارنى ئۆلتۈرەيلى، بۇنى نېمە دەيتتى؟
   - ئوتۇننى ئوچاقتىن تارتىپ چىقىرىش دەيمىز، توغرا ئوتۇننى ئوچاقتىن تارتىپ چىقىرىش- دېدى جاڭ شۇچېن.
   - ياۋا توڭگۇز بولمىسا ئۇلار قايسى ئوۋچىلىق مەيدانىنى قۇرىدۇ، ئۇ چاغدا بىزنى كۆچۈڭلار دەپ ھەيدىمەيدۇ، كەنت مۇدىرىنىڭ ئوۋچىلىق ئەترىتى قۇرۇشىدىكى مەقسىدى مۇشۇ ئەمەسمۇ!- دېدى چى شى.
   چېن شياڭما كۆپچىلىككە قاراپ، باشقا گەپ قىلمىدى.
   - بۇ ئامال ھەقىقەتەن بولىدىكەن،- دېدى فۇ چيەن، بىراق مەسىلە شۇكى، بۇ شەخسىي ئوۋ ئوۋلاش قانۇنغا خىلاپ، شەخسىي مىلتىق ياساشمۇ قانۇنغا خىلاپ، كۆپچىلىك بۇنداق قىلساق زۇڭۋاغا ئوخشاش تۇتۇپ ئەكىتىلىشىمىز مۈمكىن.
   چېن شياڭما يەنىلا زۇۋان سۈرمىدى.
   - مېنىڭچە مۇشۇنداق قىلىۋېرەيلى،- دېدى چى شى،- شەخسىي ئوۋ ئوۋلاش قانۇنغا خىلاپ، لېكىن ئۇنچە چوڭ ئىشمۇ ئەمەس، بۇ ياۋا توڭگۇز دۆلەت تەرىپىدىن قوغدىلىدىغان ھايۋان، لېكىن قوغداش دەرىجىسى يۇقۇرى ئەمەس، بەزى جايلاردا ئازراق ئوۋلىسا چەكلىمەيدۇ، بىزنىڭ بۇ يەردە ئوۋلىغىلى قويماسلىقىدىكى سەۋەپ ئوۋچىلىق مەيدانى قۇرۇش ئۈچۈن ئەمەسمۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بىزمۇ ئۇلارنى پۈتۈنلەي ئۆلتۈرۈپ قۇرۇتىۋېتەيلى دېمەي پەقەت قورقۇتۇپ قويايلى دېدۇق. ئادەم كۆپىيىپ كېتىۋېدى، پىلانلىق تۇغۇتنى يولغا قويدى، پىلانلىق تۇغۇتقىمۇ پات-پات ۋاكسىنا قىلىش لازىم-دە. كەنتىمىزدىكىلەر كوللېكتىپ ھەرىكەت قىلساق قانۇن كوللېكتىپنى جازالىمايدۇ، بىز ھەممىمىز سالتاڭ پۇقرا، ماۋۇ نېمەمگە قورقۇپ قاپتۇقمۇ!
   - توغرا، چى شى توغرا دەيدۇ، ھەممىمىز تاغقا چىقايلى، ماۋۇ نېمەمگە قورقاتتۇقمۇ.
   بۇ گەپ ئارقا تەرەپتىن كەلگەن ئىدى، چېن شياڭما ئارقىسىغا ئۆرۈلۈپ قارىۋېدى، نۇرغۇن كەنت ئەزالىرى يىغىلىپ كېتىپتۇ. كۆپچىلىكنىڭ ھەممىسى دېيىشتى:
   - كەنت مۇدىرىنىڭ دېگىنىدەك قىلايلى، بىز كۆچمەي ياۋا توڭگۇزلارنى كۆچۈرەيلى، كارامىتى بولسا ئۇلار بېرىپ ياۋا توڭگۇزلارغا ماكان تېپىپ بەرسۇن.
   - ئەمىسە مۇشۇنداق قىلايلى!- دېدى چېن شياڭما ئورنىدىن تۇرۇپ.

12
   3 كۈندىن كېيىنكى بىر ئەتىگىنى بىر ئەترەت يولغا چىقتى.
   يېرىم ئاينىڭ ئىچىدە ياۋا توڭگۇز ئورمىنىنىڭ يېقىن ئەتراپىدىكى تاغ يانباغرى ۋە جىلغىلاردىن پاڭ-پۇڭ قىلىنغان مىلتىق ئاۋازى ياڭراپ، ياۋا توڭگۇزلار غۇلاپ تۇردى، خۇددى ياپون ئالۋاستىلىرىنىڭ ئۆلۈكىدەك كىچىك تاغ ھاسىل قىلدى. چېن شياڭما بارغانسېرى ئېگىزلەۋاتقان ياۋا توڭگۇزلارنىڭ ئۆلۈكىگە قاراپ چى شىنى چاقىردى-دە، بېرىپ ئەترەتتىكىلەرگە ئېيت، ئەمدى تاغدىن يېنىپ چۈشەيلى، دېدى.
-        ئاتمامدۇق؟- دېدى چى شى.
   - بىر يەرگە باردى، تەخمىنەن ھېساپلاپ كۆردۈم، ئېشىپ قالغانلىرىنى بۇ تاغ بېقىپ كېتەلەيدۇ، ئۇلار تاغدىن چۈشمىسىلا ھاياتلىق يولى بېرەيلى،- دېدى چېن شياڭما.

