ئەسئەت ئابدۇرىشىت: نەسەبنامە

        مۇبارەك بولسۇن! بىزنىڭ پېشقەدەم مۇدىرىمىز ئابلەت قۇرباننىڭ دادىسى ــ غازاخۇن قۇرباننىڭ نەسەبنامىسىمۇ بار ئىكەن...
        بۇ كىتاب مۇشۇ سەھەدىكى بىر بوشلۇقنى تولدۇرغىدەك...
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئابدۇرېھىم زۇنۇ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-12-23 11:47  

ئاپىرىن ئەمگەكلىرىڭىزگە ،ھارمىغايسىز !

نەسەپنامە تەزكىرەشۇناسلىقنىڭ بىر تەركىبى قىسمى. مەڭگۈ تاشلاردىن ھېساپلىغاندىمۇ تەزكىرەشۇناسلىق بىردە ناھايىتىمۇ ئۇزۇن تارخىقا ئىگە،شۇنداقلا  تەزكىرەشۇناسلىقنىڭ نادىر ئۈلگىلىرىمۇ خېلى بار. يېقىنقى يىللاردىن بېرى ئىلى تەۋەسىدكى بىر قىسىم كىشىلىرىمىز ئۆزلىرىنىڭ جەمەت نەساپنامىسىنى يېزىپ چىقىپ، ئائىلە تارىخىنى ئەۋلادلىرىغا قالدۇرۇشتا ئەھمىيەتلىك ئىش قىلدى. سەۋىردىن ئۆمەر ئاكا، خەيرۇللام ھەمىدۇللام ئاكا، مەسۇمجان مەمۇر قاتارلىقلار ئەنە شۇلارنىڭ جۈملىسىدىندۇر. ئەسئەت ئابدۇرېشىتنىڭ ئىزدىنىشلىرىمۇ ئەنە شۇ خىل ئەھمىيەتلىك ئەمگەكلەرنىڭ بىرى. بۇ ئۆز نۆۋىتىدە مەلۈم رايۇن ۋە مەلۈم تارىخىي دەۋرنىڭ ئائىلە تارىخىنىڭ گەۋدىسىدە ئەكىس ئېتىشىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئەسئەتنىڭ ئەمگىكىگە مۇبارەك بولسۇن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ekremabdumijit تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-12-23 13:34  

        ماناپكامنىڭ ( ئەسئەت ئابدۇرېشىتنى دېمەكچى ) جەمەت نەسەپنامىسىگە مۇبارەك بولسۇن . مەن تېخى يېقىندىلا ئۇنىڭ ئۆزىنىڭ ئاغزىدىن ئاڭلىغان، مانا ئەمدى توردىن   كۆرۈپ ئولتۇرۇپتىمەن،كۆڭۈل قويۇپ ئىشلەپتۇ،كۆرۈپ بەك خوش بولدۇم. جەمەت نەسەپنامىسى ئۈچۈن قانچىلىك ئەمگەك قىلسا، پۇل خەشلىسە ئەرزىيدۇ. بىزدە بۇ ساھە بوز ھالەتتە تۇراتتى. بىرنەچچە يىلنىڭ ئالدىدا سەۋىردىن ئۆمەر ئاكىنىڭ، مەسۇمجان مەمۇرلارنىڭ  ( ئەكرەم بۇ يەردە مەسۇمجان مەرۇپ دەپ خاتا ئېلىپ قويۇپتۇ ) جەمەت نەسەپنامىلىرىنى كۆرۈپ شۇنداق خوش بولغان. ئىلگىرى بىزدە بۇ خىلدىكى ئائىلە تەزكىرىسىنى يېزىش ئىشى ئومۇملاشقان بولسا، بۈگۈنكى كۈندە « يەتتە ئاتا »مىزنى ساناپ بېرىشتە تىلىمىزنى چايناپ ئولتۇرمىغان،مىللى كىملىكىمىزنىڭ كەم قالغان گاھى يەرلىرىنى تولۇقلاشتا قىينىلىپ كەتمىگەن بولاتتۇق. ئەسئەتنىڭ بۇ ئەمگىكى جەمەت نەسەپنامىسىنى يازغۇچىلار ئۈچۈن ياخشى بىر ئۈلگە بولۇپ قالغۇسى. تېمىنى يوللاپ،بىز بىلەن يۈز  كۆرۈشتۈرگەن جورجى تاغىمىزغا ( ئەيبۇ ياقۇپ) كۆپتىن- كۆپ رەخمەت.

خوشنامنىڭ  بۇ نەسەبنامىسىغا  مۇبارەك!

ۋاي ئىسىت، مەن تېخى كىتابخانىلارغا سېلىنسا بىرەنى ئېلىپ ئوقارمەن دەپ، ئىشتاھا ساقلاپ ئولتۇرغانتىم. كۆڭلۈم يېرىم بولدىيا، بۇ گەپنى ئاڭلاپ..ئ

     2014-يىلى كۆنەكنىڭ 27-كۈنى توققۇزتارا ناھىيە ناۋا رېستۇرانىدا تەبرىكلەش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلۈپ، تونۇلغان ياش يازغۇچى، مۇھەررىر، ئەسئەت ئابدۇرىشىتىڭ  «خۇدابەردى جەمەتىنىڭ نەسەپنامىسى»ناملىق كىتابى تارقىتىلدى ۋە كىتاپ ئاپتورىغا خۇدابەردى جەمەتىدىكىلەرنىڭ ئالاھىدە ھۆرمەت تونى يېپىلدى. پائەلىيەتكە يازغۇچىنىڭ توققۇزتارا ۋە غۇلجىدىكى تۇققانلىرى، قەلەمكەش بۇرادەرلىرى، شۇنداقلا يازغۇچىنىڭ دادىسى، تونۇلغان مەدەنىيەت ئىشتىراكىسى مەرھۇم  ئابدۇرىشىت ئىبراھىمنىڭ تىرىكلىكتىكى دوستلىرى بولۇپ ئاتمىشتىن ئارتۇق كىشى قاتناشتى.  مۇراسىمغا ئاپتورنىڭ قەلەمكەش دوستى، شائىر ئابدۇخېلىل مىرخېلىل رىياسەتچىلىك قىلدى.
     تۆۋەندە شائىر ئابدۇخېلىل مىرخېلىلنىڭ  مۇراسىم باشلىنىشىدا قىلغان سۆزى ئارقىلىق  بۇ قېتىملىق مۇراسىمنىڭ خارەكتىرى ۋە كەيپىياتىنى تونۇشتۇرۇش بىلەن بىللە،  يازغۇچى ئەسئەت ئابدۇرىشىتنىڭ «خۇدابەردى جەمەتى نەسەپنامىسى»ناملىق كىتابىنىڭ ئەھمىيىتى ھەققىدە ئورتاقلىشىمىز:

    «ھۆرمەتلىك مېھمانلار ! سۆيۈملۈك تۇققانلار ھەممىڭلارنىڭ قۇتلۇق قەدىمىگە مەرھابا!
بۈگۈن بىز تولىمۇ خۇشال كەيپىياتىمىز بىلەن بالىمىز، قېرىندىشىمىز ئەسئەت ئابدۇرىشىتنىڭ«خۇدابەردى جەمەتىنىڭ نەسەپنامىسى»  ناملىق كىتابىنىڭ تارقىتىلىش مۇراسىمىنى ئۆتكۈزۈپ تۇرۇپتىمىز.  شۇنى ئوچۇق دېيىشكە ھەقلىقمىزكى ، جەمەت نەسەپنامىسى بىزدە تولىمۇ كېچىكىپ قولغا ئېلىنغان ياكى تېخى قولغا ئېلىشقا ئۈلگۈرمىگەن مۇھىم ئىشلىرىمىزنىڭ بىرى ئىدى. بۇ قېتىم پىشقان مۇھەررىر، ئاتا ۋەسىيىتىنىڭ سادىق ئىجراچىسى، تونۇلغان يازغۇچى ئەسئەت ئابدۇرىشىت بۇ مۈشكۈل سەپەرگە ئاتلىنىپ ، ئالتە يىلدىن ئارتۇق ۋاقىت ۋە زېھنىنى سەرىپ ئېتىپ، مانا بۈگۈنكى كۈندە « خۇدا بەردى جەمەتىنىڭ نەسەپنامىسى» ناملىق ئېسىل بىر دەستە گۈلنى كۆز ئالدىمىزدا نامايان قىلدى.  بۇ ئۇنىڭ پىروزا ئىجادىيىتىدە قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىدىن ئالاھىدە پەرقلىنىپ تۇرىدىغان يەنە بىر نامايەندىسى بولۇپ، نۆۋىتىدە مەرھۇم ئاتىمىز ئابدۇرىشىت ئىبراھىمنىڭ مۇقەددەس ۋەسىيەتلىرىنىڭ پەرزەنىت ئەمگەكلىرىدىكى جۇلالىق سەمەرىسىدۇر. بىزدە نەسەپنامىچىلىق قارىماققا ئاددىي كۆرۈنگىنى بىلەن  ماھىيىتىدىن ئالغاندا ئۇمۇ نۆۋىتىدە يازغۇچىدىن نۇرغۇن بەدئىي دىت، زېھنىي قۇۋۋەت تەلەپ قىلىدىغان ، مۈشكۈلى مۇز، جاپاسى تۇز بولغان قىيىن ئەمگەكتۇر.  دېمەك، نەسەپشۇناسلىق  ئائىلە- جەمەت زەنجىرىنى ۋە تارىخنى تەتقىق قىلىدىغان ئىلىمنىڭ نامى بولۇپ، ئۇ مەلۇم ئائىلىنىڭ ئەجداتلىرىنى ۋە ئەۋلاتلىرىنى ئالاقىدار تارىخى ئۇچۇرلار ياردىمىدە ئېنىقلاش ئارقىلىق، تۇققانچىلىق مۇناسىۋىتىگە ئىگە بولغان مەلۇم كىشىلەر توپىنىڭ يىلتىز سۈرىتىنى سىزىپ چىقىش دېمەكتۇر.  نەسەپنامە قارىماققا مەلۇم بىر جەمەت تارىخىنى يورۇتۇشنى مەقسەت قىلغاندەك قىلسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇ شۇ مىللەت بېسىپ ئۆتكەن سىياسىي، ئىجتىمائىي، ئىقتىسادىي ۋە مەدەنىيەت ئەندىزىلىرىنى مەلۇم نۇقتىدا تۇرۇپ يورۇتۇپ بېرەلەيدۇ. شۇڭا بۇ كىتاپ بۈگۈنكى كۈندە يېزىلغان نەسەپنامە كىتاپلىرى ئىچىدە مەزمۇن، سۈپەت جەھەتتە تولۇق ئۆلچەمگە يېتىش سەۋىيىسى بىلەن ھەممىنىڭ قايىللىقىنى قوزغايدۇ. شۇڭا توققۇزتارادىكى بۇ جەمەتكە تەۋە تۇققانلار مۇشۇنداق كاتتا يىغىلىش تەشكىللەپ ، بۇ كىتاپىنىڭ تەنتەنىسىنى قىلىپ ، مەرھۇم دادىمىز ئابدۇرىشىت ئىبراھىمنىڭ ھايات ۋاقتىدا ئورۇندالمىغان ئارزۇلىرىنىڭ ، بۈگۈنكى كۈندە ئوغۇل- قىزلىرىنىڭ جاپالىق ئىزدىنىشلىرى نەتىجىسىدە روياپقا چىققانلىقىغا تەنتەنە قىلىشماقتا....

