«سالچىلار» رومانى توغرىسىدا ئوقۇرمەنلەر بىلەن سۆھبەت ئۆتكۈزۈلدى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

«سالچىلار» رومانى توغرىسىدا ئوقۇرمەنلەر

; L3 S( @% T) W  ~' O

بىلەن سۆھبەت ئۆتكۈزۈلدى

0 I, z1 O  k- q* C8 {* ~% c

/ w3 i$ X! O$ \       2014-يىلى 12-ئاينىڭ 14-كۈنى چۈشتىن كېيىن، ئۈرۈمچى شەھىرىنىڭ يەنئەن يولىغا جايلاشقان «شىنجاڭ بىلكۈچ كۇتۇپخانىسى»دا، شىنجاڭ بىلكۈچ مەدەنىيەت تارقىتىش شىركىتىنىڭ تەشكىللىشىدە ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان ئەدەبىياتىنىڭ بۈيۈك نامايەندىلىرىدىن بىرى،  ئەل سۆيگەن ئۇلۇغ يازغۇچى، ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ پاساھەت ئەلچىسى، داڭلىق ئەدىب مەمتىمىن ھوشۇر ئاكا بىلەن ئۈرۈمچىدىكى بىر قىسىم ياش ئوقۇرمەنلەر ئاپتورنىڭ ئىككى قىسىملىق تارىخىي رومانى «سالچىلار» توغرىسىدا سۆھبەت ئېلىپ باردى. سۆھبەتكە ئۈرۈمچى شەھەرلىك 23-ئوتتۇرا مەكتەپنىڭ تالانتلىق تىل - ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى، ئىلىگىرىكى «بىر كىتاب - بىر ئالەم» پىروگراممىسىنىڭ رىياسەتچىسى كۈرەش بارات رىياسەتچىلىك قىلدى. 2 c3 b3 n: g3 i3 V; v% ?8 W, q
      سۆھبەت جەريانىدا، ئاۋۋال مەمتىمىن ھوشۇر ئاكا «سالچىلار» رومانىنى يېزىش جەريانىدىكى كەچۈرمىشلىرى، روماننىڭ ۋۇجۇتقا چىقىشىدىكى ئىجتىمائىي ۋە تارىخىي ئارقا كۆرۈنۈشلەر، روماننى يېزىشتىكى مەقسەت - مۇددىئاسى، روماندىكى بىر قىسىم پېرسوناژلارنىڭ يارىتىلىش ئۇسلۇبى ۋە ئالاھىدىلىكلىرى ھەمدە نۆۋەتتكى رومان ئىجادىيىتىدە ساقلىنىۋاتقان بىر قىسىم مەسىلىلەر ھەققىدە تەپسىلىي ھەم قىزىقارلىق مەلۇمات بەردى. شۇنداقلا ياش ئاپتورلاردىن كۆتىدىغان ئۈمىد ۋە ئارزۇلىرىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
" B  L) c: s4 r9 E! T1 C      مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ بايانىدىن كېيىن، ئوقۇرمەنلەر «سالچىلار» رومانىنى ئوقۇغاندىن كېيىنكى تەسىراتلىرى، ئاپتورنىڭ ئىجادىيەت ئۇسلۇبى، مەزكۇر رومان توغرىسدا يېزىلغان بىر قىسم ئوبزورلار ھەم ئاپتورنىڭ ئىلگىرى نەشر قىلىنغان «قۇم باسقان شەھەر» رومانى، «قىرلىق ئىستىكان»، «ساراڭ»، «كۈز يامغۇرى»، «ئايخان»، «بۇرۇت ماجىراسى»، «بۇ چۈش ئەمەس»، «ئىت ئېتىش»، «ئالتۇن چىشلىق ئىت»، «سالام، ھېسام ئاكا» قاتارلىق بىر تۈركۈم نادىر ھېكايە - پوۋېستلىرى توغرىسىدا كەڭ - كۇشادە پىكىرلەشتى. مەمتىمن ھوشۇر ئاكىمۇ ئوقۇرمەنلەرنىڭ سورىغان ھەر بىر سوئالىغا ناھايىتى ئەستايىدىل ھەم ئەتراپلىق جاۋاب بەردى. پۈتكۈل سۆھبەت جەريانى ئەركىن - ئازادە ھەم ناھايىتى قىزغىن كەيپىيات ئىچىدە ئېلىپ بېرىلدى.
8 `1 w0 C, _' z2 W6 \9 x! r     سۆھبەت ئاياغلاشقاندىن كېيىن، نەق مەيداندا «سالچىلار» رومانىنى ئىمزالىق سېتىش ھەم مەزكۇر رومانغا ئىمزا قويۇپ بېرىش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى." k- i( I, A. }4 L: Z+ N

/ a/ F7 s6 s/ ^1 N. ?) y7 i

بۇ پائالىيەتنىڭ ئۆتكۈزۈلگەنلىكىنى ئاڭلاپ«بىر كىتاب-بىر ئالەم» پروگىراممىسىنى ئەسلەپ قالدىم.......

«سالچىلار» رومانى توغرىسىدا ئوقۇرمەنلەر بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن سۆھبەتنىڭ تەپسىلاتلىرىدىن ئۇچۇر بەرگەنلىرىگە رەھمەت.

‹‹ سالچىلار ››  ئۈچۈن ئېلىپ بېرىلغان بۇ سۆھبەتتىن،  يەنىلا ‹‹ مەمتىمىن ھوشۇر قىزغىنلىقى›› نىڭ پەسلىمىگەنلىكىنى كۆرۇۋىلىشقا بولىدۇ . چۈنكى ، بۇ ئەسەر توغرىسىدا كۆپلىگەن تالاش تارتىشلار ۋە تەلقىنلەر  بولۇپ ئۆتتى . بۇ يەنىلا ‹‹سالچىلار›› نىڭ تەلىيى ، شۇنداقلا ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ كەلگۇسىنى كۆرۇۋىلىشنىڭ بىر يارقىن نامايەندىسى ، ئەلۋەتتە . ئويغاق ئوقۇرمەن بۇ نۇختىنى يەنىلا ئاشۇنداق قەلەمكەشلەردىن ئىزدەۋاتىدۇ ، بۇ ياخشى ئەھۋال . بۇ قىزغىنلىق توختاپ قالمىغاي ... بۇ سۆھبەت ئۈچۈن كۈچ چىقارغان خالىس قەلبلەرگە رەھمەت ... بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   شەۋكەت ئىبراھىم تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-12-15 21:37  
6 e# Z& s3 K7 s& F8 z# }, l- Q
8 f3 x  @0 U( K  D

مەمتىمىن ھوشۇر ئاكىغا سالامەتلىك ۋە ئۇزۇن ئۆمۈر يار بولسۇن！«قۇم باسقان شەھەر» كارامەت رومان！پات-پاتلا ئوقۇۋالىمەنيۇ،قانمايمەن！«سالچىلار» رومانى ھەققىدىكى سۆھبەت پائالىيتىگە قۇتلۇق بولسۇن！…

«بىر كىتاب-بىر ئالەم» پىراگراممىسىنىڭ رىياسەتچىسى دىگەن جۈملىنى ئوقۇشۇم بىلەن تەڭلا ئاشۇ پىراگراممىنى چۇڭقۇر سېغىنىش ئىلكىدە ئەسلەپ قالدىم！…رىياسەتچىمۇ بۇ پىراگراممىغا كۆپ ئەجىر سىڭدۈرگەن ئىدى……

                            «سالچىلار» رومانى بەخش ئەتكەن سەرخۇش تۇيغۇلار
/ b0 F) W" V. [# E3 I
# _$ B; B/ Q+ x/ oيېڭى دەۋر ئۇيغۇر پروزىچىلىقىنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكى ۋەكىللىرىدىن بىرى ـ مەشھۇر يازغۇچى مەمتىمىن ھۇشۇرنىڭ  يېڭى رومانى ـ «سالچىلار» نى ئۇقۇپ نەچچە كۈندىن بېرى ئىچىمدە ئېيتىپ بەرگۈسىز بىر خوشلۇق ۋە بوشلۇق. چۈنكى، مەزكۇر رومان ئەكس ئەتتۈرگەن ئادەملەردىكى باتۇرلۇق، سەمىمىيلىك، تەۋەككۇلچانلىق ۋە كەسىپچانلىق ھازىر بىزنىڭ ئۆزىدىن باشقا ھېچكىمنى ياراتمايدىغان خېلى-خېلى كىشىلىرىمىزدە يوق. ئۇندىن باشقا تىلدىكى يۇمۇرلۇق تۇيغۇ ئىچىدە پەلسەپىۋى چۇڭقۇرلۇق بار. پىرسوناژلار خاراكېترى چىن ۋە ھېقىقى يۇرۇتۇلغان بولۇپ، يازغۇچىنىڭ پىشقان بەدىئىي تالانىتىنى ۋە ئۆزىگە خاس ئەدەبىي ئۇسلۇبىنى نامايان قىلغانلىقى بىلەن مېنى خۇشال قىلسا؛ ئادەتتىكى ئادەملەر ئويلاپمۇ يىتەلمەيدىغان قىزىقارلىق ۋەقە تەپسىلاتلىرى ئارىسىغا ئۇستىلىق بىلەن سىڭدۈرۈۋەتكەن تراگېدىيە ئېڭى مېنى ھاياتلىق ھەققىدە چوڭقۇر ئويلاندۇردى.+ u3 X6 S5 [- @+ f8 a# M% }% v: @
ھەئە، يازغۇچى روماننىڭ «مۇقەددىمە» قىسمىدا بۇ ھەقتە ئۆزى «بۈيۈك چوققىلارنى بېزەپ كۈمۈشتەك يالتىراپ تۇرغان قېلىن قار-مۇزلار، جىرالاردىن ئوقچۇپ چۈشۈۋاتقان سۈپسۈزۈك تاغ سۇلىرى، شۇ سۇلارنى قېنىپ ئىچىپ كۆكلەرگە بوي تارتقان ياپيېشىل ئورمانلار ... شۇ ئورمان، شۇ دەريا ئېقىنلىرى ئارىسىدا گۈرسۈلدەپ دەسسەپ ئالدىراش يۈرىدىغان، كىيىملىرىنىڭ يىرتىقلىرىدىن مۇسكۇللىرى بۆرتۈپ چىققان، قۇياشنىڭ ئۆتكۈر نۇرى، بوران-چاپقۇنلاردا چىرايلىرى قارىدىغان ئاجايىپ بىر ئادەملەر بار. ئۇ بولسىمۇ سالچىلاردۇر. دەريا، ئورمانلاردىكى ئەڭ قەدىمىي ناخشىلارنى شۇلار ئېيتقان، ۋادىلاردىن قايتقان ئەڭ دەسلەپكى سادالارنى شۇ كىشىلەر ئاڭلىغان، دەريا ياقىلاپ كەتكەن ئەڭ قەدىمىي يوللارنى شۇ ئادەملەر قالدۇرغان... تېخى يېقىنقى يىللارغىچە ئىلى دەرياسىدا سالچىلار قاتناپ تۇرغانىدى... ۋاقىتنىڭ قەدىمىي ئۆتكەن ئەسىرىنىڭ ئاخىرلىرىغا يەتكەندە دۆلەت تەبىئىي ئورمان مەنبەلىرىنى قوغداش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويدى. شۇنىڭ بىلەن ھەيۋەتلىك تاغلار ئارىسىدىن سال بىلەن ياغاچ ئېقىتىپ چىقىش ئىشلىرىغىمۇ خاتىمە بېرىلدى. سال توختاپ بۆگۈنگىچە ئارىدىن ئون نەچچە يىل ئۆتتى. ئەينى يىللاردىكى پېشقەدەم سالچىلارنىڭ كۆپىنچىسى ئالەمدىن كەتتى. ھايات قالغانلىرىنىڭمۇ ساقاللىرىنى ئاق ئارىلاپ، بەللىرى مۈكچەيدى. دەريا بويلىرىدىكى سالچىلار بېسىپ ئۆتكەن ئاياغ يوللارنى ئوت-چۆپلەر بېسىپ، توقالاردىكى سالچىلار ياققان گۈلخان كۈللىرىنى شاماللار ئۇچۇرۇپ بولدى. بارا-بارا ئىنسانلارغا ئاجايىپ خىزمەتلەرنى كۆرسەتكەن سال ۋە سالچىلار ئەستىن كۆتۈرۈلۈپ، بىر تارىخ، بىر كەسىپ، ئوت يۈرەك ئادەملەر ئارىسىدىكى بىر داستان ئۇنتۇلۇپ كېتىشكە قاراپ يۈزلىنىۋاتقاندەك قىلاتتى... مەن بۇ كىتابىمنى ئەنە شۇ سالچىلار تۇرمۇشىنى يۇرۇتۇپ بېرىشكە بېغىشلىدىم» دەپ ئۆتكەندەك، قەلەمنى يۈكسەك مەسئۇلىيەت بىلەن تۇتقاندى. ئۆزىنىڭ مول بىلىم قۇرۇلمىسىغا ۋە پىشقان بەدىئىي تالانتىغا تايىنىپ ئەنە شۇ سالچىلارنىڭ نامرات ۋە ئاددىي تۇرمۇشىنى، تەۋەككۇلچان ۋە قورقماس خاراكتېرىنى ھەم شۇنداقلا نادانلىق ۋە ئۈمىدىسزلىك بىلەن تولغان ھايات مۇساپىسىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك يۇرۇتقاندى. بۇ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى بىر-بىرىدىن تېرەن ھاياتلىق ھەقىقەتلىرىگە ئىگە قىلىپ، ئۆتمۈش، بۈگۈن ۋە كەلگۈسى ھەققىدە ئىستىخىيىلىك ئويلاندۇرغاندى. بولۇپمۇ يازغۇچى مەزكۇر روماننىڭ مەيلى تىل، مەيلى تەسۋىر، مەيلى قۇرۇلما ئورۇنلاشتۇرۇش ياكى توقۇلما قىلىش سەنئىتى بولسۇن، ھەممسىدە مۇتەپەككۇرلارچە ئۇزۇندا تۇرغانىدى. ئىككى توم، تۆت قىسىم، 54باب، 1136بەتتىن تەركىب تاپقان بۇ رومان مىللىي تۇرمۇشىمىزنىڭ يېڭى بىر سەھىپىسى ۋە ئۇنىڭ ئاچچىق –چۆچۈكلىرى بىلەن تۇيۇنغاندى. مۇتەپەككۇرلۇق مەقامىغا يەتكەن بىر يازغۇچىنىڭ يازمىسىغا خاس ھالدا ئەقىل ۋە ھېسسىيات ھېقىقى تۈردە يۇغۇرۇلغاندى. ئەمما بۇ يەردىكى ھاياتلىق ھەقىقەتلىرى بىۋاسىتە ئاپتور تىلىدىن بېرىلمەستىن ئەسەر قەھرىمانلىرىنىڭ ھەر بىر ھەرىكىتى، گېپى، خىيالى، چۈشلىرى ۋە شۇنىڭغا يانداشقان بىمەنىلىككە قەدەر يۇشۇرۇنغاندى.
6 K& V. D( }- e0 r; }- x, s& Pئالايلۇق، يۇلۇچىلار مۇز داۋاندىن ئۆتۈپ شىپالىقتا چۈشكۈن قىلغاندا ئۇچرىغان ئىلىخولۇق جاپپار ئۆزىنىڭ ئاكسىى غاپپار نوچىنى ئىزدەپ ئالتە شەھەر تەرەپكە كېتىۋاتقانلىقىنى، ئاكىسىنىڭ ئۈچ يىل ئالدىدا قۇدۇققا چۈشۈپ كېتىپ، مانا ئەمدى ئاقسۇ ئاۋاتتىن چىققانلىقىنى سۆزلەپ بەرگەندە بولۇنغان مۇنۇ دېئالۇگلار بىزنى رېئاللىق بىلەن رىۋايەت، بۇ دۇنيا بىلەن ئۇ دۇنيا ئوتتۇرىسىدا گاڭگىراشقا تولغان ئوي-خىياللارغا ئەسىر قىلىدۇ.
$ Y. `- v9 M# e$ K0 r1 M«ـ ئادەمنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان گەپلەرغۇ بۇ!ـ دېدى سەمەت.
7 f4 B0 u- T. u/ D) r' Y' b" Rـ مۇنداق غەلىتە ئىشلار ئىلگىرىمۇ بولغان،ـ دېدى ئوسمان ئۇلاغچى گەپكە قوشۇلۇپ،ـ بىر زامانلاردا مۇشۇ ئىلىخونىڭ سايرام كۆلىگە بىر مالچى ئاتلىق، ئاتنىڭ ئىگەر-تۇقۇملىرى بىلەنلا چۈشۈپ كەتكەنىكەن. ھەممە ئادەم ئۇنى ئۆلدى دەپ يۈرسە، قىرغىزلار تەرەپكە سودا بىلەن ئۆتكەنلەر ھېلىقى مالچىنىڭ شۇ يەردە ئاتلىق كېتىپ بارغىنىنى كۆرۈپتۇدەك. ‹ھوي، سەن پالانچى ئەمەسمۇ، سايرام كۆلىگە چۈشۈپ كېتىۋىدىڭ بۇ يەردە قانداق پەيدا بولۇپ قالدىڭ؟› دەپ سورىسا، ‹ئۆزۈممۇ بىلمەي قالدىم، سايرام كۆلىگە ئات بىلەنلا چۈشۈپ كەتكەنىدىم، كىيىن ئېتىم ئۈزۈپ يەنە بىر قىرغاققا ئاچىقىپ قويدى. قارىسام ئەتراپ ناتونۇشلا بىر يەر. سۈرۈشتۈرسەم بۇ يەردە ئىسسىقكۆل دەپ بىر يەر بار ئىكەن، ئىسسىقكۆل بىلەن بىزنىڭ شۇ سايرام كۆلىنىڭ ئاستى تۇتاشكەن ئەمەسمۇ، مەن ئىسسىق كۆلنىڭ بويىدىن چىقىپ قاپتىمەن› دېگۈدەك... مانا شۇنداق گەپلەر، قالغىنىنى خۇدا ئۆزى بىلمىسە، كېلىڭلار گۆش پىشتى.» (1-توم، 2-قىسىم، يىگىرمە ئىككىنچى باب، 451~452-بەت)& h; i' }1 w. m6 y
ئېنىقى بۇ بايانلاردا رېئاللىق بىلەن رىۋايەت، رىۋايەت بىلەن تارىخ ئايرىۋالغۇسىز دەرىجىدە جىپسىلىپ كەتكەن، روماننىڭ كۆپ قىسىم جايلىرىدا تۇرمۇش تەپسىلاتلىرىنىڭ بەدىئىي يۈكسەكلىككە كۆتۈرۈلگەن ھەقىقىي كارتىنىسى جۇلالىنىپ تۇرسىمۇ، ئەمما بىر قىسىم جايلىرىدا غايىب بولغۇچىنىڭ باشقا بىر يەردە باشقىچە يوسۇندا كۆز ئالدىمىزدا پەيدا بولۇشىدەك ئادەمنىڭ ئەقىلىگە سىغمايدىغان نۇرغۇنلىغان سېھىرى تەركىبلەر بار. بۇلار يازغۇچىنىڭ ئەسەر سىيۇژتىنى سالچىلار ياغاچ ئېقىتقان دەريا سۈيىدەك ھەم يىغىلىپ ھەم كېڭىيىپ تۇرىدىغان قىلىپ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن ئوقۇرمەنلەرگە ئازراقمۇ غەيرىي تۇيۇلمايدۇ. بۇنىڭدىن شۇنى كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، يازغۇچى مەمىتىمىن ھۇشۇرنىڭ ھېكايە ئىجادىيىتىدە دەسلەپكى قەدەمدە بىخ سۈرگەن ۋە تولىمۇ ياخشى ئۈنۈم بەرگەن ھېكايىدىن ھېكايە ئۈندۈرۈش، بۇ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى ئاچچىق كۈلدۈرۈش ۋە مۇشۇ كىنايىلىك كۈلكە ئىچىدە ئۆزىنىڭ ئەسلىدىكى ۋە نۆۋەتتىكى كىملىكىنى ئۆزىگە بىلدۈرۈشتەك ئۆزگىچە ئىپادىلەش ئۇسلۇبى مەزكۇر روماندا تېخىمۇ ۋايىغا يەتكەن. چۈنكى، بۇ يەردە بار بىلەن يوق، ھايات بىلەن مامات، ئۇ دۇنيا بىلەن بۇ دۇنيا ئۇچرىشىپ ۋە ئالمىشىپ تۇرىدۇ. بۇلار ئىخىتىيارسىز ھالدا «تىرىلىش» نى ئسىمىزگە سالىدۇ. ئادەملەردىكى غەيىبتىن ئەيمىنىش تۇيغۇسى كۈچىيىدۇ. ئەمما ئەسكەرتىپ ئۆتۈشكە تېگىشلىكى، بەزى ئوقۇرمەنلەر بۇ يەرلەرنى ئۇقۇۋاتقاندا پەقەت ئىچ پۇشۇقىنى چىقىرىش ئۈچۈن كۈلۈپ قۇيۇپلا ئۆتۈپ كېتىدۇ. بىمەنىلىك ئىچىگە يوشۇرۇنغان چوڭقۇر مەنانى تېپىپ چىقىشتىن ئىرىنمەيدىغان، يازغۇچى تاشلاپ ئۆتكەن يوشۇرۇن سوئالغا جاۋاب ئىزدەيدىغان ئوقۇرمەنلەر بولسا ئاپتورغا ئوخشاش چوڭقۇر خىيالغا چۆكىدۇ. شۇنىڭغا ئىشىنىمىزكى، ئەگەر ئوقۇرمەنلەر راستىنىلا ئادەمنى ئۇزاق-ئۇزاقلارغا باشلاپ كېتىدىغان ئوي-خىيالغا چۆككەن بولسا، ئاپتورنىڭ نېمىشقا بۇنداق بىمەنە تەپسىلاتلارنى ئەسەرگە بىر نەچچە يەردە قىستۇرۇپ قويغانىلىقىنى چۈشىنىپ يېتىدۇ.
" x8 K' U/ D" j! vبىز بۇ روماننى ئۇقۇۋېتىپ ئەينى دەۋردىكى مېھىرى-مۇھەببەت ۋە چىن دوستلۇقنى ھەممىدىن ئەلا بىلىدىغان ئەنە شۇ قورقماس، خۇشچاقچاق، چىقىشقاق، مېھماندوست، راستچىل، مەردانە، ئاقكۆڭۈل ئادەملەرنىڭ تۇرمۇشىغا كىرىپلا كېتىمىز. ھاياتنىڭ ئەگرى-تۇقاي مۇساپىسىدە سېھىرلىنىمىز. ئىخىتىيارسىز ھالدا قەھرىمانلىرىغا ئەگىشىپ سەيلە قىلىمىز. گاھى كۆك بىلەن بوي تالاشقان تاغ-داۋانلاردا، گاھى بىز ياشاۋاتقان بۇ ئانا زېمىنغا زەپ ياراشقان باغ-بوستانلاردا يۈرىمىز. بىز چىققان سال قاپچىغايدەك خەتەرلىك جايلارغا كەلگەندە بولسا چىلىق-چىلىق تەرگە چۈمىمىز. ئەمما ھەر قانچە خەتەرلىك بۆلىشىدىن قەتئىينەزەر ئۆلمەي تىرىك قالساقلا كەسىپ خۇرمارىمىز تۇتۇپ، يەنە يەڭ شىمايلاپ، پۇشقاقلىرىمىزنى تۈرىمىز. ھەتتا ئەسەر پىرسوناژلىرىنىڭ قىزىق پاراڭلىرىغا قوشۇلۇپ تېلىقىپ-تېلىقىپ كۈلىمىز.% S) V+ y( a9 H% ~! I8 F1 c0 }2 t! h
«ـ نېمىگە خەتلەتتىڭلا؟- F& ^% e4 L& b: {- d
ـ ئەمدى ھەممە ئىش تەشكىللىك بولغۇدەك، سالچىلارنىڭمۇ تەشكىلى قۇرۇلغۇدەك، شۇنىڭغا خەتلەتتۇق." h- t: r6 h/ Z. u7 Y
ـ ھاراق ئىچىدىغان، نەشە چېكىدىغان، قىمار ئوينايدىغان ئىشلارمۇ يوق بولىدۇ دەمدۇ نېمە؟ـ دېدى يەنە بىرەيلەن.
" t% }' W- ^) [0 I1 Q8 e& y) c2 i: Aـ ھە، مېنىڭ ئاڭلىشىمچە،ـ دېدى يەنە بىر سالچى، ـ ئەمدى شەھەرگە كىرىپ جالاپ ئوينايدىغان، چوڭ كۆۋرۈكنىڭ ئۈستىدە مۇشتلىشىدىغان ئىشلارغىمۇ يول قويمىغۇدەك.* K& J1 ]1 ^2 b7 G* s- Q& S
ـ بۇ قانداق بولغىنى؟... ـ دەپ ھەيران بولدى ھېلىقى گۈللۈك تاماكا خالتىسىنىڭ يىپىنى قولىغا ئورىۋالغان سالچى،ـ ئۇنداق بولسا، شەھەرگە كىرگەننىڭ نېمە قىزىقى بولىدۇ؟...
2 U* i) e: z( b: a# T% @  nـ شۇنى دېگىنە،ـ دېدى بۇرۇتىنىڭ ئۇچىنى تولغاپ قۇلىقىغا ئاپىرىۋالغان شاپ بۇرۇت بىرەيلەن، شەھەر دېگەنگە مۇشلىتىشىپ قاپاق يارىمەن، جالاپ ئوينايمەن دەپ كىرمىسە نېمىگە كىرىدۇ؟
  D. \+ Y  U+ w% x, o! _ـ بىر-ئىككى نوچىسى، تۆت-بەش جالىپى بولمىغان شەھەرنىمۇ شەھەر دېگىلى بولامدۇ؟7 k7 k% l7 w7 k5 \
سالچىلار قاقاقلاپ كۈلۈپ كېتىشتى.» (2-توم، 4-قىسىم، قىرىق ئىككىنچى باب، 886-،887-بەت)
7 C# P  H  [" W- u( {$ }; Xشۇنداق، ئادەملەر شەھەرلەشتى، مەدەنىيلەشتى ۋە ھېلىگەرلەشتى. خىلۋەت سەھرادىكى تەبىئىي گۈزەللىك، ساددىلىق ۋە پاكلىق چىقىپ تۇرغان ھايات ئۇنىڭ رەڭگارەڭ چىراغ نۇرلىرى ئاستىدا ئۇپا-ئەڭلىك سۈرتۈۋالغان سەتەڭدەك جىلۋىگەرلەشتى. شۇ سەۋەبتىنمۇ، شەھەر بىنا بولغاندىن تارتىپ تا ھازىرغا قەدەر ھەممە ئادەم ئۇنىڭغا ئاشكارا ياكى يوشۇرۇنچە ئىنتىلىپ ياشىدى. مەيلى ئۇ جىمى بۇزۇقچىلىقنىڭ ئۇۋىسى بولسۇن ياكى ئىلىم-مەرىپەت ۋە مەدەنىيەت-سەنئەت مەركىزى بولسۇن ئىنسانىيەت ئىنتايىن زور بەدەللەرنى تۆلەپ نۇرغۇن شەھەرلەرنى ياسىدى.% y6 p; Z" k8 W2 H; [! W- a
يۇقىرىقى دىئالۇگدىن بىز شۇنى ئېنىق ھېس قىلالايمىزكى، تاغ-دەريالار ئارىسىدا دۇنيادىن بىخەۋەر ياشايدىغان سالچىلار شەھەرنىڭ قاراڭغۇلۇق قاپلىغان بىر يۈزىنىلا كۆرۈپ يەتكەنىدى. ھەر خىل تېخىنكا يېڭىلىنىشى، مەدەنىيەت جەھەتتىكى ئاۋانگارتلىق، ئىجتىمائىي ھەرىكەتلەر ۋە ئىنقىلاب قايناپ تۇرغان يەنە بىر يۈزىنى كۆرەلمىگەندى. چۈنكى، شەھەرـ قورقۇنچلۇق دوزاخ، سەھرا- گۈزەل جەننەت بولماستىن، شەھەرلىشىش ئىنسانىيەت تەرەققىياتىنىڭ مۇقەررەر يۈزلىنىشى ئىدى. ئىلى رۇس قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ تەسىرى بىلەن بىر قەدەر بالدۇر شەھەرلەشكەندى. سەمەت قاتارلىق قارا ساۋات سالچىلارنىڭ بۇ شەھەرلىشىشكە يېتەرلىك روھىي تەييارلىقى يوق ئىدى. يات ئېزىتقۇلار ئۇلارنىڭ دەل مۇشۇ ئاجىزلىقىنى تۇتۇلۋالغاندى. يازغۇچى ئۇلارنىڭ تىلىدىن بەرگەن بۇ دېئالۇگ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنى ئەينى دەۋر كىشىلىرىنىڭ روھى دۇنياسى ھەققىدە ئويلاندۇرغاندى. بۇ ئۆز نۆۋىتىدە دەۋرىمىزىدىكى كىشىلەر ئۈچۈنمۇ ئاش بىلەن ناندەك مۇھىم ئىدى. تەرەققىياتقا يېتەرلىك روھىي ئىنىرگىيىسى يوق ئادەملەر ئەنە شۇنداق گاڭگىراپ قالاتتى. قەلبىنى چۈشكۈنلۈك ئىسكەنجىگە ئالاتتى. پەقەت ھايۋانلارچە قورساق تويغۇزۇش، نەپسىنى قاندۇرۇش ۋە كۈن ئۆتكۈزۈشنىڭ كويىغا سالاتتى. ئىنسانىي كاملىلىق ئۈچۈن ئادەمدەك ياشاشنى ئۆزىگە مىزان قىلغان ھەقىقىي ھايات نىسى قالاتتى...
. t3 u2 Q. A* e* v, ~5 [3 Mمېنىڭچە، يازغۇچى سالچىلارنىڭ گەپ- سۆزلىرىنى ياساپ –جابدۇپ، خاراكتېرىنى ھەر قەدەمدە ئەل-ۋەتەننىڭ غېمىنى يەيدىغان ئالىيجاناب ئادەملەردىن قىلىپ ياراتقان بولسا، بەدىئىي ئەدەبىيات ۋە ئەينى دەۋردىكى سالچىلار ئۆزىنىڭ چىنلىقىدىن ئايرىلىپ قالاتتى. ئەقىللىق ۋە ئەقىدىلىك ئوقۇرمەنلەر ئۇلارنىڭ نادانلىق قاپلىغان، ھەق-ناھەق تۇيغۇسىدىن ئايرىلغان ۋە ئۈمىدسىزلىك بىلەن تولغان ھاياتىدىن ئىبرەت ئالاتتى. بولۇپمۇ، ئۆمەر مەدداھنىڭ ھېكمەت بىلەن ئېيتقان سۆزلىرى ۋە ئۆلۈمى ئوقۇرمەنلەرنى ھايات ھەققىدە چوڭقۇر ئويغا سالاتتى.! [  F) Y/ U3 `- U
ئۇندىن باشقا، ئاپتور ئۆزى ئېيتىپ ئۆتكەندەك، ھازىرقى زامان تۇرمۇشىمىزدا ئاللىقاچان ئۇنتۇلۇشقا باشلىغان كەسىپ ـ سالچىلىق ۋە ئۇنىڭ ھەر بىر ئىش ھالقىلىرىنى ئەينەن ۋە ئىنچىكە تەسۋىرلىگەن بولۇپ، ئوقۇرمەنلەر بىر تەرەپتىن سالچىلارنىڭ جاپا-مۇشاقەتلىك تۇرمۇشى بىلەن تەپسلى تونۇشاتتى، يەنە بىر تەرەپتىن سالنى قانداق چېتىش، خەتەرلىك جايلاردىن قانداق ئۆتكۈزۈش ۋە ئۇنى شەھەرگە قانداق يەتكۈزۈش... كېچە بولغان بىر قاتار ھۈنەر-سەنئەت بىلىملىرىگە ئىگە بولاتتى. مېنىڭچە، روماننىڭ ئەڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك چىققان بۇ تەرىپى ئۆز نۆۋىتىدە يەنە بىزنىڭ فولىكلورچىلىقىمىزدا ناھايىتى مۇھىم ئۇرۇن تۇتاتتى. شەخسەن ئۆزۈمنى ئېلىپ ئېيتسام، مەن مەزكۇر روماننى قولۇمغا بىر ئالغىنىمچە ھەر قانچە مۇھىم ئىشىم چىقىپ قالسىمۇ قاتلاپ قويماستىن ئۇقۇپ تۈگەتتىم. سەۋەبى، روماننىڭ ھەر بىر باب، ھەر بىر بەتتىكى مەزمۇنلار ئادەمگە بەكمۇ يېڭى تۇيۇلاتتى. بولۇپمۇ، بىرىنچى توم ۋە ئىككىنچى تومنىڭ ئالدىنقى قىسمى ئوقۇغان ئادەمنى تەبىئەت گۈزەللىكىدىن يەتكۈچە ھۇزۇرلاندۇراتتى. ساياھەتچىلىك، تارىخ، مەدەنىيەت، جۇغراپىيە ۋە روھىيەت ھەققىدە تۈرلۈك-تۈمەن بىلىمگە ئىگە قىلاتتى. ئالايلۇق، ئەڭ ئاددىيىسى، بىزنىڭ ئادەتتىكى ئادەملىرىمىزمۇ چۇمۇلاڭما چوققىسى ھەققىدىكى بىر قىسىم سانلىق مەلۇماتلارنى بىلىدۇ. ئەمما ئۆزلىرى ئەۋلادمۇ-ئەۋلاد ياشاۋاتقان يەردىكى تاغ-دەريالار ھەققىدە ئانچە بىلىپ كەتمەيدۇ. شۇ سەۋەبتىمۇ، مەسئۇلىيەتچان يازغۇچى مەمىتىمىن ھۇشۇر ئەپەندى تۆۋەندىكى بىلىم ۋە سانلىق مەلۇماتلارنى ئالايىتەن تىلغا ئېلىپ، بىزنىڭ ئۆزىمىز ياشاۋاتقان زىمىنىڭ سەلتەنەتلىك تارىخىدىن تارتىپ ھەر بىر چىمدىم توپىسىغىچە چوڭقۇر چۈشىنىشمىزنى تەكىتلەيدۇ.8 F5 l5 ]( _* n8 l3 D: @
«مۇز داۋان ‹مۇزات داۋان› دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئۇ تاكى بۆگۈنگىچە چاقلىق قاتناش قوراللىرى ئىز باسالمىغان، ھازىرغىچە ئۆزىنىڭ ئىپتىدائىي ھالىتىدە تۇرغان قەدىمىي يولدۇر. مۇز داۋان تەڭرىتېغىنىڭ جەنۇبى بىلەن شىمالىنى، يەنى ئاقسۇ بوستانلىقى بىلەن ئىلى ۋادىسىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ئەڭ يېقىن بەلۋاغ. تەڭرىتېغىنىڭ بۈيۈك چوققىلىرىدىن بولغان دېڭىز يۈزىدىن 6995 مېتىر ئېگىزلىكتىكى خانتەڭرى چوققىسى، 7745 مېتىر ئېگىزلىكتىكى تۆمۈر چوققىسى، 6227 مېتىر ئېگىزلىكتىكى قار لەيلى چوققىسى، 6588 مېتىر ئېگىزلىكتىكى چوڭ قۇزىباي چوققىسى ۋە دېڭىز يۈزىدىن 6934 مېتىر ئېگىزلىكتىكى تېرەك چوققىلىرى ئەنە شۇ مۇز داۋان ئەتراپىدا كۆككە بوي تارتىپ تۇرىدۇ. بۇ ئاقۋاش چوققىلار ۋە چوققىلار ئارىسىدىكى چوڭقۇر جىلغىلارغا تىنىپ كەتكەن قېلىن قار-مۇزلار تەڭرىتېغى ئېتىدىكىكى بارلىق دەريالارنىڭ پۈتمەس سۇ مەنبەسى.» (1-توم، 2-قىسىم، ئون بەشىنچى باب، 315-بەت)# N8 ], m& ^% T/ r9 N7 t
مېنىڭچە، يازغۇچى « ئوت يۈرەك ئادەملەر ئارىسىدىكى بىر داستان» دەپ بىر تەرەپتىن باش قەھرىمان سەمەتنىڭ بىر ئۆمۈر ئۆزى يوشۇرۇن كۆيۈپ يۈرگەن قىز-لەيلىگۈل (كېيىنكى ئىسمى گۈلئايىم) گە بولغان چىن مۇھەببىتىنى كۆزدە تۇتقان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن مۇشۇ مۇز داۋاندىن جېنىنى ئالىقىنىغا ئېلىپ قۇيۇپ ئۆتكەن يۇلۇچىلارنىڭ باتۇرلۇقىنى كۆزدە تۇتقان بولسا كېرەك. چۈنكى، يۇقىرىدا بىز ئېنىق چۈشەنچىگە ئېرىشكەن «مۇزات يولى ئەزەلدىن ئۆزىنىڭ خەتەرلىكلىكى بىلەن مەشھۇر.‹مۇز داۋاندىن ئۆتكەن› دېگەن سۆز زامان –زامانلاردىن بېرى بىر ئادەمنىڭ باتۇرلۇقى، قورقۇمسىزلىقىنى كۆرسىتىدىغان، شۇ كىشى ئۆزى پەخىرلىنىپ سۆزلەيدىغان ھايات سەرگۈزەشتى بولۇپ كەلگەن.» (ئاپتور بايانى، 1-توم، 2-قىسىم، ئون بەشىنچى باب، 316-بەت) شۇنىڭدەك، «مۇز داۋاندىن ئۆتكەن» دېگەن سۈپەت بىر ئادەمنىىڭ يولۋاس ئۆلتۈرگەن دېگەنگە قارىغاندا تېخىمۇ باتۇرلۇق كۆرسەتكەنلىكىنى ئىپادىلىگەن. شۇڭا، بۇ جاينى ئەجدادلىرىمىز ئەلمىساقتىن تارتىپ ئۇلۇغلىغان، نەزىر –چىراغلارنى بەرگەن. ئاللادىن ئۆزلىرىنى ئامان-ئىسەن ئۆتكۈزۈپ قۇيۇشنى تىلىگەن.
8 t; y* G1 v2 R3 \6 i# T/ {9 gمۇشۇ يەرگە كەلگەندە تەنتەنىلىك ھالدا تەكىتىلەپ ئۆتۈش زۆرۈركى، يازغۇچىنىڭ تۇنجى رومانى «قۇم باسقان شەھەر» دىكى تارىخ تۇيغۇسى مەزكۇر روماندا ئىنتايىن روشەن ئەكس ئەتكەن. يەنى، ئەسىرلەر مابەيىنىدە يىلنامىلەرنىڭ قورشاۋىدا جان تالىشپ ياتقان تارىخ چەكسىزلىككە قۇيۇپ بىرىلىگەن. روماننىڭ ئۈچتىن بىر قىسمىنى ئىگىلىگۈدەك نىسبەتتە ئەپچىللىك بىلەن بايان قىلىنغان تارىخى ۋەقەلەر ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرگە ئويلىنىش ۋە ئىزدىنىش بوشلۇقى يارىتىپ بېرىلگەن. تۇرمۇش تەپسىلاتلىرىنىڭ تارىخىي ئاساسى بار بولۇپ، سالچىلار ياشىغان دەۋردىن نەچچە يۈز ئىلگىرىكى تارىخمۇ بىر-بىرلەپ تىرىلگەن. بۇ ئارقىلىق يازغۇچى ئەنە شۇ ئۆلمەس تارىخىنى ياراتقان ئاددىي كىشىلەرگە مەنىۋى ئابىدە تىكلىگەن.6 U/ ~* X- f5 Q4 U2 f. I5 a
ئەمدى بۇ يەردە تىلغا ئېلىنغان ئابىدە سۆزى يادىمىزغا سالغان «ھەيكەل» دېگەن باپقا كەلسەك، ئوقۇرمەنلەر كىتابنى ئۇقۇپ دەل مۇشۇ يەرگە كەلگەندە يازغۇچىنىڭ بەدىئىي ئىستىداتىغا چىن قەلبىدىن قايىل بولماي قالمايدۇ. چۈنكى، روماننىڭ بېشىدا سەمەت يىتتۈرۈپ قويغان قىز-لەيلى ئاشۇ ھەيكەلنىڭ يېنىدا ئۇچرايدۇ. بۇ جەريانلار شۇنچىلىك تەبىئىي يېزىلغان بولۇپ، ئادەمگە ئازراقمۇ غەيرىي تۇيۇلمايدۇ. يازغۇچى رومان پىرسوناژلارنىڭ روھىي دۇنياسىنى چوڭقۇر قېزىش، تۈرلۈك-تۈمەن تاساددىبىلىقلار بىلەن ئەسەر سىيۇژىتنى جەلىبكارلىققا ئىگە قىلىش ئۇسۇلى ئارقىلىق بىر-بىرىگە پۈتۈنلەي مۇناسىۋەتسىز دېگۈدەك شۇنچە كۆپ ھېكايىلەرنى بىر-بىرىگە تەبىئىي يوسۇندا ئۇلايدۇ. سەمەتنىڭ سەھرا قىزى لەيلىگە باغلانغان ساپ مۇھەببىتىدەك، ئاشۇ ئەيىبلىرى كۆپ، جاھاندىن بىخەۋەر ياشايدىغان، ئاددىي ئەمما ئاقكۆڭۈل كىشىلەرگىمۇ چوڭقۇر مۇھەببەت باغلايدۇ. چۈنكى، سەمەت ئاشۇ قىز ئۈچۈن بىر ئۆمۈر توي قىلمايدۇ. يازغۇچى ئۇلارنى چىقىش يولىنى تاپالمىغان ئىنسان سۈپىتىدە كۆرۈپ، كۈچلۈك ھېسداشلىق قىلىدۇ، ھەرگىزمۇ مەسخىرە ئاستىغا ئالمايدۇ.
1 v5 C* N' i1 L, \% c" a0 d6 Rشۇنداق، «سالچىلار» رومانى ـ ئەمدىكى تارىخىمىز ئۈچۈن زۆرۈر بولغان روھىي ئىلىمنىتنىڭ نېمىلىكىنى ئېيتىپ بەرگەن ۋە 19-20-ئەسىردىكى تارىخىي تۇرمۇشىمىزنىڭ ئاددىي، ئەمما ماھىيەتلىك تەرەپلىرىنى قايناق ھېسسىيات، ئويناق تىل، رەڭدار تەسىۋىر، چوڭقۇر تەپەككۇر، باغلانما تەسەۋۋۇر، ئىبرەتلىك ھېكايىلەر، يوشۇرۇن كىنايىلەر، مەنىلىك دىئالۇگلار ۋە ئادەمنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان تەسەۋۋۇر كۈچى بىلەن ئەكس ئەتتۈرۈپ بەرگەن. جۈملىدىن، سەمەتئاخۇن، قۇۋان ئەزمە، ۋاققاس، جۇماق ئاكا، غۇجاخۇن، ھەسەن-ھۈسەن ئاكا-ئۇكا، زاكىراخۇن، ئابلىمىت ئىلىياس... قاتارلىق ھەر خىل مىجەز-خاراكتېردىكى سالچىلارنىڭ ئۆزى نامرات بولسىمۇ، قىسمەتلەرگە باي ھاياتى يازغۇچىنىڭ ئۇزۇن يىللىق يېزىقچىلىق مۇساپىسىدە شەكىللەنگەن ئۆزگىچە ئىجادىيەت ئۇسلۇبى بىلەن ئىنتايىن يۇقىرى بەدىئىي يۈكسەكلىككە كۆتۈرۈلگەن.! n: F- @5 {0 W' G5 ~/ [; T, I
بۇلاردىن باشقا، قەدىمىي قەشقەردىن باشلىنىپ جام، قوغان، تامغاتاش، مۇز داۋان، ئالابايتالنىڭ دېڭى، قاراكۆل ۋە قاپچىغاي... غىچە بولغان ئارىلىقتىكى خەتەرلىك يوللار، تاغلار، داۋانلار، دەريالار، كۆز يەتكۈسىز قارىغايلىقلار ۋە يايلاقلار... نىڭ بەدىئىي سۈرىتىنى ۋايىغا يەتكۈزۈپ سىزىپ چىققان مەزكۇر روماننىڭ ئارخىلوگىيەلىك قىممىتى، فولكلورلۇق قىممىتى، تىلشۇناسلىق ۋە مەدەنىيەتشۇناسلىق قىممىتى ... بىزنىڭ يەنىمۇ ئىچكىرىلەپ ۋە ئىنچىكىلەپ تەتقىق قىلىشىمىزنى كۈتۈپ تۇرغان بوز يەردۇر. يازغۇچى مەمتىمىن ھۇشۇر خېلى زور ھەجىمگە ئىگە بۇ يىرىك ئەسەرنى خۇددى يىڭنە بىلەن قۇدۇق قازغاندەك بىر ھەرپ، بىر سۆز، بىر جۈملىدىن يېزىپ چىققان قەيسەر ئىرادىلىك بوز ئەردۇر. چۈنكى، بىز پۈتۈن كىتابنى قىزىقىش ئىچىدە ئۇقۇپ چىقىش جەريانىدا قەلبىمىزنى ئۆزىگە ماگنىت كەبى تارتىپ تۇرغان ئىنچىكە تەسۋىر ۋە ھەقىقىي تۇرمۇش تەپسىلاتلىرىدىن شۇنى كۆرۈۋالالايمىزكى، يازغۇچى بۇ روماننى مۇۋەپپەقىيەتلىك يېزىپ چىقىش ئۈچۈن قانچىلىك جاپالىق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ئاشۇ يەرلەرنى بىر-بىرلەپ كۆرگەن ۋە دەل كېلىدىغان سۆز-جۈمللىلەرنى تاللاپ ئاللىقاچان ئۆتمۈشكە ئايلىنىپ كەتكەن شۇ دەۋرنى چىنلىقى بىلەن تەسۋىرلىگەن. بولۇپمۇ، ئەينى ۋاقىتتىكى سالچىلارنىڭ تۇرمۇشىغا چوڭقۇر چۆككەن، ئۇلارنىڭ سال ياساس، ياغاچ ئېقىتىش ۋە سۆزلىشىش ئادەتلىرىگىچە ئىنچىكە تەكشۈرگەن.
" a: F: `$ D; Pقىسقىسى، «سالچىلار» رومانى ئۆزىنىڭ يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ۋە تېخى تىلغا ئېلىنمىغان ئۇتۇقلىرى بىلەن مەسئۇلىيەتچان يازغۇچى مەمتىمىن ھۇشۇر ئىجادىيىتىنىڭ يەنە بىر يورۇق نۇقتىسى ