ئوت يۈرەك شائېر لۇتپۇللا مۇتەللىپ

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 18:35:14


	ئوت يۈرەك شائېر لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ھاياتى ۋە ئىش-ئىزلىرى توغىرىسىدا ئۇيغۇر ھازىرقى زامان ئەدەبىياتىنىڭ ئاساسچىلىرىدىن بىرى، ۋەتەنپەرۋەر شائىر، دراماتورگ ۋە رەسسام. ئىنقىلابىي قۇربان لۇتپۇللا مۇتەللىپ 1922 - يىلى 11 - ئاينىڭ 16 - كۈنى يەتتىسۇ ۋىلايىتىنىڭ چۇنجى رايونى (ھازىرقى قازاقىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئالمۇتا ئوبلاستى ئۇيغۇر رايونى) چوڭ ئاقسۇ يېزىسىدا دېھقان ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. 1931 - يىلى ئائىلىسىدىكىلەر بىلەن ئىلىغا ئۆتۈپ، نىلقا ناھىيىسىگە ئورۇنلاشقان. لۇتپۇللانىڭ دادىسى ھېزىم قوشۇمچە مەھەللە مەسچىتىنىڭ ئىماملىقى ۋە دىنىي ئوقوتۇش ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللانغانلىقى ئۈچۈن كىشىلەر تەرىپىدىن « ھېزىم موللا » دەپ ئاتالغان. لۇتپۇللانىڭ كىچىك ۋاقتىدىكى ئەركىلەتمە ئىسمى «لۇتۇن» بولۇپ، ئۇ ئۆزىنىڭ دەسلەپكى شېئىرلىرىدا بۇ ئىسىمنى تەخەللۇس ئورنىدا ئىشلەتكەن. 1945-يىلى 9-ئاينىڭ 18-كۈنى گومىنداڭ دائىرىلىرى تەرىپىدىن جادۇغا بىسىپ ئېچىنىشلىق ھالىدا ئۆلتۈرۈلگەن. لۇتپۇللا دادىسىنىڭ تەربىيىسىدە بەش يېشىدىلا ساۋاتىنى چىقارغان. باشلانغۇچ مەكتەپنى ئاۋۋال چۇنجىدا، كېيىن غۇلجا شەھىرىدىكى تاتار باشلانغۇچ مەكتىپىدە ئوقوپ تاماملىغان. 1936 - يىلى غۇلجىدىكى رۇس گىمنازىيىسىگە ئوقوشقا كىرىپ، رۇس تىلىنى پىششىق ئىگىلەپلا قالماستىن، رۇس ئەدەبىياتى ۋە دۇنيا ئەدەبىياتى بىلەنمۇ تونۇشقان. گىمنازىيىدىكى ئوقوش ھاياتى داۋامىدا ئۇنىڭ نەزەر دائىرىسى كېڭەيگەن. بىلىمى چوڭقۇرلاشقان. لۇتپۇللا 14 يېشىدىن باشلاپلا نادىر شېئىرلارنى يېزىشقا كىرىشكەن بولۇپ، ئۇنىڭ ۋەكىل خاراكتېرلىك شېئىرلىرىدىن «ئەپەندى بولماق»، «مۇخەممەس»، «ياشلىق ــ ئۈگەن»، «بىز شىنجاڭ ئوغۇل-قىزلىرى»، «جۇڭگو»، ««يىللارغا جاۋاب»، «خىيالچان تىلەك»، «تەسىراتىم»، «تۈن يېرىپ ئىزلار باسقاندا»، «يانار تاغلار» قاتارلىقلار بار. ئۇ يەنە «كۈرەش قىزى»، «سامساق ئاكاڭ قاينايدۇ»، «چىن مودەن»، «تاھىر-زوھرە» قاتارلىق درامىلارنى يازغان. بۇلاردىن تاشقىرى يەنە، لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ«ئۇنىڭ كەلگۈسى زور ھەم پارلاق»، «ئەجەل ھودۇقۇشىدا»، «پادىشاھ سامورايلىرى ئېغىر ھالسىرايدۇ» دېگەن داڭلىق فېليەتونلىرى، «تىياتىرنىڭ كېلىپ چىقىشى ۋە راۋاجلىنىش تارىخى»، «سەنئەتكە مۇھەببەت»، «ئەدەبىيات نەزەرىيىسى» قاتارلىق ئىلمىي ئەسەرلىرى بار. لۇتپۇللا يەنە «داۋانلار ئاشقاندا» دېگەن روماننى يېزىشقا باشلاپ، ئۇنىڭ 11 بابىنى يېزىپ تۈگەتكەن. ئەپسۇسكى، بۇنىڭ قوليازمىسى ھازىرغىچە تېپىلمىدى. لۇتپۇللانىڭ دادىسى ھېزىم قوشۇمچە مەھەللە مەسچىتىنىڭ ئىماملىقى ۋە دىنىي ئوقوتۇش ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللانغانلىقى ئۈچۈن كىشىلەر تەرىپىدىن « ھېزىم موللا » دەپ ئاتالغان. لۇتپۇللانىڭ كىچىك ۋاقتىدىكى ئەركىلەتمە ئىسمى «لۇتۇن» بولۇپ، ئۇ ئۆزىنىڭ دەسلەپكى شېئىرلىرىدا بۇ ئىسىمنى تەخەللۇس ئورنىدا ئىشلەتكەن. لۇتپۇللا دادىسىنىڭ تەربىيىسىدە بەش يېشىدىلا ساۋاتىنى چىقارغان. باشلانغۇچ مەكتەپنى ئاۋۋال چۇنجىدا، كېيىن غۇلجا شەھىرىدىكى تاتار باشلانغۇچ مەكتىپىدە ئوقوپ تاماملىغان. 1936 - يىلى غۇلجىدىكى رۇس گىمنازىيىسىگە ئوقوشقا كىرىپ، رۇس تىلىنى پىششىق ئىگىلەپلا قالماستىن، رۇس ئەدەبىياتى ۋە دۇنيا ئەدەبىياتى بىلەنمۇ تونۇشقان. گىمنازىيىدىكى ئوقوش ھاياتى داۋامىدا ئۇنىڭ نەزەر دائىرىسى كېڭەيگەن. بىلىمى چوڭقۇرلاشقان. لۇتپۇللا مۇتەللىپ 1937 - يىلدىن باشلاپ شېئىرىيەت ئىجادىيىتى سېپىگە قەدەم قويدى. 1938 - يىلى ئەينى ۋاقىتتا «ئىلى گېزىتى» نىڭ مەسئۇل مۇھەررىرى، «مىللەتلەر كۇلۇبى» نىڭ مەسئۇللىرىدىن بىرى بولۇپ ئىشلەۋاتقان شائىر ئەنۋەر ناسىرى بىلەن تونۇشۇش لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ ئەدەبىي ئىجادىيەتتە يۈكسىلىشىگە زور تەسىر كۆرسەتتى. ئۇ ئىجادىيەتتىن باشقا «مىللەتلەر كۇلۇبى» نىڭ پائالىيەتلىرىگىمۇ قىزغىن قاتنىشىپ جەمئىيەتتە تېزلا تونۇلدى. شائىر ئەسەرلىرىنىڭ تىلى گۈزەل، چۈشۈنىشلىك، ئوبرازلىق بولغاندىن سىرت، مىللەتپەرۋەرلىك، خەلىقپەرۋەرلىك مەزمۇندارلىقى بىلەن يېرىم ئەسىردىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بېرى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قىزغىن سۆيۈپ ئوقۇشىغا ۋە ئۈلگە قىلىشىغا مۇيەسسەر بولماقتا !! لۇتپۇللا مۇتەللىپ 1941-يىلى ئۈرۈمچىدىكى ئوقۇشىنى تاماملىغاندىن كېيىن، شىنجاڭ گېزىتى ئىدارىسىدا خىزمەت قىلغان، كىيىن گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرى تەرىپىدىن كۆزگە قادالغان مىخ دەپ ئاقسۇغا يۆتكىۋېتىلگەن، كېيىن ئاقسۇ گېزىتىدە ئىشلىگەن ۋە بىلال ئەزىزى، مۇنىرىدىن خوجا قاتارلىق ئىلغار ياشلار بىلەن تونۇشۇپ، ئاقسۇدا ئاقارتىش ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللانغان. 1944-يىلى غولجىدا ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى پارتىلغاندىن كېيىن، لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئىنقىلاپ سادالىرىغا ئىزچىل دىققەت قىلىپ تۇرغان، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئاقسۇدىكى گومىنداڭ ئەمەلدارلىرىمۇ، لوتپۇللانى خەتەرلىك ئۇنسۇر تىزىملىكىگە كىرگۈزۈپ، 1945-يىلى مىللى ئارمىيە سايرامدىن ئۆتۈپ بايغا چۈشۈپ ئاقسۇغا يۈرۈش قىلغاندا، گومىنداڭ ئەمەلدارلىرى لۇپتۇللا مۇتەللىپ، بىلال ئەزىزى، مۇنىرىدىن خوجا قاتارلىق ئوغلانلارنى قولغا ئېلىپ تۇرمىگە قامىغان، 1945-يىلى مىللى ئارمىيە ئونسۇغا چۈشكەندە، گومىنداڭ تېخىمۇ غالجىرلاشقان ۋە 9-ئاينىڭ 18 كۈنى لۇتپۇللا قاتارلىقلارنى تۈرمىدە ۋەھشىلەرچە قەتىل قىلغان. كېيىن كىشلەر لوتپۇللا قاتارلىقلارنىڭ مېيىتىنى ئەۋرەز كارىزىدىن تېپىپ چىققان ۋە يۇيۇپ-تاراپ ئاقسۇ شەھىرى ئاق مەسچىتىنىڭ ئارقىسىدىكى (ھازىرقى شىياڭگاڭ بازىرىنىڭ) ئۇتتۇرىدىكى ئاممىۋى قەبرىستانلىققا دەپنە قىلغان. لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئۇيغۇر يېڭى ئەدەبىياتى ئۈچۈن ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان ۋە ھازىرقى زامان ئەدەبىياتىغا زور تەسىرلەرنى كۆرسەتكەن شائىر، ئەدىب بۇلۇپلا قالماستىن بەلكى مىللەتنىڭ ئازاتلىقى، تىنىچلىقى، ۋە تەرەققىياتى ئۈچۈن كۈرەش قىلىش يولىدا قۇربان بولغان كۈرەشچان ئەزىمەت. بىز مەرھۇمنىڭ قىسقىغىنا ئەمما ئۇلۇغ ھاياتىدا قالدۇرغان ئۆچمەس ئىش-ئىزلىرىنى چەكسىز سېغىش ۋە چوڭقۇر ھۆرمەت ئىچىدە ئەسلەپ، ياد ئېتىپ تۇرىمىز. لۇتپۇللا مۇتەللىپ 1939 - يىلى كۈزدە گىمنازىيىنى پۈتتۈرۈپ، شىنجاڭنىڭ سىياسىي، ئىلىم - پەن، مەدەنىيەت مەركىزى ئۈرۈمچىگە ئوقوشقا كەلدى. ئەينى ۋاقىتتا جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيىسىنىڭ شىنجاڭغا ئەۋەتكەن ۋەكىللىرى - چېن تيەنچيۇ، ماۋزېمىن، لىن جىلۇ قاتارلىق يولداشلار، ماۋدۇن (شېڭ يەنبىڭ) قاتارلىق ئىلغار يازغۇچىلار ئۈرۈمچىدە زور تەسىرگە ئىگە ئىدى. بۇ يەردىكى دارىلفۇنۇن، ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىن ۋە ئوتتۇرا مەكتەپلەردە يەنئەندىن كەلگەن ۋە سوۋېت ئىتتىپاقىدا ئوقوپ كەلگەن زىيالىيلار دەرس ئۆتەتتى. «شىنجاڭ مەدەنىيەت ئالاقە باغلاش جەمئىيىتى»، سوۋېت ئىتتىپاقى ۋە ئازاد رايونلاردىن كەلتۈرگەن كۆپ مىقداردىكى ئىلغار كىتاب، دەرسلىك - ئوقۇشلۇقلار، گېزىت - ژۇرناللار زىيالىيلار، ئوقوغۇچىلار، تەرەققىيپەرۋەر، ئىلغار كىشلەرنىڭ مەنىۋى ئوزۇقى ئىدى. گېزىت - ژۇرناللاردا، مەرىپەت مۇنبەرلىرىدە ئىلغار ئەدەبىيات - سەنئەت مۇتلەق ئۈستۈنلۈككە ئىگە بولۇپ، ئۇنىڭ تىغ ئۇچى دەل فاشىزىمغا، فېئودالىزىمغا ۋە جاھالەتكە قارشى قارىتىلغانىدى. لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئۈرۈمچىگە كېلىپلا ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىنگە ئوقوشقا كىردى. ئۇ مەكتەپتە غەيرىتى تولۇپ تاشقان، تىرىشچان، روھلۇق - جۇشقۇن بىر ياش سۈپىتى بىلەن ساۋاقداشلىرى ئارىسىدا تونۇلدى. ئۇنىڭ ئىلھام بۇلىقىدىن قايناپ چىققان «قىزىل گۈلگە پۈركەنگىچە يەر - جاھان»، «ئازادلىق تويى»، «باتۇر يىللار»، «جۇڭگو قىزى رەيھاننىڭ مارت شامىلىغا بۇيرۇقى»، «مۇخەممەس»، «ماي ناخشىسى»، «كەل يېڭى يىل»، «چوڭ قەھرىمان ئويغاندى» قاتارلىق ھەر خىل تېمىدىكى شېئىرلىرى «شىنجاڭ گېزىتى» ئارقىلىق تەڭرى تاغلىرىنىڭ شىمالىي ۋە جەنۇبىغا تارقالدى. ئۇ بۇ شېئىرلىرىنى ئۆز ئىجادىي ئىقتىدارىغا مۇناسىپ ھالدا، «قاينام ئۆركىشى» تەخەللۇسى بىلەن ئېلان قىلدى. شائىر يەنە «يېتىپ بارىدۇ»، «ئازادلىق ــ كۆرەش» قاتارلىق بىر مۇنچە ناخشا تېكىستلىرىنىمۇ يازدى. بۇ تېكىستلەر ئاھاڭغا سېلىنىپ، ئوقوغۇچىلار مارشى سۈپىتىدە شىنجاڭنىڭ ھەممە جايلىرىدىكى مەكتەپلەردە جاراڭلىدى. 1943-يىلى شېڭ شىسەي گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرى بىلەن تىل بىرىكتۈرۈپ، شىنجاڭدا كومپارتىيىگە، سوۋېت ئىتتىپاقىغا، ئىنقىلابغا قارشى تەتۈر ئېقىم قوزغىدى. جۇڭگو كومپارتىيىسى ئەزالىرى، ئىنقىلابىي، ئىلغار زىيالىيلار تۇتقۇن قىلىندى، نەزەربەند ئاستىغا ئېلىندى، پۈتۈن شىنجاڭ خەلقى ۋە ئوتتۇرا ئاسىياغا تونۇلغان تالانتلىق ياش ئىنقىلابىي شائىر ل. مۇتەللىپمۇ بۇنىڭدىن چەتتە قالمىدى. ئۇ تەھرىرلىك خىزمىتىدىن چەتلەشتۈرۈلدى، تىياتىرخانىدىكى ۋزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاندى، ئاممىۋى پائالىيەتلەرگە قاتنىشىش ھوقوقى مەنئى قىلىندى. ئۇزۇن ئۆتمەي، شۇ يىلى 9 - ئايدا «خىزمەت يۆتكەش» باھانىسى بىلەن ئاقسۇغا سۈرگۈن قىلىندى. گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرى شۇ ئارقىلىق ئۇنى ئۈرۈمچىدىكى ئىلغار كۈچلەردىن يىراقلاشتۇرماقچى، ئىنقىلابىي ئىرادىسىنى سۇندۇرماقچى بولغانىدى. لېكىن بۇنىڭ ئەكسىچە، ل . مۇتە مۇتەللىپنىڭ ئاقسۇدىكى مەزگىلى ئۇنىڭ ھاياتىدىكى ئەڭ جۇشقۇن، ئىنقىلابىي، سەمەرىلىك يىللار بولدى. ئىنقىلاب بىلەن ئەكسىلئىنقىلاب ئوتتۇرىسىدىكى كۈرەش راسا كەسكىنلەشكەن بۇ يىللاردا ئۇ ئاقسۇدا خىزمەت قىلىۋاتقان ياكى سۈرگۈن قىلىنىپ شۇ يەردە تۇرۇۋاتقان مۇنىرىدىن خوجا، بىلال ئەزىزى، ئابدۇللا روزى ۋە ئابدۇللا داۋۇت قاتارلىق ئىلغار زىيالىيلار بىلەن قويۇق مۇناسىۋەت ئورنىتىپ، ئۇلار بىلەن بىر سەپتە تۇرۇپ ئەسكىيەتچىلەرگە قارشى كۆرەشكە ئاتلاندى. ئۇ ئەنە شۇ ئىلغارلار سېپىنىڭ ئالدىنقى قاتارىدىكى بىر جەڭچى ئىدى ھەمدە ئۇلار بىلەن بىرلىكتە «ياش ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» تەشكىلاتىنى قۇرۇپ، ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابىنى قەتئىي قوللىغان ۋە گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرىگە قارشى ھەر خىل ۋاسىتىلەر ئارقىلىق مۇرەسسەسىز كۆرەش ئېلىپ بارغانىدى. ئۇ «ئاقسۇ گېزىتى» دە «جەنۇب شامىلى» ئەدەبىيات بېتىنى ئۇيۇشتۇرۇپ، ئۇنىڭ ھەر سانىدا دېگۈدەك ئۆزىنىڭ جەڭگىۋار سىياسىي لىرىكىلىرىنى ئېلان قىلىپ تۇردى. ئۇ 1944-يىلى يازغان ۋەكىللىك خاراكتېرىگە ئىگە شېئىرى «شائىر ھەققىدە مۇۋەششەھ» دە شائىرغا خىتاب قىلىپ ئارقىلىق خەلقنى «ياشاش ئۈچۈن كۈرەش» قىلىشقا چاقىرغان بولسا، 1944-يىلىنىڭ يېڭى يىلىدا ۋە 1945-يىلنىڭ باشلىرى يازغان، ئىجادىنىڭ يۈكسەك پەسللىسىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان «يىللارغا جاۋاب»، «خىيالچان تىلەك» شېئىرلىرىدا كۈرەش _ ھاياتنىڭ مەنبەسى، كىشىلىكنىڭ ئالىي خىسلىتى ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈردى، ئازاد رايونلار ۋە ئۈچ ۋىلايەتتىن ئىبارەت «يورۇق بۇرجەكلەر» دىن خەلققە بېشارەت بېرىپ، ئۆزىنىڭ خەلق ئازادلىقى يولىدا يەڭ تۈرۈپ مەيدانغا چىققانلىقىنى جاكارلىدى. ئۇ ئاقسۇدا يەنە ۋىلايەتلىك ئۇيغۇر ئۇيۇشما تىياتىر ئۆمىكىنىڭ خىزمىتىگە يېقىندىن قاتنىشىپ بەزى دراما، ئوپېرالارنى يازدى، سەھنە ئەسەرلىرىنى سەھنىلەشتۈرۈش ئىشلىرىغا قاتناشتى ۋە رېژىسسورلۇق قىلدى، بەزى تىياتىرلاردا ئۆزى رول ئېلىپ چىقتى، ناخشا تېكىستلىرى يازدى، دېكوراتسىيىلەرنى ئىشلىدى. مەكتەپلەرگە بېرىپ ئوقوغۇچىلارغا خالىس تەربىيىچى بولدى، ئۇلارغا ناخشىلار ئۆگەتتى. قىسقىسى، ئۇ ئاقسۇغا كەلگەن چېغىدا ئېيتقان: «بىزنىڭ تالىشىدىغىنىمىز - مەنسەپ، شۆھرەت ئەمەس، پەقەت مەدەنىيەت _ مائارىپ» دېگەن سۆزىنى ئىشقا ئاشۇرۇش يولىدا ھارماي-تالماي تىرىشتى. لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئۆزىنىڭ 23 يىللىق قىسقا ھايات مۇساپىسىدا پەقەت توققۇز يىل ئەدەبىي ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللانغان بولسىمۇ، ئۇ بۇ قىسقىغىنا ۋاقىت ئىچىدە ئاز بولمىغان قىممەتلىك ئەسەرلەرنى يېزىپ ۋەتىنى، خەلقىگە قالدۇرۇپ كەتتى، 14 يېشىدىلا «خەلقىمگە»، «ئەپەندى بولماق» قاتارلىق شىئېرلىرى بىلەن ئەدەبىياتقا قەدەم قويغان بۇ ياش تالانت ئىگىسى ئۈزلۈكسىز تىرىشىش ئارقىلىق ئۆز ئىجادىيىتىنى يۈزەكىيلىكتىن چوڭقۇرلۇققا، ئابستراكىتلىقتىن كونكرېتلىققا قاراپ راۋاجلاندۇرۇپ ، ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىككە ئىگە بولغان ئىجادىيەت يولىنى ئاچتى. ئۇ بارماق ۋەزىن ۋە چاچما شېئىردىن ئىبارەت ئەركىن شەكىلنى تاللاپ ئېلىپ، ئۇنىڭ بارغانسېرى مۇكەممەللەشتۈردى، شېئىرنىڭ تۈپ ئامىلى بولغان تىل ۋاسىتىسىنى قوللىنىش جەھەتتە يېڭىچە ئەدەبىي تىلدا يېزىشنى ئاساس قىلىپ ئۆز ئەسەرلىرىنى ساپ، ساددا، راۋان بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە قىلدى. بولۇپمۇ، شائىر ھاياتىنىڭ كېيىنكى يىللىرىدا بەدىئىي تەپەككۇرنىڭ يۇقىرى پەللىسىگە قاراپ يۈرۈش قىلىپ ئۆزىنىڭ يۈكسەك بەدىئىي تالانت ۋە ئىقتىدارىنى نامايان قىلغانىدى. ئازادلىقتىن كېيىن خەلق ھۆكۈمىتى شائىرنىڭ ھاياتى ۋە ئىجادىي پائالىيىتىگە يۇقىرى باھا بېرىپ، ئۇنىڭ ۋەتەنپەرۋەر شائىر ۋە ئىنقىلابىي قۇربان ئىكەنلىكىنى مۇقىملاشتۇردى، جۈملىدىن ئەدەبىيات - سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسى شائىرنىڭ ئەسەرلىرىنى توپلاش، رەتلەش، تەرجىمە قىلىش ئىشلىرىغا ئالاھىدە كۆڭۈل بۆلدى. 1956 - يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى شائىرنىڭ «مۇھەببەت ۋە نەپرەت» ناملىق شېئىرلار توپلىمىنى نەشىر قىلدى؛ شۇ يىلى بېيجىڭ يازغۇچىلار نەشرىياتى خەنزۇ تىلىدا «مۇتەللىپ شېئىرلىرىدىن تاللانمىلار» توپلىمىنى چىقاردى؛ 1959 - يىلى ئۇنىڭ شېئىرلىرى «ئىنقىلابىي قۇربانلا شېئىرلىرى توپلىمى» غا كىرگۈزۈلدى، كېيىن بۇ توپلامغا كىرگۈزۈلگەن شېئىرلىرى ئېنگلىز، فرانسۇز تىللىرىمۇ تەرجىمە قىلىندى. 1981 - يىلى بېيجىڭ مىللەتلەر نەشرىياتى شائىرنىڭ «لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئەسەرلىرى» ناملىق توپلىمىنى ئۇيغۇر تىلىدا، شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى خەنزۇ تىلىدا نەشىر قىلدى؛ 1982 - يىلى 4 - ئايدا جۇڭگو ياشلار نەشرىياتى«ئىنقىلابىي قۇربانلار شېئىرلىرىنىڭ تولۇقلانغان توپلىمى» نى نەشىر قىلىپ، بۇ توپلامغا شائىرنىڭ ئالتە پارچە شېئىرىنى كىرگۈزدى؛ 1983 - يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى جۇڭگو يازغۇچىلار جەمئىيىتى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق شۆبىسى تەرىپىدىن نەشىرگە تەييارلانغان شائىر ئەسەرلىرىنىڭ تولۇق توپلىمى - «لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئەسەرلىرى»نى نەشىر قىلدى.! لۇتپۇللا مۇتەللىپ، ھەقىقەتەنمۇ، 40 - يىللار ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا تۇتقان ئورنى ۋە تەسىرى جەھەتتىن ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىياتنىڭ ئاساسچىلىرىدىن بىرى بولۇشقا مۇناسىپ. لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ھاياتلىق ئەسلىمىلىرى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ 1936-يىلى(14ياش)غولجا شەھىرىدىكى تاتار باشلانغۇچ مەكتىپىنى پۈتتۈرۈپ ئوتتۇرا مەكتەپكە كۆچۈش مەزگىلىدە چۈشكەن سۈرىتى 1942-يىلى(20ياش)ئۈرۈمچىدە چۈشكەن سۈرىتى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ 15~16 ياش مەزگىللىرى 1941-يىلى(19ياش)كۈزدە ئۈرۈمچىدە چۈشكەن سۈرىتى بۇ سۈرەت1976-يىلى موسكىۋا<<ھەقىقەت>>نەشىرىياتى تەرىپىدىن روس تىلىدا نەشىر قىلىنغان<<ياشلىق خۇددى چاقماق>>ناملىق شېئىرلار توپلىمىنىڭ موقاۋىسىغا بىرىلگەن، بۇ شېئىرلار توپلىمىغا لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ <<يىللارغا جاۋاپ>>،<<خىيالچان تىلەك>>قاتارلىق22پارچە شېئىرى بىرىلگەن 1941-يىلى(19ياش)قىشتا ئۈرۈمچىدە چۈشكەن سۈرىتى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ قۇربان بولۇشتىن 2 ئاي ئىلگىرىكى سۈرىتى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ئەڭ يىقىن ئۇرۇق-تۇققان،قېرىنداشلىرى ئالدىنقى رەت سولدىن ئوڭغا: لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ئانىسى مەلىكىخان،ئاتىسى ھىزىمئاخۇن،كىچىك ئانىسى ھەجەر بۈۋى كەينىدىكى رەتتە سىڭلىسى رىھان ۋە ئىنىسى نەسىرۇللام لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ئانىسى مەلىكىخان ۋە سىڭلىسى رىھان ئوڭدىن سولغا:لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ سىڭلىسى رىھان،ھەدىسى مېرۋانەم، نەۋرە تۇققىنى سائادەت،نەۋرە سىڭلىسى سۇفىيەم(1982-يىلى،ئالمۇتا) لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ سىڭلىسى رىھان ۋە نەۋرە ئىنىسى كەشپۇللا 1982-يىلى لۇتپۇللا مۆتەللىپ تۇغۇلغانلىقىنىڭ 62 يىللىقىنى خاتىرلەش ۋاقتىدا چۈشكەن سۈرەت لۇتپۇللا مۆتەللىپ(ئوڭدىن1-كىشى)ۋە ئەينى ۋاقىتتىكى بىر قىسىم زىيالى ياشلار سولدىن ئوڭغا : لۇتپۇللا مۆتەللىپ ، بىلال ئەزىزى ، زاكىر لۇتپۇللا مۆتەللىپ (ئوڭدا) ۋە ئۇنىڭ زاماندىشى ئابدۇرېھىم ئابدۇرېشىت لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ دەسلەپكى ئۇستازى ئەنۋەر ناسىرى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ئوقۇتقۇچىسى ھاشىم ئاخۇنجانۇف لۇتپۇللا مۆتەللپنىڭ يىقىن سەپدىشى،دوستى ۋە قەلەمدىشى بىلال ئەزېزى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ يىقىن ساۋاقدىشى ئەلقەم ئەختەم لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ ھەرخىل تىل ۋە يىزىقلاردا نەشىر قىلىنغان ئەسەرلىرى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ قول يازمىسى لۇتپۇللا مۆتەللىپنىڭ 1937-يىلىدىن 1939-يىلىغىچە غولجىدىكى روس تىلى مەكتىپىدە ئوقۇۋاتقان مەزگىلىدە ئىشلەتكەن دەپتىرىنىڭ بىر ۋارىقى لۇتپۇللا مۆتەللىپ سىزغان ئادەمنىڭ باش رەسىملىرى لۇتپۇللا مۆتەللىپ قەبرىسى لۇتپۇللا مۆتەللىپ شېئىرلىرى مەزمۇن قىلىنغان ھەرخىل لايىھەلەر