     مۇراسىمدا يازغۇچى ئەسئەت ئابدۇرىشىت كۆڭۈل سۆزلىرىنى بايان قىلىپ ئۆتتى. ئالقىش سادالار ئىچىدە خۇدابەردى جەمەتىنىڭ  ھۆرمەت تونى يازغۇچىمىزغا يېپىلدى
     مۇراسىمدا ئەسئەت ئابدۇرىشىتنىڭ ئاپىسى بىشارەت ۋە باشقا ئۇرۇق تۇغقانلىرى، شۇنىڭدەك  مەرھۇم ئابدۇرىشىت ئىبراھىمنىڭ تىرىكلىكتىكى دوستلىرى كۆڭۈل سۆزلىرىنى بايان قىلىشتى.  مۇراسىم يۇقرى كەيپىيات، قىزغىن ئالقىش  سادالىرى ئىچىدە ئاياقلاشتى.










ئەسكەرتىش: زەپەرى يوللىغان بۇ تېما، ئەسئەت ئابدۇرېشىتنىڭ تەلىپى بىلەن ئەسلىدىكى تېمىغا ئىنكاس شەكلىدە قوشۇۋېتىلدى.

     ئەسئەت ئابدىرشىتنىڭ بۇ سەمەرىلىك ئەمگىكى مېنى تولىمۇ سۆيۈندۈردى. بۇ جاپاسى مۈشكۈل ئەمگەك بولسىمۇ، لېكىن قولدىن چىققاندىن كېيىن، كىشىنىڭ ھاردۇقىنى چىقىرىدۇ، ئەجدادنى ئەۋلادقا ئۇلايدۇ. تىنىمسىز ئىزدىنىش روھىغا باي، ئىرادىسى قارىغايدەك كىشىلەرلا مۇنداق كاتتا ئىشنى ۋۇجۇدقا چىقىرالايدۇ. ئەسئەتكە مۇبارەك بولسۇن! ئەجداد روھى زاماندىن-زامانغا ئۇلانسۇن!

ئەسئەت،سالام سىزگە!
سىزمۇ بىلىسىز،مەن‹‹يەتتە ئاتىسىنى بىلمىگەن --قۇل››دېگەن شۇئارنىڭ جاكارچىسى.شۇڭا ئەجدادلارنىڭ ئىزىنى قېزىش-تېپىش يولىدا سىڭدۈرگەن مېھنىتىڭىزنىڭ قىممىتىنى يۈرۈگۈمدىن تونۇدۇم.سىزگە ئاپىرىن!
كىتابىڭىز--خۇددى ئالېكس خاررى يازغان ‹‹يىلتىز››نىڭ پۈتكۈل قارا تەنلىك- ئاق تەنلىكلەرنى بىر قېتىم قاتتىق سىلكىندۈرگىنىگە ئوخشاش،ئۇيغۇر جەمئىيىتىنىمۇ سىلكىندۈرسە،ئويلاندۇرسا ئىكەن،دەپ تىلەيمەن.

تەبرىكلىگۇدەك ئىش بوپتۇ!

2-باب خۇدابەردى جەمەتى ھەققىدە بايان

مەن خۇدابەردى جەمەتىنىڭ 4-ئەۋلادى ئەسئەت ئابدۇرېشىت خۇدابەردى بولىمەن. جەمەتىمىزنىڭ مەن ئېنىقلاپ، سۈرۈشتۈرۈپ كۆرگەن ۋە بىلگەن ئەڭ بۇرۇنقى ئەجدادىمىز خۇدابەردى دېگەن كىشى ئىكەن. شۇنىڭدىن داۋاملىشىپ كەلگەندە بىز بىلىدىغان جەمەتىمىز تارىخى ئالتە ئەۋلادنى باشتىن كەچۈرۈپتۇ.
مەن جەمەتىمىز ھەققىدىكى مۇھىم مەنبەلەرگە شۇنداقلا ئۇلۇغ بوۋام ھەققىدىكى ئۇچۇرلارغا دادام ئابدۇرېشىت ئىبراھىمئاخۇن خۇدابەردى ئارقىلىق ئېرىشتىم. مەن ئىگىلىگەن مەلۇماتلار بويىچە ھېسابلىغاندا، جەمەتىمىزنىڭ يۈز يىلدىن ئارتۇق تارىخىنى بىلىدىكەنمەن. خۇدابەردى مېنىڭ ئۇلۇغ بوۋام بولىدۇ. ئۇ قەشقەردە تۇغۇلغان بولۇپ، تۇغۇلغان ۋاقتى ھەققىدە ئېنىق مەلۇمات يوق. بىز پەقەت ئۇنىڭ «خۇدابەردى تېۋىپ» نامى بىلەن قەشقەر ئودالدى (ئوردا ئالدى) بازىرىدا تېۋىپلىق قىلىپ، ھۆرمەتكە سازاۋەر بولۇپ ئۆتكەن، نامى بار زات ئىكەنلىكىنى بىلىمىز.



خۇدابەردى ئۇلۇغ بوۋامدىن ئىسمائىل ئاخۇن، ھېبىبە ئاغىچا، ئىبراھىمئاخۇن، ئەمىتاخۇن قاتارلىق تۆت پەرزەنت بولغان. بۇلارنىڭ ئىچىدە بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ بېسىپ ئۆتكەن يوللىرى بىر قەدەر ئەگرى-توقاي، سودا-سېتىق ئىشلىرى خەلقئارالاشقان، ئەڭ مۇھىمى دادام بۇ زاتى مۇبارەكنىڭ ھايات پائالىيەتلىرىنى ئاساسەن ئەسكە ئالالىغانلىقى سەۋەبىدىن تۆۋەندە ئىبراھىم ئاخۇن ھەققىدە كۆپرەك توختالدۇق.
                           

