تۇرغۇن مىجىت: يازغۇچىلار قانۇن ئۆگىنىشى كېرەكمۇ

شۇنچىكى بىر يىغىندا ھەممە نەرسە سىمھۇل خارەكتىرلىك دىيىلىدۇ.  قانۇننى ئۈگۈنۈپ ئۆزلەشتۈرۈش بىلەن قانۇن بويىچە ئىش قىلىش مەسىلىسى  ئىككىسى ئىككى مەسىلە بولىدىكەن.  ئامال يوقتە.

  يازغۇچىلار  دىمەك مەلۇم تەپەككۇر قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە كىشىلەر توپى. قولۇغا قانداق  قەلەم ئىلىشنى
بىلگەن  ھەر قانداق بىر يازغۇچى ئۆزى ياشاۋاتقان جەمىيەتنىڭ قانۇن-نىزاملىرىنى خېلى تولۇق چۈشۈنەلەيدۇ. ئاتالمىش يازغۇچىلار ئىچىدىمۇ ھەر كەسىپ بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار باركى ئۇلارنىڭ پۈتۈن ئولتۇرۇپ-قوپىشى،مىڭىش-تۇرۇشى سىياسەت-فاڭجىللىرىمىزنىڭ قېلىپىدىن نېرى كىتەلمەيدۇ.
قارىغاندا مۇئەللىپنى بۇنى يېزىپ -چاپلاشقا ئۈندىگەنلەر بولسا كىرەك.

ئنكاسىڭىزنى ئوقۇپ ئۆزۇمنىڭ خاتالاشقىنىمنى ھىس قىلدىم، قانۇن ئۇگىنىشمۇ مۇھىم ئكەن.

كاللىڭىزغا تەسىر قىلىپ ،ئىچىڭىزنى تاتىلىغان  بىر مەسىلىنى  ئاخىر  ئوتتۇرغا قويۇپسىز ،  مېنىڭچە ئوبدان تەكلىپ بېرىپسىز ، ئەمىليەتتە  ھەممە ئادەم بىرەر ئورۇن مەخسۇس تەشكىللىمىسىمۇ  قانۇن بىلىملىرىدىن  چوقۇم خەۋەردار بولۇش كېرەك ، بىز ئوقۇتقۇچىلارغۇ  ئايدا بىر  50 بەتلىك قانۇن ئۆگىنىش خاتىرسى ، ئايدا نەچچە قېتىم قانۇن ئىمتىھان ، تەتىلنىڭ  ئالدى كەينىدىكى  قانۇن نىزام ئۆگىنىش ....ئىشقىلىپ ئۆزلىرىمىزگە پايدىلىق ئىشلار!

بۇ بىر ياخشى تېمما بوپتۇ. مىنىڭچە قانۇننى بىلىدىغانلار ناھايتى ئاز. جەزمەن ھەر بىرىمىز قانۇن ئۈگۈنۈپ ئۈزىمىزنىڭ ھۇقۇق-مەنپەئەتىمىزنى ياخشى قوغدىشىمىز كىرەك.

قانۇننى ئۆگىنىش كېرەك ...