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:04:38


	لـۇتـپـۇلـلا مـۇتـەلـلـىـپ شېـئـىـرلـىـرى يىللارغا جاۋاب ۋاقىت ئالدىراڭغۇ ساقلاپ تۇرمايدۇ، يىللار ۋاقىتنىڭ ئەڭ چوڭ يورغىسى. ئاققان سۇلار ،ئاتقان تاڭلار قايتىلانمايدۇ، يورغا يىللار ئۆمۈرنىڭ يامان ئوغرىسى. ئوغرىلاپلا قاچىدۇ ئارقىغا يانماي، بىر-بىرىنى قوغلىشىپ، يورغىلىشىپ. ياشلىق بېغىدا بۇلبۇللار قانات قاقماي، يوپۇرماقلار قۇيۇلىدۇ پورلىشىپ. ياشلىق ئادەمنىڭ زىلۋا بىر چېغى، تولىمۇ قىسقا ئۇنىڭ ئۆمرى بىراق. يىرتىلسا كالىندارنىڭ بىر ۋارىقى، ياشلىق گۈلىدىن تۆكۈلىدۇ بىر يوپۇرماق. يىللار شامىلى يەلپۈنىدۇ، ئىزلار كۆمۈلىدۇ... يوپۇرماقسىز دەرەخ بىچارە بولىدۇ قاقشال. يىللار سېخى قۇرۇق كەلمەيدۇ، ئەكىلىپ بېرىدۇ، قىزلار قورۇق، ئەرلەرگە ساقال. بىراق يىللارنى تىللاش توغرا كەلمەيدۇ، مەيلى ئۆتىۋەرسۇن ئۆزىنىڭ يولى. ئادەملەرمۇ ۋاقىتنى قولدىن بەرمەيدۇ، چۆلنى بوستان قىلغان ئادەملەر قولى. يىللارنىڭ قوينى كەڭ، پۇرسىتى نۇرغۇن، تاغدەك ئىشلار يىللار بىلەن ئۆرە تۇرىدۇ. قاراپ باق، ئاخشامقى بوۋاق كىچىككىنە تۇرسۇن، تۈنۈگۈن ئۆمىلەپ ،ھە ... بۈگۈن مېڭىپ يۈرىدۇ. كۈرەشچان بالىلار قوغلىشىپ يىللار، كۈرەش نەۋرىلىرىنى چوقۇم تاپىدۇ. ئاخشام بەخت ئۈچۈن قۇربان بولغانلار، قەبرىسىنى يادلاپ گۈللەر ياپىدۇ. مەيلى ساقال سوۋغا قىلسا قىلسۇن يىللار، مەنمۇ تاۋلىنىمەن يىللار قوينىدا. ئىجادىم شېئىرىمنىڭ ئىز تامغىسى بار، ئالدىمدىن قېچىپ ئۆتكەن ھەر يىل بوينىدا. قېرىماسمەن كۈرەشنىڭ كەسكىن چېغىدا، شېئىرىم يۇلتۇز بولۇپ يانار ئالدىمدا. ئۆلۈم پەستە قېلىش كۈرەشنىڭ داۋانلىق تېغىدا، چىدام غەيرەتنىڭ يەڭگىنى ھەردەم يادىمدا. ئېسىلارمەن مىلتىق ئېتىپ تاۋلانغان قولغا. يېپىشارمەن بايراق بىلەن ئالغا ئاتلىغان يولغا. كۈرەش باياۋانىدا ھارماسمەن ئەسلا، كۈرەش بىلەن كېلىپ چىقىمىز كەڭ غالىپ يولغا. يىللار مەيدەڭنى تۇتۇپ قاقاقلاپ كۈلمە، ئالدىڭدا قىزىرىشتىن ئارتۇق كۆرىمەن ئۆلۈمنى. قېرىتىمەن دەپ ئارتۇق كۆڭۈل بۆلمە، ئاخىرقى جەڭگە ئاتاپ قويارمەن ئوغلۇمنى. يىللار دېڭىزى دولقۇنلۇق بولساڭمۇ، ئۇپقۇنلىرىڭنى يارىدۇ بىزنىڭ كاراپ. يىلنىڭ ئۆتۈشى بىلەن قورقىتىپ باقساڭمۇ، ئىجاد يىللارنى قېرىتىدۇ، دەپ بېرىمىز جاۋاب. 1944-يىل، ئاقسۇ مەنبە: "لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئەسەرلىرى" --- شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 1982-يىل 10-ئاي، بىرىنچى نەشرى تەسىراتىم ئوقۇپ ئەشئارلىرىنى غەرق مەست بولۇپ، تەسىراتىم چىنىسىگە تەسىرات تولۇپ. كۆزۈم بىر نۇقتىغا قاراپ قېتىپ قالىدۇ، ۋۇجۇدۇم خىيال بەھرىگە پېتىپ قالىدۇ. يېپىپ كىتابنى ئۆزۈمگە سۇئال بېرىمەن، «نەۋايى قانداق بىر ئۇلۇغ ئادەمدۇر؟» دەيمەن. قېنى شۇ نەۋايى؟ قېنى بىر كۆرسەم؟ مۇبارەك قوللىرىدىن ئۇنى بىر سۆيسەم. قاراپ تۇرسام «خەمسە»نى يازغاندا، قاراپ تۇرسام قەلەمدە گۆھەر قازغاندا. قاراپ تۇرسام پەرھادقا رەسىم سىزغاندا، قاراپ تۇرسام شېرىنگە گۈللەر تىزغاندا. قاراپ تۇرسام بەھرامنىڭ قىياپىتىگە، قاراپ تۇرسام گۈلەندەمنىڭ لاتاپىتىگە. قوي شائىر! سۆزلىمە جۆيلۈپ يوققا، نەۋايى كۆمۈلگەن ئەمەس تۇپراققا... ......... ئۇنىڭ مازارىنى ھەربىر ۋاراقتىن ئىزدە، گۈمبەز قەبرىسىنى ھەر مىسرادىن ئىزدە. ئۇ ئىجاد دەرياسىغا چۆمۈلگەن، ئۇ ھەر مىسرا تۈۋىگە كۆمۈلگەن. 1944-يىلى 7-ئايدا ئاقسۇدا يېزىلغان چال ،سازەندىم (مۇخەممەس) _مەشھۇر ناخشىلار ئىجاتچىسى ياش سازەندە زىكرى ئەپەندىگە بېغىشلايمەن چال سازىڭنى زوق بىلەن،تىنماي چال ،سازەندىم، ھەركىتىڭ تېتىك ،قوللىرىڭ مەجنۇن تال ،سازەندىم، ناخشاڭ شىرىن ،تاتلىق سېنىڭ ،گوياكى بال،سازەندىم، ياشلىقنىڭ زىلۋا چېغىدا،ئىجاد قىلىپ قال ،سازەندىم. ئىجاد قىل ۋۇجۇدۇڭدا بار ئوبدان غەزەلنى ، كۈرەشجان سەنئەت مەيدانىدا باشلىغىن بەلنى، سازلىرىڭ روھى بىلەن راست سۇغارغىن ئەلنى، سەنئەتتىن مەۋجۇت قىل دولقۇنلۇق سەلنى، شادىمان ھاياتنىڭ قوينىدا ئوبدان ئەھۋال،سازەندىم. بۇ ۋەتەندە جاراڭلىسۇن نەغمەڭ ساداسى، ھاۋالارغا ئۆرلەپ كەتسۇن مۇڭلۇق ناۋاسى، تەسەددۇق ،خويما كەڭ كۈزەللىك دۇنياسى، كونا مۇقاملار لەززەتنىڭ ئەڭ چوڭ باباسى، ئوسۇش ،ئىجاس،يۈكسىلىشكە ئەپلىك ئامال،سازەندىم. بىھۇدە يات كىرلەرنى تازىلىغاي ئېسىل سەنئەت، ئىنكاسىدۇر ھاياتنىڭ،جان ئۈچۈن لەززەت، ئىلھام بېرىپ ۋىجدانغا،تەۋرەتسۇن خسلەت، سازەندىنىڭ قولىغا بەرمىسۇن ھېچ دەرت، كۆڭۈل مەيلىنى سازىڭ ئىشقى قىلسۇن ئىشغال،سازەندىم. مۇقام-سەنەم،سەن بول بىر ئاشىق غېرىپ، ئۇچرىشىشقا ئالدىرا ۋۇجۇدۇڭ بېرىپ، مۇھەببەتنىڭ مەنزىلىدە يۈر كۆكىرەك كېرىپ، ھەر قەدەمدە ئۈنچە-مارجان،ياقۇتلار تېرىپ، شانۇ-شەۋكەت زىمىنىدا ئوتۇر نىھال،سازەندىم. ۋەتەن،خەلق ئۈچۈندۇر دائىم بىزنىڭ ئېشىمىز، ئازات تۇرمۇش ئاشنىسى بولدى ھەر بىر كىشىمىز، ھور مەقسەتلەر يولىدا بىزنىڭ ئوي ۋە پىكرىمىز، ئىجات ئېتشتۇر ھارماي يېپ-يېڭىنى زىكرىمىز، قوبۇل ئەيلەڭ شېئىرىمنى ،سىز بىمالال،سازەندىم. شائىر ‹چال،سازەندىم›ناملىق بۇ مۇخەممەسنى 1944-يىل 9-ئايدا ھازىرقى مەشھۇر سازەندىمىز ۋە ئاتاقلىق مۇقامچىمىز زىكرى ئەلپاتتاغا بېغىشلاپ يازغان،گەرچە بۇ چاغدا شائىر لۇتپۇللا ئاقسۇدا،زىكرى ئەلپاتتا غۇلجىدا بولسىمۇ،ئۇنىڭ مۇزىكا ئىجادىيىتى شائىرغا زور ئىلھام بېغىشلىغان،شائىر ئۆزىنىڭ مەشھۇر ئوپىراسى‹تاھىر -زۆھرە›غەزەللىرىگە ئاھاڭ ئىشلەشتە زىكرى ئەلپەتتانىڭ مۇزىكا ئىجادىيىتىدىن كەڭ تۈردە پايدىلانغان ئىدى. خىيالچان تىلەك تېڭىرقىمايمەن،دوستلار،تىلەيمەن ئالىي تىلەكلەرنى، چۈشۈرمەيمەن كۈرەشكە دەپ تۈرگەن بۇ بىلەكلەرنى. مەرد باغۋەن خازان قىلمايدۇ ۋاقىتسز باغنى، تەربىيسىز سۇلدۇرۇپ گۈل -چىچەكلەرنى. خىيالىم خۇددى تەلپۈنۈپ تۇرغان بىر سەبىي بالا، ئىمىش ئۈچۈن قەدىردان ئانىدىكى قوش ئەمچەكلەرنى. لەززەتلىك خىيال ئارسىدا بېقىپ ئاسىمانلارغا، تەپەككۇر كۆزى بىلەن كۆرىمەن روشەن بۇرجەكلەرنى. جانان ناز ئۇيقۇدا يېتىپ نېچۈن تولغانماس؟ ئاشقى كۈتۈپ تۇرسا ئېچىپ يورۇق رۇجەكلەرنى..... نىمشىقا يازماي تىلەك ئارىلاش مۇڭلۇق لىرىكىلارنى، سۆيگۈ ئىشقى ئۆرتەپ كۆيدۈرسە بۇ يۈرەكلەرنى. ئەزەلدىنلا خىيالچان.....مۇڭلۇق بىر يىگىت ئىدىم، تىڭشىغاچقا مومام ئاغزدىن ساماۋى چۆچەكلەرنى. سۆيگۈ دېڭىزى چوڭقۇرلۇقىدا مەن قاينام تۇرسام، ئۇسسۇزلۇقۇم قانداق قانسۇن ئىچىپ كىچىك كۆلچەكلەرنى. ياشلىق، ئۈگەن ياشلىق،تىرىش-تىرماش ھارماي ئۈگەن، ئىلىمنىڭ دېڭىزى قاينام ھەم چوڭقۇر. نادانلىق ئۇ ، ھەممىنى بىلدىم دېگەن، كۆرۈپ... ۋاراقلاپلا بىر قۇر. ئىلىم مۆجىزىلەرنىڭ سىرىن ئاچقۇچى، بىر كۈن ياشاش ئۈچۈن ئوقى ئون يىل! كۆزلا ئەمەس ئالدىڭغا نۇر چاچقۇچى، قاراڭغۇنى يورىتىدۇ يورۇق دىل. ھەربىر ھادىسە يوشۇرۇن سىر ساقلايدۇ، توقۇلمىلىرى ئۇنىڭ ئاجايىپ. ئىلىم ھارماس مەرت ئادەمنى ياقلايدۇ، ناداننىڭ كۆزىدىن ئۇ ھەرقاچان غايىپ. راھىپ بول ئىلىمنىڭ نازاكەت چۆلىدە، مۆجىزىلەر گۈمبىزىگە «شەيىخ». كۈن-تۈن زىكرى قىل شۇلار تۈۋىدە، ئىجتىھات سېنى دېگۈزمەس دەرىخ. ياشلىق،چاقماقسەن، چېقىپ ئۆچىسەن، ئەۋرىشىم چېغىڭ مۇشۇ،ئۈگەنگىن،ئۈگەن! قاراڭغۇ دىل چۆلىگە بىر كۈن چۆىسەن، ئادەم بولۇش دۇلدۇلىغا سالمىساڭ يۈگەن! 1943-يىل ئاۋغۇست، ئۈرۈمچى بىز شىنجاڭ ئوغۇل-قىزلىرى بىز شىنجاڭ ئوغۇل-قىزلىرى،بىز ئۈمىد يۇلتۇزلىرى، كۈرەش قاينىمىدا ئۆسكەن،كىرسىز-پاك قۇندۇزلىرى. بىز ئۈمىد يۇلتۇزلىرى، كەلگۈسىنى كۆزلەيمىز ھامان. ئالىي بىزنىڭ تىلەكلەر،ئىشچان باتۇر بىلەكلەر، دائىم ئالغا ئنتىلىدۇ دولقۇنلاپ ياش يۈرەكلەر. ئالىي بىزنىڭ تىلەكلەر، ئالغا ئاتلايمىز تىنماي ھەر زامان. ناخشا ئېيتىمىز تارتىنماي،ۋەتەن يولىدا تىنماي، بىرلىك سەپتە تەكشى ماڭىمىز،بىر-بىرىمىزدىن قالماي. ۋەتەن،ئەل يولىدا تىنماي، قەھرىمانلارچە ماڭىمىز كۆزلەپ مەيدان. ئېگىز-پەسنى تۈزلەيمىز،يېڭىلىقنى كۆزلەيمىز، «مەزلۇملار،بىرلىشىڭلار!» دەپ دائىما سۆزلەيمىز. ئېگىز-پەسنى تۈزلەيمىز، پۈتۈن جوڭگونى قىلىمىز گۈلىستان. بىزگە قەدىرلىك ئەمگەك،شۇڭا يېپىشىمىز بەك، ئەمگەك بىلەن ھەر ئىشىمىز ئالغاماڭار درگەندەك. بىزگە قەدىرلىك ئەمگەك، ئەمگەك بىلەن پەيدا بولار ھۆر ماكان. بىز كۈرەش يارىتىمىز،بىز ئۇنىڭغا جان ئاتىمىز، كۈرەش بىزگە شۇنداق يېقىن،ئۇ ئاتا-ئانىمىز. بىز كۈرەش يارىتىمىز، كۈرەش بىلەن كېلىدۇ بىزگە چوڭ دەرمان. سازىمىزنى قولغا ئېلىپ،بىرلىك پەدىگەچېلىپ، خەلقىئارام دىققىتىنى ئۆزىمىزگە جەلپ قىلىپ، بىرلىك پەدىگە چېلىپ، قويمايمىز يۈرەكتە ھېچ ئامان. جەڭ قاينىمىدا قايناپ،جەسۇرانە مەيداندا ئويناپ، ھەر مىنۇتتا غالىب كېلىپ،ئەزىز تۇپراقنى قوغداپ، ھەر مىنۇتتا غالىب كېلىپ، بولىمىز راست ئازادچىل قەھرىمان. 1938-يىل،ئاۋغۇست،غۇلجا دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا قارا بۇلۇتلار ئۇچۇرشىپ، چاقماقلار چاقسۇن، مۆلدۈر يېغىپ، دەريالار سەل بۇلۇپ ئاقسۇن. چىش ھىڭگايتىپ ئەجەللەر ئالىيىپ باقسۇن، مەنزىل توسۇپ جاڭگاللار كۆكسىنى ياقسۇن. شۇ چاغدىمۇ دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! دېڭىز ئۇپقۇن ياساپ قىرغاقتىن تاشسۇن، جاھان قاپساپ جۇت بورانلار ھەددىدىن ئاشسۇن. تاغلار ئۆرۈلۈپ ئۆتكەل، يوللارنى باسسۇن، يولدا پۇتلاش ئەجدىھا، لۆجىلەر ياتسۇن. يەنە بەرىبىر دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! مىليون ئېغىر قورال_توپلار بىردىن ئېتىلسۇن، زەھەر گازلار، ئىس_تۈتەكلەر ھەريان چېچىلسۇن. ئاندا چەكسىز جەڭۇ جېدەل مەيدانى ئېچىلسۇن، سىناشتا تەقدىرنىڭ تۈگۈنلىرى يېشىلسۇن. مەيلى ئوخشاش دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! يەرلەر تىترەپ، تاغلار بىر_بىرىگە ئۇرۇلسۇن، سوقۇش (ئەۋلىيالىرى) نىڭ قارا كۈلى سورۇلسۇن. تاڭ نۇرىدا قارا زۇلمەت قوينى يورۇلسۇن، بىز كۈتكەن يېڭى گۈلباغ پارقىراپ قۇرۇلسۇن. شۇندىمۇ بىزگە دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! لۆجى ياپۇن مىجىقلىنىپ زىرى_زوبون بولسۇن، گىتلېردىنمۇ دۇنيادا نامۇ ئەسەر قالمىسۇن. زۇلمەت، غەۋغا تائەبەتكە كەتسۇن_يوقالسۇن، ئۇجۇقسۇن زومىگەرلەر ھېچ قوپالمىسۇن. ھەر سىناشتا دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! ۋەتەن ئىشقى كۆكرىكىڭدە بولسا ئەگەر، ھەر غېرىچ يەر سىنىڭ ئۈچۈن بىباھا گۈھەر. بەس، ھەم شۇ يەردە ياش ۋە ئاداققى قان تۆكىلەر، تامچە قاندىن چۆل قۇچاقلاپ چىمەنلەر كۆكلەر. ھەر مىنۇتتا دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! جانلىنىش، كۆرەش ھاياتلىقنىڭ ئاچقۇچى، ۋەتەن پەرۋەرلىك خەلققە نۇرلار چاچقۇچى. بولغىن شۇڭا گاڭ ئىرادىلىك بىر جەڭچى، بولسۇن ساڭا بۈگۈن ھەربىر يېڭىش بىرىنچى. ئالغا چامدا، دۆلەت ئەلا، مىللەت ئەلا! خوش ئۆسكەن يېرىم ، مېنى كەتتى دەپ زادى زارلانما ، ئۆزۈڭمۇ بىلىسەن ، بىز باردىغان شەھەرنى . يېڭى ھايات نۇرلىرى ، ئەرك غۇنچىلىرى ، ئېچىلىپ دولقۇنلاپ قاينىغان شەھەرنى . كۆرسەڭ ئىدىڭ ، شەھرىم ، ئاندا مەكتەپ ، ئالىي جايلارنى ، ئاندا زېرەك ، چېۋەر ،تەكشى ئۆسۈۋاتقان كۈچلەرنى . ئاندا كۈرەش ، ئاندا قايناش ، شەربەتلىك باغلار، ئاندا پىشىپ ، ئاندا مەي بولۇپ كېلىۋاتقان يېمىشلەرنى . مانا بۈگۈن مەنمۇ شۇ دولقۇننىڭ كەڭ قوينىغا ، قىپيالىڭاچ بولۇپ ئۆزۈمنى ئاتىمەن . شۇ شەھەردە ئوزۇق ئېلىپ دىلىمغا ، تاۋلىنىپ ، يۈرەككە يېڭى كۈچلەرنى تاپىمەن . ئېخ ! دولقۇنلۇق ئۈندىكى قاينام نامايىشلار ، قان بېرىدۇ يۈرەككە ، قىلىدۇ دىلنى مەپتۇن . قارا مۇشت قوللار سوزۇلغاندا تۇغلارغا ، سۈرۈلگەندى قېچىپ ئۈندىنمۇ قاپقارا تۈن . كېلەر مەن يېڭى قۇۋۋەت توپلاپ يۈرەككە ، ئۆلكەمنىڭ ھەربىر بۇلۇڭىدا ئىشلەش ئۈچۈن . بىلدۈرۈپ ئاندىن ئالغان ساۋاقلارنى خەلقىمگە ، ئالىي بالداق مېۋىسىنى پاتراق چىشلەش ئۈچۈن . مەن كەتسەم ، مېنىڭ ئورنۇمغا مىڭلىغان ياشلار بار ، بىزدە ھازىر ، شەھرىم ، ئورۇن قالماس ھەرگىز بوش . سەنمۇ زادى چىقمايسەن ئېسىمدىن ئەسلا - ئەسلا ، مەن كەتتىم ئۇ شەھەرگە ، تۇغۇلۇپ ئۆسكەن شەھىرىم ، خوش ! شائىر بۇ شېئىرنى 1939 - يىل 8 - ئاينىڭ 20 - كۈنى ئىلىدىن ئۈرۈمچىگە ئوقۇشقا ماڭغان ۋاقتىدا يازغان ،شېئىر <<ئىلى گېزىتى >> دە بېسىلغان . كەل باھار كۆكلەم باغرىم ،كەل ، سېغىندىم سېنى ، يېشىل قوينۇڭغا تارتىۋال مېنى . قۇشلىرىڭنىڭ سايرىشى ئارامى جاننىڭ ، سۇلىرىڭنىڭ شارقىرىشى ھەرىكىتى تەننىڭ . كۆكلەم ، بول چاپسان ، تەبىئەتكە جان سال ، چىرماشسۇن تىرىلىپ ، ماڭا مەجنۇنتال . كۆكلەم ، جىگىرىم سەن ، ئاچ ئېتىزلارنى ، كەڭ سەھنەڭگە تارتىۋال ئىشچان قىزلارنى . سەيلە قىلسۇن ھەر ياندا باھار پەرۋازى ، جاراڭلىسۇن ئېتىزدا ئەمگەك ئاۋازى . كەتمەن ئالسۇن دېھقان ، تىلغىسۇن يەرنى ، ئالتۇن تېپىش ئۈچۈن تۆكسۇن ساپ تەرنى . تورغايلار ئىلھام بەرسۇن چىرىلداپ ھاۋاغا ، ھەرياندا شادلىقتىن ھېسلار ھۇۋەيدا ، كۆكلەم ، يەرگە دەم سال ، ئويغانسۇن قۇش - قۇرت ، دەرەخلەر پەخىرلەنسۇن تارتىپ ساقال - بۇرۇت . يېىشل باغلار ، ئارام چاغلار يۈزى ئېچىلسۇن ، كەڭ ھاۋانىڭ قاتلىمىغا نۇرلار چېچىلسۇن . دېھقان بالىسى چولپان بىلەن بەسلىشىپ تۇرسۇن ، بوستان قىلىش ئۈچۈن يەرگە كەتمەننى ئۇرسۇن . مەرۋايىتتەك تەرلىرى ماڭلايدىن ئاقسۇن ، ئىشقا تويۇپ يەرلىرى قەنتىنى چاقسۇن . بۇ قىياپەت ، بۇ كۆرۈنۈش شائىرغا ئىلھام ، ھېچ تويماسمەن بۇلارنى زوق بىلەن يازسام . كەل باھار ! مەرھابا ، كۈتىمەن سېنى ، يېشىل ئىلھام قوينىغا ئورىدىڭ مېنى . 1944 - يىل ماي ئاقسۇ بۇ يازمىنى ئاخىرىدا maripatogli تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-21 13:58

