قورولچى: لۈكچۈندىكى «ئىگىز ئوردا» ھەققىدە

لۈكچۈندىكى «ئىگىز ئوردا» ھەققىدە
ياقۇپ ئىسمائىل قورولچى

ھازىر، پىچان ناھىيەسىنىڭ لۈكچۈن بازىرىدا مىلادىيە 1490-يىللاردا شەرقىي چاغاتاي خانلىقىنىڭ خانى سۇلتان ئەخمەتخان دەۋرىدە سېلىنغان «ئىگىز ئوردا»نىڭ خارابىسى ساقلانماقتا. لۈكچۈندە ياشاپ ئۆتكەن ئۇستاز پىداگوك،تارىخ، مەدەنىيەت تەتقىقاتچىسى، تونۇلغان يازغۇچى، تىۋىپ ۋە تىرىشچان باغۋەن مەرھۇم ھىلىمنىياز قادىرى ئەپەندى ھايات چېغىدا بىر ئۆمۈر ئىزدىنىپ، «ئىگىز ئوردا»ھەققىدە تۆۋەندىكى مەلۇماتلارنى يېزىپ قالدۇرغان بولۇپ، مەرھۇم ۋاپاتىنىڭ 12 يىللىقى خاتىرىلىنىش ئالدىدا تۇرغان مۇشۇنداق بىر قۇتلۇق كۈنلەردە، مەن مەرھۇم قالدۇرۇپ كەتكەن بۇ تەۋەرۈك ماقالىنى ھەرقايسىڭىزلارنىڭ ھوزۇرىغا سۇنۇشنى لايىق تاپتىم،
«ئوردىنىڭ 1 – ئىشىكى قارا چاخسا دەپ ئاتىلىدىغان يوغان دامۇڭ. دامۇڭدىن كىرسە بىر نەچچە مو كەلگىدەك بوشلۇقتىن ئۆتۈپ، 2 – ئىشىكى ئېرمۇڭغا بارىدۇ. 2 – ئىشىكنىڭ 2 تەرىپىگە دۈگلەك پەنجىرە قويۇلغان. بۇ يەردە ئىككى قاراۋۇل تۇرىدۇ. شىپاڭلىق ئۆيلەر سېلىنغان بولۇپ، بۇ دىۋان بېگىنىڭ خانىلىرى. 3 – ئىشىكتىن كىرگەندە يەنە كارىدورلۇق ئۆي ، بۇ توپ بېشىنىڭ خانىلىرى، بۇ جايدا يەنە 500كۋادرات مېتىرچە كىلىدىغان خىش بىلەن يەردىن كۆتۈرۈلۈپ ياسالغان سۇپا بار. بۇ سۇپا جازا مەيدانىدۇر.                                                      
جازا مەيدانىدىن ئەگىپ ئۆتكەندە جەنۇبقا قارىغان 4 – ئىشىكتىن كىرسىڭىز ئۇزۇن كارىدۇر، كارىدۇرنىڭ ئاخىرى 41 پەلەمپەيلىك تاش تاتما ئېغىزىغا تۇتىشىدۇ. قارا چاخسىدىن تاش تاتمىغىچە 200 مېتىردىن ئارتۇق ماڭىسىز. 41 پەلەمپەيلىك تاش تاتمىدىن يۇقىرى ئۆرلىسىڭىز ئىگىز ئوردىغا كىرىدىغان 3 مېتىر كەڭلىكتىكى ئاسما كۆۋرۈك، بۇ كۆۋرۈكتىن ئۆتكەندە ئىگىز ئوردىنىڭ قوش قۇۋۇقلۇق ئىشىكى، 5- ئىشىك.               
ئىشىكنىڭ ئىككى تەرىپىگە دۈگلەك ئىككى پەنجىر قويۇلغان ، بۇ جايدا ھەم ئىككى قاراۋۇل تۇرىدۇ.                                            
ئىگىز ئوردىنىڭ كەڭلىكى 40 مېتىر، ئۇزۇنلىقى 55 مېتىر، 2200كۋادرات مېتىر دائىرىنى سېغىز توپا بىلەن 14 مېتىر ئىگىزلىكتە سوقۇپ چىقىپ ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئوتتۇرىسىنى لەمپە قىلىپ ئىككى تەرەپكە ( شىمال – جەنۇب) بەزىسى بىر قەۋەتلىك، بەزىسى ئىككى قەۋەتلىك، بەزىسى ياپما، بەزىسى كېمىر قىلىپ ئۆي سالغان. ئاسما كۆۋرۈك تارتىۋېلىنسا ھەرقانداق قىلىپمۇ ئوردىغا كىرگىلى بولمايدۇ. ئاسما كۆۋرۈك ئارقىلىق ئوردىغا كىرگەندە كەڭلىكى 26 مېتىر، ئۇزۇنلىقى 50 مېتىر دائىرىدە ھەشەمەتلىك لەمپە ياسالغان. ئوردا ئىچىدە ۋاڭنىڭ خوتۇن – بالىلىرى تۇرىدىغان ئۆيلەر، ئىش بىجىرىش ئورۇنلىرى، شاھىنشىن(مەسچىت)، سۇ تارتىدىغان قۇدۇق، زىندان، ئىگىز ئوردىدىن گۈلباغقا چىققىلى بولىدىغان يەر ئاستى يولى بولغان. ئىگىز ۋە پەستە بولۇپ، 260 ئېغىز ئۆي بولغان».             دېمەك، مىلادى 1490-يىللىرىدىن باشلاپ لۈكچۈندە ئۆتكەن ھەرقايسى خان ۋە ۋاڭلارنىڭ سەلتەنەت تەختى بولۇپ كەلگەن بۇ ئوردا، مىلادىيە 1933-يىلى جىن شورېن تەرىپىدىن توپقا تۇتۇپ ۋەيران قىلىۋېتىلگەن.  
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-5-10 20:27  