  يېرىم ئايدىن كېيىنكى بىر چۈش ۋاقتى بىلەن چېن شياڭما ئىككى قولىنى ئۆزى باغلاپ، فۇ چيەننىڭ ھەمرالىقىدا بازارغا يول ئالدى، ئاغزىدا «ياۋا توڭگۇز ئورمىنى» دېگەن ناخشىغا غىڭشىيتتى:


لەپىلدەپ قار قونسا يۈزلەرگە،
سوغۇق شامال ئۆتەتتى جاندىن.
جۇت- شىۋىرغان قاپلاپ زېمىننى،
شالاڭ ئورمان ئۈششىدى ئاندىن.
ئۇنتىماق تەس ئۆتكەن كۈنلەرنى،
مەي ئالالماس زېدە كۆڭۈلنى.
يۇرتقا تەلپۈنۈپ يىراقلاپ كەتتىم،
قالدى مەھبۇبەم،  سۇندى چىلتارىم،
شۇم پەلەك ئايرىدى ئىككى يۈرەكنى.

«تاللانغان پوۋېستلار» ژورنىلى (中篇小说选刊2012年第4期)نىڭ 2012- يىللىق 4- سانىدىن ئەنۋەر ئابدۇرېھىم جۇلا تەرجىمىسى.

جۇلانىڭ تېما يوللىغىنىغا قۇتلۇق بولسۇن!
ئېسىل تېمىلارنى داۋاملىق يوللاپ تۇرۇشىڭىزغا تىلەكداشمەن!

   ئۇزۇن بىرى يېزىقچىلىق ئىشلىرى بىلەن مەشغۇل بولۇش دېگەن يەرگە كەلمىگىلى، خېلى ياخشى ئەسەرلىرى بىلەن ئوقۇرمەنلەرگە زوق ئاتا قىلىپ كېلىۋاتقان ئىدى. بۈگۈن يەردە كۆرۈپ ناھايىتى خۇرسەن بولدۇم. تېخىمۇ ياخشى نادىر ئەسەرلىرىڭىزنىڭ ئۆكسۈپ قالماسلىقىنى تىلەيمەن.

جۇلا ئەپەندىمنى مۇنبەردە قايتا كۆرگىنىمدىن خۇشالمەن.

بىر تەرجىمە كىتابىم يېقىندا نەشردىن چىقىپتۇ. بايرامدىن كېيىن كىتاپخانىلارغا سېلىنماقچى ئىكەن. گەرچە تۇنجى قېتىم نەشىردىن چىققىنى تەرجىمە كىتاپ بولسىمۇ، بۇنىڭدىن بەكلا خوشال بولدۇم. يەنە ئىككى تەرجىمە كىتابىم ھازىر جىددى ئىشلىنىۋېتىپتۇ. خۇدايىم بۇيرۇسا يىل ئاخىرىدا ۋە يىل بېشىدا ئارقا-ئارقىدىن نەشردىن چىقىشى مۈمكىن.
بۇ ماڭا غايەت زور ئىلھام بولدى. ئەمدى ئوينايدىغان ئويۇننى قويۇپ بارلىقىمنى ئەدەبىياتقا ئاتىماقچى.

   قۇتلۇق قەدىمىڭىزگە مەرھابا! قەدەم ئىزىڭىزدىن مۆھۈرلەر قالغۇسى! گەپلىرىڭىزنىڭ توغرىلىقىغا  مۇنبەر جامائىتىدىن تەستىق بار، بۇ تەستىقنى ئورۇنداش سىزگە قالدى. ئامان بولۇڭ!

     ئەنۋەر ئابدۇرېھىم جۇلانىڭ مۇنبىرىمىزگە قايتىپ كەلگەنلىكىدىم خوشال بولدۇم. ئۇ بۇ مۇنبەرنىڭ دەسلەپكى ئەزالىرىدىن ئىدى. چوڭقۇر ۋە ئەتراپلىق پىكىرلەرنى قىلاتتى، يېڭى ئۇچۇرلارنى بېرەتتى....

ياخشى ئەسەركەن. جۇلا ئەپەندىگە قايىلمەن، تەرجىمىسى سۈپەتلىك، ئەسەر تاللاشتىمۇ ئوبدانلا دىتى بار. ئېسىل تەرجىمىلىرىڭىز ئۆكسىمىگەي!

بۇ پوۋېستنىڭ باش قىسمىنى ئازراق كۆرۈپلا قىزىقىپ قالدىم ھەم ئاخىرىغىچە ئوقۇپ چىقىشنى نىيەت قىلدىم. ئەنۋەر جۇلا ئەپەندى تەرجىمىسىگە ئالاھىدە كۈچ سەرپ قىلغاندەك قىلىدۇ. ئۇنىڭ بىر ياخشى ئەسەرنى ھوزۇرىمىزغا سۇنغىنىغا تەشەككۈر! قەدەملىرىگە مەرھابا...