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:08:35


	بۇ مىنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئىچىلاتتى كۆرەش،كۆرەش دەپ دائىما تىرىشىپ تۇرساق، بۇ مېنىڭ ياش عۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ھەر قەدەمدە كونا تۇرمۇش بىلەن ئېلىشپ تۇرساق، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. جاھانگىرلار يەر يۈزىدىن تامام يوقالسا، مەزلۇم ئەللەر يېڭى ھاياتتىن كەڭ يول ئالسا، زادى تۈگىمەس سائادەتكە قەدەم قويسا، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ئۆمەكلىشىپ مەزلۇملار بىلەن بىللە ئىشلىسەك، ھەقىقەتەن يېڭى يولغا راست كىرىشسەك، باراۋەرلىك ئۇللىرىنى مەھكەم قۇرساق، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. يوقسۇل، مىسكىنلەر ئەمدى تارتمىسا مۇشەققەت، ‹‹ئاھ... نەيلەي، قىسىلدىمغۇ›› دىمىسە پەقەت، ئازادلىقتىن شۇلارغا ياغسا مېھىرى-شەپقەت، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ئېلىمىزدە ئىلىم -مەرىپەت تېشىپ تۇرسا، دولقۇنلاپ ئۆزىمىزدىن ئېشىپ تۇرسا، حائىنلارنىڭ يوللىرى كېسىلىپ تۇرسا، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ھەر بىر يەردە زاۋۇت-فابرىكا ۋارقىراپ تۇرسا، تۆمۈر يولدا ئوت ھارۋىلار جارقىراپ تۇرسا، ھاۋا قۇشلىرى ئۈستىمىزدە غارقىراپ تۇرسا، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. قەھرىمان ياشلار ئەمدى تەييار تۇرسا، قەھرىمانلارچە ھەربىر ئىشتا ھۇشيار تۇرسا، قاراڭغۇ بۇلۇڭلارغىمۇ چىراقلار يېقىلسا، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ئەسكى تۇرمۇش ھەر قەدەمدە ۋەيران بولسا، ئىستىباتچى قارا كۈچلەر گۇمران بولسا، ئوقۇمىغان نادانلار ئەمدى ئىنسان بولسا، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. گۇرۇھ-گۇرۇھ زىيالىيلار قىلسا خىزمەت، ھەر بىر ئېغىر ئىشقا قىلسسا جۈرئەت، پۈكسە كۆڭلىگە دائىما توغرا نىيەت، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. مىللەتچىلىك يىلتىزىنى يۇلۇپ تۇرساق، ھەقىقەت دەپ مەيدىمىزنى كېرىپ تۇرساق، جۇڭگونىڭ ئازادچى ئەللىرى بولساق، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. ھەر بىر ئىشتا ئەل حىزمىتىگە ئاساسلانساق، قۇرۇپ تېحنىكا ، ئېغىر ئىشنى ئاسانلاتساق، تەرەققىيات يولىغا ئەزىز جاننى ئاتىساق، بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. مۆتەللىپ، سەن ھەقىقەتنى تارتىنماي سۆزلە، غەيرەت بىلەن قوزغۇنلار يوللىرىنى تورا، بۇ يولدا ۋارقىرا،ھەيۋەت بىلەن«ھۇررا» بۇ مېنىڭ ياش غۇنچە گۈلۈم ئېچىلاتتى. 1938-يىل 9-ئاپرىل، غۇلجا تـۇيـۇقــلار چېلىش، پۈكلە دۈشمەننى، ئۆرتە، ئوتقا ياق، يېپىش غالىبىيەتكە، سائادەتكە كۆكرەك ياق. كەسكىن مىنۇت يېتىپ، جانغا كەلسە ئىمتىھان، دېمە ھەرگىز قۇربان بىرەيمۇ يە ياق. ئۈز، غۇلاچ تاشلا، ئازادلىق دېڭىزىنى كەچ، باتۇرلۇق ناخشىسىنى توۋلا ئەتە-كەچ. ۋەتەن، خەلق قايغۇسىنى ھەممىدىن ئەلا بىل، ۋەتەن ئۈچۈن كۆرەشتە سەن جېنىڭدىن كەچ. گۈزەل ئەخلاق ھەرقاچان بولسۇن ساڭا يار، كۆم يامانلىقنى، جايى بولسۇن ئۆڭكۈر-يار. دۈشمەندىن ئۆزۈڭنى قوغدا، دائىم بول تەييار، قولۇڭدىن چۈشمىسۇن زادى ئوق بىلەن يار. 1945-يىلى يانۋار، ئاقسۇ بۇ يازمىنى ئاخىرىدا maripatogli تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-21 13:58

bagyar · ۋاقتى: 2015-2-8 19:08:40


	رەخمەت مەرىپەت ئوغلى بۇ يازمىغا كۆپ ئەجىر قىپسىز. بولۇپمۇ سۈرەتلەرنى ئوبدان رەتلەپ، ياخشى ئىشلەپ چىقىپسىز. بۇ شائىرىمىز ل.مۇتەللەپنى قايتا تونۇشتا زور ئەھمىيەتكە ئىگە بولىدۇ.

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:10:51


	مەن بىلىدىغان لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئەسلى ئاپتورى :ئەھمەت ئىمىن ئەلنەزەر 2004-يىلى قۇربان ھېيتتا يازغۇچى مۇھەممەت شانىياز ئەپەندى دادامنى يوقلاپ ئۆيىمىزگە كېلىپ دادام بىلەن پاراڭلاشتى ۋە لۇتپۇللا مۇتەللىپ توغرىسىدا كۆرگەن-ئاڭلىغانلىرىنى سۆزلەپ بېرىشنى سورىدى. دادام گەرچە 86 ياشقا كىرىپ قالغان بولسىمۇ، خاتىرىسى ناھايىتى ياخشى ئىدى. دادام 60 يىل ئىلگىرى بولۇپ ئۆتكەن بۇ ئىشلارنى بىزگە تەپسىلىي سۆزلەپ بەردى: 1939-يىل 8-ئاينىڭ ئاخىرلىرى پىچان ناھىيىسىدىن مەن، ئابلا پولات، ئىمىن قاسىم، مۇھەممەت قاسىم، ئەنەس سادىق ئالتەيلەن ئىمتىھاندىن ئۆتۈپ، ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىندە ئوقۇش ئۈچۈن ئۈرۈمچىگە چىقتۇق. شۇ يىلى ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىنگە تۆرت سىنىپ يېڭى ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىنغان بولۇپ، ئۇلار 21-، 22-، 23-، 24- سىنىپلارغا تەقسىم قىلىنغانىدى. بىز پىچاندىن كەلگەنلەر لۇتپۇللا مۇتەللىپ، ئەلقەم ئەختەم، تۇرغۇن ئالماس قاتارلىقلار بىلەن 24- سىنىپتا ئوقۇدۇق. ئۇ ۋاقىتتا ئىبراھىم مۇتىئى (پېداگوگىكا ئوقۇتقۇچىسى)، مەۋلانجان تۇردىيوف (دۇنيا تارىخى ئوقۇتقۇچىسى)، ئابدۇللا زۇنۇنوف (تىل ئوقۇتقۇچىسى)، ئاخۇنجانوف ۋە ئابلا داۋۇتوف قاتارلىق ئوقۇتقۇچىلار بار ئىدى. مەن لۇتپۇللا مۇتەللىپ بىلەن شۇ چاغدا تونۇشقان. سىنىپتا ئۇنى «مۇتەللىپ» دەپ چاقىراتتۇق. ئۇنىڭ شېئىرلىرى سىنىپ تام گېزىتى، «شىنجاڭ گېزىتى» قاتارلىقلاردا دائىم ئېلان قىلىنىپ تۇراتتى. تەنەپپۇستا مۇتەللىپ مۇنبەرگە چىقىپ شەپكىسىنى قولىغا ئېلىپ لېنىننى دوراپ سۆزلەپ ھەممەيلەننى كۈلدۈرەتتى. ئۇ رۇسچىغا پىششىق بولۇپ، رۇسچە، تاتارچە، قازاقچە ماتىرىياللاردىن تولۇق پايدىلىنالايتى. كېيىن خەنزۇچىنىمۇ ئۆگەندى. شۇ چاغدا ھەر پەسىلدە بىر قېتىم سىنىپ تام گېزىتى چىقىراتتۇق. بىز ئىشلىگەن تام گېزىتى مەكتەپ بويىچە باھالاشتىن ئۆتەتتى. مېنىڭ خېتىم ھەممەيلەننىڭكىدىن چىرايلىق بولغاچقا، تام گېزىتىنىڭ خېتىنى مەن يازاتتىم، مۇتەللىپ بىلەن سەئىدىن تالىپ گۈزەل-سەنئەت لايىھىلىگۈچىسى ئىدى. مۇتەللىپ رەسىم سىزىشقا ئۇستا بولۇپ، ماركىس، ئېنگىلىس، لېنىن، سىتالىنلارنىڭ رەسىملىرىنى شۇنداق ئوخشىتىپ سىزاتتى. 1939- يىلنىڭ ئاخىرى بىز «نۇرلۇق يولغا قەدەم» دېگەن تېمىدا تام گېزىتى چىقىرىشقا تەييارلىق قىلدۇق. تەييارلىغان ماتېرىياللارنىڭ ھەممىسىنى دوسكىغا ئورۇنلاشتۇرۇپ بولغاندىن كېيىن، دوسكا توشمىدى، مەكتەپتىن تەكشۈرىدىغان ۋاقىت ئاز قالغاچقا، مۇتەللىپنى چاقىرىپ مۇشۇ يەرگە شېئىر يېزىپ بېرىشكە تەكلىپ قىلدىم. ئۇ قولىغا قەلەم ئېلىپ مۇنۇ شېئىرنى يازدى: يا ئۆلۈم، يا كۆرۈم دەپ مىليونلىغان ئەل، كۈرەش مەيدانىغا چۈشتى باغلاپ مەھكەم بەل. بۇ يولدا ئاقىدۇ قانلار بولۇپ سەل، ئەڭ ئاخىرقى مەقسىتىمىز چوقۇم بولىدۇ ھەل. مەن بۇ شېئىرنى دەرھال قەغەزگە كۆچۈرۈپ چاپلىدىم. تام گېزىتىمىز مەكتەپ بويىچە 1-بولۇپ باھالاندى. مۇتەللىپ بۇ شېئىرىدا پۈتۈن مەملىكەت خەلقىنىڭ ياپون باسقۇنچىلىرىغا قارشى ئۇرۇشىنى مەدھىيىلىگەنىدى. مەن 1940-يىل 8-ئايدا ئۆلكىلىك ساقچى ئەمەلدارلىرى مەكتىپىگە ئىمتىھان بەردىم. ئىمتىھاندا «ياپون باسقۇنچىلىرىغا قارشى ئۇرۇشقا قانداق قارايسىز ؟ بۇ ئۇرۇشنىڭ ئاخىرقى نەتىجىسى سىزنىڭچە قانداق بولىدۇ ؟» دېگەن سوئال بار ئىدى. مەن مۇتەللىپنىڭ تام گېزىتىگە يېزىپ بەرگەن شېئىرىنى ئېسىمگە ئالدىم ۋە شۇ نۇقتىنى مەركەز قىلىپ جاۋاپ يازدىم. شۇنىڭ بىلەن 1348ئادەم ئىچىدە 3- بولۇپ ئىمتىھاندىن ئۆتتۈم. شۇڭا بۇ بىر كۇبلىت شېئىر ھېلىمۇ ئېسىمدە ئېنىق تۇرۇپتۇ. 1941يىل 5-ئايدا ئۆلكىلىك جامائەت خەۋپسىزلىكى باشقارمىسىنىڭ سىياسىي بۆلۈمىدە پراكتىكا قىلدىم. بۇ بۆلۈمدە پۈتۈن ئۆلكىدىكى ۋىلايەت، ناھىيە ۋە ئۈرۈمچىدىكى مەكتەپلەرنىڭ ئارخىپلىرى بولۇپ، ئۇلاردا شۇ ئۇرۇنلاردىكى سىياسىي جەھەتتە گۇمانلىق كىشىلەرنىڭ ئەھۋالى ۋە ئىش-ھەرىكەتلىرى خاتىرىلەنگەنىدى. مەن ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىننىڭ ئارخىپىنى كۆرسەم، ھەر بىر سىنىپنىڭمۇ ئايرىم ئارخىپى بار ئىكەن. مەن سىنىپىمىزدىكى (24-سىنىپ) «گۇمانلىق ئوقۇغۇچى» لارنىڭ ئارخىپىغا كۆز يۈگۈرتتۈم. مېنىڭمۇ بىر پارچە «جىنايەت ئارخىپىم» بار ئىكەن. ئۇنىڭدا «24-سىنىپ ئوقۇغۇچىسى ئىمىن ئاقۇپ 1940-يىلى ئاپرىل بايرىمىدا "ئاپرىل بايرىمىنى ئەسكى خەي بىلەن قارشى ئالىمىز" دېگەن» دەپ يېزىلىپتۇ. يەنە بىر پارچە قەغەزدە «ئىمىن ئاقۇپنىڭ ئاتا- ئانىسى دىھقان، ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىدا ئىشلەپ باقمىغان»، دەپ يېزىلغان ۋە پىچان ناھىيىلىك ساقچى ئىدارىسى ۋە لەمجىن ساقچىخانىسىنىڭ تامغىلىرى بېسىلغانىدى. مەن بۇلارنى كۆرۈپ ھەممىنى چۈشەندىم. ھەر يىلى 4-ئاينىڭ 12-كۈنى شېڭ شىسەينىڭ دۇبەن بولغان كۈنىنى خاتىرىلەپ پائاليەت ئۇيۇشتۇرۇلاتتى، يەنى بۇ كۈن شۇ چاغلاردا ئۆتكۈزۈلىدىغان چوڭ بايرام كۈنى ئىدى. 1940- يىل 4- ئايدا ئۈرۈمچىدە يامغۇرغا قارىماي بايرامغا تەييارلىق قىلدۇق. مېنىڭ ئاياغلىرىم يىرتىلىپ كەتكەنىدى. شۇ چاغدا مەن «ئاپرىل بايرىمىنى ئەسكى خەي بىلەن قارشى ئالىمىز» دېگەنىدىم. مۇتەللىپنىڭ «گۇمانلىق شەخس» نامىدىكى ئارخىپلىرى ھەممىدىن كۆپ ئىكەن. مەن بۇ ئارخىپلارنى كۆرۈپ ھۆكۈمەت ئىشپىيونلۇق تورىنىڭ ھەقىقەتەن كەڭ ئىكەنلىكىنى ھېس قىلدىم. خىزمەت تەقسىماتى بىلەن 1941-يىل 6-ئايدا ئاقسۇغا باردىم. 1943-يىلى ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ سىياسىي بۆلۈمىدە ئىشلەۋاتقان كۈنلەرنىڭ بىرىدە، ئىشخانىغا كىرسەم ئۈستەل ئۈستىدە «لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ ئىز قوغلاپ تەكشۈرۈش ئايرىم دېلوسى» دېگەن خەنزۇچە خەت يېزىلىپ، ئۈستىگە ئۆلكىلىك ساقچى باشقارمىسىنىڭ تامغىسى بېسىلغان، ئاق خەسە بىلەن مەھكەم ئورىلىپ، يىپ بىلەن تىكىلگەن بىر ئارخىپ خالتىسى تۇرۇپتۇ. مۇتەللىپ ئاقسۇغا كېلىشتىن بۇرۇنلا ئۇنىڭ ئارخىپى كېلىپ بولغان بولۇپ، ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ جاسۇسلۇق بۆلۈمىدىن مۇتەللىپنى كۈزىتىدىغان ئادەملەر ئاللىبۇرۇن تەشكىللەنگەنىكەن. شۇ چاغدا ئاقسۇ گېزىتخانىسىدا لۇتپۇللا مۇتەللىپنى تەكشۈرىدىغان «ئەپەندى»، ئۇيغۇر ئۇيۇشمىسىدا «ياخشى»، «كاڭجيەن»، جەمئىيەتتە «گاڭبى» دىگەندەك مەخسۇس ئادەملەر بار ئىدى. مۇتەللىپ قاتارلىقلارنى ئاشكارلاپ قويغان ھېكىم نۇرنىڭ مەخپىي ئىسمى «گاڭبى»، ياسىن ئېزىزنىڭ مەخپىي ئىسمى «كاڭجيەن» ئىدى. ساقچى ئىدارىسى مېنىڭ مۇتەللىپ بىلەن ئۆلكىلىك دارىلمۇئەللىمىندە بىللە ئوقۇغانلىقىمنى بىلگەندىن كېيىن، مۇتەللىپنىڭ «دېلوسى» غا مېنىڭ ئارىلاشماسلىقىمنى ئۇقتۇردى. لېكىن مەن مۇتەللىپكە مۇناسىۋەتلىك ئىشلاردىن يەنىلا خەۋەردار بولۇپ تۇراتتىم. مۇتەللىپنىڭ «گۇمانلىق» ئىش-ھەرىكەتلىرى ئىشپىيونلار تەرىپىدىن ئىگىلەنگەندىن كېيىن، ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى بۇ ئەھۋاللارنى تېلېگرامما ئارقىلىق ئۆلكىلىك ساقچى ئىدارىسىغا دوكلات قىلاتتى. كېيىن ئۆلكىدىن «سىلەر مۇتەللىپنىڭ كۈندۈزدىكى ئىش-ھەرىكەتلىرىنىلا ئىگىلەپسىلەر، لېكىن كېچىدە ئۇنىڭ نىمە ئىش قىلىدىغانلىقىنى ھېچكىم بىلمەيدۇ. شۇڭا ئۇنىڭ كېچىدىكى ئىش-ھەرىكەتلىرىنىمۇ قاتتىق نازارەت قىلىپ مەلۇم قىلىڭلار» دەپ بۇيرۇق كەلدى. شۇنىڭ بىلەن يۇقىرىنىڭ بۇيرۇقىنى ئىجرا قىلىش ئۈچۈن ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى تەرىپىدىن ئاقسۇ قىزلار پېداگوگىكا مەكتىپىدە ئوقۇيدىغان سوفىيە ئىسىملىك بىر قىز تاللانغانىدى. ئىشپىيون ھېكىم نۇر مۇتەللىپ بىلەن يېقىن ئاغىنە بولۇۋالغاچقا، مۇتەللىپكە سوفىيە بىلەن توي قىلىش توغرىسىدا قايتا-قايتا ئېيتقاندىن كېيىن، مۇتەللىپ «توي قىلىشقا پۇلۇم يوق» دەپتۇ. ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى بۇ خەۋەرنى بىلگەندىن كېيىن ھېكىم نۇرغا پۇل بېرىپتۇ. ھېكىم نۇر بۇ پۇلنى ئېلىپ «مۇتەللىپ ئاداش، بۇ پۇل سېنىڭ توي ئىشىڭغا ياردىمىم بولسۇن» دەپ مۇتەللىپكە بېرىپتۇ. شۇنىڭ بىلەن مۇتەللىپ سوفىيە بىلەن توي قىلدى. سوفىيەمۇ مۇتەللىپنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرى توغرىسىدا ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنى ئۇچۇر بىلەن تەمىنلەپ تۇردى. مۇتەللىپكە «دىققەت قىلىش» توغرىسدا گەپ قىلىپ قويۇشنى ئويلىغان بولساممۇ، لېكىن ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئىشپىيونلارنىڭ كۆپلۈكىدىن مۇمكىن بولمىدى. بىللە ئىشلەيدىغان خىزمەتداشلىرىمىز بىر كۈندىلا تۇيۇقسىز يوقاپ كەتسە، ئۇلارنىڭ ئىز-دېرىكىنى سوراشقىمۇ رۇخسەت قىلىنمايتتى. چۈنكى بىزنىڭ ئۈستىمىزدىمۇ پايلاقچىلار بار بولۇپ، دەككە-دۈككىدە خىزمەت قىلاتتۇق. 1944-يىلىنىڭ بىر كۈنى ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى مۇ دۇڭچۇ مېنى ئىشخانىسىغا چاقىرتتى. ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ تەرجىمانى زو مىڭ (زۇنۇن)، ساقچىلاردىن مۇھەممەت ئەرشىدىن (تۇرپانلىق)، قاسىم (قەشقەرلىك) قاتارلىقلارمۇ مۇتەللىپ بىلەن ئىشخانىغا كىرىپ كەلدى. مۇ دۇڭچۇ مۇتەللىپكە: "مەن ساڭا بىر ھېكايە ئېيتىپ بېرىمەن. سەن بۇ ھېكايىنى سەھنە ئەسىرىگە ئايلاندۇرۇپ كېلىسەن، بولامدۇ ؟" دىدى. مۇتەللىپ ماقۇل بولغاندىن كېيىن مۇ دۇڭچۇ ھېكايىسىنى باشلىدى. زو مىڭ بىر تەرەپتىن تەرجىمە قىلدى. بۇ ھېكايىدە ئىچكىرى ئۆلكىدىكى بىر خەنزۇ دېھقاننىڭ پىلە بېقىپ، دەستىگاھ قۇرۇپ، كېيىن چوڭ بىر فابرىكا قۇرۇپ چىققانلىقى سۆزلەندى. ھېكايە ئۇزۇن بولۇپ يېرىم كېچىدە ئاخىرلاشتى. مۇ دۇڭچۇ مۇتەللىپكە "سەن بۇنى بىر ھەپتە ئىچىدە سەھنە ئەسىرىگە ئايلاندۇرۇپ ماڭا تاپشۇرىسەن"، دىدى. ئەتىسى مۇ دۇڭچۇ مېنى يەنە چاقىرتتى. ئەسلىدە مۇتەللىپ تۈنۈگۈنكى ھېكايىنى سەھنە ئەسىرىگە ئايلاندۇرۇپ ئەكەلگەنىكەن. ئۇ بۇ سەھنە ئەسىرىگە «نۇرلۇق يولغا قەدەم» دەپ ماۋزۇ قويۇپتۇ. مۇتەللىپنىڭ يازغانلىرىنى زو مىڭ تەرجىمە قىلىپ بەردى. بۇنى ئاڭلىغان مۇ دۇڭچۇ چاۋاك چېلىپ كەتتى ۋە بىزگە قاراپ : "سىلەر ئۇيغۇرلار ئىسلام دىنىغا ئېتقاد قىلىسىلەر، ئەرەبلەردىن چىققان مۇھەممەتنى پەيغەمبەر دەيسىلەر. لېكىن ئۆز ئىچىڭلاردىكى پەيغەمبەرنى بىلمەيسىلەر، مېنىڭچە مانا بۇ مۇتەللىپنى پەيغەمبەر دېسە بولىدۇ"، دىدى. مۇ دۇڭچۇ مۇتەللىپكە «بۇنى كۆرۈپ باق» دەپ بىر پارچە خەتنى بەردى. بۇ يۇقۇرىدىن كەلگەن «مۇتەللىپ سەككىز يىللىق قاماققا ئېلىنسۇن» دىگەن بۇيرۇق ئىدى. مۇتەللىپ بۇنى كۆرۈپ ھىچقانداق ئىپادە بىلدۈرمىدى. مۇدوڭچو مۇتەللىپكە: "سەن ناھايىتى ئىقتىدارلىق ئىكەنسەن، ھەممىمىز ساڭا قايىل. بۇنىڭدىن كېيىن ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى تەشكىللىگەن سانائىي نەفىسەدە تەشكىللەش، باشقۇرۇش ئىشلىرىنى ئۆتەيسەن، بۇنىڭغا قوشۇلساڭ بۇيرۇقنى باستۇرۇپ قويىمىز. قوشۇلمىساڭ بۇيرۇق بويىچە ئىش كۆرىمىز" دىدى، بۇنىڭغا مۇتەللىپ قوشۇلدى. ئىشپىيونلار مۇتەللىپنىڭ يېقىن دوستى بولىۋېلىپ، ئۇنىڭ ھەر كۈنلۈك ئىش-ھەركەتلىرىنى توختىماي مەلۇم قىلىپ تۇراتتى. مۇتەللىپ سانائىي نەفىسەدە «غېرىپ سەنەم» ، «تاھىر-زۆھرە»، ئارشىن مال ئالان« قاتارلىق دىراما-ئوپېرالارنى يازدى ۋە سەھنىلەشتۈردى. شۇ چاغدا ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ چوڭ زالىدا ئويۇن قويۇلاتتى، مەن دائىم ئويۇن كۆرگىلى باراتتىم. شۇ چاغلاردا ماڭا «غېرىپ سەنەم» ، «تاھىر-زۆھرە» ئوپېرالارىنىڭ ناخشىلىرى ياد بولۇپ كەتكەندى. كۈنلەر ئۆتۈپ 1945-يىلنىڭ بىر كۈنىدە خوتەن ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى ۋۇشۆبىڭ ئۈرۈمچىگە بېرىش يولىدا ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسنىڭ مېھمانخانىسىغا چۈشتى. مېھمانخانا مەسئۇلى مۇدوڭچوغا ۋۇشۆبىڭنىڭ كەلگەنلىكىنى، ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشۈپ قويۇشنى ئېيىتتى. مۇدوڭچو "ئەگەر ئۇنىڭ مەن بىلەن كۆرۈشكىسى بولسا ئالدىمغا كىرسۇن. مەن ئۇنىڭ ئالدىغا كۆرۈشكىلى بارمايمەن"، دەپتۇ. مېھمانخانا مەسئۇلى مۇدوڭچونىڭ گېپىنى ۋۇشۆبىڭگە ئاشۇرۇپ يەتكۈزۈپتۇ. بۇ گەپنى ئاڭلىغان ۋۇشۆبىڭ "خەپ سېنى مۇدوڭچو"، دەپ، ئۈرۈمچىگە بېرىپ خوتەندىن ئېلىپ كەلگەن ئىسىل قاشتېشى، ئالتۇن-كۈمۈشلەرنى ئۈرۈمچىدىكى ئەمەلدارلارغا سوۋغا قىلىپ، ئۆلكىلىك ساقچى باشقارمىسىنىڭ باشلىقى لىيىڭچىنى قولغا كەلتۈرۈپ ئۇنىڭغا : سىلىگە ياردەمدە بولۇشقا تېخىمۇ قولايلىق بولۇشى ئۈچۈن ئاقسۇغا يۆتكىكىلىپ كەلگەن بولسام دىگەن تەلەپنى قويۇپتۇ. لىيىڭچى: بولىدۇ، سىز ئاقسۇغا مېڭىڭ، بىز ئاقسۇغا تېلېگرامما ئارقىلىق خەۋەر قىلىمىز. سىز بېرىپلا خىزمەتكە چۈشۈڭ دەپتۇ. ۋۇشۆبىڭ: جاناپلىرىنى ئاۋارە قىلماي تېلېگراممىنى ئۆزەملا ئېلىپ بارسام دەپتۇ. لىيىڭچى ۋۇشۆبىڭگە ئۇنىڭ ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقلىقغا تەيىنلەنگەنلىك توغرىسىدىكى تېلېگىراممىنى بېرىپتۇ. بىر كۈنى كەچتە ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ خىزمەتچىلىرى ۋە باشقا كىشىلەر زالدا مۇتەللىپ قاتارلىقلارنىڭ ئويۇنىنى كۆرۈپ ئولتۇراتتۇق. تۇيۇقسىز تاراق-تۇرۇق قىلغان ئاۋاز بىلەن تەڭ زال ئىچىگە قوراللىق ساقچىلار كىرىپ كەلدى، ئارىدىن بىرى سەھنىگە چىقىپ: بۇ قانداق يەر ؟ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىدا سانائىي نەفىسە تەشكىللەش، ئويۇن قويۇش مەدەنىيەت-مائارىپ ئۇيۇشمىسىنىڭ ئىشى ئەمەسمۇ ؟ ئويۇن تارقالسۇن، سانائىي نەفىسە تارقىتىۋېتىلسۇن. بۇ ئۆلكىلىك ساقچى باشقارمىسىنىڭ بۇيرۇقى دەپ، ۋۇشۆبىڭنىڭ ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقلىقغا تەيىنلەنگەنلىك بۇيرۇقىنى ئۈنلۈك ئوقۇپ مۇدوڭچونىڭ قولىغا تۇتقۇزدى. شۇنىڭ بىلەن سانائىي نەفىسە تارقىلىپ كېتىپ مۇتەللىپ ئاقسۇ گېزىتخانىسىغا كەتتى. ۋۇشۆبىڭ ئۈرۈمچىدىكى چاغدىلا ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىدا ئىشلەيدىغان بىر قىسىم ساقچى كادىرلارنى ئۆزى تەيىنلەپ كەلگەچكە، مېنى ئاقچى ناھىيەسىگە كېيىن توقسۇ ناھىيەسىگە يۆتكىدى. 1945-يىلى غۇلجا ئارمىيەسى ئاقسۇ شەھىرىنى ئىككىنچى قېتىم قورشايدۇ. مۇتەللىپ، مۇنىرىدىن خوجا باشلىق كىشىلەر تەشكىلات قۇرۇپ غۇلجا ئارمىيىسىگە ئىچى-سىرتىدىن ماسلاشماقچى بولغاندا، ئىنقىلاپچىلارنىڭ تىزىملىكىنى ھېكىم نۇر ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىگە يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. 1945-يىل 18-سىنتەبىر لۇتپۇللا مۇتەللىپ، مۇنىرىدىن خوجا، ئابلا روزى، مەۋلانجان تۇردىيوف، بىلال ئەزىزى قاتارلىقلارنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىك خەۋىرىنى توقسۇ ناھىيىسىدە تۇرۇپ ئاڭلىدىم. 1946-يىلى مەن ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىگە قايتىپ كېلىپ، مۇتەللىپكە مۇناسىۋەتلىك ئىشلارنى باشقىلاردىن سۈرۈشتۈرۈپ تېخىمۇ تەپسىلى ئۇقتۇم. ھېكىم نۇر، ياسىن ئېزىز قاتارلىق ئىشپىيونلار بۇ چاغدا ساقچى ئىدارىسىنىڭ رەسمى ساقچىسى بولۇپ كەتكەندى. 1946-يىلى گومىنداڭنىڭ چوڭ ئىشپىيونلىرىدىن ئابلا داموللا بىلەن جۇتۈئەنجاڭ دىگەنلەر ئاقسۇغا كەلدى. ئۇلار چوڭ يىغىن ئېچىپ : بۇنىڭدىن كېيىن ۋەزىيەتنىڭ مۇقىم بولىدىغانلىقى، قانۇن ۋە سىياسەتلەرنىڭ ياخشى ئىجرا قىلىنىپ خەلق خاتىرجەم تۇرمۇشقا ئېرىشتۈرىلىدىغانلىقى توغرىسىدا ۋەدە بېرىپ، كېيىنكى خىزمەتلەرنىڭ ياخشى ئىشلىنىشى ئۈچۈن قانداق پىكىر بولسا ئوتتۇرىغا قويساڭلار بولىدۇ دىدى. يىغىن ئاياقلاشقاندىن كېيىن ئاقسۇ ۋىلايىتىنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كەلگەن ئوقۇتقۇچىلار، جەمىيەتنىڭ ھەرقايسى قاتلاملىرىدىكى كىشىلەر ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى مېھمانخانىسى زالىغا يىغىلىپ، پىكىر-تەكلىپلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇپ مۇزاكىرە قىلىشتۇق. مەنمۇ كاتىپ بولۇپ يىغىندا ئوتتۇرىغا چۈشكەن پىكىرلەرنى خاتىرىلىدىم. ئەتىسى ئابلا داموللا بىلەن جۇتۈئەنجاڭ پىكىر تەكلىپ ئاڭلاش يىغىنى ئاچتى. مەن ئالدى بىلەن ئورنۇمدىن تۇرۇپ ئالدىنقى كۈنى ئوتتۇرىغا قويغان پىكىرلەرنى ئوقۇدۇم : 1. ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى ۋۇ شۆبىڭ لۇتپۇللا مۇتەللىپ قاتارلىق كىشىلەرگە ئۆلۈم جازاسى بەردى. بۇ جىنايەتچى شۇنداقلار ئىشپىيون ھېكىم نۇر، ياسىن ئېزىزلار خەلق ئالدىدا جىنايىتىنى ئىقرار قىلىپ قاتتىق جازالىنىشى كېرەك. 2. غۇلجا ئارمىيىسى ئاقسۇ شەھىرىگە ھۇجۇم قىلغاندا گومىنداڭ ئارمىيىسى شەھەر سىرتىدىكى نۇرغۇن دېھقانلارنىڭ ئۆيلىرىنى تۈزلىۋەتتى ۋە نۇرغۇن بىگۇناھ كىشىلەرنىڭ ئۆلۈشىگە سەۋەپچى بولدى. ھۆكۈمەت بۇنىڭ ئۈچۈن جاۋابكار بولۇشى كېرەك. 3. غۇلجا ئارمىيىسى ئاقسۇ شەھىرىگە ھۇجۇم باشلىغاندا ئۈچتۇرپان ناھىيىلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى ۋۇ يۈشۈن نۇرغۇن ياشلارنى تۇتقۇن قىلىپ ئۆلتۇرۇۋەتتى. شۇڭا ۋۇ يۈشۈن بۇنىڭغا جاۋاپكار بولۇشى كېرەك. 4. ................. 5. ................. مېنىڭ كەينىمدىن ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارسى ساقچىلىرىدىن ياسىن ئەخمەت قاتارلىق ساقچىلار ۋە باشقىلار بەس-بەستە پىكىر قىلدى. يىغىن ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ئامما تەشكىللىنىپ، ئاقسۇ شەھىرىدە ۋە ئونسۇدا ئۈچ كۈن نامايىش قىلدۇق. ئۈچ كۈندىن كېيىن ئابلا داموللا، جۇ تۇئەنجاڭ جىمجىتلا كېتىپ قالدى، ۋەزىيەت بىردىنلا ئۆزگەردى. ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارسى پىكىر تەكلىپ ئاڭلاش يىغىنىغا قاتناشقان، پىكىر قىلغان ۋە گۇمانلىق دەپ قارالغان كىشىلەر تۈرلۈك باھانە سەۋەپلەر بىلەن قولغا ئېلىندى. شۇ قاتاردا مېنىڭمۇ ئۇنۋان ۋە خىزمەتلىرىم ئېلىپ تاشلىنىپ خىزمەتتىن بوشىتىلدىم. مەن شۇنىڭدىن كېيىنلا ئابلا داموللا، جۇ تۇئەنجاڭ دىگەنلەرنىڭ بۇ قېتىمقى ئىشى بىر قېتىملىق ئالدامچىلىق، قىلتاق ئىكەنلىكىنى بىلدىم. مەن 1957-يىلى ئاقسۇدىن يۇرتۇمغا قايتىپ كەلدىم. كېيىن ئابدۇللا تالىپنىڭ «قاينام ئۆركىشى» ناملىق رومانى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن بەزى كىشىلەر روماندىكى «يانتاقۇپ» دىگەن ئىشپىيون «ئىمىن ئاقۇپ» دىگەن كىشىمىش دىگەندەك گەپلەرنى قىلشىپتۇ. ---------------------------- «شىنجاڭ تەزكىرىچىلىكى» ژۇرنىلىنىڭ 2006-يىللىق 1-سانىدىن ئېلىندى بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:02