قۇرۇلچى، ئىنىم، قۇتلۇق بولسۇن!

رەھمەت، ئاكا !

ئەجرىڭىزگە رەھمەت

   بۇ ماقالىنى يېزىش ئۈچۈن كۆپ ئىزدىنىپسىز، لۈكچۈندىكى «ئېگىز ئوردا» ھەققىدە خېلى كۆپ نەرسىلەرنى بىلۋالدىم. ئىزدىنىشلىرىڭىزگە تېخىمۇ كۆپ ئوتۇقلارنىڭ يار بولۇشىغا تىلەكداشمەن!

لۈكچۈننىڭ تارىخىنى ياخشى تەتقىق قىلۋاتىسىز،بىزدەك لۈكچۈندە ياشاۋاتقان، لېكىن تارىخنى بەك چۈشىنىپ كەتمەيدىغان ياشلارغا ياخشى دەرسلەرنى بېرىۋاتىسىز،رەھمەت ئاكا.

ئەجرىڭىزگە رەھمەت قورۇلچى،«دامۇڭ»دىگەن سۆزنى دەرۋازا دېسەك بولماسمۇ؟

ئەلبەتتە بولىدۇ، مېنىڭچە «قۇۋۇق» دېسەك تېخىمۇ مۇۋاپىق بولامدىكىن دەيمەن. مەن ئەسلىي ماتىرىيال بۇيىچىلا يوللاپ قۇيۇپتىمەن، رەھمەت سىزگە! .

جىن شۇرېن دېگەن مۇناپىق چىق نەرسىنى يوق قىلۋەتكەن...

راست دەيسىز!....

ياقۇپ ئاكامنىڭ ئىزدىنىشلىرى نەتىجىلىك بولغاي.

ھېلىمنىياز قادىر ئەپەندىمنى چوڭقۇر ياد ئېتىمىز.
ھەش-پەش دېگىچە 12 يىل ئۆتۈپ كېتىپتۇ.