ھەرقانداق بىر قەلەم ساھىبىدا قانۇن ئېڭى بولىشى ، شۇنداقلا ئەسەرلىرىدە قانۇنىي نوقتىنى يۇرۇتۇشقا ، ئەخلاق بىلەن قانۇننىڭ باغلىنىشلىق مۇناسىۋىتىنى تۇتقا قىلىشقا ئەھمىيەت بېرىشى تولىمۇ زۆرۈر .مىنىڭچە دۆلەتنى قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلش تۇتقا قىلىنغان( قانۇنىي ماھىيەتلەر گەۋدىلەنگەن ) ئەسەر ئىلگىرى نەزەردىن ساقىت قىلىنغان دېسە ئانچە مۇۋاپپىق ئەمەس . كۆپىنچە ئەسەردە قانۇن ، ئەخلاق ، شەرم - ھايا مەسىلىسى تۇتقا قىلىنىدۇ ، شۇ ئارقىلىق كىشىلەرنى گۈزەللىككە ئۈندەيدۇ . بۇ يەردىكى نىگىزلىك مەسىلە ، ئەنە شۇ تېمىنى قانداق قىلىپ تېخىمۇ ياخشى يورۇتۇش ... تۇرغۇن ئەپەندى بۇ تېمىنى ئوتتۇرغا قويۇپ بەك ياخشى قىپتۇ .بىز ھەممىمىز ‹‹ قانۇن ئارقىلىق ئىدارە قىلىندىغان دۆلەت قورۇش ›› سىتىگىراتىيەسىنى چۆرۈدەپ ، نۆۋەتتىكى ئىنسانىيەت ئالىمىدە پىگىلەشكە يۈزلىنىۋاتقان ئىجتىمائىي مەسىللەرنى دادىللىق بىلەن پاش قىلىپ ، كىشىلەرنى ياخشى يولغا باشلايدىغان نادىر تېمىلار ئۈستىدە ھارماي ئىزدىنەيلى !

يىگىلەش دېمەكچى ئىدىم ، قەلەم قېيىپ قاپتۇ ...كەچۈرۈم

مېنىڭ ئۆيۈمدە قانۇن كىتاپلىرىدىن بىر نەچچىسى بار ،قانۇننىڭ تۈرى كۆپ ھەممىنى بىلىپ بولۇش ئاسان ئەمەس،مېنىڭچە  ئەدەبىيات ساھەسىدىكى يازغۇچى -شائېرلار ، ھىچ بولمىغاندا نەشىر ھوقۇقى قانۇنى،ئاپتورلۇق ھوقۇقى ، پاتنىت ھوقۇقى ۋە مىللى ئۆرپە -ئادەت ،
تىل - يىزىققا ئالاقىدار قانۇن نىزاملارنى  بىلىشى، زۈرۈر، ھەممە قانۇن،نىزاملارنى مەخسۇس كەسپى خادىملار يەنى ئادۇكاتلار،سوتچىلار ،ئەدلىيە خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلارغا  قالدۇرسا بولا، چۈنكى يازغۇچىنىڭ كەسپىمۇ ئانچە ئاسان ئەمەس،نۇرغۇن ۋاقتى كىتاپ ،ماتىرىيال كۆرۈشكە كېتىدۇ،بۇ ئىشقا ئادۇكاتنى سالغىلى بولمايدۇ ئەلۋەتتە،قانۇن بويىنچە ئىدارە قىلىشتا ھەر بىر پۇقرا بارلىق قانۇنلارنى يادقا ئىلىش ئەمەس،ھەممە ساھە ئۆزىگە ئالاقىدار قانۇن- نىزاملارنى بىلىپ ھەم ئەمەل قىلىپ ماڭسا ھەممە پۇقرا قانۇن بويىنچە ئىش قىلغان بولىدۇ.

مەن قانۇن ئوقۇغان ،لېكىن ئەزەلدىن يازغۇچىلار قانۇن ئۆگۈنىشى كېرەك دەپ ئويلاپ باقمىغان.نۇرغۇن بىزگە دادا دىمەتلىك كىشىلەرنىڭ كۈلكىلىك گەپلىرى ئۇلارنىڭ بىر ئۈمۈر بىكار يېزىقچىلىق قىلىپ يۈرگەنلىكىنى ئىسپاتلاپ تۇرۇپتۇ.قىسقىسى يېزىقچىلىقنى قىلچە چۈشەنمەيدىغان بىر توپ كىشىلەر بۇ يەردە دۇمباق چالغىلى تۇرۇپتۇ .شەخسەن مەن ئەدەبىياتنى چەكسىز ئەركىنلىككە ئنتىلىدىغان نەرسە،ئۇنىڭغا ھېچقانداق نەرسە توسقۇنلۇق قىلماسلىقى كېرەك دەپ ئويلايمەن .كېلىڭلار! ھەممىمىز بەس-بەستە ئوردا شائىرىغا ئايلىنايلى!