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:13:17


	لۇتپۇللا مۇتەللىپ ۋە ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى بۇ تەشكىلات 1945-يىلى 6-ئايدا لۇتپۇللا مۇتەللىپ ،بىلال ئەزىزى ،مۇنىرىدىن خۇجا قاتارلىقلارنىڭ رەھبەرلىكىدە قورۇلغان بولۇپ ،گومىنداڭ ئەكسىيەتچىللىرىگە قارشى ئىنقىلابى ، سىياسى تەشكىلات ئىدى . بۇ تەشكىلاتنىڭ قورۇلمىسى مۇنداق : لۇتپۇللا مۇتەللىپ __ رەئىس . مۇنىرىدىن خۇجا __ كاتىپ ،مۇئاۋىن رەئىس . مىللى مۇناپىق، ساتقىن ھېكىم نۇرى __ تەشۋىقاتچى . ئابدۇللا داۋۇتوف __ تارىخچى . يۈسۈپجان __ تەشكىلاتچى بولۇپ سايلانغانىدى . بۇتەشكىلات ھەرگىزمۇ يەككە -يىگانە ياكى بىردەملىك ھېسيات بىلەن قورۇلغان تەشكىلات بولماستىن ،بەلكى ئۇنىڭ مەقسىتى ئىنىق، سىياسى پىروگىراممىسى روشەن ،شۇنداقلا ئىلى ئىنقىلابى بىلەن زىچ ئالاقىسى بار تەشكىلات ئىدى . بۇ تەشكىلاتنىڭ ئىشلىرى ۋە ئىلى ئىنقىلابىنىڭ پائالىيەتلىرى يوشۇرۇن ئالاقە ئارقىلىپ ئۆز ئارا خەۋەر تېپىشىپ تۇراتتى« ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى »قورۇلۇپ ئوزۇن ئۆتمەي ،لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئۈچ ۋىلايەت ھۈكۈمىتىگە چىقارتقان خېتىدە :«بىز جۈمە نامىزىغا تاھارەت ئېلىپ قويدۇق ، جۈمە نامىزىنى سىلەر بىلەن بىللە ئوقۇماقچىمىز »دەپ يازغانىدى . بۇ گەپنىڭ مەنىسى «بىز ئاقسۇدىمۇ تەييارلىق قىلىپ قويدۇق ،سىلەر يەنى مىللى ئارمىيە ئاقسۇغا ھوجۇم قىلىپ كەلسەڭلار سىلەرگە ماسلىشىپ كۈرەش قىلىپ غەلبىنى قولغا كەلتۈرۈشنى كۈتىۋاتىمىز».دىگەنلىك ئىدى . لۇتپۇللا مۇتەللىپ باشچىلىقىدىكى«ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى »مىللى ئارمىيە ئاقسۇغا يېقىنلاشقان ھامان قوراللىق قوزغىلاڭ كۈتۈرۈپ ئاقسۇنى ئازات قىلىش پىلانىنى تۈزدى . بۇ ھەقتىكى ماتىرىياللار ئاقسۇ گومىنداڭ ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئارخىپىدا مۇنداق خاتىرلەنگەن . «لۇتپۇللا مۇتەللىپ تەشكىلارتى تەشۋىقات ئىشلىرىنى يېزا -سەھرالاردا مەخپى يۈرگۈزۈپ ياشلارنى ،گومىنداڭغا قارشى كىشىلەرنى قوزغاپ ئىقتىساد توپلاپ ،ئەزا تەرەققى قىلدۇرۇپ ،قوراللىنىپ مىللى ئارمىيە ئاقسۇ تەۋەسىگە كىلىش بىلەنلا قوراللىق ھەركەت باشلاپ ئاقسۇنى قولغا كەلتۈرۈپ ،مىللى ئارمىيەگە قوشۇلماقچىكەن». -1945يىلى ئىيۇلنىڭ باشلىرى ئابدىكىرىم ئابباسوف،قاسىمجان قەمبىرى ، داموللا رازىيوف قاتارلىقلار ئۈچ ۋىلايەت ھۈكىمىتىنىڭ ۋەكىلى ، سوپاخۇن ئاتلىق پارتىزانلار ئەترىتىنىڭ باشلىقى سۈپىتىدە ئاقسۇ رايۇنىغا ئاتلاندى . بۇ قوشۇن 8-ئاۋغۇست باي ناھىيەسىگە يېقى قېيىردىگەن جايدا پەيدا بولۇپ بۇ جاينى مۇداپىئە قىلىۋاتقان بىر لىيەن دۈشمەننى يوقاتتى. ئاندىن 14-چىسلا باي ناھىيەسىگە يىتىپ كېلىپ تۆت سائەتتىن ئوشۇق جەڭ قىلىپ باي ناھىيەسىنى ئىشخال قىلدى. بۇ ۋاقىتتا جەڭگە تەييارلىنىۋاتقان « ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى»نىڭ ئەزالىرى ئارقىمۇ -ئارقا قولغا ئېلىنغانىدى. گومىنداڭ بۇ تەشكىلاتنى ھېكىم نۇرىدەك ساتقىنلارنىڭ ياردىمىدە خېلى بۇرۇنلا بايقىغان بۇلۇپ ،يېقىندىن دىققەت قىلىۋاتاتتى. -1945يىلى 12-سىنتەبىر مىللى ئارمىيە جەڭچىللىرى كەچ سائەت تۆتتە ئاقسۇ سېپىلىغا شىددەتلىك ھوجۇم باشلىدى. گومىنداڭ گىنرالى جاۋ خەنچىڭ بىر تەرپتىن مىللى ئارمىيەنىڭ ھوجۇمىغا جان جەھلى بىلەن قارشى تۇرسا يەنە بىر تەرەپتىن ئىچكى جەھەتتىن باستۇرۇشقا كىرىشتى ھەم لۇتپۇللا مۇتەللىپ باشچىلىقىدىكى«ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى »نىڭ قولغا چۈشكەنلىكى ئەزالىرىنى يوقۇتۇشقا بۇيرۇق چۈشۈردى . 1945-يىلى 9-ئاينىڭ 18-كۈنى يېرىم كىچىدە لۇتپۇللا مۇتەللىپ، مۇنىرىدىن خۇجا ،بىلال ئەزىزى ،ئابدۇللا روزى ، مەۋلانجان تۇردى ،تۇردى ئاخۇن ، ئابدۇللا داۋۇتوف، يۈسۈپجان ،ھامىت ئەزىز ،ئىلاخۇنۇم ، ئارىپوف، ھۈسەيىن ،قادىر ئېلى قاتارلىق «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى»نىڭ 21نەپەر ئىنقىلابچىسى شۇنداقلا گومىنداڭغا قارشى سۆز قىلغان ،گۇمانلانغان 13نەپەر كىشىمۇ بىرلىكتە زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان . پاجىئەنىڭ ئالدىدا لۇتپۇللا مۇتەللىپ بىلەن بىلال ئەزىزى يالقۇنلۇق نۇتۇق سۆزلىگەن ھەم ساقچىنىڭ يۈزىگە تۈكۈرگەن .بۇ ئىككەيلەن ئېتىلغاندىن كېيىن باشقىلارمۇ ئېتىلغان ھەم بۇلارنىڭ جەسەتلىرىنى ئازگالغا تاشلاپ ئوت قويىۋەتكەندىن كېيىن بۇ يەرنىڭ ئۈستىگە چوشقا قوتىنى ھەم ھاجەتخانىلارنى ياسىغان . ئەينى چاغدىكى قانلىق پاجىئە ھەققىدە ئەڭ دەسلەپ ۋە ئىنىق مەلۇمات بەرگەن«ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابچىل ياشلار تەشكىلاتى ».تەرىپىدىن چىقىرىلغان«كۈرەش »ژورنىلىنىڭ 1946-يىلدىكى 6-7-قوشما سانىدا مۇنداق يېزىلغان :«ئۆلتۈرۈش شۇ تەرەقىدە مۇدەھىش بولغانكى ،ئاساسلىق ھۆججەتلەرگە قارىغاندا بىر خوتۇننىڭ قارنى يېرىلغان ،12كىشى چېپىلغان ۋە جادۇدا توغرالغان ، 23كىشى ئېتىلغان ، شۇ قاتاردا ياش شائىرىمىز لۇتپۇللا مۇتەللىپمۇ ئۆلتۈرۈلگەن .ئاخىرىدا ياش شائىرىمىز بىلەن بىر قاتاردا تورىدىغان بىلال ئەزىزىمۇ ئېتىلغان ................. ۋەھشىلىك بىلەن ئۆلتۈرۈلگەن 36نەپەر ئىنقىلابچىمىزۋە شەھىتلىرىمىزنىڭ پاك جەسەتلىرى ئاقسۇ يېڭى شەھەر سىپىلىنىڭ غەربى بۈلىكىدە ئىتىبارسىزلارچە تۇپراق ئاستىغا يوشۇرۇلدى .ئەمما بۈگۈنكى ئىنقىلابى خەلقىمىزنىڭ چوڭقۇر دىلىدا ئۇلارنىڭ ئىنقىلابى روھى ئەبەدى تىرىك »دەپ يېزىلغانىدى . مەنبە :<< لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ ھاياتى >>،<<ئاقسۇدا 1945-يىل>> ناملىق كىتابلار بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:01

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:13:46


	ئەجەل ھودۇقۇشىدا لۇتپۇللا مۇتەللىپ مۇسسۇلىنى گىتلېرغا زېنت توپ، زەمبىرەك، ئايروپىلان ئەۋەتىپ، ئىتالىيىنى مۇھاپىزەت قىلىش توغرىسىدا قەتئىي تەلەپ قويغان. مۇسسۇلىنىڭ بۇ تەلىپى گىتلېرنىڭ ئومۇمىي بۆلۈمىنى ھەيران قالدۇرغان. (گېزىت خەۋىرى) نىئاپولدىن بېنتون مۇسسۇلىنى ئۆلە-تىرىلىشىگە باقماستىن «رىم نەدىسەن؟» دەپ سېمىز قورسىقىدا توختىمىغان ئىشتىنىنى كۆتۈرگەن پېتى ۋارقىراپ چاپتى. - ۋاي خالايىق، ئوتتۇرا دېڭىز كۆيۈۋاتىدۇ! - ھە، نېمە بولدى؟ - ئوتتۇرا دېڭىزغا ئوت كەتتى!... مۇسسۇلىنى ئارقىسىغا قاراپ-قاراپ قوياتتى. بونا ئارىلىدا، بىزېرتا چوققىلىرىدا ئېتىلغان توپلارنىڭ ئاسماننى تىترىتىپ، قارا ئىس-تۈتەكلەرنى ئەرشىئەلاغا كۆتۈرۈپ ھەيۋەت بىلەن ئېتىلىشلىرىنى كۆرۈپ تېخىمۇ ئالدىراپ چاپتى. ھېرىپ بارغان بويىچە گىتلېرنىڭ قوينىغا ئېتىلدى. مۇسسۇلىنى ئەركىلەپ ئۆكسۈپ يىغلىۋەتتى. گىتلېر ئۇنى پەپىلەپ بەزلەشكە باشلىدى: - دۈپدۈگىلەك پور سېمىز مۇسسۇلىنىم، يىغلىما، نېمىگە يىغلايسەن؟ - مەن يىغلىماي كىم يىغلىسۇن. ئىتالىيە تىررىن دېڭىزى ۋە ئادرىئاتىك دېڭىزىدىكى خۇددى بىر ئۆتۈكنى سۇغا چىلاپ قويغاندەك يەر تۇرسا، ئۇنىڭغا ئوت تۇتىشىپ كەتسە قانداق قىلىمەن؟ - ئەخمەق ئىكەنسەن،- دېدى گىتلېر،- ئۆتۈككە ئوخشىغان ئارالدىنمۇ غەم قىلامسەن؟ - ئەمىسە قانداق قىلىمەن؟ - مەن كىيىۋالىمەن تامام! - ئۇنى كىيىشكە بولمايدۇ! - نېمىشقا؟ - ئۇنىڭ سىجىلىيە دېگەن چەمى ئاجراپ كەتكەن. - كىيسەم نېمە بولىدۇ؟ - پۇتۇڭغا ئوت تۇتىشىدۇ. پۇتى كۆيگەن توخۇ ماڭالمايدۇ... بۇلار كۆپ تالاشتىن كېيىن ئايرىلدى. گىتلېر يولىغا راۋان بولدى. مۇسسۇلىنى ئۆز ئوردىسىغا گاۋجانى، كاپىلو، داپىنو، كاۋىكالىيا ناملىق مارشاللارنى يىغىپ، ئىتالىيىنى «قۇتقۇزىدىغان» باش ھەربىي ئىشلار ئۆمىكى تەشكىل قىلىپ، ئۇلارنىڭ ۋەزىپىلىرىنى بەلگىلەپ بېرىپ چىقىپ كەتتى. مارشاللار ئۆزلىرىنىڭ ۋەزىپىلىرىگە ئائىت نەرسىلەر ئۈستىدە سۆزلىشىپ كەتتى. - سەن كاپىلو، يۇگۇسلاۋىيىنىڭ جۇغراپىيە ئەھۋالى بىلەن تونۇشامسەن؟ - نېمىشقا تونۇشمايمەن! يۇگۇسلاۋىيە تاغلىق رايون. يۇگۇسلاۋىيە پارتىزانلىرى بىر تاغنىڭ ئىچىگە سولىۋېلىپ مېنىڭ ئاكامنىڭ پۈتۈن بىر دىۋېزىيىسىنى قىرىپ تاشلىغان. - داپىنو، سېنىڭ گرېتسىيە ھەققىدە مەلۇماتىڭ قانداق؟ - يامان ئەمەس، مېنىڭ دادامنى گرېكلار ئاپىنا غارىدىن دېڭىزغا تاشلىۋەتكەن! - سەن كاۋىكالىيا، جەنۇب تەرەپتە خېلى بولغانغۇ؟ قانداق، ئۇياق بىلەن چىقىشالامسەن؟ - 5-ماي كۈنىدەك ئىتتىپاقچىلارنىڭ ئەسكەرلىرى قوغلىمىسا، نېگىرلارنى قاقشىتىپ ئويناش كۆڭۈللۈك ئىدى. - گاۋجانى، سەن رۇمىنىيىدە، رۇسىيە جەڭ مەيدانلىرىدا بولدۇڭ، رۇسلاردىن ئەسىر ئېلىپ باقتىڭمۇ؟ - ھە، ئەلۋەتتە. سەن رۇسلارنى تۇتۇۋالغىنىڭ بىلەن ئۇلار سېنى قويۇپ بەرمەيدىكەن. مارشال كاۋىكالىيا سۆزگە ئارىلىشىپ قالدى: - بىز ئاپرىقىدىن قاچقاندا، قورققانغا قوش كۆرۈنۈپ، ئاڧرىقا چۆللىرىدە ئۆسىدىغان ئادەمگە ئوخشايدىغان كاكتۇس ئۆسۈملۈكىگە چاس بەرگەندەك بولۇپتۇ-دە، كېرەك يوق. - ئەمىسە، ئىتالىيىدىن تىنچ يەر يوق دېگىنە؟- دەپ سورىدى بىرى. - گىتلېر كىيىۋالىمەن دەيدىغۇ؟ - مانا بۇ مۇتلەق قاملاشمايدۇ! - نېمىسى قاملاشمايدۇ؟ - ئۆتۈكنى قۇرۇق كىيسە پۇتنى غاجايدۇ، ئۇنىڭغا بىر نېمە ئوراش كېرەك. - بىزنى ئورايدىكەن-دە!... - ئۇلۇغ رىمغا شۈكۈر!... - مۇسسۇلىنىغا شۈكۈر- دە، ئەخمەق!... - ئۇ ئۆلۈپ كەتسىچۇ؟ - ئاندىن ئىمپېرىيىگە شۈكۈر دېسەڭ بولىدۇ... - ئۇقماپتۇق... مۇسسۇلىنى ئۇخلىيالمىدى. ئۇ چۈش كۆردى، چۈشىدە مانا مۇنداق ئىش كۆردى: مانا نىئاپول ئۈستىدە نەچچە مىڭلىغان ئىتتىپاقچىلار ئايروپىلانلىرى ئۇچۇپ يۈرىدۇ. مانا، بومبىلار ياغدۇردى. مانا كۈچلۈك پارتلاشلار ئاسمانغا كۆتۈرۈلدى. مانا، ئوتتۇرا دېڭىزدا توشقان پاراخوت... ئەنە، ئەسكەرلەر قىرغاققا دەسسىدى. مانا، ئوردىنىڭ زور بىناسى ئۆرۈلۈپ كەتتى... مۇسسۇلىنى قورقۇپ: - ۋاي ھېتەك (گىتلېر)!- دەپ ۋارقىرىۋەتتى. - ۋالاقلىماي جىم يات!- دېدى گىتلېر بوغۇق سەت ئاۋاز بىلەن. ئىككىسى بىر-بىرىگە يات ئادەمدەك ماي تارتىشىپ قارىشىپ، خورازلاردەك بوغۇشۇپ، ئوتتۇرا دېڭىز تەرەپتىكى دېرىزىدىن كىرىۋاتقان شامالدا مۇزلىغاندەك غوللىرىنى چىقىرىپ ھودۇقۇپ گاڭگىراشتى. گىتلېر ئاستاغىنا دېدى: - ھۆكۈمرانلىق ھارۋىمىز پاتقاققا پاتتى. بىر چاقى شەرقتە، يەنە بىر چاقى غەربتە... - پېتىش بۇ ياقتا تۇرسۇن، ئوقمۇ سۇندى... - «ئوق سۇندى»؟!... ئىككىسىنىڭ كۆزى ئالاق-جالاق بولۇپ كەتتى.