3-باب ئىبراھىمئاخۇن خۇدابەردىنىڭ ھاياتى

1. ئىگىلىك تىكلەش

ئىبراھىمئاخۇن خۇدابەردى 1896-يىلى قەشقەردە تۇغۇلغان. بالىلىق دەۋرىدە قەشقەردىكى دىنى مەكتەپلەردە، كېيىن «ئاقارتىش» نىڭ دەسلەپكى مەزگىللىرىدە پەننى مەكتەپلەردە ساۋات ئالغان. تەخمىنەن 1910-يىللار ئەتراپىدا سودا ئىشلىرىغا كىرىشىپ، مەلۇم تەسىرگە ئىگە بولىدۇ. كېيىن ئۈرۈمچىگە بېرىپ شۇ يىللاردا ئەينى دەۋرنىڭ بايلىرى ھېسابلانغان − خوتەندىكى سودا-سېتىق ئىشلىرىنى كۆلەملەشتۈرۈپ، ئۈرۈمچى، غۇلجا، چۆچەكلەرگە كېڭەيتكەن ساقىئاخۇنباي دېگەن كىشىنىڭ ئايالى رابىخان قۇرباننىڭ سىڭلىسى مارىخان قۇربان بىلەن ئۆي-ئوتاقلىق بولۇپ ئۈرۈمچىدە تۇرۇپ قالىدۇ. سودىدا شۆھرەت قازانغان ساقىئاخۇنباي سودا-سېتىق ئىشلىرىغا يېتىشەلمەي قالغانلىق سەۋەبىدىن شۇ دەۋرنىڭ ھېساب، سودا-سېتىق ئىشلىرىغا چېۋەر باجىسى بوۋام ئىبراھىمئاخۇننى ئۆز ئىشلىرىغا ھەمكارلىشىشقا چاقىرىدۇ. ئەسلىدىنلا سودا ئىشلىرىغا پىششىق، ھېسابات ئىشلىرىغا زېھنى ئوچۇق ئىبراھىم خۇدابەردى بوۋام، باجىسى ساقىئاخۇن باينىڭ ئىشەنچىگە تېزلا ئېرىشىدۇ. ساقىئاخۇن بايمۇ بۇ سودىغا پىششىق، تۇرمۇشقا پىشقان، جاپا-مۇشەققەت ئالدىدا باش ئەگمەيدىغان باجىسىنى ئۆزىنىڭ مۇھىم ياردەمچىسى، سودا ئىشلىرىدىكى شىرىكى دەپ بىلىپ، ئائىلىسىدىكى ئىشەنچلىك ياردەمچىسى غازىئاخۇن (بۇ كىشى ھەققىدە ئايرىم توختىلىمىز) غا قوشۇپ، چۆچەكتىكى سودا-سېتىق، دۇكان ئېچىش، دېھقانچىلىق يەرلەرنى باشقۇرۇش قاتارلىق ئىشلارغا مەسئۇل بولۇشقا خەت پۈتۈپ يولغا سالىدۇ. بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ھەمراھى غازىئاخۇن بىلەن ئۈرۈمچىدىن چۆچەككە بارغاندىن كېيىن، قانداقتۇر سودا-سېتىق ئىشى بىلەن ۋاقىتلىق ئىقتىسادىي ئىمتىيازغا ئېرىشىشنى مەقسەت قىلماي زېھنى قۇۋۋىتىنى ساقىئاخۇن باينىڭ ئۈمىدىنى ئاقلاشقا، سودا ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرۇشقا قاراتتى. ئوخشاشلا ئەقىدىلىك، نېنىنى ھالاللاپ يەيدىغان غازىئاخۇن بايمۇ بۇ نىيەتتە ئىدى. تەڭ ياشتىكى، ئوخشاش ئېتىقادتىكى، زېھنى ئوچۇق، بۈركۈتكە ئىككى قانات بولغۇچى بۇ ئىككى سودىدا پىشقان قابىل ياش تېزلا ساقىئاخۇن باينىڭ چۆچەكتىكى ئىشلىرىنىڭ ۋاكالەتچىسى بولىدۇ. ھەمدە چارە-تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، تېزلا پالەچ ھالەتكە چۈشۈپ قالغان دۇكان، سارايلارنىڭ سودىسىنى جانلاندۇرۇۋېتىدۇ.
بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ھېساباتتىكى چېچەنلىكى، سودىدىكى دۇرۇسلۇقى بىلەن ساقىئاخۇن باينىڭ ئىشەنچىگە ئېرىشكەندىن سىرت، تېزلا جامائەتچىلىكنىڭ ھۆرمىتىگە سازاۋەر بولىدۇ. بۇنىڭدىن مەمنۇن بولغان، جاھان كۆرگەن، كۆكسى-قارنى كەڭ ساقىئاخۇن باي ئۇنىڭ سودا ئاسمانلىرىدا كەڭ قانات يېيىشىغا پۇرسەت يارىتىپ بېرىدۇ. بۇ ئەۋزەل شارائىتنى ئۆزىگە ئىمكانىيەت دەپ بىلگەن بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ئىشەنچلىك ھالدا، سودا-سېتىق ئىشلىرىنىڭ ئۇتۇق دەرۋازىسىنى ئاچتى. شۇندىن كېيىن ئۇ ئۆز ئىقتىدارى، ئۆز تەپەككۇرى بىلەن سودا قىلىشقا كىرىشىپ كېتىدۇ. چۆچەكنىڭ ئەينى ۋاقىتتىكى (بەختۇ) چېگرىسىدىن ئىبارەت بۇ دەرۋازىسىدىن پايدىلىنىپ، خەلقئارالىق سودىنىڭ تۇنجى قەدىمىنى باسىدۇ. سودا-سېتىق ئىشلىرى راۋاجلانغان بوۋام ئىبراھىمئاخۇن، ئۇ يەردە ئۆزىنىڭ چېگرا ئارقىلىق ئېلىپ كەلگەن ياۋروپا مەدەنىيىتىنى ئەتراپىدىكى كىشىلەرگە تارقىتىدۇ. ئەمما سودا-سېتىق ئىشلىرىغا بولغان ئوتتەك ئىشتىياق ئۇنى ئۈرۈمچىدە تۇرغۇزمايدۇ. شۇڭا 1930-يىللىرىغا كەلگەندە، بوۋام ئىبراھىمئاخۇن خوتۇن-بالىلىرىنى قورۇ-جاي، يېتەرلىك ئىقتىسادىي كاپالەت بىلەن ئۈرۈمچىگە ئورۇنلاشتۇرغاندىن كېيىن، ئەينى چاغدىكى شىنجاڭنىڭ سودا–سېتىق ئىشلىرىنىڭ تۈگۈنى بولغان چۆچەكتە مۇقىم تۇرۇپ سودا قىلىدۇ. ئۇ ساقىئاخۇن باينىڭ بىر مەزگىل ياخشى باشقۇرۇلماي قالغان بىر قانچە ماگىزىن ۋە سودا سارايلىرىغا  ئىگىدارچىلىق قىلىپ، باجىسى ساقىئاخۇن باينىڭ سودا ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرىدۇ. بوۋام كۆز ئالدىدىكى بۇ تەييار سودىنى قىلىش بىلەن چەكلىنىپ قالماي ئۆز ئالدىغا يەنە باشقا تىجارەت يولىنى ئېچىشنى ئويلايدۇ. سودا-سېتىق ئىشلىرى جەريانىدا تونۇشۇپ قالغان غازىئاخۇن باي، ئوسمانئاخۇن باي قاتارلىق سودىگەرلەر بىلەن شېرىكلىشىپ چۆچەكتىكى سودا-سېتىق ئىشلىرىنى تېخىمۇ راۋاجلاندۇرىدۇ. بەلگىلىك مەبلەغ ئاساسىغا، كۈچلۈك سودا ئېڭىغا ئىگە بوۋام شېرىكلىرىگە يول باش بولۇپ، تىجارەت نىشانىنى ئاستا-ئاستا چەت ئەل چېگرىسىغا قارىتىدۇ. چۆچەك سوۋېت چېگرىسىغا يېقىن جايلاشقان شەھەر بولۇپ، شەھەر مەركىزىدىن «بەختۇ» چېگرا ئېغىزىغا پەقەت 14 كىلومېتىرلا مۇساپە بار ئىدى. شۇڭا ئۇلارنىڭ كىرىپ-چىقىشى قۇلايلىق ئىدى. ئۇلار قانۇنلۇق سودا-سېتىق قىلىش ئۈچۈن «سوۋسېنتورگ» (سوۋېت-شىنجاڭ سودا ئالاقە باشقارمىسى) بىلەن ئەزالىق رەسمىيىتى ئۆتەپ، چېگرىدىن ئەركىن كىرىپ-چىقىش ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ. «ئىبراھىمئاخۇن سودا شىركىتى» قەدەمنى توغرا ئالغانلىقتىن دەسلەپتىلا مۇئەييەن ئىقتىسادىي قىممەت يارىتىپ، ئىجتىمائىي كۆلەمگىمۇ ئىگە ئىسمى-جىسمىغا لايىق شىركەتكە ئايلىنىدۇ. ئۇلار شىنجاڭدىن جانلىق مال، ئاشلىق، تېرە-يۇڭ، قەشقەر، خوتەننىڭ قۇرۇق يەل-يېمىش، توقۇلما مەھسۇلاتلىرىنى سوۋېتقا چىقىرىپ، ئۇ تەرەپتىن ھەر خىل گەزلىمە رەختلەر، كىيىم-كېچەك، چاي، قەنت-گېزەك، تاتلىق-تۇرۇم، چىنە-چەينەك، داس-چېلەك، جاۋۇر-كورا قاتارلىق تۈنىكە بۇيۇملار، ساماۋەر، دەزمال، چالغا-پالتا قاتارلىق سانائەت مەھسۇلاتلىرىنى كىرگۈزۈپ چۆچەك بازىرىنى ھەتتا پۈتۈن شىنجاڭ بازىرىنى ھەر خىل ئىستىمال بۇيۇملىرى بىلەن ئاۋاتلاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. «ئىبراھىمئاخۇن سودا شىركىتى» نىڭ ئىشلىرى مەلۇم كۆلەمگە ۋە ئىقتىسادىي ئۈنۈمگە ئىگە بولغاندىن كېيىن بوۋام ئىبراھىمئاخۇن نەزىرىنى دېھقانچىلىق ئىشلىرىغا قارىتىدۇ. دەسلەپتە ئۇ ئاز بىر قىسىم يەردە دېھقانچىلىق قىلغان بولسا، كېيىنچە بوز يەرلەرنى ئېچىش، تېرىلغۇ يەرلەرنى ھۆددىگە ئېلىش شەكىللىرى بىلەن دېھقانچىلىق مەيدانىنىڭ كۆلىمىنى بارغانچە كېڭەيتىپ، چۆچەكنىڭ تېرىلغۇ يەرلىرىنىڭ يېرىمىنى دېگۈدەك ئىگىلەپ بولىدۇ. بۇنچە كۆپ يەرنى باشقۇرۇش، تېرىش، يىغىش ئىشلىرىغا ئەلۋەتتە بوۋام يېتىشىپ بولالمايتتى. شۇڭا ئۇ غۇلجا ناھىيە ھېزۋەكتامدىكى دېھقان تۇغقىنى − ھۇمۇراخۇن (ئۆمەر ئاخۇن) نى بالا-چاقىسى بىلەن چۆچەككە ئالدۇرۇپ، بۇ پىشقان دېھقاننى پۈتۈن دېھقانچىلىق ئىشلىرىنى باشقۇرۇشقا قويىدۇ. لېكىن بۇنىڭ بىلەن مەسىلە يەنىلا ھەل بولمايدۇ. يەر كۆپ، ئەمگەك كۈچى ئاز، دېھقانچىلىق سايمانلىرىنىڭ زامانىۋى بولماسلىق مەسىلىسى ئۇنىڭ بېشىنى قاتۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ئۇ ئۆزى باش بولۇپ سوۋېتتىن كۆپ مەبلەغ بىلەن سوقا، بۇغداي ئورۇش ماشىنىسى، بۇغداي سورۇش ماشىنىسى، چۆپ چېپىش ماشىنىسى قاتارلىقلارنى كىرگۈزۈپ، ئىلگىرىكى ساپان بىلەن يەر ھەيدەش، قول بىلەن ئورۇپ-يىغىشقا ئوخشاش قالاق ئىشلەپچىقىرىش ئىشلىرىغا خاتىمە بېرىپ، ئەمگەك ئۈنۈمىنى ئاشۇرۇش بىلەن بىرگە مول ئىقتىسادىي ئۈنۈمگە ئىگە بولىدۇ.