نېمە ئۈچۈن قانۇن ئۈگۈنىمىز؟
دۆلەتنى قانۇن ئىدارە قىلىش ئەلمىساقتىن بېرى بۈگۈنكىدەك كۆپ تەكىتلەنگەن ئەمەس. بەزىلەر دۆلەتنى قانۇن ئىدارە قىلىش ھۆكۈمەتنىڭ ئىشى، دېيىشىدۇ. ئەمەلىيەتتە، پۇقرالارنىڭ قانۇن ئۈگۈنىشى ۋە قانۇندىن پايدىلىنىشىمۇ دۆلەتنى قانۇن ئىدارە قىلىشتا كەم بولسا بولمايدۇ.
دېموكراتىيە-قانۇنچىلىق كۈنسىرى مۇكەممەللىشىۋاتىدۇ، قانۇن ھەر بىر ئائىلە، ھەر بىر شەخس بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. قانۇن دېگەن نېمە؟ زاغرانان تىلى بىلەن ئېيتقاندا، قانۇن كىشىلەرنىڭ ھەركەت قائىدىسى ھېسابلىنىدۇ، يەنى كىشىلەر قانداق سۆز-ھەرىكەتلەرنى قىلسا بولىدۇ، قانداق سۆز-ھەرىكەتلەرنى قىلسا بولمايدۇ، تالاش-تارتىش كۆرۈلسە قانداق ھەل قىلىنىدۇ؟ بۇلار قانۇندا بەلگىلىنىدۇ. بىزنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىمىز، خىزمىتىمىز، يېمەك-ئىچمەك، كىيىم-كېچەكلىرىمىزگىچە قانۇن بىلەن زىچ باغلانغان بولىدۇ. ئىناق جەمئىيەت قۇرۇشىمىز، خاتىرجەم تىرىكچىلىك قىلىشىمىز قانۇندىن ئايرىلالمايدۇ. قانۇن ئۈگەنسەك، ھەق-ھوقۇقىمىز دەخلى-تەرۇزگە ئۇچرىغاندا قانداق قوغداشنى بىلىمىز، باشقىلارنىڭ ھەق-ھوقۇقىغا بىلىپ-بىلمەي چېقىلىپ قويىدىغان ئىشلاردىن ساقلىنالايمىز.
قانۇن ئۈگەنسەك، قانۇننى بىلسەك، قانۇندا قانداق ھەق-ھوقۇقلىرىمىز بار، قايسى ھەق-ھوقۇقلىرىمىز دەخلىگە ئۇچرىدى، دېگەننى بىلەلەيمىز. قانۇننى بىلسەك، قايسى ئىشلارنى قانداق قىلىشنى بىلەلەيمىز، قانۇننى بىلمەسلىكتىن نادان مەلئۇنلاردەك جىنايەت پاتقىقىغا پېتىپ كېتىشتىن ساقلىنالايمىز، قانۇننى بىلسەك، قانۇنغا بويسۇنۇشنىڭ پۇقرالىق بۇرچىمىز ئىكەنلىكىنى بىلەلەيمىز.