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:14:58


	پادىشاھ سامۇرايلىرى ئېغىر ھالسىرايدۇ لۇتپۇللا مۇتەللىپ ياپون پادىشاھ ئەسكەرلىرىنى باسقان زور سوقۇش پاراخوتى ئۇلۇغ ئوكيان فرونتىنىڭ ئالدىنقى لىنىيىلىرىگە قاراپ كېتىپ بارىدۇ. تۈن قاراڭغۇ، دېڭىز دولقۇنلۇق... پاراخوتتىكى 15 ياشلىق ئەسكەر يېنىدىكى 70 ياشلىق قېرى دې بوۋايدىن سوراپ قالدى: _ ئاكا، نېمىشقا بىزنىڭ بايرىقىمىزنىڭ بەلگىسى قىزىل ھەم دۈگىلەك؟ _ كىم بىلىدۇ دەيسەن ئۇكا ئۇنى؟ _ سەنمۇ ماڭا ئوخشاش بىلمەيدىغان ئوخشايسەن؟ _ مەن كىتاب ئوقۇشنىمۇ بىلمەيمەن، _ دېدى بىر پەس ئويلىۋالغاندىن كېيىن قېرى، _ شۇنداق بولسىمۇ پەرەز قىلىمەنكى، ئۇنىڭ قىپ - قىزىل بولۇشى قان بولۇپ، دۈگىلەك بولۇشى داغ، يەنى قىزىل داغ دېگەن سۆزمىكىن، دەيمەن. _ ئەمىسە، بىزنىڭ ليەننىڭ سىياسى رەھبىرى بىزگە "ئۇ نۇرىنى چېچىپ تۇرغان قىزىل كۈن" دەپ چۈشەندۈرىدىغۇ؟ _ بەلكى قىزىل قان چاچىدىغان دۈگىلەك كۈندۇر. مەن تۇغۇلۇپ بۇ يېشىمغا كەپتىمەن، بۇ بايراقنىڭ ئۇرۇش ھەم قان چاچقىنىنى كۆردۈم، نۇر چاچقىنى يادىمدا يوق، _ دېدى قېرى ئۇنىڭ سۆزىنى كېسىپ. _ مۇنداق دەڭ! _ مېنىڭچە شۇنداق... يەنە قانداق نېمىلىرىڭ بار، سورا! قېرى ماختانغاندەك ئۇنىڭغا قارىدى. خىيالى باشقا نەرسىلەرگە بېرىلىپ كەتكەن ياش ئەسكەرنىڭ قىياپىتى ئۇنىڭغا ئايانچ كۆرۈندى. _ ئۇ، بىر قىزىل داغ بولسا، بىر بالا-قازا دېگىن ئەمىسە؟ _ يەنە بىر جۈملە سۆزنى قوشۇپ قويدى ياش ئەسكەر. _ بۇ توغرا ئەمەس، بالا بىلەن قازا بۇنىڭ ئىچىگە كىرمەيدۇ. _ ئەمىسە، بالا دېگەن نېمە؟ _ بىزنىڭ ئۇلۇغ ئوكيانغا سوقۇشقا كېتىپ بېرىشىمىز بالا بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. _ ھە، قازاچۇ؟ _ ئەگەردە جۇڭگو فرونتىغا سوقۇشقا ماڭساق، بۇ قازا بولىدۇ. _ ھە، ئەگەر ئىككىسى قوشۇلسىچۇ؟ _ بالا بىلەن قازا قوشۇلسا نېمە بولاتتى، ئىشنىڭ كارى تامام، ۋەسسالام. كىچىك ئەسكەرنىڭ كۆزلىرى يوغان ئېچىلدى. ئۇنىڭ ئالدىنى قاراڭغۇلۇق قاپلىغاندەك بولدى، تەرىنى تۈرۈپ يەنە سورىدى: _ ئىككىسى قوشۇلسا گۈم بولىسەن، دېگىنە؟ _ گۈم بولۇش بۇياقتا تۇرسۇن، مىجىقىڭ چىقىپ قۇم بولىسەن. بۇلارنىڭ يېنىدا ئولتۇرغان ھەممە پادىشاھ ئەسكەرلىرى بۇ گەپنى ئاڭلاپ، بىر-بىرىگە مەيۈسلۈك بىلەن قاراشتى. دېڭىزنىڭ تۇزلۇق سۈيى يىراقلاردىن دولقۇنلىنىپ كېلىپ، قەھرى بىلەن پاراخوتنى ئۇراتتى. 1942 -يىل، ئۈرۈمچى بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:05

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:19:51


	لۇتپۇللا مۇتەللىپكە ئايالى ساتقۇنلۇق قىلغانمۇ؟! شىنجاڭ خەلق نەشىرياتى نەشىر قىلغان تۇرسۇن ئەرشىدىننىڭ لۇتپۇللا مۆتەللىپ ناملىق كىتاۋىدىكى ماتىرياللارغا قارىغاندا 1944-يىلى ياز ئايلىرىدا 16ياشلىق سوفىيەم بايىز بىلەن 22ياشلىق لۇتپۇللا مۇتەللىپ يۈزەكى ۋە ئالدىراشچىلىق بىلەن توي قىلغان بولوۇپ بۇنىڭغا شۇ ۋاقىتتىكى ل .مۇتەللىپنىڭ ئەتراپىدىكى ئىژدىماي ۋە سىياسىي شارائىت سەۋەب بۇلغان ئىدى سوفىيەم بايىز كۇچا ناھيىسىدىن بۇلوپ دەسلەپ كۇچادا كىيىن ئاقسۇ قىزلار مەكتىۋىدە مۇئەللىم بۇلغان 1928-يىلى تۇغۇلغان . ل. مۇتەللىپنىڭ تويىنى پىلانلىغۇچىلارنىڭ ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارسىنىڭ باشلىقى مۇڭ دۇڭچاۋمۇ بار ئىدى ئۇلارنىڭ مەقسىدى ل مۇتەللىپ تەشكىلاتىنىڭ ئىچكى سىرىنى ئىگەللەش ئىدى . ل. مۇتەللىپ بىلەن سۇفىيەم تۇي قىلغاندىن كىيىن مۇڭ دۇڭچاۋ سۇفىيەمنى شەخسەن ئۇزى تىرگاۋ قىلىپ قۇرقۇتۇش تەھدىت سىلىشى ئارقىلىق ل. مۇتەللىپ بىلەن كۆپرەك ئالاقىلىشىدىغان كۆپ كىلىدىغان كىشىلەرنى گومنداڭ رازۋىتچىكلىرىنىڭ قىستىشى ۋە گەپ ئىلىشى بىلەن ئىيتىپ قويدى دىگەن بايانلار بار ئىكەن. تۇرسۇن ئەرشىدىن 1992-يىلى ۋە 1990-يىلى قازاقىستاندا سوفىيەمنى زىيارەت قىلغاندا سوفىيەم ئۆزىنى ئاقلاپ ل. مۇتەللىپنى قوغداپ قىلىشى ئۇچۇن ،گومىنداڭ ئەكسىيەتچىلىرىنىڭ چىشىغا تىگىدىغان ئىشلارنى قىلماي ئائىلىنىڭ خاتىرجەملىكى ،تىنىچلىقىنى قەدىرلەش گومىنداڭ ساقچىلىرى بىلەن ئېتىشىپ ئۆز دادىسىنىڭ پاجىئەسىگە قېلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن (سۇفىيەمنىڭ دادىسى 1937-يىلى شىڭ شىسەي تەرىپىدىن تۇتۇپ كىتىلىپ ئىز-دىرەكسىز يوقالغان) ل. مۇتەللىپنىڭ پائالىيىتىنى چەكلەش ئۇنى شۇ چاغدىكى گومىنداڭ ساقچىلىرى ياخشى كۆرمەيدىغان كىشىلەر بىلەن باردى-كەلدى قىلىشتىن توسۇش ئارقىلىق ل. مۇتەللىپنى قوغداپ قىلىش ئىكەنلىگىنى ئىيىتقان. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:05