تېرىش، يىغىش ئىشلىرىدىكى مەسىلە ھەل بولغاندەك قىلغىنى بىلەن ئەمەلىيەتتە يەنە بىر چوڭ توسالغۇ بوۋامنىڭ بېشىنى قاتۇرۇۋاتاتتى. ئۇ بولسىمۇ ئاشۇ چەكسىز كەتكەن دېھقانچىلىق مەيدانىدىن يىغىۋېلىنغان ئاشلىقلارنى توشۇش، يۆتكەش، سوۋېت چېگرىسىغا يەتكۈزۈش شۇنداقلا يەم-خەشەككە تەييارلىنىدىغان دېھقانچىلىق قالدۇقلىرىنى يۆتكەش توشۇش مەسىلىسى ئىدى. بۇ ئىشقا كەلگەندە بوۋام باشقىلار قىلىش ئەمەس ئويلاشقىمۇ جۈرئەت قىلالمايدىغان يەنە بىر ئىشقا مەبلەغ سالىدۇ. ھەمدە بۇ ئىشقا دەرھال تۇتۇش قىلىدۇ. ئۇ سوۋېت ئىتتىپاقىغا بېرىپ، زېس ماركىلىق كوزۇپلۇق ئاپتوموبىلدىن 30 نى كىرگۈزۈپ، ماشىنا كالۇنى قۇرىدۇ. (بۇ پاكىتلار بەلكىم شىنجاڭنىڭ يېقىنقى زامان سودا تەزكىرىلىرىدە خاتىرىلەنگەن بولىشى مۇمكىن) ئەينى چاغدا بۇ ئاپتوموبىللار قوي يۇڭىغا ئالماشتۇرۇلۇپ كېلىنگەنلىكى ئۈچۈن خەنزۇلار ياڭماۋ (羊毛) دەپ ئاتىۋالغان ئىدى. بوۋام ماشىنىلارنى باشقۇرۇش ئىشىدا ئۈرۈمچىدىكى ئىنىسى ئەمىتاخۇن (ئەخمەتئاخۇن) نى خوتۇن-بالىلىرى بىلەن چۆچەككە يەنى قېشىغا قايتۇرۇپ كېلىپ، ئاپتوموبىللارنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل قىلىپ تەيىنلەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە سوۋېت ئىتتىپاقىدىن ئاپتوموبىل ھەيدەش، رېمونت قىلىش مىخاينىكلىرىنى تەكلىپ قىلىپ، ئەتراپىدىكى ياشلارنى ھەم ماشىنا ھەيدىيەلەيدىغان، ھەم رېمونت قىلالايدىغان پۈتۈن ئادەم قىلىپ يېتىشتۈرۈپ، ئۆزىگە قول-قانات قىلسا،  ئېتىزلىقتىكى يېڭى تىپتىكى ماشىنا ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىشتە، شۇ يىللىرى سوۋېت ئتىپاقىدا يۈز بەرگەن نورمالسىز ئىجتىمائىي مەسىلىلەر تۈپەيلىدىن قازاقىستاندىن چۆچەككە قېچىپ ئۆتكەن سەرگەردان قازاق ئائىلىسىدىن بىر قانچىسىنى يېنىغا تارتىپ، ياشانغانلىرىنى، ئاياللىرىنى ئائىلە ئىشلىرىغا ياردەملەشتۈرسە، ياش يىگىتلەرنى دېھقانچىلىق ماشىنا، قورال-سايمانلىرىنى ئىشلىتىشكە ئورۇنلاشتۇرۇپ ئىشلىرىنى يۈرۈشلەشتۈرىدۇ. زامانىۋى قاتناش-تىرانسىپورت، زامانىۋى دېھقانچىلىق قورال-سايمانلىرى، ئىلغار تېخنىكلار ئارقا سېپى، ئىخلاسمەن ئىشلەمچىلەر قوشۇنىنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىشى بىلەن بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ ئىگىلىكى مىسلىسىز تەرەققىياتلارغا ئېرىشىدۇ. ئىگىلىكنىڭ يىلدىن-يىلغا كېڭىيىشىگە ئەگىشىپ، بوۋام ئىبراھىمئاخۇن باي بىر قانچە يەردىن قورۇ-جاي ئېلىپ، ئۇ قورۇلارغا ئاشلىق ئامبىرى، دېھقانچىلىق قورال-سايمان ئامبىرى، ئىسكىلات، ئات-ئۇلاغ قوتانلىرىنى سالدۇرۇپ، ئارقا سەپ خىزمەتلىرىنى پۇختىلىسا، شوپۇرلار ۋە ئىشلەمچىلەرنىڭ تۇرمۇشىغا كۆڭۈل بۆلۈپ، ئۇلارنىڭ ئىشەنچىگە ئېرىشكەن. بوۋام شوپۇر ياكى ئىشلەمچىلەر بولسۇن ئۆيلىنىش يېشىغا يەتكەنلا ياشلار بولسا ئۆي-ئوتاقلىق قىلىپ، ئۇلارنى ئىسسىق ئائىلىنىڭ شادلىقىدىن بەھرىمەن قىلدى. بوۋامنىڭ ئەتراپىدىكىلەرگە قىلغان بۇنداق ساخاۋەتلىك ئىشلىرى ئىنتايىن كۆپ. شۇڭا بوۋامنى سودىدىكى ئادىل-دانالىقى بىلەن داڭ چىقىرىپ، مىجەزىدىكى راستچىل- تۈزلىكى بىلەن ھۆرمەت تاپقان زات دېيىشكە بولىدۇ.

2. مەدەنىيەتلىك شەھەردىكى يېڭى تۇرمۇش

چۆچەك سوۋېت چېگرىسىغا يېقىن ھەم ئۇلار بىلەن باردى-كەلدىسى قويۇق بولغاچقا ئەينى چاغدىكى سوۋېتنىڭ تەسىرىگە بالدۇر ئۇچرىغان شەھەرلەرنىڭ بىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ھەم تارىخىي شارائىتلار تۈپەيلىدىن چېگرىدىن ئۆتۈپ، چۆچەك شەھىرىدە ئولتۇراقلىشىپ قالغان رۇس، تاتار، ئۆزبېك، قازاق قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ مەدەنىيىتى يەرلىك خەلقلەرگە چوڭقۇر تەسىر كۆرسەتكەن ئىدى. بۇنىڭ بىلەن مائارىپ، ئوقۇ-ئوقۇتۇش، كىيىم-كېچەك، يېمەك-ئىچمەك، گەپ-سۆز جەھەتلەردىكى ئۆزئارا تەسىر كۆرسىتىش، ئۆزئارا بىرىكىش چۆچەكتە يېڭىچە بىر مەدەنىيەت مۇھىتىنى شەكىللەندۈرگەن ئىدى.



بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ئەنە شۇ مەدەنىيەتلىك شەھەر − چۆچەكتە ياشاۋاتقان ئۇيغۇر، قازاق، تاتار، رۇس، ئۆزبېك قاتارلىق ھەر مىللەت سودىگەرلىرى بىلەن قويۇق مۇناسىۋەت ئورنىتىپ، باردى-كەلدى قىلىشقان ئىدى. كۈنلەرنىڭ ئۆتۈشى بىلەن چوڭ ئىجتىمائىي مۇھىتنىڭ تەسىرى بىلەن، يەنە بىر قېتىم ئۆيلىنىش ئويىغا كېلىدۇ ۋە جامائەتچىلىكنىڭ ئارىلىشىشى بىلەن بىر تاتار ئائىلىسىنىڭ كەرەمەت ئىسىملىك ئۇقۇمۇشلىق قىزىغا ئۆيلىنىدۇ. ئەسلىدە بوۋامدىن بۇرۇن غازىئاخۇن باي شەرەپەت ئىسىملىك تاتار قىزىغا (بۇ كەرەمەت مومامنىڭ
ھەدىسى ئىدى. بۇ ھەدە-سىڭىللار ئەينى دەۋردە چۆچەكتە گۈلەندەم ئابىستايدىن بىلىم ئالغان)، ئوسمانئاخۇن باي بولسا بەنەت ئىسىملىك يەنە بىر تاتار قىزىغا ئۆيلىنىپ بولغان ئىدى. سودىدىكى شېرىكلىرى، ئەمدى بولسا تۇرمۇشتىكى تۇغقانلىرىغا ئايلانغان بۇ ئىككى باي بولسا توينىڭ بارلىق يېنىك-ئېغىر ئىشلىرىنى زىممىسىگە ئېلىپ، ئىبراھىمئاخۇن بوۋامغا بولغان كۆڭلىنى ئىپادە قىلىشىدۇ. ئىبراھىمئاخۇن بوۋامنىڭ تويىمۇ ئويۇن-تاماشا بىلەن كاتتا ئۆتكۈزۈلىدۇ. توينىڭ شادلىقىغا باشتىن-ئاخىر ياڭراق گارمۇن بىلەن شوق جىرلار تەڭكەش بولىدۇ. «ئۇنىغانغا يونىغان» دەپ بۇ كاتا تويدا چۆچەك شەھىرى بويىچە نامى بار، ئاتاقلىق گارمۇنىست ئەيتىم (بۇ كىشى دەل كەرەمەت مومامنىڭ ئاكىسى ھېيتمۇھەممەت ئىدى. كىشىلەر بۇ گارمۇنىستنىڭ ئىسمىنى قىسقارتىپ ئەيتىم دەپ چاقىراتتى) گارمۇن چېلىپ، جىر جىرلاپ تويدىن ئوت چىقىرىۋەتكەن ئىدى. شۇندىن ئېتىبارەن بوۋام ئىبراھىمئاخۇن بۇرۇنقى بويتاق مېھماندارچىلىق ئويناشتىن ئەمدىلىكتە «پارنى قوناق» يەنى ئەر-خوتۇن بىللە چاي، ۋىچىركا ئويناشقا ئۆتۈپ كېتىدۇ. بۇ باردى-كەلدىلەر يۇقىرى تەبىقىدىكى بايلار ئارىسىدىكى چاي-ۋىچىرلار بولغاچقا، مېھماندارچىلىققا بېرىپ-كېلىشتە ھەممەيلەن دېگۈدەك يازدا كالاسكا، قىشتا سانكېي (ئىككى كىشىلىك ئورۇندىقى بار، ئات قېتىلىدىغان ئېگىز چانا) ئىشلىتەتتى. چاپچىپ تۇرغان ئاتلارغا پارلاپ ياسىۋەتكەن كالاسكا، سانكېيلار ئەتىسى-ئاخشىمى ئۇيان-بۇيان ئۆتۈشۈپ نۆۋىتىدە شەھەرنىڭ ھۆسنىگە ھۆسن قوشاتتى.                                                   

بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ئۆز جەمەتىدىكى ياشلار ۋە پەرزەنتلىرىنىڭ ئوقۇش ئىشلىرىغا ئالاھىدە كۆڭۈل بۆلەتتى. ئۇ شۇ يىللاردا قېيىنئىنىسى خالىق ساقى، مارىخاندىن بولغان چوڭ ئوغلى مۇھەممەتئىمىن خۇدابەردىنى ئوتتۇرا ئاسىيا بويىچە داڭقى بار تاشكەنت ئونىۋىرسىتېتىغا ئوقۇشقا ئەۋەتىدۇ. بوۋام بالىلارنىڭ بىرى يېتىلسە بىرىنى، ئىككىسى يېتىلسە ئىككىسىنى چەت ئەلگە چىقىرىپ ئوقۇتتى. بالىلارمۇ بوۋامنىڭ ئىزگۈ تىلەكلىرىنى يەردە قويماي تىرىشىپ ئوقۇدى. يازمىمىزنىڭ كېيىنكى بەتلىرىدە بوۋامنىڭ قولىدىن ئۇچۇم بولۇپ، ئىلىم تەشنالىقىنى قاندۇرۇپ بۈگۈنكى جەمئىيىتىمىز ئۈچۈن مۇناسىپ تۆھپىلەرنى قوشقان ئەۋلادلار ھەققىدىمۇ توختىلىمىز.

3. گارمۇنست ئەيتىم (ھېيتمۇھەممەت)

چۆچەك سىرتنىڭ تەسىرىگە نىسبەتەن بالدۇر ئۇچرىغان مەدەنىيەتلىك، تىنچ،  رومانتىك تۈس ئالغان شەھەر بولۇپ، شەھەر ئاھالىلىرىمۇ پاكىز-رەتلىك كىيىنىشىپ، روھلۇق ياشايتتى.
ياۋروپا مەدەنىيىتى بىلەن يەرلىك مەدەنىيەت ئۆزئارا ئۇچراشقان بۇ شەھەردە توي-تۆكۈن، بەزمە-باراۋەتلەرمۇ ئۆزگىچە شەكىلدە ئۆتكۈزۈلەتتى. ئەتىسى-ئاخشىمى ھويلا-ئاران، تانسىخانىلاردا گارمۇن بىلەن جىرنىڭ ئاۋازى ياڭراپ تۇراتتى. بۇ يەردە چېلىنىۋاتقان گارمۇن بولسا گارمۇن ئائىلىسىنىڭ دەسلەپكى ئەۋلادى «ئادناراتكا» (بىر تىللىق گارمۇن) بولۇپ، ئۇ تاتارچە ئاھاڭلارنى جىرلاشقا تولىمۇ باب كېلەتتى.
ئەيتىم ئابزى (ئاكا دېگەن مەنىدە) ئەنە شۇ ئادىناراتكىنى چېلىشنى پىششىق ئىگىلەپ، تاتارچە، رۇسچە، قازاقچە ناخشىلارنى ماسلاشتۇرۇپ ئېيتقاننىڭ سىرتىدا ئۇيغۇرچە ئۇسۇل پەدىلىرىنىمۇ ۋايىغا يەتكۈزۈپ چېلىپ، سورۇن ئەھلىنى ئورۇنلىرىدا ئولتۇرالماس قىلىۋېتەتتى. ئۇنىڭ چالغان «ئادىنوچكا» پەدىسىگە دەسسىگۈچىلەر مەيداندىن چاڭ چىقىرىپ، كۆپچىلىكنى سۆيۈندۈرەتتى.
ئەيتىم ئابزى كېيىنكى مەزگىلدە مۇخەرەم ئىسىملىك گارمۇنست قىز بىلەن ئۆي-ئوتاقلىق بولىدۇ. ئەمدى بۇ بىر جۈپ گارمۇنستلار ماسلىشىپ، قۇتلۇق مەرىكىلەردىن ئوت چىقىرىۋېتىدۇ. بارا-بارا ئەيتىم ئابزىنىڭ خېرىدارى كۆپىيىپ، گارمۇن تىللىرىدا شوخ ئوينايدىغان بارماقلىرى كېچە-كۈندۈز دەم ئالمايدىغان بولىدۇ. بۇ ئەھۋالنى كۆرۈپ سۆيۈنگەن بوۋام ئبىراھىمئاخۇن ئەيتىم ئابزىگە بىر ئات مىندۈرگەننىڭ سىرتىدا، بىر سانكېينى ھارۋىكەش بىلەن قوشۇپ ئۇنىڭ خىزمىتىگە سالىدۇ. قىشنىڭ ئۇزۇن تۈنلىرىدە ۋىچىر ئويناپ سانكېي بىلەن قايتقان ئەيتىم ئابزى شەھەرنىڭ ئېلېكتر چىراقلىرى يورۇق تاشلاپ تۇرغان كوچىلىرىدا، كۈلتۈك قارلارنى پۇرقىرىتىپ ئارقىدا قالدۇرۇپ، ئۆيىگە كەلگۈچە ھېلىقى جاراڭ ئاۋازى بىلەن جىر جىرلاپ، ئۇيقۇغا كەتكەنلەرنىمۇ شېرىن چۈش ئىلىكىدە سۆيۈندۈرەتتى.

ئەي-خەي دوستلار قار ياۋسىن،
قارغا يۈرەگىم قانسىن.
قارلى تۈندە جىر جىرلاساق،
ئۇيقىدان قىزلار ئويانسىن.

«بالامىسكىن» پەدىسىگە جىرلىنىۋاتقان بۇ لىرىك مىسرالار چۆچەكنىڭ قاتتىق سوغۇق بولىدىغان كېچىلىرىدە، كوچا چىراغلىرىنىڭ گىرىمسەن يورۇقىدا گۈزەل تۈسكە كىرىپ، لەپىلدەپ چۈشۈۋاتقان قار ياپراقچىلىرىنى يېرىپ ئۆتۈپ، بۇ ھۆسۈندار ماكاندا بەخىرامان ئۇخلاپ ياتقان ئىزگۈ نىيەتلىك كىشىلەرنىڭ قەلبىگە سىڭىپ كەتسە، چالا ئۇيقۇدىكى ياش قىز-يىگىتلەرنىڭ يۈرىكىگە چوغ تاشلايتتى.
1955-يىلىغا كەلگەندە ئەيتىم ئابزى ئاپىسى زىلەيخا، ھەدىسى سالامەت بىلەن سوۋېت ئىتتىپاقىغا ئۆتۈپ كېتىدۇ. كېيىن تاشكەنت شەھىرىدە ئالەمدىن ئۆتىدۇ.


4. ياۋروپاغا يۈزلىنىش

شۇ يىللىرىدا بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ دېھققانچىلىق، سودا-سېتىق، ئىمپورت-ئېكسپورت ئىشلىرى كۆلەملىشىپ مۇستەھكەم گەۋدە ھاسىل قىلغانلىقتىن ئۇنىڭ نامى يىراق-يېقىنغا تېزلا تاراپ، نامى بار بايلارغا ئايلىنىدۇ. ئەمما بوۋام كۆز ئالدىدىكى بۇ سودا چەمبىرىكى ئىچىدە ئايلىنىپ يۈرۈشنى توغرا كۆرمەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇ چۆچەكتىكى ئىگىلىكىنى باشقۇرۇشنى ھالقىلار بويىچە شېرىك ھەم باشقۇرغۇچىلارغا ئورۇنلاشتۇرىدۇ. ئائىلىسى، بالا-چاقىلىرىنى خاتىرجەم قىلىدۇ-دە، سودا تۇلپارىنىڭ بېشىنى ئۇدۇل ياۋروپا بازىرىغا بۇرايدۇ. شۇ چاغدا ھەقەمسايلىرى ئۇنىڭغا تۈز نىيىتى بىلەن: «ئىبراھىمئاخۇن باي، بايلىقىڭىزنىڭ چېكى يوق، ئۇنىڭ ئۈستىگە سىز قىلىۋاتقان ئىشلارمۇ بەك كۆپ، مۇشۇ ئىشلارمۇ سىزنى چارچىتىپ قويۇۋاتقان تۇرسا، شۇڭا ئۇ تەرەپلەرگە بېرىشنىڭ قانچىلىك زۆرۈرىيىتى بار» دېيىشىدۇ بوۋامغا كۆيۈنۈپ. بوۋام بولسا ئۇلارغا: «بىر ياراملىق تىجارەتچى ياكى ئىگىلىك تىكلىگۈچى بۈگۈنىنىلا ئويلىماسلىقى كېرەك، ئەتە ئۈچۈنمۇ باش قاتۇرۇشى كېرەك. ماڭا كۆز ئالدىمدىكى بۇ بايلىق يېتىپ ئاشىدۇ. بىراق بۇرادەرلەر مەن ھازىر بىر چوڭ دەرەخ بولۇپ قالدىم، مېنىڭ سايەم يەنىمۇ كۆپ ئادەملەرگە چۈشىشى كېرەك. شۇڭا تېخىمۇ چوڭقۇر يىلتىز تارتىشىم ئۈچۈن يەنىمۇ كۆپ ئېنېرگىيە مەنبەسىگە مۇھتاجمەن» دەيدۇ مەقسىتىنى ئوچۇق قىلىپ. شۇنداق قىلىپ بوۋام ياۋروپا سەپىرىنى باشلايدۇ. شۇ يىللاردا ياۋروپادا نۆۋەت بىلەن دۆلەتلەر ئارا «نېژنى» يەرمەنكە يەنى خەلقئارا سودا يەرمەنكىسى ئۆتكۈزۈلۈپ تۇراتتىكەن. بوۋام سوۋېت ئىتتىپاقى چېگرىسىدىن ھالقىپ، پەرەڭلەر (ئومۇمەن ياۋروپالىق بولسىلا شۇنداق ئاتىلاتتى) دۇنياسىنى كېزىدۇ. ئەلۋەتتە بوۋام ئۇ ياقلارغا قۇرۇق قول ئۆتمەيتتى. ئۇ ئېلىۋالغان يەرلىك مەھسۇلاتلىرىنى ياللىۋالغان تاتار تىلماچلىرى ئارقىلىق ئۇلارغا ئۆتكۈزۈپ، ئۆزىگە لازىم سانائەت مەھسۇلاتلىرىنى كېلىشىپ ئېلىپ، چۆچەككە ماڭغۇزۇپ تۇرىدۇ. ئۇ ماڭغۇزغان تەرەققىي تاپقان ئەللەرنىڭ تاۋارلىرى چۆچەك ئارقىلىق شىنجاڭ بازارلىرىغا تارايدۇ. شېرىكلىرى مالنى پۇلغا ئايلاندۇرغاندىن كېيىن بوۋامغا قايتا پۇل ۋە شىنجاڭنىڭ ياۋروپا بازارلىرى جىددىي ئېھتىياج بولۇۋاتقان مەھسۇلاتلىرىنى ئەۋەتىپ تۇرىدۇ. سودىنىڭ قىزىقتۇرۇشى بىلەن بوۋام لوندونغىچە بارىدۇ ھەمدە خەلقئارادىكى كۆپلىگەن تىجارەتچىلەر بىلەن تونۇشۇپ، دوستلىشىدۇ. ئۇنىڭ تىجارىتىمۇ كۈندىن-كۈنگە روناق تاپىدۇ.
ئۇچۇر-ئالاقە، قاتناش-تىرانسىپورت ئىشلىرى تەرەققىي قىلمىغان ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 30-يىللىرىدا بوۋامنىڭ بۇنچىلىك جاسارەت، ئەقىل-پاراسەت بىلەن ياۋروپا بازارلىرىدا يۈرەكلىك تىجارەت قىلىشى ئاسان ئەمەس ئىدى. شۇڭا يىراق شىنجاڭدىن كەلگەن بۇ ئۇيغۇر تىجارەتچىگە ياۋروپاغا يىغىلغان سودا ئەھلىلىرىمۇ قايىللىقىنى بىلدۈرۈشكەن ئىدى. ئەنە شۇ چۆچەكتىن چىقىپ، تىل ۋە چېگرا ئۆتكەللىرىدىن ئۆتۈپ، ياۋروپا بازارلىرىدا تېنىمەي تىجارەت قىلىپ، ھەم ئىگىلىك تىكلەپ ھەم ھۆرمەت تاپقان ئۇيغۇر تىجارەتچى دەل مېنىڭ بوۋام ئىبراھمئاخۇن خۇدابەردى ئىدى.

5. خەلقئارالىق ياردەم

1930-يىللارنىڭ ئاخىرلىرى سوۋېت ئىتىپاقىدىكى بىر قىسىم خەلق (رۇس، ئۇيغۇر، قازاق، ئۆزبېك، تاتار قاتارلىق مىللەتلەر) چۆچەكتىكى «بەختۇ» چېگرىسى ئارقىلىق ئېلىمىز تەۋەلىكىگە ئۆتىدۇ. ھۆكۈمەت ئاچارچىلىقتا ھالىدىن كەتكەن بۇ ئون مىڭدىن ئارتۇق سەرگەردانلارنى جىددىي قۇتقۇزۇشقا يەرلىك بايلارنى سەپەرۋەر قىلىدۇ. بۇ چاغدا بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئوتتۇرىغا چىقىپ، ئۇن، ماي، گۆش قاتارلىق يېمەكلىكلەرنى تەييارلاپ، چېگرىغا بېرىپ نەچچە يۈز قازان ئاسىدۇ. ئاش-تاماق بىلەن ئۇلارنىڭ سالامەتلىكى ئەسلىگە كېلىشكە باشلايدۇ. ئۇلارنىڭ سالامەتلىكى تولۇق ئەسلىگە كەلگەندىن كېيىن بوۋام ئۇلارنى چۆچەك شەھىرىگە قايتۇرۇپ كېلىپ، بىر قىسىملىرىنى ئۆزىنىڭ قىشلاق ۋە دېھقانچىلىق مەيدانلىرىغا ئىشقا ئورۇنلاشتۇرىدۇ، بىر قىسىملىرىغا مال-ۋاران بېرىپ ئۇلارغا يېڭى ھاياتلىق يولى بېرىدۇ. بوۋامنىڭ بۇ ئالىيجاناب پەزىلىتى ھۆكۈمەتنىڭ مۇئەييەنلەشتۈرۈشىگە، خەلقنىڭ بىردەك ئېتىراپ قىلىشىغا ئېرىشىدۇ. بەلكىم بۇ ھەقتىكى پاكىتلار مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردا خاتىرىلەنگەن بولۇشى مۇمكىن.                                             

6. چۆچەكتىكى چوڭ قورۇ ھەققىدە

بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ چۆچەكتىكى چوڭ قورۇسى «دۆڭ كوچا» دەپ ئاتىلىدىغان كوچىغا جايلاشقان بولۇپ، تەخمىنەن ئىككى موچە كېلەتتى. ياسىداق، قوش قاناتلىق چوڭ دەرۋازىدىن كىرگەندىن كېيىن، سول تەرەپتە بىر قانچە كارىدورلۇق كۆتۈرۈپ سېلىنغان ئۆيلەر  بولۇپ، بۇ مەخسۇس مېھمانلار ئۈچۈن راسلانغان مېھمانخانىلار ئىدى. ئوڭ تەرەپ كوچا بىلەن پاسىللىنىدۇ. دەرۋازىنىڭ ئۇدۇلىدا ئىككى ئېغىزلىق ئۆي بولۇپ، بۇنىڭدا بىر قازاق ئائىلىسى ئولتۇراتتى. بۇلار ئاساسەن قورۇنىڭ ئامانلىقى، تازىلىق ئىشلىرىغا قارايتتى. سول تەرەپتە بىر قانچە ئۆيلەر بولۇپ، بۇ بوغالتىرلارنىڭ كېچە-كۈندۈز ھېسابات قىلىدىغان ئىشخانىلىرى ئىدى. ئۇ ئۆيلەرگە يانداش يەنە بىر قانچە چوڭ ئىسكىلاتلار سېلىنغان بولۇپ بۇ ئىسكىلاتلارغا سىرتتىن كەلگەن ماللار چۈشۈرۈلەتتى ياكى ماگىزىنلارغا شۇ ئىسكىلاتتىن ماللار ئېلىپ چىقىلاتتى. قورۇنىڭ كۈن چىقىش تەرىپىدىكى كىچىك ئىشىكتىن بىر موچە كۆلەمگە ئىگە «ئارقا ھويلا» غا ئۆتكىلى بولاتتى. بۇ ھويلىدا بوۋامنىڭ خوتۇن–بالىلىرى بىلەن بىر قانچە ئايال ئاشپەزلەر ئولتۇراتتى. يېمەك-ئىچمەك ئىسكىلاتىمۇ مۇشۇ قورۇغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئىدى. ئاپتوموبىللار، دېھقانچىلىق قورال-سايمانلار، ئاشلىق ئامبارلار، ئات-ئۇلاق قوتانلىرى قاتارلىقلار باشقا قورۇلارغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئىدى.
چوڭ قورۇنىڭ كۈن چىقىش تەرىپىدە «تۆمۈر دەرۋازىلىق قورۇ» دەپ ئاتىلىدىغان، ئۈچ موچە كېلىدىغان يەنە بىر چوڭ قورۇ بولۇپ، بۇنىڭدا بىر قانچە قازاق ئائىلىسى ئولتۇراتتى. «تۆمۈر قاپقاقلىق قورۇ» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بۇ قورۇدا ئىشچىلارنىڭ ئۆيلىرىدىن سىرت، قورۇنى چۆرىدەپ لاپاس يېپىلغان ئىدى. ئەنە شۇ لاپاسنىڭ ئاستىغا ئىسكىلات، دېھقانچىلىق قورال-سايمانلىرى قويۇلىدىغان ئامبار، ھارۋا ئاتلىرى، مىنىش ئاتلىرى، ئىشلەپچىقىرىشقا سالىدىغان  ئاتلار ئۈچۈن سېلىنغان ئۇلاق قوتانلىرى بار ئىدى. بۇنىڭدىن باشقا ئاپتوموبىللار بولسا مەخسۇس ئايرىم بىر قورۇدا  تۇراتتى.