بەزىلەر قانۇن ئۈگۈنىشكە سەل قارايدۇ، قانۇن مەن بىلەن مۇناسىۋەتسىز، دەيدۇ، قانۇننى سىرلىق نەرسە، بىلىپ بولغىلى بولمايدۇ، دەپ ئويلايدۇ. ئەمەلىيەتتە، ئۇنداق ئەمەس. بىزنىڭ بازاردا ئېلىم-سېتىم قىلىشىمىز توختام قانۇنى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىش. مال ساتقۇچى بىزگە پۇلنى ئارتۇق قايتۇرۇپ قالغان بولسا، بۇ ھەق تەلەپ قانۇنىدىكى نامۇۋاپىق پايدىغا چېتىلىدىغان ئىش. ھازىر ئالاقە تورى بەك ئومۇملاشتى، تورغا چىقىدىغانلارمۇ كۆپ. تورنى تۇرمۇش، خىزمەت، ئۈگۈنۈشتە پايدىلىق ئىشلارغا ئىشلىتىدىغانلار كۆپ، لېكىن بەزى ئادەملەر ئالاقە تورىنى جىنايەت يولى قىلىۋالدى، ئالاقە تورىدىن پايدىلىنىپ تېررورلۇققا، ئەسەبىيلىككە قۇتراتتى، بۇ جىنايى ئىشلار قانۇنىغا چېتىلىدىغان ئىش. يەنە بەزى ئادەملەر بىگۇناھ كىشىلەرنىڭ جېنىغا زامىن بولۇشتى، بۇ قاتىللىق جىنايىتىگە چېتىلىدىغان ئىش. دېمەك، بۈگۈنكى كۈندە بىزنىڭ تۇرمۇشىمىز، سۆز-ھەرىكىتىمىز تۈرلۈك قانۇنلار بىلەن چەمبەرچاس باغلانغان بولىدۇ. شۇ سەۋەبتىن، قانۇننى تۇرمۇش، خىزمىتىمىزدە ئۇچرىغان مەسىلىلەر بىلەن بىرلەشتۈرۈپ ئۈگەنسەك، قانۇننىڭ سىرلىق نەرسە ئەمەسلىكىنى بىلەلەيمىز.
يەنە بەزىلەر، مەن باشقىلار بىلەن سوتلاشمىسام، قانۇننى نىمىشقا ئۈگۈنىمەن، دەيدۇ. دەۋالىشىش ئۈچۈنلا قانۇن ئۈگۈنۈدىغان ئىش يوق. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ھازىرقى جەمئىيەتتە بىر ئۆمۈر سوتقا بارمايمەن دەپ كەتكىلىمۇ بولمايدۇ، بىر كۈنلەردە ئوغرى-بۇلاڭچىغا ئۇچراپ قالسىڭىز، زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچى بولۇپ سوتقا بېرىپ قېلىشىڭىز مۇمكىن، يولدا كېتىۋېتىپ بىرەر جىدەلگە شاھىت بولۇپ قالسىڭىز، گۇۋاھچى بولۇپ سوتقا بېرىشىڭىز مۇمكىن، پۇل قەرز بېرىپ ئالالماي ياكى قەرزنى ۋاقتىدا بېرەلمەي، سوتقا بېرىپ قېلىشىڭىزمۇ مۇمكىن.
قايسى ئىشلار قانۇنلۇق، قايسى ئىشلار قانۇنسىز، قايسى ئىشلارغا قانۇندا ئىجازەت، قايسى ئىشلار قانۇندا چەكلەنگەن، قانۇننى ئۈگەنسەك، بۇلارنى بىلەلەيمىز. دېمەك، قانۇننى ئۈگۈنۈپ قويساق، ئۆزىمىزگە، ئۆزگىگە، دۆلەتكە پايدىسى باركى، ھېچبىر زېيىنى يوق.

