دۇنياغا داڭلىق تۈ*ركولوگ-ئۇيغۇرشۇناسلار(3)

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-6 00:23  

يېڭى مۇنبەرنىڭ بەزى يىتەرسىزلىكى تۈپەيلىدىن رەسىملەرنى يوللىغىلى بولمىدى.

يەنە باشقىلارنىمۇ جىقراق يوللاپ قويساق بولاتتى.

    مۇشۇ شەر*قشۇناسلىق دېگەننىڭ غەلۋىسى چىققاندىن كېيىن، بۇ كىشىلەرگە دىققەت قىلىپ قالدىم. بۇ ئەسلى بىر كىتاپچە ئىدى. ئالىملارنىڭ رەسىملىرىنى بىر-بىرلەپ تېپىپ ئاز-ئازدىن يوللاۋاتىمەن. بېشى كونا مۇنبەردە قالدى. ئۆزىمىزنىڭ ئۇيغۇرشۇناسلىرىغىچە يوللايمەن.

داۋامىنى كۆرىلى بەگياركا .

ئەنگلىيە، ئامېرىكا، فىنلاندىيەلەرنىڭ دۇنياغا داڭلىق تۈ*ركولوگ-ئۇيغۇرشۇناسلىرى(4)
ئەنگلىيە:
1.گ.كەلاوسەن: ئەنگلىيەنىڭ ئاتاقلىق تۈ*ركولوگى، ئۇنىڭ «13-ئەسىردىن ئىلگىرىكى تۈ*رك تىلى سۆز مەنبەسى لۇغىتى»، «تۈ*رك تىلى ۋە موڭغۇل تىلى تەتقىقاتى»، «كېيىنكى دەۋرگە ئائت ئۇيغۇرچە ئائىلە ئارخىپى»، «ئالتاي مىللەتلىرى ئارىسىدا يېزىقنىڭ تارقىلىشى»، «تۈ*رك رۇنىك يېزىقىنىڭ كېلىپ چىقىشى» قاتارلىق ئاساسلىق ئەسەرلىرى بار.
2. مارچەل ئەردال: (ھازىر ئىسرائىلىيەدە تۇرىدۇ)، ئەنگلىيىەلىك ئاتاقلىق تۈ*ركولوگ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئەسىرى «تۈ*رك تىلى ۋەسىقىلىرىنى توختىتىش»تۇر.
   ئامېرىكا:
    1.سىناسى تەكىن: بۇ ھارۋارد ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇتقۇچىلىق قىلىدىغان تۈ*رك كىشى بولۇپ، قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئەسەرلەرنى، بولۇپمۇ قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى بۇددىزم ۋەسىقىلىرىنى مەخسۇس تەتقىق قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ‹ئالتۇن يارۇق› (5-تومى) 9-، 10-بۆلەكلىرى ئۈستىدە تەتقىقات» (1971-يىل، دوكتورلۇق دىسسېرتاتسىيەسى)، «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئاۋالوكتسىۋارا بۇدساتۋا دۇاسى»، «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ‹ماىترىيانىڭ ئۇچرىشىشى› كىتاب بولغان يىللار»، «مائترىيانىڭ ئۇچرىشىشى»، «يۈەن دەۋرىگە ئائت ئۇيغۇرچە بۇددىزم ۋەسىقىلىرى» (1980-يىل) قاتارلىقلار بار.
   2. روبېرت دانكوۋ: ئاساسلىقى قاراخانىيلار دەۋرىدىكى تۈ*ركىي تىل ۋەسىقىلىرىنى تەتقىق قىلىدۇ. ئۇ جامەس كەللي بىلەن بىرلىكتە ئۈچ قىسىملىق «دىۋانۇ لۇغەتىت تۈ*رك»نى تەرجىمە قىلغان (1980-1985)، 80-يىللاردا يەنە «قۇتادغۇ بىلىك»نى ئىنگلىزچىگە تەرجىمە قىلغان.