7. بەربات بولۇش

1940-يىللاردا شېڭ شىسەي سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەن بولغان دوستلۇقتىن يۈز ئۆرۈگەندىن كېيىن، شىنجاڭنىڭ سىياسىي ئاتموسفېراسىغا قارا كۆلەڭگە چۈشكىلى تۇرىدۇ. چۆچەكتىمۇ ئوخشاشلا ئاسايىشلىق كۈنلەر ئاياغلىشىپ، ساراسىملىق كۈنلەر باشلىنىدۇ. شېڭ شىسەينىڭ چۆچەكتىكى ژاندارمىلىرى چۆچەكتىكى سوۋېت بىلەن باردى-كەلدى قىلىپ كەلگەن بايلارغا «خائىن» دېگەن بەدنامنى چاپلاپ، بايلارنى بىر-بىرلەپ يامۇلغا چاقىرتىپ، ئۆلتۈرۈپ، مال-مۈلكىنى مۇسادىرە قىلىشقا باشلايدۇ. سوۋېتتا ئوقۇپ كەلگەن ئوقۇغۇچىلارنىمۇ قولغا ئالىدۇ. شۇ قاتاردا ئۈرۈمچىدىكى چوڭ دادام مۇھەممەتئىمىن خۇدابەردىنىمۇ تۈرمىگە تاشلايدۇ.
جاھاننى ۋەھىمە قاپلىغان ئاشۇ قاباھەتلىك كۈنلەرنىڭ بىرىدە ياخشى نىيەتلىك بىر كىشى ئۆيگە ئالدىراش كىرىپ: «ئىبراھىمئاخۇن ئەتە نۆۋەت سىلىگە كېلىدىكەن، دەرھال ئۆزلىرىنى چەتكە ئالسىلا» دەپلا بىردەمدىلا كۆزدىن غايىب بولىدۇ.
بۇ شۇم خەۋەردىن چۆچۈپ كەتكەن بوۋام ئىبراھىمئاخۇن شۇ كۈنى جىددىي تەييارلىق قىلىشقا باشلايدۇ. ئۇ ئالدى بىلەن ئىشەنچلىك دەپ قارىغان بىر شوپۇرنى چاقىرتىپ، ماشىنىغا يېتەرلىك بېنزېننى زاپاس ئېلىۋېلىشنى تاپىلايدۇ. ئاندىن ئاز-تولا پۇلنى يانچۇققا سالىدۇ-دە، «زېس» ماشىنىسىغا ئولتۇرۇپ، كۆز باغلانغاندىن كېيىن، غۇلجىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ.
بوۋام غۇلجىغا ئامان-ئېسەن كېلىۋالغاندىن كېيىن، مامۇت ھاجىمنىڭ نومۇرىغا (نومۇر دەپ ئاتىلىپ كېلىۋاتقان بۇ ساراي ھازىرقى گېنېرال مېھمانخانىسىنىڭ كۈن چىقىش تەرىپىگە توغرا كېلىدۇ. بۇ ساراينىڭ غۇلجا شەھەر بويىچە داڭقى بار بولۇپ، ياتاق ئىشىكلىرىگە ئەرەب رەقىمى بويىچە نومۇر قويۇلغانلىقى ئۈچۈن، بۇ ئالاھىدە پەرقى بىلەن مامۇت ھاجىمنىڭ نومۇرى دەپ تىلغا ئېلىناتتىكەن. كىشىلەرمۇ نومۇر ھاجىمنىڭ سارىيى دەپ ئاتاشقا ئادەتلىنىپ قالغان ئىكەن) چۈشۈپ، جىددىي ۋەزىيەت ئۆتۈپ كەتكۈچە شۇ ئورۇندا پاناھلىنىپ ياتىدۇ. بۇنىڭ بىلەن بوۋامنىڭ بېشى شېڭ شىسەينىڭ قان تېمىپ تۇرغان قىلىچىدىن ئامان قالىدۇ. دادامنىڭ دېيىشىچە بوۋاملار مامۇت ھاجىمنىڭ نومۇرىدا ئۈچ يىلغا يېقىن پاناھلانغان ئىكەن. دېمەكچىمۇ ئەتىسى گومىنداڭنىڭ چۆچەكتىكى ئاتارمەن-چاپارمەنلىرى بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ قەسرىگە بېسىپ كىرىپ، ئۇنى قولغا ئالماقچى بولىدۇ. لېكىن ئۇنى ئىزدەپ-سوراپ ھېچيەردىن تاپالمىغاندىن كېيىن مال-مۈلۈكلىرىنى، ئالتۇن-كۈمۈش قاتارلىق جاۋاھىراتلىرىنى پاك-پاكىزە مۇسادىرە قىلىدۇ. ماگىزىنلارنى، ئامبار-ئىسكىلاتلارنى ئۆتكۈزۈپ ئالىدۇ. ئاپتوموبىل، يەر-زېمىن، قوتاندىكى ئات، قوي-كالىلارغىچە مۇسادىرە قىلىدۇ. ئۈچ-تۆت قورۇدا ئولتۇرۇشلۇق بوۋامنىڭ ئادەملىرىنى قوغلاپ چىقىرىپ، قورۇ-جايلارنى تارتىۋالىدۇ. قاباھەتلىك چۈشكە ئوخشايدىغان بۇ ئاچچىق رېئاللىق ئىبراھىمئاخۇن بوۋامنى مەركەز قىلغان بۇ چوڭ جەمەت ئەزالىرىنى توزغاقتەك ھەر تەرەپكە توزىتىۋېتىدۇ. غازىئاخۇن، ئەمىتاخۇنلار بالا-چاقىسىنى ئېلىپ ئۈرۈمچىگە كېتىدۇ. ئەمىتاخۇن خۇدابەردى ئۈرۈمچىدە ئىككى يىلدەك تۇرغاندىن كېيىن ئاكىسى ئىبراھىمئاخۇن خۇدابەردىنى ئوقاق تارتىپ غۇلجىغا قايتىپ كېلىدۇ. دېھقانچىلىق غوجىدارى ھۆمۈرئاخۇن (ئۆمەرئاخۇن) بالا-چاقىسىنى ئېلىپ، كونا ماكانى بولغان غۇلجىدىكى ھېزۋەكتامغا كۆچۈپ كېتىدۇ. مومام كەرەمەتخان ئىككى كىچىك بالىسى (دادام ئابدۇرېشىت بىلەن سىڭلىسى رىسالەت) نى ئېلىپ، چۆچەكتىكى ئۆزىنىڭ ئاپىسىنىڭ ئۆيىگە كېتىدۇ. قالغان ماگىزىنچى، ھېساباتچى، ئىسكىلاتچى، ئامبارچى، مۇلازىم، شوپۇر-ھارۋىكەشلەر ۋە باشقا ئىشلەمچىلەرمۇ روھى چۈشۈپ ھەر تەرەپكە چېچىلىپ كېتىدۇ.
1942-يىلىغا كەلگەندە بوۋام ئىنىسى ئەمىتاخۇننى چۆچەككە مومام كەرەمەتخان بىلەن ئىككى بالىسىنى غۇلجىغا قايتۇرۇپ كېلىشكە ئەۋەتىدۇ. ئەمىتاخۇن خۇدابەردى چۆچەككە بارغاندىن كېيىن ئىككى ئاتلىق بىر ھارۋا سېتىۋالىدۇ. ھەمدە چۆچەكتىن غۇلجىغا قايتماقچى بولۇپ ھارۋىكەشلەرنى ئىزدەپ يۈرگەن ئوبۇلخەيرى ئىسىملىك يىگىتنى ئۆزلىرىگە ھەمراھ قىلىپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار قارا سوغۇقتا توپ-توغرا بىر ئاي يول يۈرگەندىن كىيىن غۇلجىغا يېتىپ كېلىدۇ. بوۋام كېيىنچە خوتۇن بالىلىرىنى ئېلىپ ئىنىسى ئەمىتاخۇن ئىجارىگە ئولتۇرۇۋاتقان ھاشىر شاڭيۇنىڭ قورۇسىدىن ئۆي ئىجارە ئېلىپ ئولتۇرىدۇ. بىر يىلدىن كېيىن ئەمىتاخۇن ئائىلىسىنى ئېلىپ ئۈرۈمچىگە كۆچۈپ كېتىدۇ. بوۋاملار شۇنىڭدىن تا ئازادلىق ھارپىسىغىچە غۇلجا شەھىرى سۇ دەرۋازا  مەھەللىسىدىكى ئاددىي ئۆيىدە ئۇششاق تىجارەت بىلەن غورىگىل تۇرمۇشىنى داۋام ئېتىدۇ. بوۋاملار بۇ مەزگىلدە كېپەكيۈزىگە كېلىپ ئولتۇراقلىشىپ قالغان ھەدىسى ھېبىبە ئاغىچا ۋە ئۇنىڭ بالا-ۋاقىلىرى بىلەن قويۇق باردى-كەلدى قىلىشىدۇ.

8. ئازادلىقتىن كېيىن

1949-يىلىدىن كېيىن (ئۆلكە ئازاد بولغاندىن كېيىن) بوۋام ئىبراھىمئاخۇن ۋەزىيەتنىڭ مۇقىملاشقانلىقىنى كۆرۈپ، ھۆكۈمەتكە خىزمەت تەلەپ قىلىپ ئىلتىماس سۇنىدۇ. سابىق ئىلى ۋىلايەتلىك ھۆكۈمەت بوۋامنىڭ سودىغا پىششىق، ھېسابات ئىشلىرىدىكى ماھىرلىقىنى نەزەرگە ئېلىپ، توققۇزتارا ناھىيەسىدە قۇرۇلغان سودا تەرەققىيات ئىدارىسىدىن خىزمەت بېرىدۇ. بوۋام بۇ خىزمەتكە ئورۇنلاشقاندىن كېيىن توققۇزتارا ناھىيەسىنىڭ سودا-سانائەت ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا تېگىشلىك ھەسسە قوشىدۇ. 1965-يىلىغا كەلگەندە ئاغرىق سەۋەبىدىن ئالەمدىن ئۆتىدۇ.
بوۋام ئىبراھىمئاخۇن مارىخان ئىسىملىك ئايالىدىن مۇھەممەتئىمىن، زىلەيخان، ئايشەم، خەمىت، مىجىت، ئەزىز قاتارلىق ئالتە پەرزەنت كۆرىدۇ. ئۇلار بىردەك بوۋىسى خۇدابەردىنىڭ ئىسمىنى فامىلە قىلىپ قوللىنىدۇ.
بوۋام ئىبراھىمئاخۇن كەرەمەتخان ئىسىملىك ئايالىدىن ئابدۇرېشىت (دادام)،  رىسالەت، سائادەت، ئابلېكىم، ئەركىن، ئېرشات، نۇرشات قاتارلىق يەتتە پەرزەنت كۆرىدۇ. ئۇلار بىردەك دادىسى ئىبراھىمنىڭ ئىسمىنى فامىلە ئورنىدا ئىشلىتىدۇ.                 
  
9. ئىبراھىمئاخۇن لوندون

ئىبراھىمئاخۇن بوۋامنى بىر قىسىم چوڭلارنىڭ «ئبراھىمئاخۇن لوندون» دەپ ئاتايدىغانلىقىدىن كېيىنچەرەك ۋاقىپلاندۇق. توققۇزتارادىكى بىر قىسىم ياشانغان جامائەتچىلىكنىڭ نېمە سەۋەبتىن شۇنداق ئاتاپ تىلغا ئالغانلىقى ھەققىدە سوراپ كۆرمەپتۇق. لېكىن «لوندون» دېگەن بۇ سۆزدىن بوۋامنىڭ «بەختۇ» چېگرىسىدىن ئۆتۈپ، يىراق ئەنگلىيەگىچە بارغانلىق ئەمەلىيىتىنى كۆزدە تۇتۇپ شۇنداق سۈپەت بېرىۋاتقانلىقىنى قىياس قىلىش تەس ئەمەس، ئەلۋەتتە. ھازىرمۇ بوۋام ھەققىدە سۆز بولۇنسا بىر قىسىملار چوڭلاردىن ئاڭلىغىنى بويىچە بوۋامنىڭ ئىسمىنىڭ كەينىگە «لوندون» قوشۇمچىسىنى قوشۇپ سۆز قىلىشىدۇ. بۇ لەقەم ھازىرمۇ تاشلىنىپ قالماي تاغام نۇرشات (بوۋامنىڭ كەنجى ئوغلى) قا ھەمراھ بولۇپ كېلىۋاتىدۇ. بۇ بەلكىم تاغام نۇرشاتنىڭ سودا-سېتىق ئىشلىرىغا ئارىلىشىپ، كېيىنكى مەزگىلدە «ئارمان» شىركىتىنىڭ توققۇزتارادىكى ۋاكالەتچىسى بولۇپ، دادىسىنىڭ سودا ئىشلىرىنىڭ يولىنى تۇتقانلىقى سەۋەب بولغان بولۇشى مۇمكىن. ئىشقىلىپ بوۋامنى بىلىدىغان بىر قىسىم جامائەتچىلىك تاغام نۇرشاتنى «نۇرشات لوندون» دەپ ئاتىشىپ كەلمەكتە. گەرچە بۇ قارىماققا بىر لەقەم مەسىلىسىدەك قىلغىنى بىلەن يەنىلا بوۋام ئىبراھىمئاخۇننىڭ شانلىق سودا ھاياتىغا مۇناسىۋەتلىك جانلىق پاكىت خالاس.

10. ئىبراھىمئاخۇن بوۋامنىڭ مىجەز-خارەكتېرى

بوۋام ئىبراھىمئاخۇن خۇدابەردى ئوتتۇرا بوي، تولۇق كەلگەن، ئاق-سېرىق چىرايىغا ماسلاشتۇرۇپ، چىرايلىق ساقال-بۇرۇت قويۇۋالىدىغان، بەش ۋاق نامازنى تەرىك ئەتمەيدىغان، تەقۋادار ئادەم ئىدى. كىيىم-كېچەكلىرىنىڭ پاكىز-رەتلىك بولۇشىغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرەتتى.
ئادەتتە بوۋام كۆپ گەپ قىلمايدىغان تەمكىن، سالاپەتلىك يۈرىدىغان ئادەم ئىدى. شۇڭلاشقىمۇ ئۇ ئۆتكەنكى بايلىق سەلتەنىتىدىن ماختىنىپ سۆزلەپ كەتمەيتتى ھەم ناچار تۇرمۇش شارائىتىدىن زارلىنىپ ۋايسىمايتتى. كىشىلەرگە بار ئىمكانىيىتى بىلەن ياخشىلىق قىلسا قىلاتتىكى، باشقىلارغا يامانلىق قىلىش ئويىدا بولمايتتى. كېيىنكى كۈنلەرگە كەلگەندە قارا قاشلىرىنىڭ ئاستىدىكى قارا كۆزلىرىدە خىيال تۇمانلىرى كۆپرەك ئەگىيدىغان بولۇپ قالغان ئىدى. بوۋام مىجەزىدىكى سەمىمىيلىكى بىلەن ئەل-يۇرت بىلەن ئەپ-ئىناق ئۆتەتتى. سودا-سېتىق ئىشلىرى بىلەن ئۇزۇن مەزگىل ھەپىلەشكەنلىكى ئۈچۈن ھېسابات ئىشلىرىغا كۈچلۈك ھەۋىسى بولۇش بىلەن بىرگە تولىمۇ چېۋەر ئىدى. ئۇ رۇسچە، خەنزۇچە چوتلاردىمۇ بىمالال توغرا مەشغۇلات قىلالايتتى. شۇڭا ھۆكۈمەتكە ئىشلەپ يۈرگەن چاغلىرىدىمۇ بەجانىدىل ئىشلەپ توققۇزتارا ناھىيەسىنىڭ سودا-سانائەت ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۇنمۇ تېگىشلىك تۆھپە قوشقان ئىدى. ناھىيەدىكى ئۇششاق تىجارەتچىلەر، سودىگەرلەر بوۋامدىن مال ئالغاندا، بوۋام ئۆز تەجرىبىسىگە ئاساسەن قايسى مالنى ئالسا كۆپرەك مەنپەئەت قىلىدىغانلىقىنى ئۇلارغا چۈشەندۈرەتتى ھەم ئۇلارنى شۇ مالنى ئىككىلەنمەي ئېلىشقا دەۋەت قىلاتتى. بوۋامنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە مال ئېلىپ ئوبدان نان يېگەن تىجارەتچى-سودىگەرلەر بوۋامغا مىننەتدارلىقلىرىنى بىلدۈرۈشەتتى. بوۋام ئەنە شۇ خىل كەمتەر، چىقىشقاق، سەمىمىي، بېشىغا تاغدەك غەم-غۇسسىلار چۈشسىمۇ قەددىنى پۈكمەي قەيسەر ياشىيالايدىغان ئېسىل مىجەزى بىلەن ئەل ئىچىدە ھۆرمەت تاپقان زات ئىدى.

4-باب ئىسمائىلئاخۇن خۇدابەردى

ئىسمائىلئاخۇن خۇدابەردى 1884-يىلى تۇغۇلۇپ، 1954-يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن. ھاياتىدا مۇسا ئىسمائىل، ئىسھاق ئىسمائىل، ئايۇپ ئىسمائىل، پاتىگۈل ئىسمائىل قاتارلىق  تۆت پەرزەنتلىك بولغان.



① مۇسا ئىسمائىل: 1920-يىلى ئۈرۈمچىدە تۇغۇلغان. باشلانغۇچ ۋە ئوتتۇرا مەكتەپلەرنى پۈتتۈرگەندىن كېيىن، 1936-يىلى خۇئاڭپۇ ھەربىي مەكتىپىنىڭ ئۈرۈمچى شۆبىسىدە ئوقۇغان. 1940-يىلى ليەنجاڭ ئۇنۋانى بىلەن ھەربىي مەكتەپنى پۈتتۈرگەن. 1975-يىلى كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. ھازىر ئىككى قىز پەرزەنتى بار.

② ئىسھاق ئىسمائىل: 1935-يىلى فۇكاڭدا تۇغۇلغان ئۆزلۈكىدىن ئۆگىنىپ تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ سەۋىيەسىگە يەتكەن. ئۈرۈمچى شەھەرلىك ئوت ئۆچۈرۈش ئىدارىسى، ئۈرۈمچى شەھەرلىك سودا ئىدارىسى قاتارلىق ئورۇنلاردا خىزمەت قىلغان. سودا ئىشى بلەن تاشكەنتكە بېرىپ 1990-يىلى تاشكەنتتە ۋاپات بولغان. ئايالى پاتىمە 1943-يىلى تۇغۇلغان. ئۇلار جەمئىي بەش پەرزەنتلىك بولغان.


چوڭ پەرزەنتى تۇرسۇنئاي ئىسھاق 1965-يىلى تۇغۇلغان. ھازىر نېفىت خىمىيە ئىدارىسىدا ئىشلەيدۇ. ئىككىنچى پەرزەنتى زۇلپىيە ئىسھاق 1971-يىلى تۇغۇلغان. ھازىر گېرمانىيەدە. ھايات ئىسىملىك بىر ئوغلى بار. ئۈچىنچى پەرزەنتى ئىلھام 1978-يىلى تۇغۇلغان، 2006-يىلى كېسەل سەۋەبى بىلەن ئالەمدىن ئۆتكەن. تۆتىنچى پەرزەنتى ئىكرام 1980-يىلى تۇغۇلغان، ھەربىي مەجبۇرىيەت ئۆتىگەن. ھازىر قوغداش خادىمى بولۇپ ئىشلەيدۇ. بەشىنچى پەرزەنتى ئىليار 1984-
يىلى تۇغۇلغان ھازىر مەلۇم بىر شىركەتتە ئىشلەيدۇ.
③ ئايۇپ ئىسمائىل: 1939-يىلى تۇغۇلۇپ 1981-يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.
④ پاتىگۈل ئىسمائىل: 1947-يىلى 12-ئاينىڭ 26-كۈنى تۇغۇلغان. ئۈرۈمچى شەھەرلىك 20-باشلانغۇچ ۋە 6-ئوتتۇرا مەكتەپلەرنى ئوقۇغان. 1965-يىلى 10-ئايدا 1-يۇڭ توقۇمۇچىلىق زاۋۇتىغا ئىشچى بولۇپ ئورۇنلاشقان. كېيىن ماشىنىسازلىق ئىدارىسىغا يۆتكىلىپ، 1993-يىلى شۇ ئىدارىدىن پېنسىيەگە چىققان. يولدىشى تىلىۋالدى 1942-يىلى تۇغۇلغان، ئۇ دەسلەپتە ئاپتونوم رايونلۇق تەنتەربىيە كومىتېتىدا ئىشلىگەن. كېيىن كەسىپ ئالماشتۇرۇپ ئاپتونوم رايونلۇق ماشىنىسازلىق ئىدارىسىگە يۆتكەلگەن ھەمدە مەزكۇر ئىدارىدىن
پېنسىيەگە چىققان. ئۇلارنىڭ  زۆھرەگۈل تىلىۋالدى ئىسىملىك بىر قىز پەرزەنتى بار بولۇپ، ئۇ 1981-يىلى 8-ئايدا تۇغۇلغان. 1999-يىلى شىنجاڭ تېببىي ئىنستىتۇتنىڭ سېستىرالىق كەسپىنى پۈتتۈرگەن. ھازىر ئاپتونوم رايونلۇق ئاممىۋى ئاپتوۋۇز كالونىدا ئىشلەيدۇ. زۆھرەگۈلنىڭ يولدىشى قاھار ئاپتونوم رايونلۇق قاتناش ئىدارىسىدا ئىشلەيدۇ. ئۇلارنىڭ دىلخۇمار قاھار، سۇباتجان قاھار ئىسىملىك ئىككى پەرزەنتى بار.