بىر ئەدىب« يازغۇچى ھەممىنى بىلىشى كېرەك' دىگەن ئىكەن. بۇ سۆزدىن چىقىپ تۇرۇپتۇكى، مۇكەممەل بىر يازغۇچى كۆپ قىرلىق بىلىمىگە ئىگە بۇلىشى كېرەك. چۈنكى، بىز ياراتقان پىرسۇناژلار تۇرمۇشىنىڭ ھەر قايىسى قاتىلاملىرىدا ھەركەت ئېلىپ بارىدۇ. ئۇ ئۇبرازنى مۇۋاپىقيەتلىك يارتىمىز دەيىدىكەنمىز چۇقۇم بىز كۆپ قىرلىق مەلۇماتقا ئىگە بۇلىشىمىز لازىم.مەقسەتكە كەلسەم قانۇن ئۆگىنىش، قانۇننى بىلىش ياخىشى ئىش  بۇلۇپمۇ بىزدەك يازغۇچىغا نىسبەتەن يازغان ئەسەرلىرىمىزىنىڭ نىشانى ئادەم تەربىيلەش ۋە ئۇلارنى يىتەكلەشتىن ئىبارەت بولغاچقا   ئەھمىيىتى ئىنتايىن چوڭ.دىمەك قانۇننى ئۆز ئەسەرلىرىمىزگە سىڭدۇرۇپ ئوبرازلار ئارقىلىق قانۇنى چۈشەنچىنى چۇڭقۇرلاشتۇرۇش، ئەدەبىياتىمىزغا يېڭى بىر ئۈلۈش كۈچ قۇشىدۇ دىگەن گەپ. ئەدەبىياتىمىزىنىڭ  ئىجتىمائى قىممىتىنى ئاشىۇرىدۇ..شۇڭا  بىزمۇ قانۇننى ئۆگىنەيلى، قانۇننى چۈشىنەيلى.ئەمەلىيتىمىزگە ۋە يېزىقچىلىق ئەمەلىيىتمىزگە تەدبىقلايلى.