  3.لارري ۋەرنونچلارك: ئىندئاننا ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇتقۇچىلىق قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «13-14-ئەسىرلەردىكى ئۆرپ-ئادەتكە داىر ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەرگە كىرىش سۆز» (دوكتورلۇق دىسسېرتاتسىيەسى)، «تۈ*رك تىلىدىكى مانى دىنى ۋەسىقىسى«بۇددىنامە»»، «شىنجاڭدىن تېپىلغان (قەدىمكى تۈ*ركچە) تاش پۈتۈك» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
  فىنلاندىيە:
   1.چارل گۇستاف ئەمىل ماننەرھەىم: (1867-1951) ھەربىي قوماندان بولغان، فىنلاندىيە رەىس جۇمھۇرىنىڭ بۇيرۇقى بىلەن 1944-1946-يىللىرى رۇسىيەدە ۋەزىپە ئۆتىگەن مەزگىلىدە، ئېكىسپېدىتسىيە قىلىش نامى بىلەن 1906-1908-يىللىرى، گەنسۇ، شىنجاڭ ھەمدە ئىچكىرى ئۆلكىلەرنىڭ سىياسىي، ھەربىي ئىشلار ۋە جۇغراپىيەلىك ئەھۋالىنى تەكشۈرگەن. فىنلاندىيەنىڭ خېلسىنكى ئۇنىۋېرسىتېتى كۇتۇپخانىسىدا ئۇ تۇرپان قاتارلىق جايلاردا قولغا چۈشۈرگەن بۇيۇملار ساقلانغان، 1940-يىل ئۇ «ئاسىيانى غەربتىن شەر*ققە كېسىپ ئۆتۈش» ناملىق كىتابنى نەشر قىلدۇرغان.
   2. گ.ج.رامستەد: ئالتاي تىلشۇناسلىقىنىڭ ئاساسچىسى، 1940-يىلى ماننەرھەىم ئېلىپ كەلگەن 4 پارچە قەدىمكى ئۇيغۇرچە ھۆججەت توغرىسىدىكى تەتقىقاتىنى ئېلان قىلغان.
3.ھ.ھالەن: فىنلاندىيەلىك موڭغۇلشۇناس، تۈ*ركولوگ. ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «فىنلاند ىيەدىكى شەر*قتىن كەلتۈرۈلگەن بۇيۇملار قوللانمىسى» (1977-يىل)، بۇ قوللانمىدا ماننەرھەىم توپلىغان بۇيۇملار قىسقىچە خاتىرىلەنگەن، ئۇنىڭدا خەنزۇچە يازمىلارنىڭ 1917 پارچە، ئۇيغۇر يېزىقىدىكىسى 70 پارچە، سانسكىرت يېزىقىدىكىسى 9 پارچە، خوتەن يېزىقىدىكىسى 2 پارچە، بۇلاردىن باشقا سوغدى يېزىقى ۋە چاغاتاي يېزىقىدىكى قوليازمىلار بار ئىكەنلىكى يېزىلغان.
بۇ دۆلەتلەردە يەنە بىر قىسىم ئېكسپېدتسىيىچىلەر بار بۇلۇپ، مەن ئېكىسپېدتسىيىنى ساپ ئىلىم دەپ قارىمىغىنىم ئۈچۈن بۇ تىزىملىككە كىرگۈزمىدىم. ئەمما بۇلارنىمۇ ئايرىم تونۇشتۇرۇشقا بولىدۇ.
بۇ تېما ئۈستىدە كۆپچىلىكنىڭ تولۇقلاش پىكىرلىرى بولسا ئايىماسلىقىنى ئۈمد قىلىمەن.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-6 15:29  

بەگيارئاكا، داۋامىنى تىزراق يوللاڭچۇ؟ مەن مۇشۇلارنى خەنزۇچە كىتابلاردىن كۆرۈپ قىينىلىپ كەتتىم. بۇلارنىڭ ماڭا پايدىسى بەك كۆپ.