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:20:41


	لۇتپۇللا مۇتەللىپ قانداق ئۆلتۈرۈلگەن؟ يېقىندا قازاقىستاندىكى «مىر» نەشرىياتىدىن ئارخېئولوگ ئابدۇكېرىم سابىتوۋنىڭ «تارىخنىڭ ئۆچمەس ئىزلىرى» ناملىق ئەسلىمىلەر توپلىمى يورۇق كۆردى. بۇ توپلامدا مۇئەللىپ ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 30-40-يىللىرى شىنجاڭدا يۈز بەرگەن پاجىئەلىك ۋەقەلەر ۋە ئۆزى بۇنىڭدىن توپتوغرا 50 بىل ئىلگىرى قاتناشقان تەكلىماكان قۇملۇقىغا بولغان ئارخېئولوگىيىلىك ئىزدەش ئىشلىرى توغرىلىق ھېكايە قىلىدۇ. تۆۋەندە ئەنە شۇ كىتابتىن ئېلىنغان بىر ماقالىنى ئوقۇرمەنلەرنىڭ دىققىتىگە ھاۋالە قىلىمىز. بىز 1956-يىلنىڭ كۈز ئايلىرىدا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مەدەنىيەت ئىدارىسى بىلەن ئاپتونوم رايونلۇق پارتكوم تەشۋىقات بۆلۈمىنىڭ تاپشۇرۇقى بويىچە، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ئەدەبىيات-سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسىنىڭ تەرجىمانى يۇڭلو (شىۋە) بىلەن ئاقسۇ ۋىلايىتىگە بېرىپ، لۇتپۇللا مۇتەللىپ ۋە ئۇنىڭ ئىنقىلابىي پائالىيىتى توغرىلىق بەزى ماتېرىياللارنى توپلىغان ئىدۇق. شۇنداقلا لۇتپۇللا مۇتەللىپ باشلىق ئىنقىلابچى ياشلار قۇرغان «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» تەشكىلاتىنىڭ پائالىيىتىنى ھەم تەشكىلات ئەزالىرىنىڭ تۇتۇلۇپ، ئۆلۈم جازاسىغا تارتىلىشىغا سەۋەب بولغان مىللىي مۇناپىقلارنىڭ ئۈستىدىن تەكشۈرۈش ئىشلىرىنى يۈرگۈزۈپ، ۋەقەنىڭ ھەقىقىي ماھىيىتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ قايتقانىدۇق. مۇشۇ مەسىلىلەرگە مۇناسىۋەتلىك مۇھىم ھۆججەتلەرنى ئىزدەپ، ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىگە بارغىنىمىزدا، بۇ ئىدارىنىڭ باش كاتىپى مۇھەممەتئىمىن ھېكىمى بىزگە كۆپ ياردەم قىلدى. ئاقسۇدىن 60 چاقىرىم يىراقلىقتىكى تەكلىماكان چۆلىنىڭ بىر چېتىگە جايلاشقان «ماتاڭ» دېگەن قۇملۇقتىكى جازا لاگېرىغا بېرىپ، شۇ يىللىرى ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى ئىككىنچى بۆلۈمىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى بولۇپ ئىشلىگەن نىياز مۇھەممەت بىلەن، ئىنقىلابچىلارنى تۇتقۇن قىلغاندا ئۇلارغا تەرجىمان بولغان ياسىن ئەزىز ۋە ل.مۇتەللىپ قامالغان كامېرىنىڭ قاراۋۇلى، شۇنداقلا ساقچى ئىدارىسىنىڭ تەرجىمانى ھەم ئىككىنچى بۆلۈمنىڭ باشلىقى زومىڭ (ئەسلى ئۇيغۇر، خەنزۇچە ئىسىم قويۇۋالغان)، ئۇنىڭ ئايالى زۆھرە، ئاقسۇدىكى باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ مۇئەللىمى سوپىيە، يەنە شۇنىڭغا ئوخشاش نۇرغۇنلىغان گۇۋاھچىلار بىلەن ئۇچرىشىپ، كۆپ ماتېرىياللار توپلىدۇق. شۇ ماتېرىياللار ئاساسىدا ئېسىمدە قالغانلىرىدىن بىر قىسمىنى ھېكايە قىلماقچىمەن. ئارىدىن خېلى ۋاقىت ئۆتۈپ كەتكەنلىكتىن، بەزى پاكىتلار، ئاي، كۈن، يىللاردا پەرقلەر بولۇپ قېلىشى مۇمكىن، ئامما ۋەقەلىكنى ئۆز ئەينى بويىچە يازغىنىمغا ئىشىنىمەن. ئىككىنچى جاھان ئۇرۇشىدا شېڭ شىسەي ستالىندىن يۈز ئۆرۈپ، جاڭ جېشىغا مايىل بولۇپ كەتكەندىن كېيىن، شىنجاڭدا يېڭى تۈزۈم ئورنىتىلىپ، شۇنىڭ لايىق بىر سىياسەت يۈرگۈزۈلگەنلىكتىن، شىنجاڭدىكى ۋەزىيەت ئىنتايىن كەسكىنلىشىدۇ. ئەكسىيەتچى كۈچلەر تېخىمۇ غالجىرلىشىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئىلغار كىشىلەرنى — ئىنقىلابىي زاتلارنى قولغا ئېلىش، ئۆلتۈرۈش ھەرىكىتى ئەۋج ئېلىپ كېتىدۇ. شۇڭا ئاجايىپ تالانت ئىگىسى ۋە مۇنەۋۋەر ئىنقىلابىي شائىر ل.مۇتەللىپنىڭ ئىنقىلابىي پائالىيىتىنى چەكلەش، بېسىم قىلىش، ئۆز يولىدىن ۋە ئۆز نىيىتىدىن قايتۇرۇش ئۈچۈن تۈرلۈك چارىلەرنى قوللىنىپ، ئۇنىڭ پائالىيىتىنى نازارەت ئاستىغا ئالىدۇ. لېكىن ل.مۇتەللىپ ئۆز يولىدىن قايتمايدۇ، شۇڭا ئەكسىيەتچى كۈچلەر ل.مۇتەللىپ باشلىغان ئىنقىلابىي ھەرىكەتنىڭ ياڭراپ كېتىشىدىن ۋە ئۇنى ئۈرۈمچىدىكى ئىلغار كۈچلەردىن ئايرىۋېتىش ئۈچۈن، 1943-يىلنىڭ ئاخىرىدا ئاقسۇ شەھىرىگە سۈرگۈن قىلىدۇ. ل.مۇتەللىپ ئۈرۈمچىدىن ماشىنا بىلەن يولغا چىقىپ، ئاقسۇغا يېقىن ئۇششاقتال دېگەن يەرگە كەلگەندە، ماشىنا بۇزۇلۇپ قالىدۇ. ل.مۇتەللىپ ماشىنا ئەتراپىدا تۇرغانسېرى كەچكۈزنىڭ سوغۇقى بارغانسېرى كۈچىيىپ، ئۇنىڭ ئۈستىدىكى يالاڭ كىيىمى سوغۇققا دالدا بولالماي قالىدۇ. بەدىنىگە تىترەك ئولىشىپ مۇزلىغانسېرى، ل.مۇتەللىپ بىر ئورۇندا تۇرۇپ سەكرەشكە ۋە قىسقا ئارىلىققا يۈگۈرۈشكە باشلايدۇ. شۇ پەيتتە بىر ھارۋىنىڭ قارىسى كۆرۈنىدۇ، ل.مۇتەللىپنىڭ بارلىق دىققىتى ھارۋىدا بولىدۇ. قارىسا، ئۇ توغراق باسقان ئاقسۇلۇقلارنىڭ ئۆرگىلەي ھارۋىسى بولۇپ، ھارۋىكەش ياشانغان، ساقاللىق ئادەم ئىكەن، ساقال-بۇرۇتى خۇددى قىرۇ چۈشكەندەك ئاپئاق. شۇنىڭغا قارىماي، ھارۋىكەش بوۋاي سەلكىن ئاۋاز بىلەن غىڭشىپ ناخشا ئېيتىپ كېلىۋاتاتتى. ل.مۇتەللىپ ھارۋىغا يېقىنلاپ كېلىپ: «ئەسسالامۇئەلەيكۇم، ئاتا! قانداق ئەھۋاللىرى؟ بىر ئوبدان ناخشا ئېيتىپ كېلىۋېتىپتىلا، ناخشىلىرىغا ھارۋىلىرىنىڭ چاقلىرى غىچىرلاپ مۇزىكا چېلىپ، تەڭكەش قىلىپ بېرىۋېتىپتۇ؟.. ھارۋىلىرىنىڭ چاقىنى مايلىۋالسىلا بولماسمىدى» دەيدۇ. ھارۋىكەش «دېگەنلىرى توغرا، ئەپەندىم، لېكىن كېكىرتەكنى مايلاشقا ماي يوق، ھارۋىنىڭ چاقىنى مايلاشقا ماي نەدە؟» دەپ خىتاب قىلىدۇ. ھارۋىكەش بوۋاينىڭ بۇ سۆزى ل.مۇتەللىپكە قاتتىق تەسىر قىلىدۇ. ئۇ ئاقسۇغا كېلىپ «ئاقسۇ گېزىتى»گە باش مۇھەررىرلىك خىزمىتىگە ئورۇنلىشىدۇ. ئۇ گېزىت پائالىيىتىنى جانلاندۇرۇپ، «جەنۇب شامىلى» دېگەن ئەدەبىي سەھىپىنى تەسىس قىلىدۇ. گېزىتتە ئۇنىڭ خەلقنىڭ ئېغىر تۇرمۇش شارائىتىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدىغان «كېكىرتەكنى مايلاشقا ماي يوق، ھارۋىنىڭ چاقىنى مايلاشقا ماي نەدە؟» دېگەن دەسلەپكى ئەدەبىي ئوچېركى بېسىلىدۇ. ئۇنىڭدا گومىنداڭچىلارنىڭ رەزىل ئەپتى-بەشىرىسى بەدىئىي ئوبرازلار بىلەن پاش قىلىنىپ، خەلقنىڭ ئېچىنارلىق تۇرمۇشى تەسۋىرلىنىدۇ. ل.مۇتەللىپ ئاقسۇدا ئىنقىلابىي ھەرىكەتنى ئېلىپ بېرىشتا، ئالدى بىلەن خەلق ئاممىسىنى تەشكىللەشنى، ئۇلارنى ئويغىتىشنى، بولۇپمۇ ياشلارنى ئەتراپىغا ئۇيۇشتۇرۇشنى مۇۋەپپەقىيەتنىڭ كاپالىتى دەپ قاراپ، خەلقنى ئەركىنلىككە، مۇستەقىللىككە دەۋەت قىلىدىغان ئەسەرلەرنى يېزىپ، گېزىتتە ئۈزلۈكسىز ئېلان قىلىشقا باشلايدۇ. ل.مۇتەللىپ ئۈرۈمچىدىن ئاقسۇغا سۈرگۈن قىلىنغىنىدا «گۇمانلىق ئادەم» دېگەن قالپاق كىيىپ كەلگەنلىكى ئۈچۈن شۇ كۈندىن باشلاپلا گومىنداڭ ساقچى ئورۇنلىرى ئۇنىڭ ئىنقىلابىي ھەرىكەتلىرىنى بايقاش ئۈچۈن پېيىگە ئادەم سېلىپ قويغان ئىدى. شۇلارنىڭ بىرى گېزىتنىڭ تەھرىر بۆلۈمىدە ئىشلىگەن ئەيسا يۈسۈپ ئىدى (ئۇ كېيىنكى يىللاردا ئۈرۈمچىدىكى «شىنجاڭ گېزىتى» تەھرىر بۆلۈمىدە، ئۇنىڭدىن كېيىن رادىئو ئىستانسىسى ئۇيغۇرچە ئاڭلىتىش بۆلۈمىدە ئىشلىگەن). بۇ كىشى ئۆزى ئەدىب بولغانلىقى ئۈچۈن ل.مۇتەللىپنىڭ مۇستەقىللىق روھى سىڭدۈرۈلگەن ھەم خەلق ئاممىسىنى ئىنقىلابقا ئويغىتىدىغان ئەسەرلىرىنى خەنزۇ تىلىغا تەرجىمە قىلىپ، ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئىككىنچى بۆلۈمىگە ئەۋەتىپ تۇرىدۇ. ئەيسا يۈسۈپنىڭ دەسلەپكى ماتېرىيالى مۇتەللىپ يازغان «كېكىرتەكنى مايلاشقا ماي يوق، ھارۋىنىڭ چاقىنى مايلاشقا ماي نەدە؟» دېگەن ئەدەبىي ئوچېركى بولىدۇ. بۇنىڭ بىلەن تونۇشۇپ چىققان گومىنداڭ ئەكسىيەتچى ساقچى ئورۇنلىرى ل.مۇتەللىپنىڭ ھەرىكىتىگە تېخىمۇ كۆپرەك پايلاقچىلارنى قويىدۇ. لېكىن ل.مۇتەللىپ بۇ تۇزاق قۇرۇشلارنى سېزىپ يۈرسىمۇ، ئىنقىلابىي ھەرىكىتىنى سۇسلاشتۇرماي، تېخىمۇ كەڭ دائىرىدە ئىش ئېلىپ بارىدۇ. ئەدەبىيات بىلەن سەنئەتكە بىردەك ئىشتىياق باغلىغان ئۇ تەشەببۇسكارلىق بىلەن سەنئەت ئۆمىكىنى ئۇيۇشتۇرىدۇ، كونسېرتلارنى كۆرسىتىشتىن تاشقىرى، «غېرىب — سەنەم»، «تاھىر — زۆھرە» دراما ئەسەرلىرىنى سەھنىلەشتۈرىدۇ. ئۇلاردىكى غېرىب، تاھىر روللىرىنى ئۆزى ئورۇنلايدۇ. زۆھرەنىڭ رولىنى ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئوفىتسېرى ھۆرنىساخان (مۇتەللىپكە قويغان ئىشپىيون ئاياللارنىڭ بىرى) ئېلىپ چىقىدۇ. خەلقنىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن دادىل كۈرەشكە چىققان ل.مۇتەللىپ ئۆزىنىڭ ئىنقىلابىي پروگراممىسىنى ئىلى ئىنقىلابچىلىرى بىلەن بىرلەشتۈرۈپ، ئۇلار بىلەن ئالاقە باغلاپ تۇرىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ خەلق ئاممىسى ۋە ياشلار ئۇنىڭ ئەتراپىغا زىچ ئۇيۇشىدۇ. مۇشۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ، ئۇ «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» ناملىق تەشكىلات قۇرىدۇ. تەشكىلاتنىڭ مەقسىتى ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابىغا ماسلىشىپ، دېخانلارنى قوراللىق قوزغىلاڭغا قوزغاشتىن ئىبارەت ئىدى. بۇ ھەرىكەتلەر ئاقسۇ ساقچى ئىدارىسىنى ۋەھىمىگە سالغانلىقتىن، 1944-يىلنىڭ ماي ئايلىرىدا ل.مۇتەللىپنى قولغا ئېلىپ، بىر ھەپتە سولاقتا تۇتۇپ، ئۇنىڭ يۈرىكىنى بىر ئاز مۇجۇغاندەك قىلىپ، ئاندىن چىقىرىۋېتىدۇ. بىراق ل.مۇتەللىپنىڭ بۇنىڭ بىلەن روھى چۈشمەي، ئەمدى تېخىمۇ كۆتۈرەڭگۈ جاسارەت بىلەن كۈرەشنى داۋاملاشتۇرىدۇ. ئۇ تۈرمىدىن چىقىپ، تىياتىر ئارتىستلىرى بىلەن كۇچا ناھىيىسىگە ئويۇن قويۇشقا بارماقچى بولغىنىدا، ساقچى ئىدارىسى ئۇنىڭغا «سىزگە ھازىرچە سىرتقا چىقىشقا بولمايدۇ، گېزىتنىڭ ئىشى مۇھىم»، دېگەن باھانە بىلەن ئۇنى قېچىپ كەتمىسۇن دەپ گۇمانلىنىپ، رۇخسەت قىلمايدۇ. ئاقسۇ ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسى ئەمدى «تېلېگرامما-ئەپەندى» دېگەن مەخپىي نام بىلەن ئۇنىڭ ئۈستىدىن نازارەتنى تېخىمۇ كۈچەيتىدۇ. ئاقسۇ گېزىتخانىسىدا ئىشلەيدىغان ساتقۇن يۈسۈپ قادىر دېگەن كىشى ئۆزىنىڭ ئىشپىيون ئىكەنلىكىنى چاندۇرۇپ قويغانلىقتىن قولغا ئېلىنىپ، تۈرمىدە ئۆلتۈرۈلىدۇ. يەنە ھېكىم نۇر، ھامۇت ئەزىزى، ئابلا روزى، ئۆمەر سامى ۋە ئۇلاردىن باشقا ل.مۇتەللىپ بىلەن بىللە سەنئەت ئىشلىرىغا ئارىلىشىپ يۈرگەن ئاياللارنىڭ كۆپچىلىكى ل.مۇتەللىپ ئۈستىدىن نازارەت قىلىش ئىشىغا جەلپ قىلىنىدۇ. بۇ ئاياللارنىڭ ئاساسلىقلىرى روزى (روزىنىڭ خەنزۇچە ئىسمى سوفى بولۇپ، ئىمىن خولۇڭ دېگەننىڭ ئايالى)، رەيھان (سۇلتانجان دېگەن كىشىنىڭ ئايالى)، سوپىيە (ل.مۇتەللىپنىڭ ئايالى)، نىساخان دېگەنلەر ئىدى. بۇ ئاياللار ل.مۇتەللىپتىن يېڭى-يېڭى مەلۇماتلارنى ئېلىپ، ئۇلارنى خوجايىنلىرىغا يەتكۈزۈش ئارقىلىق ياخشى سوۋغاتلارنى ئېلىش، ئابرۇي قازىنىش، ياخشى ئىش ئورۇنلىرىغا ئېرىشىش ئۈچۈن ل.مۇتەللىپ ئۈستىدىن ھەر خىل يوللار بىلەن، ھەتتاكى ئۇنىڭ كىر-قېتىنى يۇيۇپ، تاماقلىرىنى پىشۇرۇپ بېرىش، ئۆي-بىساتلىرىنى تازىلاپ، بوش ۋاقىتلىرىدا ئۇنىڭغا مۇھەببەت ئىزھار قىلىشقا ئوخشاش ھەرىكەتلىرى بىلەن ل.مۇتەللىپكە يېقىنلىشىپ، مەلۇماتلارنى ئېلىپ تۇرۇش مەقسىتىدە بولىدۇ. ل.مۇتەللىپمۇ سەگەك يىگىت بولغاچقا، ئۇلارنىڭ نىيىتىنى سېزىپ، ئېھتىيات قىلىپ يۈرىدۇ. ئۇلارنىڭ ئىچىدە ئالاھىدە كۆزگە كۆرۈنگىنى ھۆرنىسا بولدى (ئۈرۈمچىدىكى ئاپتونوم رايونلۇق يازغۇچىلار بىرلەشمىسىدە كۆچۈرمە كاتىپ بولۇپ ئىشلەپ پېنسىيىگە چىققان ھاجى ياقۇپ دېگەن كىشىنىڭ ئايالى بولغان. ئۇ ياقنىڭ خەنزۇچە ئىسمى ئەريۇتىڭ ئىدى). ھۆرنىسا ساقچىنىڭ مەخسۇس تاپشۇرۇقى بىلەن ل.مۇتەللىپنىڭ ئايالى سوپىيەنى ئېزىقتۇرۇپ، ساقچى ئىدارىسى تەرىپىدىن ئۇيۇشتۇرۇلغان ئاپئاق پاختا يېپىلغان مەپە ھارۋىلارغا ئولتۇرغۇزۇپ، ئۇنىڭ كۆڭلىنى ئېلىش بىلەن ل.مۇتەللىپنىڭ سىرىنى بىلىپ تۇرغان. سوپىيەنى قىممەت باھالىق سوغىلار بىلەن ئالداپ، «ل.مۇتەللىپ نېمە ئىش بىلەن شۇغۇللىنىۋاتىدۇ، كىملەر بىلەن كۆرۈشۈپ، قانداق گېزىت-ژۇرناللارنى ئوقۇۋاتىدۇ؟» دېگەنگە ئوخشاش ھالەتلەرنى ئېنىقلاپ، ئۇلارنى ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى مىڭ دۇڭجاۋغا يەتكۈزۈپ تۇرىدۇ. ئىلى ئىنقىلابچىلىرى 1945-يىلى ئۆكتەبىر ئېيىدا، ئاقسۇ كونا شەھەر ئارقىلىق ھۇجۇم قىلىپ كىرگەن ۋاقتىدا، بارلىق گومىنداڭچىلار ئالا-توپىلاڭ بولۇپ قېچىشقا باشلايدۇ. شۇ ۋاقىتتا ھۆرنىسامۇ ئاتلىق قېچىپ، ئاقسۇ يېڭى شەھەر سېپىلىنىڭ ئىچىگە كېلىپ: «ئىلى زىۋازىلىرى (ئىلى ئوغرىلىرى دېمەكچى) بېسىپ كېلىۋاتىدۇ»، دەپ ئىنقىلابچىلارنىڭ ھۇجۇم قىلىپ كېلىۋاتقان خەۋىرىنى يەتكۈزىدۇ. گومىنداڭ جاسۇسلىرى دەررۇ ھەرىكەتكە كېلىپ، شەھەر سېپىللىرىنىڭ بارلىق دەرۋازىلىرىنى بېكىتىپ ئۈلگۈرىدۇ. ئاندىن سېپىل ئەتراپىدىكى بىر كىلومېتىرغا يېقىن يەردىكى دەرەخلەرنى كەستۈرۈپ، تۈپ-تۈز ھالەتكە كەلتۈرۈپ، مۇداپىئەگە ئۆتىدۇ. شۇ ۋاقىتتا سېپىلنىڭ ئۈستىگە ھۆرنىسا باشلىق بىر توپ ئايال چىقىپ، ئىلى ئىنقىلابچىلىرىنى مەسخىرىلەيدىغان تېتىقسىز ھەرىكەتلەرنى قىلىدۇ. ل.مۇتەللىپنىڭ ھاياتى بۇ ۋاقىتتا چوڭ خەتەر ئاستىدا ئىدى. شۇ كۈنلەردە ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئىككىنچى بۆلۈمىنىڭ خىزمەتچىسى ئۆمەر سامى (خەنزۇچە ئىسمى ۋۇ چىسەن) مۇتەللىپنىڭ ئۈستىدىن ئىلى ئىنقىلابىنىڭ كۈندىن-كۈنگە كۈچىيىۋاتقانلىقى، ئۇنىڭ چوقۇم غەلىبە قازىنىدىغانلىقى، شۇنىڭ ئۈچۈن قەتئىي ئىنقىلاب تەرىپىدە تۇرۇپ، ئۇنى ھىمايە قىلىش لازىملىقى، خەلقنى ئۇنىڭغا ماسلىشىشقا دەۋەت قىلىۋاتقانلىقى ھەققىدە ماتېرىيال تاپشۇرىدۇ. ساقچى ئىدارىسى ئۆمەر سامىنىڭ بۇ ماتېرىيالىنى دەررۇ سىياسىي باشقارمىغا (جىڭ ۋۇجۇغا) يوللايدۇ ۋە ل.مۇتەللىپنى دەررۇ قولغا ئېلىش لازىملىقىنى تەلەپ قىلىپ، سىياسىي باشقارمىغا مۇراجىئەت قىلىدۇ. بۇ ۋاقىتتا ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى مىڭ دۇڭجاۋنىڭ ئورنىغا ۋۇ شاۋبىڭ كەلگەن ئىدى. بۇ پەيتتە ئۆمەر سامىنىڭ پاش قىلىش ماتېرىيالى بىلەن ل.مۇتەللىپ قۇرغان تەشكىلاتنىڭ ئەزاسى ھېكىم نۇرنىڭ چېقىمچىلىق ماتېرىيالىمۇ كېلىپ چۈشىدۇ، (ھېكىم نۇر شۆھرەتپەرەس كىشىلەردىن بولۇپ، ئۇ بىرەر قۇلايلىق پۇرسەتنى كۆزلەپ، ل.مۇتەللىپ قۇرغان «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقىغا» كىرىۋالغان ئىدى). ئۇ تەشكىلاتنىڭ سىرىنى پاش قىلىپ، بىرەر يۇقىرى مەنسەپكە ئېرىشىش غەرىزىدە مۇنداق مەزمۇندىكى ماتېرىيالنى تاپشۇرىدۇ: «مەن سىلەرگە پاش قىلىپ بېرىۋاتقان بۇ ماتېرىياللارنى ئۆزۈم ئاپىرىپ بەرسەم، ئەتراپتىكىلەرنىڭ گۇمانى تۇغۇلۇشى مۇمكىن، شۇڭلاشقا سىڭلىم ئارقىلىق ئەۋەتىۋاتىمەن (سىڭلىسى 12 ياشتا ئىدى)، ئۇلار يېقىن ئارىدا ئىلى ئىنقىلابچىلىرى بىلەن بىرلىكتە خەلقنى قوزغاپ، باي، ئاقسۇ قاتارلىق شەھەرلەرنى ئازاد قىلماقچى، شۇڭا تېز ھەرىكەت قىلىپ، ل.مۇتەللىپ باشلىق «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» ئەزالىرىنى قولغا ئالماي بولمايدۇ». ساقچى ئورۇنلىرى ئۆمەر سامى بىلەن ھېكىم نۇرنىڭ يازغان ماتېرىياللىرىغا ئاساسلىنىپ، 1945-يىلى، ئاۋغۇست ئېيىدا، «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» ئەزالىرىنى قولغا ئېلىشقا باشلايدۇ. ساقچى ئىدارىسىنىڭ بۇيرۇقى بىلەن لۇتپۇللا مۇتەللىپ، مۇنىرىدىن غوجا، يۈسۈپجان ئابدۇللا، داۋۇت ھۆسەنوۋ، ئوسمانجان مۇھەممەت، ئېلاخۇن، مۇسا ئېلى، ئابدۇللا روزى، تەۋەككۈل يۇسۇپوۋ، ئابدۇكېرىم ئايۇپوۋ، ۋاسىلىي، ئىۋان (بۇلارنىڭ فامىلىسى ئېنىقلانمىدى)، قادىر ئېلى، ئىبراھىم ئىدرىس، ئابدۇرېھىم مۇھەممەت، بىلال ئەزىزى، جالالىدىن ئاخۇن، مەۋلانجان، رەھمەت يۈسۈپ، ئوسمان قاسىم، ئوسمان يۈسۈپ قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى قولغا ئېلىنىدۇ. شۇ ۋاقىتتا ھېكىم نۇر ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقىغا كېلىپ «مېنىڭ ئۇلارنىڭ ئۈستىدىن ماتېرىيال بەرگىنىم ئاشكارىلىنىپ قېلىپ، خەلقنىڭ ئالدىدا «ئىشپىيون» دېگەن ئاتاققا قېلىشنى خالىمايمەن، شۇڭلاشقا مېنىمۇ قوشۇپ قاماققا ئېلىڭلار، ئۇلار مېنىڭدىن گۇمانلىنىپ قالمىسۇن» دەيدۇ. ئۆزىنىڭ تەلىپى بىلەن ئۇنىمۇ قولغا ئالغان بولۇپ، تۈرمىگە سولاپ قويىدۇ، بىراق بۇ سولانغان ئۆي گىلەم ۋە باشقا زىننەتلىك جابدۇقلار بىلەن بېزەندۈرۈلگەن بولۇپ، ئالىي دەرىجىلىك ئوزۇق-تۈلۈك بىلەن تەمىنلىنىدۇ. ئاقسۇدا ۋەزىيەت بىر ئاز قېلىپلاشقاندىن كېيىن، ئۇ تۈرمىدىن بوشىتىلىپ، ساقچى ئىدارىسىگە ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇلىدۇ. ل.مۇتەللىپ ئايرىم كامېرىغا سولانغان. تۈرمىنىڭ ئۆگزىسىگە قويۇلغان ساقچىنىڭ ئېيتىشىغا قارىغاندا، ئۇ ئۆزىنى ناھايىتى كۆتۈرەڭگۈ روھتا تۇتۇپ، «غېرىب — سەنەم»، «تاھىر — زۆھرە» درامىلىرىدىكى بەزى تەسىرلىك ناخشىلارنى، شۇنداقلا «تەنلىرىم ياپراق» ناخشىسىنى كۆپرەك ئېيتىپ، ئۆز كۆڭلىنى سەگىتىش بىلەن قوشنا كامېرىدىكى سەپداشلىرىنىڭ روھىنى كۆتىرەتتىكەن. ئۇ ناخشا ئېيتىۋاتقاندا، ئىشىك ئالدىغا قويۇلغان ساقچىلار قولىدىكى مىلتىقلىرىنىڭ پاينىكى بىلەن ئىشىك، تاملارنى ئۇرۇپ، ناخشا ئېيتىشىنى چەكلىسىمۇ، ئۇنىڭغا پىسەنت قىلماستىن، ناخشىسىنى داۋاملاشتۇرۇۋېرەتتىكەن. 1945-يىلى سېنتەبىر ئېيىدا ئىلى پارتىزانلىرى ئاقسۇغا ھۇجۇم قىلىدۇ. شەھەر خەۋپ ئاستىدا قالغانلىقتىن، گومىنداڭچىلار تۈرمىدىن ئەندىشە قىلىشقا باشلايدۇ. 12-سېنتەبىر كۈنى گۇگۇم چۈشكەندە، ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى ۋۇ شاۋبىڭ بۆلۈم باشلىقلىرىنى يىغىپ، «ئۇچقۇنلار ئىتتىپاقى» تەشكىلاتىدىكى بەش كىشىگە ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋىتى بار دەپ ئېيتىلغان ئابلا داۋۇت، ئابدۇللا روزى، ئەخمەت يۈسۈپ، ئوسمان مۇھەممەت، ئارىپوۋ، تەۋەككۈل ئۇلۇغوۋ، ئىبراھىم ئىدرىسوۋ، مەۋلانجان، ھاپىز داموللام، مۇسا ئېلى قاتارلىق كىشىلەرگە سىياسىي باشقارمىدىن ئۆلۈم جازاسى بېرىش بۇيرۇقى كەلگەنلىكىنى جاكارلايدۇ. شۇنىڭ بىلەن تۈرمە جاللاتلىرى ئىشقا كىرىشىپ، ئەڭ ئالدى بىلەن، يۈسۈپجاننىڭ ئىسمى ئوقۇلۇپ، گۇندىپايلار ئۇنى سىرتقا سۆرەپ چىقىدۇ. ساقچى باشلىقى ۋۇ شاۋبىڭ يۈسۈپجاننىڭ ئالدىغا كېلىپ: «ھازىر ساڭا ئۆلۈم جازاسى بېرىلىدۇ» دەيدۇ. ئاندىن ساقچى باشلىقى يۈسۈپجاننىڭ ئاغزىغا پاختا تىقىپ كەپلەپ قويۇشنى بۇيرۇيدۇ، بىراق يۈسۈپجان قارشىلىق كۆرسىتىدۇ، گۇندىپايلار يۈسۈپجاننى ئۇرۇپ ھوشسىزلاندۇرۇپ، ئاغزىغا پاختا تىقىپ، كەپلەپ قويىدۇ. ئاندىن ئالدىنئالا تەييارلاپ قويغان ئۆرەكنىڭ يېنىغا ئاپىرىپ، قىلىچ بىلەن چاپىدۇ، ئەتراپقا قىپ-قىزىل قان چاچراپ، ئۇنىڭ تېنى پارچىلىنىپ ئۆرەككە تاشلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن كېيىن باشقىلارمۇ شۇ تەرىقىدە چېپىپ ئۆلتۈرۈلىدۇ. بۇ دەل ئىلى ئارمىيىسىنىڭ ئاقسۇنى قورشاۋغا ئالغىنىنىڭ ئىككىنچى كۈنى ئىدى. ئەتىسى ئاقسۇدىكى گومىنداڭ قوشۇنىنىڭ قوماندانى جاۋ خەنجى ساقچى ئىدارىسىگە كېلىپ، ۋۇ شاۋبىڭ بىلەن بىللە 20دەك ئاتارمەن-چاپارمەننى باشلاپ يەنە تۈرمىگە بارىدۇ. تۈرمە گۇندىپايلاردىن بىر قانچىسى ل.مۇتەللىپنى ئېلىپ چىقىدۇ. بۇ ۋاقىتتا شائىرنىڭ چىرايىدىن چەكسىز غەزەپ ئوتى، ئۆچمەنلىك چاقناپ تۇراتتى. شۇ ئارىدا بىلال ئەزىزى، ئىۋان، ۋاسىلىي، ئاباسوۋنى ئېلىپ چىقىدۇ. ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى ئالدىنئالا كولاپ، تەييارلىنىپ قويۇلغان ئورەك ئالدىدا تىزلاندۇرىدۇ، جاۋ خەنجى ئۇلارنىڭ ئالدىغا كېلىپ: «ھازىر سىلەرگە ئۆلۈم جازاسى بېرىلىدۇ» دەيدۇ. بۇ ۋاقىتتا ل.مۇتەللىپ كەسكىن ئۆچمەنلىك قىياپەتتە تۇرۇپ: «قولۇڭدىن كەلگىنىنى قىل! مېنى ئۆلتۈرگىنىڭ بىلەن مېنىڭ ئىزىمدىن مىڭلاپ، مىليونلاپ مۇتەللىپ چىقىدۇ! — دەيدۇ-دە ئاسمانغا قاراپ. — ھەي قۇياش، سەن پۈتۈن دۇنيانى يورۇتۇۋاتىسەن، ئەجەبكى، مېنىڭ يۈرىكىمنى بۈگۈن يورۇتالمىدىڭ؟! مەيلى، مەن بۈگۈن ئۆلگىنىم بىلەن مېنىڭ روھۇم ھېچ قاچان ئۆلمەيدۇ»، دەپ ئېيتىدۇ. شۇ ۋاقىتتا جاۋخەنجى ئۆزىنىڭ يېنىدا تۇرغان تەرجىمانى ياسىن ئەزىزگە قاراپ: «مۇتەللىپ نېمە دەيدۇ؟» دەپ سورايدۇ. ياسىن ئەزىزى مۇتەللىپنىڭ يۇقىرىدا ئېيتقان سۆزلىرىنى تەرجىمە قىلىپ بېرىدۇ. جاۋ خەنجى مۇتەللىپنى ئۆزىنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈپ: «سەن تېخى ياش، تالانتلىق يازغۇچىسەن، سېنىڭ ئۇيغۇر خەلقىگە ئىشلەيدىغان ۋاقتىڭ ئالدىڭدا، ئەمدى ئۆز نىيىتىڭدىن قايت! ئەگەر سەن ھازىر بولسىمۇ توۋا قىلساڭ، كەچۈرۈم قىلىمىز»، دەيدۇ. بىراق مۇتەللىپ غەزەپلىك چىرايى بىلەن ھۈرپىيىپ تۇرۇپ: «گومىنداڭچى جانابلىرى، بىلىپ قويۇڭلاركى، يەر بىزنىڭ، ۋەتەن بىزنىڭ، خەلق بىزنىڭ. مۇقەددەس ۋەتىنىمىزنى سەنلەرنىڭ ئىختىيارىچە دەپسەندە قىلىشىڭلارغا يول قويۇلمايدۇ، سەنلەر يوقالمىغۇچە، بىز بىر سائەتمۇ كۈرىشىمىزنى توختاتمايمىز. بىز ئەركىنلىكىمىزنى قولغا ئېلىش ئۈچۈن ھامان كۈرەش قىلىمىز. بۇ كۈرەش ھېچ قاچان توختاپ قالمايدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن بىز مۇشۇ كىشىلەر بىلەن كۈرەشكە ئاتلانغان، ئەمدى ئاتامسەن، چاپامسەن، قولۇڭدىن كەلگىنىنى قىل» دەيدۇ. جاۋ خەنجى ئاخىرقى قېتىم مۇتەللىپنى يۇمشاق سۆزلەر بىلەن ئىرادىسىنى بوشاتماقچى بولۇۋېدى، ئويلىمىغان يەردىن مۇتەللىپنىڭ سۆزلىرى يۈرىكىگە ئوقتەك سانچىلىدۇ. غەزەپتىن ھودۇققان جاۋ خەنجى يېنىدىكى قۇرالىنى قانداق سۇغىرىپ ئالغىنىنى سەزمەي قالسا كېرەك ئەتىمالىم، مۇتەللىپكە قارىتىپ ئارقا-ئارقىدىن نەچچە پاي ئوق ئاتىدۇ. بۇنىڭغا ئۇلاپلا تارسىلدىتىپ ئېتىش باشلىنىدۇ. ئىنقىلابچى ياشلارنىڭ بەزىلىرى بىر پاي ئوقتا، بەزىلىرى بىر نەچچە پاي ئوقتا يىقىلىپ، ئۆرەككە دۈكۈرلەپ چۈشىدۇ. ل.مۇتەللىپ تۈرمىدە ياتقان چېغىدا ئۆزىنىڭ ئۆلتۈرۈلىدىغانلىقىنى بىلىپ، قان بىلەن تۈرمىنىڭ تېمىغا مۇنداق ئىككى مىسرا شېئىرنى يېزىپ قالدۇرغان ئىكەن: بۇ كەڭ زېمىن مەن ئۈچۈن بولدى دەۋزەخ، ياش گۈلۈمنى غازاڭ قىلدى قانخور ئەبلەخ. ل.مۇتەللىپ بارى-يوقى 23 بىل ياشىدى، بىراق، مەنىلىك ھايات كەچۈردى. ئۇ ئۆز ئۆمرىدە داۋاملىق ئۆگەندى ھەم داۋاملىق ئىجات قىلدى، ئۆز خەلقىنىڭ مۇستەقىللىقى، ئازادلىقى، ئەركىنلىكى يولىدا ھاياتىنى تەقدىم قىلدى. ل.مۇتەللىپنىڭ ئەركىنلىك، مۇستەقىللىق ئىدىيىسى گومىنداڭچىلارغا ياقمايدىغانلىقى ئېنىق. كېيىنكى كۈنلەردە شائىرنىڭ ئۆلۈمىگە سەۋەبچى بولغان ھېكىم نۇر بىلەن ئۆمەر سامىنى ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنىدۇ، لېكىن ھۆرنىسا، جاۋ خەنجى، ئەيسا يۈسۈپ، ئابلا ئوسمان، زومىڭ بىلەن ئۇنىڭ ئايالى زۆھرە قاتارلىق ساتقۇن، جاسۇسلار ئۆلۈمدىن قۇتۇلۇپ قالىدۇ. بۇ تارىخىي ساۋاقنى ئۇيغۇر خەلقى ھېچ قاچان ئەستىن چىقارمايدۇ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:06

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:21:32


	لۇتپۇللا مۇتەللىپ ئەسەرلىرى (ئېلكىتاپ) بۇ كىتاپقا ئوت يۈرەك شائىر لوتپۇللا مۇتەللىپنىڭ بارلىق ئەسەرلىرى كىرگۈزۈلگەن، ئىككىلەنمەي چۈشۈرىۋالسىڭىز بۇلىدۇ، پۇشايمان قىلمايسىز! چۈشۈرۈش ئادرىسى: چىئەنناۋدىن چۈشۈرۈش: lotpulla mutallip asarliri(baykax.com).rar 360 بۇلۇت سۇپىسىدىن چۈشۈرۈش: http://yunpan.cn/Qp54j29EdjPMv بۇ يازمىنى ئاخىرىدا bagyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-2-8 23:00