شۇنداق ئىنىم ،كوپىيوتېر تاختىسىدىكى ھەربىر كۇنۇپكىنى مەن بارماقلىرىم بىلەن باسىمەن .ئاشۇ بارماقلار ئۆز نۆۋىتىدە قەلەملىك رولىنى ئوينىماي نېمە ؟ توۋا ! كىچىك بالىغا چۈشەندۈرگەندەك بىرنىمىلەرنى يېزىپ كەتكىنىمنى ؟!.........

مەمەت ئۇكام سىزنىڭ شېئىريەتتىكى تىرىشچانلىقىڭىزغا قاراپلا ىېلى مەستلىكىم كالگەن ئىدى، لېكىن بۇنداق ھاماقەت لەرچە پىكىر قىلىشىڭىزنى ئويلاپمۇ باقماپتىكەنمەن.
1- مەن يازمامدا ھېچقاچان ئەركىن روزى بىلەن گۈلباھار ئېزىزنىڭ چاچلىرى ئاقارغىچە ئوقۇپ ئادۇۋكات بولغانلىقىنى ئىنكار قىلمىدىم. پەقەت ئۇلارنىڭ نۆۋەتتىكى قانۇن بۇيىچە ئىدارە قىلىش دۋرىگە ئائىت ئەتراپلىقراق چۈشەنچە بەرمىگەنلىكلىدىن ئەپسۇسلانغانلىقىمنى بىلدۈردۈم.
2- سىز ياغۇچىنى دۇنيادىكى ئەڭ بىچارە ، ئەڭ نامرات، ئەڭ بەىتسىز ئادەم دەپسىز. بايلىق ۋە بەختنى نۇقۇل پۇل بىلەنلا ئۆلچەيدىغان ئىشىڭىز بولسا ئۇ باشقا گەپ. لېكىن يازغۇچە مەنىۋىيەت جەھەتتە باي ۋە بەختلىك. سىز شئېرلىرىڭىزدا سۈنئنئىي ئازاپنى ھەدەپ يازغان بىلەن ھەقىقىي ئازاپنىڭ نېمىلىكىنى تېخى بىلمەيسىز. سىز يېيىش -ئىچىش، پۇل، قىزلاردىن باشقىنى ئويلىمامسىز؟ سىز ھەممە ئادەم قانۇننى بىلىدۇ دەپسىز. توغرا، قانۇننى ھەممە ئادەم بىلىشى مۈمكىن ، لېكىن بۇ بىلىشلا ئەمەس، ئۇنىڭغا بولغان چۈشەنچە، بويسۇنۇش قاتارلىق نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بىز كۆز ئالدىمىزدا بۇلىۋاتقان ئىشلارغا ھاڭ-تاڭ بۇلۇپ تېخىچە سۈت ئۇيقىمىزدا ياشاۋاتىمىز...  بۈگۈنكىدەك بىر دەۋىردە ئۇنىڭ سەۋەبىنى ئويلانماي، يەنىلا يېيىش، قىز، پۇل دەپ يۈرسەك...قۇيۇڭ ئۇنداق گۈدەكلىگىڭىزنى. بىز ھازىر رەسمىي قاناۇن بىلەن ئىدارە قىلىش دەۋىرىگە كىردۇق. يەنىلا بۇرۇنقىدەك چۈشىمىز بىلەن سۈت ئۇيقىدا يۈرۈش بىلەن ئۆتسەك بۇ خاراپلىق سىزنىڭ ۋە مېنىڭ ئىشىكىمىزنىمۇ چەكمەيدۇ دەپ كىم ھۆددە قىلالايدۇ؟يەنە دېسەم شۇ نەرسە ئېسىڭىزسە بولسۇنكى، قانۇننى بىلىش بىلەن ئاڭلىق رئىئايە قىلىش باشقا-باشقا گەپ. بىز ھەۋەسلىنىۋاتقان چەتئەلدىكى نۇرغۇن ئەدەپ-قائىدىلەر ئەنە شۇنداق قانۇننىڭ كۈچىدىن كەلگەن. ھېلىمۇ چەتئەلدە قانۇننىڭ قانداق قاتتىق ئىجرا قىلىنىىدغانلىقىنى ئاڭلاۋاتىمىزغۇ.
بۇ گەپلىرىمگە مەيلى قايىل بۇلۇڭ بولماڭ ئۆزىڭىزنىڭ ئىشى. بۇ گەپلەرنى يالغۇز سىزگىلا دېمىدىم. ئەگەر ئۆزىڭىزنى بىر شېئىريەت ھەۋەسكارى ، كېيىن ئۇيغۇرنىڭ شائىرى بۇلىمەن دەپ ئويلايدىكەنسىز، ئۇيغۇرنىڭ بېشىغا كېلىۋاتقان پاجىئەگە كۆز سېلىشىڭىز كېرەك. خاترىجەملىك، تېنچلىق بولمىسا ئۇ پۇل، قىز، بەخت دېگەنلىرىڭىز نۆلگە تەڭ.  بوۋىلىرىمىز نۇرغۇن ىللار ئىلگىرىلا « ئۆزىنى بىلگەن قازىنىڭ ئالدىغا بارماپتۇ» دېگەن بىر ھېكمەتنى بىزگە قالدۇرغان. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-5-1 13:54  

قانۇن بۇيىچە ئىدارە قىلىش ئەمدى باشلاندى. كۆرۈۋاتىمىز، جىنايەت ئۆتكۈزگۈچى مەركەزنىڭ ئالى رەھبىرى بولسىمۇ بۇنىڭدىن قېچىپ قۇتۇلالمىدى، تۆۋەندىكى بىرقىسىم قالايمىقان ئىش باشقۇرغۇچىلارمۇ يوق ئەمەس، لېكىن ئىش مۇشۇ بۇيىچە ماڭسا،' كالىنىڭ بېشىغا كەلگەن كۈن، موزاينىڭ بېشىغىمۇ كېلىشى مۈمكىن. بىز ئاۋال ئۆزىمىزنى ئويلايلى، بۇلۇپمۇ ھازىرقىدەك قانۇن بۇيىچە ئىدارە قىلىش يولغا قۇيۇلىۋاتقان ھالقىلىق پەيتتە تېخىمۇ شۇنداق.