   ياپونىيىنىڭ دۇنياغا داڭلىق تۈ*ركىلوگ-ئۇيغۇرشۇناسلىرى(5)

1.ھانېدا تورۇ: (羽田亨1882-1955) ياپونىيەنىڭ دەسلەپكى مەزگىلدىكى كونا ئۇيغۇرچە يازمىلار تەتقىقاتچىسى. ئۇنىڭ «تاڭ سۇلالىسى بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ مۇناسىۋىتى ھەققىدە تەتقىقات»، «دوكتور ھانېدا تورۇ ئىلمىي ماقالىلىرى»، «غەربىي يۇرت مەدەنىيەت تارىخى» قاتارلىق كىتابلىرى بار.     
2. ئىشىھاما جۇنتارو (石濱純太郎) ھانېدا تورۇ بىلەن دەۋرداش ياپونىيە ئۇيغۇرشۇ ناسلىرىدىن بىرى. ئۇنىڭ «دۇنخۇاڭ قەدىمىي يازمىلىرى ھەققىدە مۇلاھىزىلەر»، «قەدىمكى ئۇيغۇرچە بۇددا يازمىلىرى توغرىسىدىكى مۇلاھىزىلەر»، «غەربىي يۇرت مەدەنىيەت ماتېرىيا للىرىنىڭ رەتلىنىشى ۋە تەتقىقاتى» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
   3. يامادا نوبۇو(  (山田信夫(1920 – 1987يىللار) ياپونىيەنىڭ ئوتتۇرا مەزگىل (20-ئەسىرنىڭ 60 – 80-يىللىرى)دىكى قەدىمكى ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەر تەتقىقاتچىسى. ئۇنىڭ «ئوتانى ئېكىسپېدىتسىيە ئەترىتى ئېلىپ قايتقان ماتېرىياللارنىڭ مۇندەرىجىسى»، «قەدىمكى ئۇيغۇرچە ماتېرىياللار ۋە ئۇلارغا ئىزاھات»، «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تۇرغاقلار پۈتۈكلىرى» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
4. مورى ماساو (护雅夫) ياپونويەنىڭ ئوتتۇرا مەزگىل (20-ئەسىرنىڭ 60 – 80- يىللىرى)دىكى ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەر تەتقىقاتچىسى. ئۇنىڭ «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئۈزۈملۈك سېتىش كېلىشىمى»، «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئىستېمال قەرز توختامى ئۈستىدە تەتقىقات»، «تۈ*ركىي تىلدىكى ۋەسىقىلەر» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
5. ئودا جۇتەن (小田寿典) زامانىزمىدىكى ئۇيغۇرشۇناس. ئۇنىڭ «سەككىز يۇكماك يارۇق (پانىي دۇنيا ھەققىدە سەككىز سۇترا)نىڭ ئوتانى ساقلىغان پارچىلىرى ئۈستىدە ئىزدىنىش»، «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى سەككىز 'يۇكمەك يارۇق' يازمىسىنىڭ يېزىلىش تەرتىپى ۋە دىنىي ئىدىيەسى»، «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تۇرى ھۆججەتلىرى ئۈستىدە تەتقىقات»، «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئەبىجنا مۇراجىەتنامىسى ھەققىدە يېڭى ئىزدىنىش» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
6. كوگى كۇدارا (百济康义) ئۇيغۇر يېزىقىدىكى بۇددا نوملىرى تەتقىقاتى مۇتەخە سسىسى. ئۇنىڭ «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئامىتا يۇردھىيانا سۇترانىڭ پارچىلىرىغا تۈزىتىش»، «ئېتىزلىقتىن بايقالغان كۇتۇپخانىدىكى ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەر»، «ئابىدارام سۇتراسى ھەققىدە تەپسىر» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
      7. ماساشىرو شوگاىتو (庄垣内正弘) خەلقئارادا ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدىغان ئۇيغۇر يېزىقىدىكى بۇددا دەستۇرلىرى تەتقىقاتچىسى. ئۇنىڭ «ئابىدارما كوشاستىرانىڭ تەپسىرى 1-، 2-، 3-جىلدلىرى ئۈستىدە تەتقىقات»، «ئۇيغۇرچە تەرجىمە تەتقىقاتى --- مىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇيغۇر جانلىق تىلىنىڭ قايتا تىكلىنىشى»، «ئۇيغۇرچە بۇددا نوملىرى توغرىسىدا»، «ئۇيغۇر تىلىدىكى ۋەسىقىلەر تەتقىقاتى» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
8. مورىياسو تاكاو (森安孝夫) ئۇيغۇر ۋە تۈبۈت تارىخىنى، شۇنداقلا قەدىمكى ھۆججەتلەرنى تەتقىق قىلىدۇ. ئۇنىڭ «ئۇيغۇر تىلىدىكى ۋەسىقىلەر»، «دۇنخۇاڭدىن تېپىلغان يۈەن دەۋرىگە ئائت ئۇيغۇر يېزىقىدىكى بۇددىستلار مەكتۇپلىرى» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
   9. ھىروشى ئۇمېمۇرا (梅村坦) ئاساسلىقى يۈەن دەۋرىگە دائىر ئۇيغۇر تارىخى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئۆرپ-ئادەتكە دائىر ھۆججەتلەرنى تەتقىق قىلىدۇ. «توختامغا خىلاپلىق قىلغۇچىنى جازالاش ھەققىدىكى ئۇيغۇرچە ھۆججەت --- جۈملىدىن ئۇنىڭ رايونى ۋە ۋاقتىنى بېكىتىش مەسىلىسى»، «توكيو دۆلەتلىك كۇتۇپخانىسىدا ساقلانغان قەدىمكى ئۇيغۇرچە مەكتۇپلار»، «ئۇيغۇر يېزىقىدىكى سج كر.4/638 ھۆججەت --- نىكاھ، دەپنە مۇراسىم خىراجىتى ئۈستىدە تەتقىقات» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
    10.مانو ئەئىجى (间野英二) چاغاتاي دەۋرىدىكى ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەر تەتقىقاتى مۇتەخەسسىسى. ئاساسلىقى ئوتتۇرا ئاسىيا تۆمۈرىيلار ئىمپېرىيەسى تارىخى تەتقىقاتى، «تارىخىي رەشىدى» تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، شۇنداقلا «بابۇرنامە»نىمۇ تەتقىق قىلغان. ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن « ‘بابۇرنامەنىڭ سېھرىي كۈچى» (1)، « ‘بابۇرنامە’ تەتقىقاتى (2)»، « ‘تارىخىي رەشىدىدىكى تارىخىي ماتېرىياللار»، «بابۇر ۋە ھېرات» قاتارلىلار بار.
11. ھامادا ماسامى (田正美) ئاساسلىقى يەركەن خانلىقى تارىخى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە يەنە چاغاتاي دەۋرىدىكى ۋەسىقىلەر تەتقىقاتى بىلەنمۇ شۇغۇللىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «موللا بىلالنىڭ ‘غازات دەرمۈلكى چىن’ توغرىسىدا»، «خوتەن تارىخى» (چاغاتاي دەۋرىدىكى ۋەسىقىلەر تەتقىقاتى)، «19-ئەسىردىكى ئۇيغۇر تارىخى ھۆججەتلىرىگە كىرىش سۆز»، «ياقۇپبەگدىن ئىلگىرى قەشقەرنى ئىشغال قىلغان سىدىقبەگنىڭ ھېكايىسى»، «ياردەم بېرىش ھوقۇقى»، «غازىنامە»، «ياقۇپبەگنىڭ ھېكايىسى»، «بۇزرۇكخان تۆرەم بىلەن ياقۇپبەگنىڭ ھېكايىسى»، «مۇسۇلمانلارنىڭ غازىتى»، «ئىلى كىرىزىسى ۋە ئۇيغۇرلار»، «مۇھەممەد ئەلەم ۋە ‘خوتەن تارىخى’ ھەققىدە تەتقىقات (2) » قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.
12. ھورى سۇھائو (堀直) ئاساسلىقى تەڭرىتېغىنىڭ جەنۇبىي قىسمىنىڭ يېقىنقى زامان تارىخى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە چاغاتاي دەۋرىگە ئائت ھۆججەتلەر تەتقىقاتى بىلەنمۇ شۇغۇللىنىدۇ، «تارىخىي ھەمىدى»نىمۇ تەتقىق قىلغان.
   13. مىنورۇ گوھ (江实) ئاساسلىقى «بەش تىللىق مانجۇچە لۇغەت» تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «ئالتاي تىللىرى ۋە «بەش تىللىق مانجۇچە لۇغەت» تىكى مانجۇچە، موڭغۇلچە ۋە چاغاتايچە سۆزلۈكلەر ئۈستىدە سېلىشتۇرما تەتقىقات» قاتارلىق ئەسەرلىرى بار.

گېرمانىيەنىڭ دۇنياغا مەشھۇر تۈ*ركولوگ، ئۇيغۇرشۇناس ئالىملىرى(6)

1.ئا.ۋون.لە چوك (1860-يىل 9-ئاينىڭ 8-كۈنى تۇغۇلغان، گېرمان) ئېكىسپېدىتسىيەچى،ئارخېئولوگ ۋە تۈ*ركولوگ. «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىغا كىرىش»، «تۇرپاندىن تېپىلغان قەدىمكى ئۇيغۇرچە يازمىلار»،«ئىدىقۇت ئۇيغۇرچە مانى دىنى ۋەسىقىلىرى»، «بۇددا دىنىنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىدىكى ئوتتۇرا ئاسىيا يادىكارلىقى --- تۇرپان ئېكىسپېدىتسىيەسىدە ئېرىشكەنلىرىم» قاتارلىق تەتقىقات كىتابلىرى بار.
2. ۋىللى باڭ: (1869 - 1934-يىللار)، دەسلەپكى مەزگىلدىكى گېرمانىيە تۈ*ركشۇناسلىقىنىڭ باشلامچىسى. «ئۇيغۇر تىلىدىكى مانى دىنى شامان ئىلاھىغا دائىر كەمتۈك ۋەرەقلەر»، «ئۇيغۇر تىلىدىكى كەمتۈك ۋەرەقىلەر ئۈستىدە تەتقىقات» قاتارلىق تەتقىقات كىتابلىرى بار.
3.ف.ۋ.ك.مۈللەر: (1863-1930-يىللار) گېرمانىيەدىكى داڭلىق تىلشۇناس. ئۇ تۇنجى بولۇپ مانى يېزىقى ۋە سوغدى يېزىقىدىكى ۋەسىقىلەرنى ئوقۇغان كىشى، قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتىنىڭ ئاچقۇچىسى. ئاساسلىقى «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى ھۆججەتلەرگە ئىزاھ»، «تۇرپاندىن قېزىۋېلىنغان ئىككى ساڭرام تۈۋرۈكىدىكى پۈتۈكلەر»، «مانى دىنىدىكى مەدھىيە شېئىرىنىڭ ئىككى كەمتۈك ۋەرىقى»قاتارلىق تەتقىقات كىتابلىرى بار.
4. ج.كلاپروتھ: گېرمان، خەلقئارا قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتىنىڭ پىشىۋاسى، 19-ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا، قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللانغان، «قەدىمكى ئۇيغۇر تىل-يېزىقى ئۈستىدە تەتقىقات» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
5. ئاننەمارىە ۋون گاباىن: (1901-1993-يىللار) گېرمان، خەلقئاراغا تونۇلغان تۈ*ركشۇناس، ئۇيغۇرشۇناس ئۇستاز. «قەدىمكى تۈ*رك تىلى گىرامما تىكىسى»،«شۈەنزاڭنىڭ تەرجىمىھالىنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى»، «تۇرپاندىن تېپىلغان تۈ*رك تىلىدىكى ھۆججەتلەر» (8، 9، 10-توملىرى) قاتارلىق كىتابلىرى بار.
6. پېتىر زئېىمىي: گېرمان، مول ھوسۇللۇق قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى ھۆججەتلەر تەتقىقاتچىسى. ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن: «تۈ*رك تىلىدىكى مانى دىنى ھۆججەتلىرى»، «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى ۋاجراسسىدىكا پىراجىنا پارامىتا سۇترانىڭ كەمتۈك ۋەرەقىلىرى»، «تۇرپاندىن چىققان تۈ*رك تىلىدىكى نېستورىيان دىنى ھۆججەتلىرى»، «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى بۇددىزم مەزمۇنىدىكى باش قاپىيەلىك شېئىرلار»،«قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىجارىگە ئېلىش ھۆججە تلىرى» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
7.كلاۇس رۆھربۆرن: گېرمان، قەدىمكى ئۇيغۇرچە ھۆججەتلەر مۇتەخە سسىسى، «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى لۇغىتى»نى تەھرىرلىگەن. ئاساسلىق ئەسەر لىرىدىن «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى «شۈەنزاڭنىڭ تەرجىمىھالىنىڭ 7-جىلدى ئۈستىدە تەتقىقات»، «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ئەرۋاھقا ئاتاپ ئوقۇلىدىغان دۇالار»، «تۇرپاندىن تëپىلغان سېلىشتۇرما سۆزلۈك ھۆججىتىنىڭ كەمتۈك ۋەرە قلىرى» قاتارلىق تەتقىقات كىتابلىرى بار.
8. جەنس پەتەر لاوت: گېرمانىيەدىكى  قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى ھۆججە تلەر تەتقىقاتى بويىچە ياش مۇتەخەسسىس. ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «دەسلە پكى مەزگىلدىكى قەدىمكى ئۇيغۇرچە بۇددا دىنى ھۆججەتلىرى ۋە باشقا ئەدەبىي ئەسەرلەر»، «سوغدىچە-قەدىمكى ئۇيغۇرچە، تۈ*ركچە يازمىلارغا تۈزىتىش» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
9. ۋولفگاڭ سچارلىپپ: گېرمان، ئۇيغۇر تىل-يېزىقى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇ للىنىدۇ.ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «20-ئەسردىكى شىنجاڭدىكى تۈ*ركىي تىل – يېزىقلار»، «خەنزۇچە سۆزلەرنىڭ شىنجاڭنىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ئىملاسى ۋە موفولوگىيەسىدىكى ئەھۋالى»، «ئوتتۇرا ئاسىيادىكى ئەڭ دەسلەپكى تۈ*ركىي تىللىق مىللەتلەرنىڭ تارىخ ۋە مەدەنىيەتكە مۇقەددىمە» قاتارلىق كىتابلىرى بار.
10. ئىڭىرت ۋارنكە: گېرمان، قەدىمقى ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتى كەسپى دوكتو رى، ئۇنىڭ دوكتورلۇق ئىلمىي ماقالىسى «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى «مېھرى -شەپقەتلىك بۇدىمەندەلە تۆۋەنامىسى» تەتقىقاتى»دۇر.
11. س.تەزچان:  گېرمانىيەلىك تۈ*رك، ئاساسلىق ئەسەرلىرىدىن «قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى شۈەنزاڭنىڭ تەرجىمىھالىنىڭ 10-جىلدى ئۈستىدە تەتقىقات»، «قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ... نومى ئۈستىدە تەتقىقات» قاتارلىق كىتا بلىرى بار.

بۇ ناھايتى ئەھمىيەتلىك تىما بوپتۇ.مېنىڭچە روسىيەدىكى شەر*قشۇناس ۋە ئۇيغۇرشۇناس ئالىملارنى قوشۇپ قويساق ناھايتى ياخشى بولاتتى.
مۇشۇ ساھەدىكى دوستلارنىڭ ئىزدىنىپ بېقىشنى ئۇمۇد قىلىمەن.

بەگيار ئاكا روسىيەدىكى شەر*قشۇناس ۋە ئۇيغۇرشۇناس ئالىملارنى قوشۇپ قويساق ناھايتى ياخشى بولاتتى.

     غەرىبى رسىيەنىڭ دۇنياغا داڭلىق تۈ*ركلوگ-ئۇيغۇرشۇناسلىرى-دېگەن تېما كونا مۇنبەردىكى دەل مۇشۇ ماۋزۇ ئاستىغا يوللانغان. شۇ يەردە بار. يېڭى مۇنبەرگە يۆتكەپ بولالمىدىم.

بۇ ياخشى تېمىدىكى يوللانمىلار ئىكەن بولسا بۇ يوللانمىلارنى ئەستايىدىل كۇرۇپ چىقىپ ئۇنى ئەۋلاتلارغا بىلدۈرسەك بىزدىمۇ ئۇيغۇر شۇناسلار  ، تۇرۇك شۇناسلار ، غەربى يۇرت تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىندىغانلار داۋاملىق چىقىشى  مەدىنىيەت تەتقىقاتىمىزنى داۋاملاشتۇردىغانلار يىتىشىپ چىقىشى مۇمكىن .

بۇ تېمىنى تولىمۇ كىچىكىپ كۇرۇپتىمەن