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:23:48


	لۇتپۇللا مۇتەللىپكە ئاتاپ يېزىلغان مەرسىيەلەر ھەپسىدە كەتكەن دوستۇم لۇتپۇللا مۇتەللىپكە نىمشېھىت ئەي كاج پەلەك،نېمە ئىدى بۇ جاھان؟ قانلار يۇتۇشقا تۈمەنلىگەن جان. قاراڭغۇ، مۇدھىش زىندان ئىچىدە، يورۇقلۇق كۆرمەي كۈندۈز كېچىدە. يۈرەكتىن ھەسرەت ،پىغان قاينىغان، تاماق ئورنىغا زەھەر چاينىغان. يىراق ئۇ زالىم ئىنسانىيەتتىن، يۇمۇلغان كۆزى ھەققانىيەتتىن. كىم<<ھەقىقەت!>>دەپ پىدا قىلسا جان، ئاقتۇرغان ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن قان. ئىشلەش يولىد اكەتسە دەرماندىن، كۆيۈنۈپ ئىشلەپ كەچسىمۇ جاندىن. بارى بىر تىيىن ئۇنىڭ ئالدىدا، ھەممە خىزمىتى قالغان دالدىدا. قانچە كۆيۈنۈپ ئىشلىسە كىشى، پەقەت باھارغا ئۆزگەرمەس قىشى. قايغۇ- ئەلەمگە يۈرەكلەر تولغان، سىرىتقا چىقالماي كاناي بوغۇلغان. قانچىلاپ تويۇپ تۇغۇلغىنىغا، ئەركىن ھوقۇقتىن بوغۇلغىنىغا. دېسە قاي بىراۋ،خۇدايا پاناھ... يازار بوينىغا يوغان بىر گۇناھ... دەرد سىغدۇرالماي،ئۆرتەنسە جىگەر، سىغماي ئىچىگە ئاھ...دېسە ئەگەر. دېلو ئىچىگە چۈشەر بىر ۋاراق، قىلار ئۇنىڭدىن ھەر تۈرلۈك سوراق. يەتتە قات ئۆيدە،قاراڭغۇ تۈندە، چوڭراقلا تىنسا يالغۇز بىر بەندە. ئەتىسى شەڭگەن سوراققا ئالغان، بىچارە خەلقىم شۇ ھالغا قالغان. ھەر بىر كىشىدەكىرام-كاتىبىن،* ئىككىدىن ئارتۇق بولمايدۇ لېكىن. جۈيجاڭ ۋە شەڭگەن قويغان ئىشپىيون، ھەر بىر كىشىدەبولغان سەككىز-ئون. كىرام-كاتىبىن يازسا ئېيتقاننى، ئىشپىيون يازغان دىلدا ياتقاننى. ئاھۋە تەندىشىم،ئاھ...قېرىندىشىم، نەدە سەن بۈگۈن<<قاينام ئۆركىشىشم>>؟ سەن ئەمەسمىدىڭ خەلق غەمخورى، ھېكمەتلىك ئىدى سۆزۈڭنىڭ بارى. كۆكلەشكە يېتىپ، زىمىستان بېغىڭ، كەلگەن ۋەتەنگە راست ئىشلەش چېغىڭ. بۈگۈن بۇ باغدا كۆرمەيمەن سېنى، كۆرەش قوينىدا ئەسلەيمەن سېنى. سىغدۇرالمىدى سېنى بۇ جاھان، ئاسرىيالمىدى ئۇ كاج، شۇم زامان. تۇتقۇنغا بەردى سېنى قاي بەندە؟ خەلققە،ۋەتەنگە ئاسىي، شەرمەندە! ياش يازغۇچىلار بۇلبۇلى ئىدىڭ، خەلق بېغىنىڭ بىر گۈلى ئىدىڭ. ئەركىن ھاياتقا پۇرسەت كەلگەندە، غەمكىن بۇلبۇللار سايراپ كۆلگەندە... كاشكى سەن ئەمدى بىللە بولساڭچۇ؟... شېئىر بېغىدا سايراپ تۇرساڭچۇ؟... ئەل ۋە يۇرتۇمغا ئەركىنلىك تىلەپ، پۇرسەت كۈتەتتىڭ قەلىمىڭ بىلەپ. قايتماس ئىرادەڭ ئەلگە تىلەكداش، بەخت ئىزلەشتە يۇرتقا مەسلەكداش. ئەي ۋەتەندىشىم ياتمىغىن مەيۈس، سېنى زىنداندا قويمايمىز مەھبۇس. تىلەكداشلىرىڭ ئۇنتۇلماس سېنى، تۇتقۇنغا چۈشتۈڭ قانداق نەس كۈنى؟ نە بولس ابولسۇن ئاخىر چىقارسەن، دۈشمەن بېشىنى گۆرگە تىقارسەن. ئەگەر قېنىڭنى سوۋۇتسا زۇلۇم، يوللىغان بولسا مۇبادا ئۆلۈم. يەنە شۇندىسەن بەختسىز ئەمەس، كۆرەش ئىرەدەڭ ھەرگىز تەۋرىمەس. تېخى ئۇ چاغدا ئىنتىقام –غەزەپ، ئوتلۇق يۈرەكنى قوزغىتار بېزەپ. زۇلۇم مەسلىكى ھەر قاچان خاراپ، ھەممە ئەتراپنى ئالسىمۇ ئوراپ. سەندەك كۆرەشچان قەھرىمانلاردىن، قانچە مىڭىنى قىلسىمۇ قىرغىن. كۆرەش روھىمىز ھەرگىز توختىماس، قانلىق ئىنتىقام ھەرگىز ئۇخلىماس. تاكى ۋەتەنگە ئالمىساق ئەرك، بېرىمىز قۇربان قالمايمىز تىرىك. ئاۋۋال ۋە ئاخىر ئۇشبۇدۇر تىلەك، قايتماس ئىرادە،ئانت ئىچەر يۈرەك. ۋەدىگە ۋاپا نىمشېھىتقا خاس... ۋەتەن ئىشقىنى جاندىن ئايرىماس. 1946-يىل ئىيۇن،غۇلجا كىرامەن-كاتىبىن:پەرىشتەئىسىملىرى بولۇپ،رىۋايەت قىلىنىشىچە،ئۇلار ئادەمنىڭ ئىككى مۈرىسىدەتۇرۇپ، ياخشى-يامان ئىشلارنى يازارمىش. دوستۇم مۇتەللىپ ئەلقەم ئەختەم بۈگۈن مەن سېنى ياد ئېتىپ دوستۇم، سېغىنىپ-ئەسلەپ كەلدىم قېشىڭغا. كۆرۈپ قەبرەڭنى خاتىرەم شۇ دەپ، گۈلنى دەستىلەپ قويدۇم بېشىڭغا. قەبرەڭگە ئۇزاق تىكسەم كۆزۈمنى ، مېنى كەلدى دەپ بولدۇڭ تۇيغاندەك، قېنى سۆلىگىن دېگەندەك قىلىپ، سېزىلدىڭ ماڭا سوئال قويغاندەك. سەن ھايات چاغدا ئەركىنلىك ئىزلەپ دۈشمەنلەربىلەن مۇشتلاشقان ئىدىڭ. ئازادلىقنى دەپ زىنداندا يېتىپ بىز بىلەن مەڭگۈ خوشلاشقان ئىدىڭ. نۇرلۇق تاڭ ئاتتى بۇ چاغدا سەن يوق، پارتىيە كېلىپ بىزنى قۇتقازدى. ئۆرۈپ زۈلمەتنى سۈرۈپ كۈلپەتنى، ھايات يولىنى بىزگە تۇتقازدى. ئىھ ! دوستۇم بۈگۈن سەن بولساڭ ئىدىڭ، بىز بىلەن بىللە شاد كۈلسەڭ ئىدىڭ. قانداق خۇشاللىق ھازىرقى ھايات، ئۆز كۆزۈڭ بىلەن بىر كۆرسەڭ ئىدىڭ. بىراق يېنىمدا سەن ھايات ئەمەس، كۆڭلۈم بۇزۇلۇپ تۆكتۈم يېشىمنى. ئويلاپ مەن سېنى خىيالغا چۆكۈپ، تۇردۇم ئالدىڭدا تۇتۇپ بېشىمنى. ئىرتسام توختىماي يەنە ئاقىدۇ، دوستۇم،مۆلدۈرلەپ كۆزۈمدىكى ياش. غەزەپ دىلىمدا قات-قات قاينايدۇ، بەخت كۆرمىدىڭ ئەزىز قېرىنداش. <<بەس>>دېدىم، دوستۇم ئىرتىپ يېشىمنى، توختاپ جىم بولۇپ كۆز ئۈزمەي سەندىن. چېلىشىپ، يېڭىپ بەخت تاپتۇق بىز، ئېلىپ ئىنتىقام قەبىھ دۈشمەندىن. يەتكۈزسەم ساڭا دوستۇم خەۋەرنى، ئېچىلىۋاتىسەن بۇنى بىلگەندەك. يەڭدۇق دۈشمەننى دېسەم خۇش بولۇپ، ئارام ئېلىپ سەن بولدۇڭ كۈلگەندەك. ياتقىن جان دوستۇم خۇشال بولۇپ يات، بىز يولدا ھازىر ئۇلۇغ ئىش بىلەن. يۈكسىلىپ كۈندە كېتىپ بارىمىز، ئۈستۈنلۈك ئېلىپ چوڭ چېلىش بىلەن. دۈشمەن بار تېخى بىز چېلىشىدىغان، رەقىپ تۇرىدۇ مۇشت تەڭلەپ يېنىپ. ئۇنى يوقاتماي باي ۋەتەن قۇرماي، ئارام ئالمايمىز بۇ يولدا تىنىپ. دوستۇم مۇتەللىپ مانا مەن ھازىر، شۇم دۈشمەن بىلەن مۇشتلىشىۋاتىمەن. ساڭا سۆز ئېيتىپ ئىلھامغا پېتىپ، دوستۇم سەن بىلەن خوشلىشىۋاتىمەن. خەيىر،مەن كەتتىم ئۇلۇغ چېلىشقا، يېڭىشلىرىمنى كېيىن بىلىسەن. يوقالغان چاغدا دۈشمەن يېنىمدىن، دوستۇم خوش بولۇپ يەنە كۈلىسەن. 1953-يىل،سېنتەبىر،ئۈرۈمچى. لۇتپۇللا مۇتەللىپ قەبرىسى ئالدىدا ئابدۇكېرىم خوجا كەلدىم مەن ئالدىڭغا كەچۈرۈم سوراپ، خىجالەت دەستىدىن چەككەچ جىق ئازاب. قەبرە قەبرەمدىن كەتمىسۇن ئېشىپ، دەپتىمەن ياسالسۇن مەرتىۋىگە باب. مەن تىرىك،ئەمماكى يوقلار كىشى يوق، تىنمايدۇ يۇرت سېنى ئەيلەپ كۆپ تاۋاب. مەندە بارنام-شۆھرەت،دۆلەت سەندە يوق، تاڭ، يۇرتقا قالدىكىن نېمەڭ بەك ياراپ!؟ ئۆزۈمنى تارازىغا سېلىپمۇ كۆردۈم، بۇ سىرنى كۆرمەكچى بولۇپ، بىر سىناپ. ۋە لېكىن چۈشمەي تارازىغا گەۋدەم، نە گەۋدەم تاجۇ-تەخت، ھەتتاكى پىكاپ. بارچەمنى نەق بېسىپ چۈشتى ئوڭايلا، بىر سېنىڭ ئىجادىڭ<<يىللارغا جاۋاب>>. خەلقىمنىڭ قەلبىدىن قەبرەڭ ئالسا جاي، تارىختىن كەتمەسكە مەڭگۈ ئۇپىراپ. بىھۇدە قىتىغىرلىق قىپتىمەن، توۋا ! خۇدانىڭ يېرىنى بەندىدىن ئاياپ. 1986-يىل ئاۋغۇسىت،ئاقسۇ-ئۈرۈمچى. ئوت يۈرەك شائىر (ل.مۇتەللىپ ۋاپاتىنىڭ 27 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) رەھمىتۇللاجارى مۇتەللىپ ئەي باتۇر،ئوت يۈرەك شائىر، سۆيدۈڭسەن ئېلىڭنى جان پىدا قىلدىڭ. سەن ئىدىڭ ۋەتەننى كۈيلەشكە ماھىر، زوق بىلەن بىرئۆمۈر خۇش ناۋا قىلدىڭ. ۋەتەننىڭ ھۆرلۈكى ئىدى تىلىكىڭ، چۈشمىدى كۆرەشكە تۈرگەن بىلىكىڭ. ھەر نەپەس ۋەتەن دەپ سوقتى يۈرىكىڭ، شەرەپلىك بۇرچۇڭنى سەن ئادا قىلدىڭ. تاۋلاندىڭ كۆرەشچان يىللار قوينىدا، ئىجادىڭ پارقىراق ھەر يىل بوينىدا، ھارمىدىڭ كۆرەشنىڭ باياۋىنىدا، بەرگەن قەسىمىڭگە سەن ۋاپا قىلدىڭ. ۋەتەننىڭ كۆكىدە چاقماق چاققاندا، چىش بىلەپ خەۋپ-خەتەر ئەلگە باققاندا، مەيداندا قىپقىزىل قانلار ئاققاندا، قەلەمنى نەيزە قىپ،جەڭ-جاكار قىلدىڭ. ئېتىڭنى مەردانە مەيدانغا سۈردۈڭ، ئالماس خەنجىرىڭنى دۈشمەنگە ئۇردۇڭ، يالقۇنلۇق سۆزۈڭدىن ئوتلار ياغدۇردۇڭ، بۇ جەڭدە غەيرەتنى سەن راسا قىلدىڭ. لەنەتلەر ياغدۇردۇڭ قارا زامانغا، ئۆچ ئىدىڭ بۇلۇتلۇق قىش-زىمىستانغا، تەلپۈندۈڭ باھارغا، گۈل-گۈلىستانغا، ھۆر-ئەركىن سايراشنى مۇددىئا قىلدىڭ. سازىڭدا باشلىدىڭ يېڭى مۇقامنى، سۆيگۈدىن، كۆرەشتىن ئالدىڭ ئىلھامنى، ساقلىدىڭ ئوت يۈرەك شائىرلىق نامنى، شېئىرىيەت بېغىدا شوخ سادا قىلدىڭ. سەھەرنى سېغىنغان غۇنچە گۈل ئىدىڭ، يۈرەكتە ئوتى بار بىر ئوغۇل ئىدىڭ، خۇشئاۋاز،چارچىماس مەرد بۇلبۇل ئىدىڭ، خەلىقنى كۈيۈڭگە مەھلىيا قىلدىڭ. شۇڭا ياۋ چۆچۈدى، جىم تۇرالمىدى، ئىز پۇراپ ئارقاڭدىن پەقەت قالمىدى، زىندانغا سالدى-يۇ، نەپ ئالالمىدى، ياۋۇزلاركۆكسىنى سەن يارا قىلدىڭ. سەن كەتتىڭ ۋەلېكىن نامىڭ ئەلدە ياد، قەبرەڭدە تىنچ ياتقىن روھىڭ بولسۇن شاد، ئۆلمىدىڭ،ئۆلمەيسەن، مەڭگۈ سەن ھايات، مەڭگۈلۈك بىرسولماس باغ بىنا قىلدىڭ. 1962-يىل، ئۈرۈمچى. شائىرغا تۇردى سامساق (لۇتپۇللا مۇتەللىپ ۋاپاتىنىڭ ئون يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) ئەمگەكچى ئەلنىڭ تەرلىرى تامغان، تارىختا ئۆچمەس نۇرنىڭ ئىزى بار. ھەر بىرخەلقنىڭ ئۇنتۇلمايدىغان، ئەزىز، مۆتىۋەر ئوغۇل قىزى بار. مۇتەللىپ دېسە كۇرمىڭ كىشىلەر، بىلىدۇ ئۇنىڭ شانلىق نامىنى. دۈشمەنگە قارشى ئۇ ۋەتەنپەرۋەر، قۇرغان ئىدى چىڭ ئىستىھكامىنى. قاراتقان ئىدى ياتلار كۆكسىگە، پولات نەيزىنىڭ نەشتەر ئۇچىنى. تونۇتقان ئىدى دوست ۋە دۈشمەنگە، ئۆتكۈر قەلەمنىڭ قۇدرەت كۈچىنى. ئۇ ئىدى چەكسىز دولقۇنلار ئۇرغان، ئىلھام دېڭىزىنىڭ قاينام ئۆركىشى. ئۇ بىر گۈل ئىدى، ئەيلىدى خازان- ۋەھشىي دۈشمەننىڭ زەھەرلىك چىشىنى. داۋان ئېشىشقاقەدەم قويغاندا، يول توسۇپ چىقتى قاراقچى ئاپەت. خەنجەرلەرئۇرۇپ مەسۈم باغرىغا، قېنىنى ئىچتى مەلئۇن كاساپەت. <<مۇتەللىپ ئۆلدى>>، ياق، ئاغزىڭنى يۇم، جىسمى كۆمۈلدى، روھى مەڭگۈ بار. ئۇ، ھەرباھارنىڭ گۈلىدەك مەسۇم، ھۆسنىگە ھەرگىزقونالماس غۇبار. شائىرنى ئۆلدى دېيەلمەس ھېچكىم، چۈنكى،ئۆلمەسكە قىلغان ئىشى بار. بىرسىنىڭ تىككەن كۆچىتىن دائىم، پەرۋىش قىلغۇچى مىڭلاپ كىشى بار. 1955-يىلسېنتەبىر، ئۈرۈمچى داۋان ئېشىشقا:شائىرنىڭ <<داۋانلار ئاشقاندا>>ناملىق رومانى كۆزدە تۇتۇلىدۇ. خەلق ئوغلانى لۇتپۇللا ئابدۇسالام توختى (ۋەتەنپەرۋەر شائىر ل. مۇتەللەپ ۋاپاتىنىڭ 50 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) ئىجاد ئاسمانىنىڭ نۇرلۇق-يورۇق چولپانى لوتپۇللا، گۈزەل ئەشئارلىرىنىڭ ھەر سۆزى دۇردانە لوتپۇللا، تالانلىق، ئوتيۈرەك شائىر، جەسۇر، مەردانە لوتپۇللا، ئوت ئاچقان كونا دۇنياغا چېلىش پالۋانى لوتپۇللا، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى، خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. لوتۇن كۆركەم بېغىمنىڭ ئەڭ ئېسىل، خۇشبۇي گۈلى ئەردى، ۋەتەن ئىشقىدا كۈي تۆككەن گۈلىستان بۇلبۇلى ئەردى، دۇتار، تەمبۇر،راۋابىمنىڭ يېقىملىق مەرغۇلى ئەردى، ئىجاد بەيگىسىنىڭ ئۇچقۇر قاناتلىق دۇلدۇلى ئەردى، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. ئىدى ئۇ، ياش، قىران بۈركۈت ئېگىز كۆكتە قانات قاققان، ۋەتەننىڭ ھەرگىياھىغا مۇھەببەت، ئىشىق بىلەن باققان، يۈرەكتە سۆيگۈسى تۈمەن، ئىلى ، تارىم كەبى ئاققان، ئىجاد مارجانلىرىدىن بۇ ئانا يۇرتقا چېچەك تاققان، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. ئۇ ھۆرلۈك،ئەرك ئۈچۈن دىلغا پۈكۈپ ئالىي تىلەكلەرنى، چېلىش قاينامىغا چۈشكەن تۈرۈپ تالماس بىلەكلەرنى، نەزەر تاشلاپ يىراقلارغا كۆرۈپ روشەن روجەكلەرنى، ئاتا قىلغان ۋەتەن، ئەلگە جەسۇر، ئوتلۇق يۈرەكلەرنى، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. ئۇ، شىددەتلىك كۆرەش دولقۇنلىرىدا كەڭ غۇلاچ ئاتقان، غەزەپ-نەپرەتلىرى ياۋغا گويا كەلكۈن بولۇپ تاشقان، بورانلاردا يېتىلگەندە شۇ ياش غۇنچە، جەسۇرئارسىلان، جاھالەت جادۇسىنى باشنى كېسىپ، تەندىن جۇدا قىلغان، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. ئۇنىڭ ئەشئارلىرى خۇددى ھاياتبەخىش گۈل –گۈلىستاندۇر، ئۇنىڭ ھەر بىرسۆزى گۆھەر، باھاسىز دۇررى-مارجاندۇر، ئۇنىڭ ھەر بىرقۇرى جەڭدە قىلىچتۇر، نەيزە-قالقاندۇر، ئۇنىڭ مەنىسىزەپ چوڭقۇر مىسالى كەڭرى ئوكياندۇر، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. لوتۇن ھېچ ئۆلمىدى، كىممۇ ئۇنى ئۆلدى دېيەلەيدۇ، ئۆلۈم يوق زادى شائىرغا، خەلق شائىرى ئۆلمەيدۇ، كۆمۈلگەن بولسىمۇ جىسمى، ئىجادى ھېچ كۆمۈلمەيدۇ، ئۇنى كەلگۈسى ئەۋلاتلار سۆيۈپ، ھۆرمەتتە ئەسلەيدۇ، ياشايدۇ تائەبەد دىلدا، ۋەتەن قۇربانى لوتپۇللا، ئادالەت، ئەرك پىداكارى،خەلق ئوغلانى لوتپۇللا. 1995-يىل ئۆكتەبىر، ئۈرۈمچى لۇتپۇللا مۇتەللىپ خاتىرسىگە ئوسمانجان ساۋۇت ئىلىنىڭ بويىدا كەلدىڭ ئالەمگە، ئىلىدەك دولقۇنلۇق بىر ئوغلان ئىدىڭ. ئاتىلار ئاھىدىن ۋەتەن، خەلقىڭگە، غەپلەتلىك ئۇيقۇدىن <<تۇر، ئويغان>> دېدىڭ. دېدىڭسەن،ئۆمرىمىز كۆرەشكە تەشنا، ياشىماق ئىستىسەك چېلىشماق لازىم. بىدارغا تاڭ ۋەسلى نېسىپ ۋە ئاشنا، ھەقىقەت كۈيىنى چالىدۇ سازىم. ھېكمەتلەرجەۋھىرى-شوخ غەزەللىرىڭ، دىللاردا ئويغاتتى نى شېرىن ئارمان. قامىتىڭ زەبەردەس، مىسلى يۈكسەك تاغ، ئالدىڭدا ئامالسىز قالدى جۇت- تۇمان. سەن ئەلگە تالىقسەن، ئەلنىڭ بالىسى، سەن تارىخ بۈيۈكى، خەلىپەرۋەرى. يۈرىكىڭ بەئەينى قاينىغان ۋولقان، ھۆرىيەت سېپىنىڭ تۇغچى سەرۋەرى. كۆزۈڭدە ئىقبالنىڭ مەشئېلى يانار، ۋالىلداردىلىڭدا بۈيۈك ئېتىقاد. ۋىجدانىڭ دات باسماس ئالماس زۇلپىقار، مۇشەققەت تىلىدى سەندىن ئىلتىپات. كامالەت تەڭرىسى سەنئەتكار ئانا، ياراتتى ئالەمگە سېنى ئەي شائىر. گۈل دىيار،باھادىر، بىغۇبار، دانا، خسلىتى ۋەسلىڭدە بولدى چىن زاھىر. چېلىشچى ئوغۇلسەن، سىغدۇرالمىدى، جىسمىڭنى سەتھىگە زامان چەمبىرى. سەلتەنەت پەرىشان جىم تۇرالمىدى، قولۇڭدا يالتىراپ ئىسيان غەنجىرى. زالىملارقورقىدۇ ئازاد پىكىردىن، ۋە شۇڭا ئەمەستۇر ئۆزىمۇ ئازاد. ئويغاندى قەيسەرلەر نەرە- زىكىردىن، يورۇقلۇق زۇلمەتكە باشلىدى غازات. چايقالدى غەزەپتە ئەزىمەت تارىم، ساھىلدا يوقسۇللار تۇردى ئاياغقا. ئارزۇلار تەڭداشسىز، تەڭداشسىز گۈزەل، قەلبلەر رەڭداشتۇر قىزىلبايراققا. خائىننىڭ قولىدا كۈل بولۇپ ئالەم، توزانغا ئايلىنار يالقۇنلۇق ئارمان. ئۇ گۈزەل چىمەنگاھ، باغى ئېرەمنى، چەيلەيدۇ،تىلغايدۇ، قىلىدۇ پايخان. يۈزىدە يول مېڭىپ ئۆگەنگەن خائىن، ئاھ، ئىسىت !ساتتىغۇ ئەرزاندۇر بەدەل. قەتلىگاھ، قان ئاقار مۇدھىش قىلىچتىن، ئەل ئۈچۈن ئەرلىرىم قۇچۇشتى ئەجەل. ياش ئىدىڭ بىخ-نوتا، ئەمما ئىستىكىڭ، قىيام بولۇپيېتىلگەن، يەتكەن ۋايىغا. مەسخىرەقىلدىڭكى ئۆلۈمنى دەھشەت، باقمىدىڭ،باقمايتتىڭ، جاللات رايىغا... ئۆزىدەك چاغلاشتى سېنى جاللاتلار، تەڭگىنى تەڭرىدەپ تەلۋە بولۇشقان... جاللاتلار ئۆلۈشتى سەن تىرىك ئەبەد، ئاسمانغا ئاي قىلدى سېنى شەرەپشان. يىغلىدى تەڭرىتاغ، ئۆكسۈدى تارىم، يېڭىلىش ئەرزىمەس مەڭگۈ ھەزەرگە. ئەسىرلەر مۇرادى، ئەجدادلار دادى، مىڭ ئەتتەڭ !يالقۇن بوپ كۆمۈلدى يەرگە. بىنۇمۇس قورقاقلار ئىش تامام دەيدۇ، ۋە لېكىن باتۇرلار ئالار ئىنتىقام. ئەقىدە نۇرچاچار، يانار يالقۇنجاپ، ئئەقىدەيېڭىلمەس پولات ئىستىھكام. پەخىرلەن ئانايەر، سېنىڭ پەرزەنتىڭ، ئاقلىدى سۈتۈڭنى پىدا قىلىپ جان. تاغ-دەريا ئۇنىڭغا ئالتۇن ئابىدە، ھۆرمەتتە باقىدۇ ئاق كۆڭۈل ئىنسان. ئىلىنىڭ بويىدا كەلدىڭ ئالەمگە، ئىلىدەك دولقۇنلۇق بىر ئوغلان ئىدىڭ. ئاتىلار ئاھىدىن ۋەتەن، خەلقڭگە، غەپلەتلىك ئۇيقۇدىن <<تۇر، ئويغان>> دېدىڭ. 1981-يىل ماي، ساۋەن. دەرتلىرىڭگە تۈمەن گۈللەر يىغلىدى -ل.مۇتەللىپ تۇغۇلغانلىغىنىڭ 90يىللىق خاتىرىسىگە ئابلەت ئەخمەت سەن خەلقىم دەپ ياشاپ ئۆتتۈڭ بىر ئۆمۈر، خەلقىڭ سىنى بىلدى، گاھى بىلمىدى. ئوقۇپ بەرسەم ئىچىڭدىكى تارىخنى ، دەرتلىرىڭگە تۈمەن گۈللەر يىغلىدى. يەردىن كۆكتىن تۆت تام ئۈنسىز قىستىغاچ، چىدىمىدىڭ شۇم تەشۋىشلىك كۈنلەرگە. چاقماق بولۇپ چىچەكلەتتىڭ سامانى، شۇڭغۇپ كىرىپ قاپقاراڭغۇ تۈنلەرگە. ئىچ-ئىچىڭدىن ئۇرغۇپ شەكسىز مۇھەببەت، قەلىمىڭدىن ئىقىپ كىردى دىللارغا. يىلىنجىدى باغرىڭدىكى ھەقىقەت، قىنىڭ بىلەن جاۋاپ بەردىڭ يىللارغا. كەچمىشىڭنى بىلگەنسىرى چوڭقۇرلاپ، كۆزلىرىمدە لىغىرلىدى ئاچچىق ياش. ۋەسۋەسىگە قانداق چىداپ ئۆتكەنسەن، چىمدىپ يۈرسە كۈندە نەچچە قەلەمقاش. ئىتىقادنىڭ پايانىدا خىيالچان، تاۋلاپ چىقتىڭ مۇھەببەتنى –غۇرۇرنى. مال-دۇنيا دەپ ئۆلۈپ يۈرسە بىراۋلار، سەن كۈرەشتىن ئىزدەپ سۈردۈڭ ھوزۇرنى. ئىجات-مىھنەت دەرياسىغا چۆمۈلۈپ، قەلىبلەردە چولپان بولۇپ چاقنىدىڭ. تاللىۋالدىڭ ئۇچقۇن بولۇپ ياشاشنى، بۇجاھاننىڭ رەپتارىغا باقمىدىڭ. مەن تىۋىنىپ كەلدىم پاكىز روھىڭغا، تىلىكىڭگە يۈرەك يىقىپ ھەرنەپەس. پورەكلىدى ئەقىدىنىڭ گۈللىرى، بۇ تۇپراقتا يىقىلغىنى سەن ئەمەس. توقسەن ياشقا كىردىڭ يەنە نەۋقىران، يىگىرمە ئۈچ يىشىڭ مەڭگۈ پارلايدۇ. ۋۇجۇدلارنى لاۋۇلداتقان كۈيلىرىڭ، ھەر بىرتاڭدا ئۆركەشلەيدۇ قاينايدۇ. 2012-يىل11-ئاينىڭ16-كۈنى ئىجادىڭ ئۆمرى تەڭ مىڭ ئۆمۈرگە ھەجەر قادىر تىكىلىدىم ساڭايەنە لوتپۇللا، ھۆرمەت- ئېھتىرام ھېسىىغا تولۇپ. ئىلھامغا ئۈندەپ ئەنە ئالدىمدا، نۇرلۇق سۈرىتىڭ تۇرىدۇ كۈلۈپ. سەن ئىدىڭ گويا زۇلمەت باغرىنى، ئالماستەك تىلغان ئەلنىڭ شائىرى. سەن ئىدىڭ ئەل-يۇرت ئىشقىدا يانغان، سۆيگۈ- ۋاپانىڭ سادىق تاھىرى. سۆيگۈ-نەپرىتىڭ ئېنىق شۇنچىلىك، كۈيلىدىڭ خەلق،ئەزىز ئېلىڭنى. شۇڭا رەقىبلەرقىلغانتى غازاڭ، گۈللەرگەتولغان ھايات بېغىڭنى. ھاياتىڭ يۇلتۇزدەك ئاقسىمۇ، بىراق، ئىجادىڭ ئۆمرى تەڭ مىڭ يىللارغا. ئۆلمەس ئىجادىڭ قېرىتىپ يىللار، بېرەر كۈچ-غەيرەت سانسىز دىللارغا. 1980-يىل ، غۇلجا. ئۆچمەس يۇلتۇز ئايىمخان ئاۋامىسلىم ۋاقىتسىز شۇم ئەجەل ئېپكەتتى سېنى، ئادەمخور ئىبلىسلار يەپ كەتتى سېنى. ۋە لېكىن ھاياتسەن، مەڭگۈ- ئەبەدكە، كۆرەشچان نەۋرىلەر ئەسلەيدۇ سېنى. سەن ئىدىڭ ئازادلىق سۆيەر خەلقنىڭ، يۈرىكى قېتىدا دولقۇنلىغان قان. سەن ئىدىڭ خەلقنىڭ كۆيۈمچان دوستى، ۋۇجۇدۇڭ خەلققە ھەر زامان قالقان. ياڭرىتىپ جەڭگىۋار ناخشىلارنى سەن ، غۇلاچلاپ ئۈزگەنتىڭ قاينام ئىچىدە. بىر تىنىق توختىتىپ قويمىدىڭ جەڭنى، مەيلى سەن سەھەردە، مەيلى كېچىدە. ياڭرايدۇ ھەرزامان جەڭگىۋار ناخشاڭ، ئۈندەيدۇ كۆرەشكە، غەلبىگە ھەر دەم. بارىسەن مەردانە غۇلاچلار تاشلاپ، بۇ ئۇزۇن سەپەردە بىز بىلەن ھەمدەم. خەلقىمنىڭ غورۇرى، ئىپتىخارى سەن، ۋەتەننىڭ قەلبى پاك كىرسىز قۇندۇزى. گەر ئالەم مەۋجۇدكى مەڭگۈ چاقنايسەن، ئاسىيا ئاسمىنىنىڭ نۇرلۇق يۇلتۇزى. ئەشئارىڭ روھىدىن نۇرلىنىپ مەنمۇ، سېنىڭدەك ئەلبەختى يولىدا ئۆتسەم. ئارزۇيۇم:ئەجرىمدىن گۈلباغلار ياساپ، ئەل بىلەن شۇباغدا بىرلىكتە كۈلسەم. 1983-يىل ماي، تۇرپان. شائىر ئېنىڭ كەلدى سېنى ئىزدەپ... ئابدۇكېرىم مەخسۇت سۈكۈتتىمەن لوتۇن ئاكا قەبرەڭ ئالدىدا، كۆزلىرىمدىن تۆكۈلىدۇ ئۈنچىدەك يېشىم. ئارمانلىرىم بوستانىدا بولساڭچۇ ھەمراھ، مەقبەرىدىن چىقىپ شۇ دەم بولۇپ سىردىشىم. يۈرىكىمنى يېرىپ چىقار ئەلەملىك سادا، تىللىرىمدا سېنىڭ شېئىرىڭ، سېنىڭ كالامىڭ، گۈزەل ئاقسۇ كوچىسىنى كېزىمەن تىنماي، ئاڭلانغاندەك تۇيۇلىدۇ سېنىڭ سالامىڭ. زايكىمىدا جىگدىلەردىن سورىدىم سېنى، تاپالمىدىم ھەتتا كېلىپ قىزىل بىنادىن. سېنى ئىزدەپ تېپىش ئۈچۈن جەزم ئەيلىدىم، ھايات سۈيى ئېقىپ تۇرغان پانىي دۇنيادىن. گۈزەل ئاقسۇ قۇچىقىغا ئەيلىدىم سەپەر، سېنى ئىزدەپ دوست-يارىڭدىن سوراپ تالمىدىم. كەتكەنتى ئۇ بۇئالەمدىن باقىي ئالەمگە، دېگەنلەرگە ئىشەنمىدىم، قۇلاق سالمىدىم. ئاقسۇ دەريا شاۋقۇنىدىن ئاڭلىدىم جاۋاب، تاراملىرى باشلاپ كەلدى قەبرەڭگە مېنى. قۇچاقىلىدىم سېنى ئەمەس، ئاشۇ تاپتا مەن، بوزلاپ تۇرۇپ،غۇلاچ يېيىپ مۇزدەك قەبرىنى. تۇرغىن شائىر،ئىزدەپ كەلدى ئىنىڭ ئۇزاقتىن، ۋۇجۇدۇمدا ھىجران ئوتى يېنىپ يالقۇنلاپ. تۇرغىن شائىر،قۇچاقلاپ ئۇ قۇتلۇق قەبرەڭنى، خۇددى يېتىم بوتىدەك قان-ياش تۆكەر يىغلاپ. ياش تۆكۈشتىن ھاسىل بولماس مۇراد ئەلۋەتتە، ياش تۆكمەسكە ئامالى يوق لېكىن يۈرەكنىڭ. ھەر تامچە ياش گۇۋاھىدۇر بىلسەڭ شۇ تاپتا، قۇياش بولۇپ ياتقان ئاشۇ ئارزۇ-تىلەكنىڭ. سۈكۈتتىمەن شائىر سېنىڭ قەبرەڭ ئالدىدا، جاراڭلايدۇ قۇلىقىمدا <<يىللارغا جاۋاب>>. سەن ئەركىنلىك مۇئەككىلى، سەن باتۇر ئوغلان، سېنىڭ شېئىرىڭ ئەركىنلىككە ئېتىلغان خىتاب. 1986-يىل نويابىر، ئاقسۇ. جەڭگىۋار شائېر ئابدۇللا تالىپ 1 كېلىپ شائىر ،ئۇيقۇسىدىن تۇردى ئاقسۇ، بولۇپ جۇشقۇن ئالغا قاراپ يۈردى ئاقسۇ. ئات ئويناقتىن چۈشكەن دەريا ئويناق بولۇپ، كۆرەشلەردە ئەزىمەتلەر قايناق بولۇپ. توسقۇنلارغا پەرۋا قىلماي تاشلاپ قەدەم، جەڭ مارشىنى ياڭراتتى تىنماي ھەر دەم. قەلىمىدىن تىترەر ئىدى قارا زۇلمەت، تەشنا دىللار ياغدۇراتتى چەكسىز ھۆرمەت. يۈرىكىدىن ئۇرغۇپ چىقىپ باھار ئىشقى، ۋىسال كۆزلەپ جانان ئۈچۈن يانار ئىشقى. شېئىرلىرى ھەممە يەردە داڭ چىقاردى، جەڭدە مىنگەن تۇلپار ئىزى چاڭ چىقاردى. <<غېرىب>>بولۇپ سەھنىلەردە قىلىچلىشىپ، بولۇپ<<تاھىر>> رەقىب بىلەن نەيزىلىشىپ. زالىم شاھنى ھەر قەدەمدە مات قىلاتتى، شېرىن مېھرى بولغاچ پەرھاد شاد بولاتتى. 2 لېكىن، جاللاتمۇ نارلارغا باش ئاساتتى، مىسكىنلەرنىڭ كۆزلىرىدىن قان ئاقاتتى. جەڭ ساداسى يېقىن يەردىن ئاڭلانغاندا، شائىر ئوتلۇق يۈرىكىدىن شادلانغاندا. بىر نامەردنىڭ خائىنلىقى تۈپەيلىدىن، خىسراۋ مەخپىي تىغ بىلەيتتى شۇم پەيلىدىن. قەيسەر شائىر تىغ ئالدىدا پۈكمىدى تىز، جەسۇرلۇقتا مەڭگۈ ئۆچمەس قالدۇرۇپ ئىز. كامېر تېمى نەپرەت شېئىرى بىلەن تولدى، ھەجىۋى سۈرەت بىلەن دۈشمەن رەسۋا بولدى. تەھدىت، ھەيۋە، دەھشەت بىلەن قىلغان سوراق، نەكار، دىلدا يېنىپ تۇرسا ئىشقى پىراق!... 3 بۇ مەردلىككە خىسراۋ ئۆزى بولغان ئىقرار، شۇ مەردلىكتىن مانا بايان-ئەينى ئىزھار. دېدى: بۈگۈن ئەڭ ئاخىرقى سۆھبىتىم بار، دېدى: بەلكى،يەنە ھىيلە-تۆھمىتىڭ بار. دېدى: بىزگەقارشى چىقتىڭ سەن قاچاندىن؟ دېدى: سەنلەر خۇن ئىچىشكە باشلىغاندىن. دېدى: تاپشۇر،مانا سىياھ، قەلەم ، قەغەز؟ دېدى: بېلىق تۇتۇپ يېمەك سەندە غەرەز ! دېدى: نەشتەر ئۇرۇپ كەلدىڭ قەلىمىڭدىن ؟ دېدى: تاقەت تۈگەپ دەردى-ئەلىمىڭدىن ! دېدى: قولدا مانا ئىشىڭ نەق پاكىتى؟ دېدى: خائىن توقۇپ چىققان چوڭ تۆھمىتى؟ جاللات دېدى:بىرەي ئازراق پۇرسىتىڭنى، دېدى شائىر:تىزلەت ماڭا سۈرئىتىڭنى ! بىرىنجىگە ئوق ئاتقاندا ياۋۇز جاللات، دېدى شائىر:ھەي ياۋۇزلار مېنىلا ئات ! ئۈچىنچىگە ئوق تەگكۈچە شائىر كېلىپ، قالقان بولۇپ توسۇۋالدى كۆكرەك كېرىپ. ئۈچ پاي قوغۇشۇن گاڭ كۆكسىگە ئېتىلدى، <<ياشاخەلقىم>>-دېدى ئۈنلۈك يىقىلدى... پارقىراپ تۇرغان ئاسماندىكى يۇلتۇز كۆچتى، يۇرتىمىزدا يېنىپ تۇرغان چىراغ ئۆچتى !... 4 بۇ جاھانغا ئەزىمەتلەر كېلىپ - كېتەر، شان – شەرەپلىك ئىش ئىزىنى تارىخ پۈتەر. لېكىن، باركى ئىش كەلمەستە سۆزى يوغان، ئىش كەلگەندە يىغلاپ ئېيتار نالە – پىغان. ئوڭلۇق چاغدا<<ۋەتىنىم>> دەپ سەكرىگەنلەر، ئېغىر كۈندە سەبدىشىنى <<ئەپلىگەنلەر>>. ئوقۇپ قاينام ئۆركىشىنىڭ تەزكىرىنى، بىلۈر شۇئان<<مەردۇ – مەيدان>> تەبىرىنى. 1980-يىل، ئۈرۈمچى. ئىزىڭ ئۆچمەيدۇ ئابلىز ئۆمەر تەڭرىتاغ جەنۇبىدىن مەشھۇر ۋەتەنپەرۋەر شائىر، ئىنقىلابىي قۇربان لوتپۇللا مۇتەللىپنىڭ قەدىمكى ئۆي-جاينى زىيارەت قىلغىلى كېلىپ، ھېچنېمىنى كۆرەلمەي، ئۆكۈنۈش ئىچىدەقايىتتىم--ئاپتۇر كۆرگەندە مۇبارەك كۈلبەڭ ئىزىنى، ئېھتىرام،ھۆرمەتتە ئېگىلدى بۇ باش. تېنىمدە شۇرقىراپ ئاقتى بىر سېزىم، ئۆپكىدەپ كۆزۈمگە كەلدى ئىسسىق ياش. كەلدى چىخ مەھەللە تەرەپتىن نىدا: <<مۇتەللىپ بۇ يەردە ئۆسۈپ چوڭ بولغان>>. ئاۋرالنىڭ چوققىسى ئاڭا جۆر بولدى: <<مۇتەللىپ شۇ يەردە ئەقىلگە تولغان>>. گۈللەرمۇ پىچىرلاپ ئېيىتتى ساباغا: <<شائىرنىڭ قەلبىدە گۈزەللىك تولۇق>>. ئاسمانغا بويسوزغان قارىغاي دېدى: <<ئىرادە– ئىستىكى ئېسىل ۋە ئۇلۇغ>>. شاماللار ۋاراقلاپ تارىخ بېتىنى، شائىر قىسسىنى ئەيلىدى بايان: << جان نىسار قىلدى ئۇ ئەل-ۋەتەن ئۈچۈن، بۇ قىسسە جاھانغا قۇياشتەك ئايان. شۇم ئەجەل سوزغاندا ئىبلىس قولىنى، كۆزىنى نەم قىلىپ تامچە ياش تۆكمەي. گوياكى شۇڭقاردە كەردى كۆكرەكنى، شۇ ۋەھشىي مەلئۇنغا قىلچە تىز پۈكمەي. يېرى يوق يوقسۇلنىڭ يېرى بولسۇن دەپ، ھەم ئىگە قىلىشقا ئۆيگە - ماكانغا. شۇ سەۋەب تۈپەيلى چەكتى رىيازەت، مىلەندى ۋۇجۇدى زەردابقا، قانغا...>>. سەندە يوق شەخسىيەت شائىر مۇتەللىپ، ۋە لېكىن ئۆي –ماكان بولمىسا بولماس. بارلىقى ۋەتەنگە ئاتالغان پەرزەنت، ئەل – يۇرتنىڭ بەھرىگە تولمىسا بولماس. ئاھ، نېچۈك ئۆيۈڭنى تاپالماي قالدىم، قېنى ئۇ، سەن چىققان ئىشىك، دالانلار ؟! قېنى ئۇ،گۈللەرگە تولغان باراڭلىق؟ ھە، ئۇنى ئېپكەتتى قايسى بورانلار ؟! نېمىشقا پەرۋىشلەپ قالمىدى بىراۋ، <<شائىرنىڭ ئۆيى بۇ>> دەپ ئۇلۇغ بىلىپ ؟ تاۋاپقا كەلگەندە، ياش بوغۇنلارغا، كۆرسەتسە بولمامتى تەۋەررۈك قىلىپ. كۆرگەندە ئۆيۈڭنىڭ ئىزىنى شائىر، ئېھتىرام،ھۆرمەتتە ئېگىلدى بېشىم. قەلبىمنى مۇجۇدى پۇشايمان – ھەسرەت، كۆزۈمدىن سىرغىدى يامغۇردەك يېشىم... گەر يىللار،ئەسىرلەر كارۋىنى ئۆتسۇن، ئاۋرالنىڭ تاغلىرى ھەرگىز كۆچمەيدۇ. قاش دەريا مەڭگۈگە ئاقماس ئارقىغا، ئەي شائىر مۇتەللىپ ئىزىڭ ئۆچمەيدۇ. 1985-يىل، غۇلجا-قەشقەر ئۆچمەس يۇلتۇز ئابدۇساتتار ناسىرى قانچە شائىر ئۆتتى جاھاندىن، ياخشى-يامان ناملار قالدۇرۇپ. بەزىلىرى زۇلمەتنى كۈيلەپ، بەزىلىرى نەپرەت ياغدۇرۇپ. بەزىلىرىسېغىنىپ روھقا، ئۆتتى كىيىپ كۇلاھۇ – جەندە. بەزىلىرى خان مەيلى ئۈچۈن، چىمەنلەرنى قىلدى دەپسەندە. بەزىلىرى ھايات دەشتىدە، ئۆتتى تەگسىز قامغاقتەك ئۇچۇپ. بەزىلىرى ئەلبەختى ئۈچۈن، ياتتى يەرنى مەڭگۈلۈك قۇچۇپ. بىزنىڭ شائىر ئوت يۈرەك لوتۇن، ئۆتتى گويا چاقماقتەك چېقىپ. ئۆتكۈزدى ئۇ قىسقا ئۆمرىنى، جاھالەتكە قويماي ئوت يېقىپ ! ياۋ ئالدىدا قىلمىدى سەجدە ، تىلىمىدى جىنلاردىن ساۋاب. خائىنلارنى قىلدى شەرمەندە، بەردى جەڭدە<< يىللارغا جاۋاب>>. شېئىر ئۇنىڭ شەمشىرى ئىدى، شېئىر ئىدى مىلتىق قورالى. شېئىر ئىدى يېقىن سەبدىشى، شېئىر ئىدى ساھىبجامالى. ئۇ تىغ ئىدى خەتەر ئالدىدا، كەمتەر ئىدى زەپەر ئالدىدا. جاندىىن كەچكەن تاھىر ئىدى ئۇ، ئاشىقى – خانزۆھرە ئالدىدا. ئۇ، تەڭرىنىڭ چۈشۈرگەن بىزگە، ئەجەپ سىرلىق ئۇلۇغ زاتىمۇ؟ تەبىئەتنىڭ ئىنسانىيەتكە، قىلغان ئىزگۈ -ئىلتىپاتىمۇ؟ نەدىن كەلگەن ئۇندىكى قۇدرەت، گاڭ ئىرادە،مەنىۋى چىدام ؟ نەدىن كەلگەن سۈتتەك پاك نىيەت، بۈيۈك غايە ۋە شېئىرىي قاينام . ياق دوستلىرىم،ئۇ ئاددىي ئىنسان، (خىزىر ئەمەسياكى ئەۋلىيا.) يۈكسەك ئىدى پەقەت تىلىكى، قەلبى گويا بىرئۇلۇغ دەريا. مۇقاملارغا باغلاپ چىن سۆيگۈ، چەككەن ئىدى يۈرەك تارىنى . <<خەمسە>>دىن غەرق مەست بولۇپ، <<غەزەليات>>تىن تاپقان يارىنى. ئۇ قەدىرلەپ ئانا تۇپراقنى، گۈزەل قاشتىن ئىچكەن بال – شېكەر. ئاق سۈت ئەمگەن بۇغدا ئانىدىن، ئالغان مۇز تاغ ئاتادىن خەنجەر. مەدەت ئىدى ئاڭا نوزۇگۇم، مەدەت ئىدى سادىر قوشىقى. مەدەت ئىدى باتۇر ھەر مىللەت، مەدەت ئىدى ۋەتەن تۇپرىقى... يېڭەلمىدى شۇڭا دار - قىلىچ، يېڭەلمىدى ئۇنى كىشەنلەر. يېڭەلمىدى سۈرگۈن ۋە قامال، يېڭەلمىدى زەھەر – تىكەنلەر ! ياڭراپ قالدى ئوتلۇق ناخشىسى، ۋەتەننىڭ كەڭ قۇچاقلىرىدا. ياڭراپ قالدى مىلىيۇن يۈرەكنىڭ، مەڭگۈ پۈتمەس قوشاقلىرىدا. خەلق قەلبى ئالتۇن تارازا، ئۆلچەيدىكەن ياخشى- ياماننى. پۈچەكلىرى قالاركەن چېنىپ، ئايرىغاندا دان ھەم ساماننى. تاغ گۈلىنى تۆكسە سوغ شامال، كۆكلەيدىكەن يەنە يىلتىزى. ئېپكەتسىمۇ جىسمىنى يىللار، ئۆچمەيدىكەن شېئىر يۇلتۇزى. لوتۇن روھى –ئادالەت روھى، شېئىريەتنىڭ ئالتۇن مۇنارى. ئۇ، ياشلىقنىڭ ئۈلگىسى – شانى، ئۇ، ئىجادىنىڭ سولماس باھارى. 1983-يىل دېكابىر، غۇلجا شائىر ئۆلمىدى جەمىلەم غوجەش (لۇتپۇللامۇتەللىپنىڭ قەبرىسى پۈتۈش مۇناسىۋىتى بىلەن) مۇتەللىپ ! مۇتەللىپ !ئۆچمەس بۇ ئىسىم ، ئورناشقان قەلبىمگە شۇنچە پەخىرلىك. ئەسلىسەم بېرىدۇ زور غايەت ماڭا، كى ۋەتەن ئوغلانى بولغاچ قەدىرلىك . ئەسلىسەم مەن ئۇنى ئوقچۇپ ھاياجان، دولقۇنلارقەلبىمدە باھار سۆيگۈسى. شۇ سۆيگۈ مېھرىدە بولۇپ نامايان ، چېلىشچان يىللارنىڭ باتۇر كۈيچىسى. ئىنسانلار ھۆرلۈكى، ئەرك، بەختى ئۈچۈن، تەقدىم قىپ ھاياتنى ( غۇنچە چېغىنى ). تۈن يېرىپ ئىزلارنى باسقاندا لوتۇن، سانچىدى جاھالەت قانلىق تىغىنى . ئاز ياشاپ ياراتتى تۈمەن مىڭ تۆھپە، قالدۇرۇپ ئەۋلادقا ئۆچمەس خاتىرە. بېرىپ ئۇ،يىللارغا مەردانە جاۋاب، ئىجادىي –شېئىردىن تىزدى گۈل – دەستە. مۇناسىپ ئىسمىمۇ جىسمىغا ئەجەپ، قويۇلغان شۇڭلاشقا << قاينام ئۆركىشى>>. ۋەتەننىڭ ئوتيۈرەك ئۆلمەس ئوغلى دەپ، ئېيتىدۇ تەشەككۈر ئاڭا ھەر كىشى . ياتسىمۇ كۆزيۇمۇپ تۇپراقتا شائىر، قالمىدى ئىزلىرى، ئەجرى كۆمۈلۈپ. مەرىپەت كۆكىدەچاقنىدى ھازىر، يورۇتۇپ دىللارنى ئۆچمەس نۇر بولۇپ. ياق ! شائىر ئۆلمىدى، ئۇ مەڭگۈ ھايات، ئۇ يىراق ئۇيقۇدىن، مەڭگۈ ئويغاق . ئۇ، كۆرەش،ئىجادنىڭ گۈلزار بېغىدا، ياشايدۇ بىزبىلەن ئەبەدىي ئۇزاق . 1982-يىل،ئاقسۇ-ئۈچتۇرپان. سالام لۇتپۇللا سالام لوتپۇللا ئەسلەيمەن سېنى، بارسام قەبرەڭگە يوپۇق ياپايمەن. قايسى يەر سېنى ئالدى قوينىگە، قەبرەڭنى شائىر نەدىن سورايمەن. ئاجايىپ قەيسەر، باتۇر ئىدىڭ سەن، شۇڭا دۈشمەنلەركۆرەلمىگەنتى. ھېچقانداق شائىر ئاشۇ كەمگىچە، يىللارغا جاۋاپ بېرەلمىگەنتى. (سەنچىلىك شائىر ئۇيغۇر نەسلىدىن، تا بۇ كەمگىچە تۆرەلمىگەنتى.) سارغايدى يەرلەر ، باغۇ- بوستانلار، ھالىدىن كېتىپ،كېسەل تارتقاندەك. گۈلنىڭ بەرگىدىن بىلىندى ماڭا شائىر مۇتەللىپ كېسەل تارتقاندەك. مەرھۇم لوتپۇللا سۆيۈملۈك ئوغلان، سېنى ياد ئېتىپ كەلدىم قەبرەڭگە. كۈتكەن ئۈمۈدىڭ ياندى قەلبىمدە، سېنىڭ ياشلىقىڭ قالدى نەۋرەڭگە. سېنىڭ ياشلىقىڭ قارا يىللاردا، گويا مەشئەلدەك يانغان ئوت ئىدى. سېنىڭ ياشلىقىڭ ئەلنىڭ يولىدا، دۈشمەن كۆكسىگە تەگكەن ئوق ئىدى. سېنى شۇم پەلەك ئايرىدى ئەلدىن، ئايرىدى بىزدىن-ئەۋلاتلىرىڭدىن. سېنىڭ ئىزىڭدا ئۆچمەس قەدەملەر، پەخىرلەن شائىر ئەجداتلىرىڭدىن. تاڭلارغا ئايلىنىپ كەتتى جىسمىڭىز ئابلەت ئەخمەت -ل.مۇتەللىپ خاتىرىسىگە بالىلىق ھىسلىرىم بولغاندا قىيام ، شائىر دەپ تونۇدۇم سىزنى تۇنجى رەت . شاۋقۇنلۇق تاڭلاردەك جۇشقۇن روھىڭىز ، ئويغاتتى ھاياتقا قىزغىن مۇھەببەت . روھىمدا كۆكلىدى ئارمانلىرىڭىز ، تۇيغۇمدا شاخلاندى قىزغىن ھاياجان . كۆيدۈردى شەبنەمدەك غۇبارسىز ھەۋەس ، شىئىر دەپ شۇنچە يىل پىدا قىلدىم جان. تاڭلارغا ئايلىنىپ كەتتى جىسمىڭىز ، رەقىپلەر يول بەرمەي ئەردەك ياشاشقا . چولپاندەك ياشاشقا چىدىماي زامان ، خىيالچان تىلەكلەر تولدى كۆزياشقا . يىگىرمە ئۈچ ياشتا نىمە قىلدىم دەپ ، سورىسۇن ھەركىشى ئۆزىدىن پات-پات . مەردانە روھىڭىز ئۇچماقتا ئەنە ، مىسرالار تۈۋىدىن چىقىرىپ قانات . بۇ يازمىنى ئاخىرىدا maripatogli تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2015-7-31 14:15

رۇمەيسا · ۋاقتى: 2015-2-8 19:23:50


	maripatogli يوللىغان ۋاقتى 2015-2-8 19:21 لۇتپۇللا مۆتەللىپ ئەسەرلىرى (ئېلكىتاپ) بۇ كىتاپقا ئوت ... بۇ ماتېرىياللارنىڭ ھەممىسى مەندىمۇ بار ئىدى، يەنە بىر قېتىم كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولدۇم ، رەھمەت...

maripatogli · ۋاقتى: 2015-2-8 19:32:57


	مۇھەرىر دوسىتلارغا : مەن بۇ تېمىنى ئۇيغۇر مىللىتىمىز ئىچىدىن چىققان ئوت يۈرەك شائىرىمىزنىڭ ئىش-ئىزلىرىنى تۇنۇشتۇرۇش، ئۇنىڭ نادىر شېئىرلىرىنى بارلىق يازغۇچى ھەم بىزدەك ھەۋەسكارلارغا ئۈلگە بولسۇن، شۇنداقلا ئۇنىڭ ئەسەرلىرىنىڭ مەزكۇر مۇنبەردىن ئورۇن ئىلىشى ھەقلىق دەپ ئويلاپ يوللۇدۇم ، لىكىن بۇ مىنىڭ ئىجادىي تېمام ئەمەس ، پەقەت ئازراق كۈچ سەرىپ قىلىپ ئىزدىنىپ تۈرلۈك ئامىللاردىن پايدىلىنىپ لۇتپۇللا مۆتەللىپكە دائىر ئۇچىرىغان مەزمۇنلارنى رەتلەپ يوللىغانلا يىرىم بار ، شۇڭلاشقا تېما بىشىدىكى مەرىپەت ئوغلى دىگەن ئىسىمنى ئۆچۈرۋىتىشنى ئۈمىد قىلىمەن

ئاينۇرى · ۋاقتى: 2015-2-8 20:18:31


	ئەجرىڭىزگە كۆپ تەشەككۈر بولسۇن.

ئوت يۈرەك شائېر لۇتپۇللا مۇتەللىپ

باھالاش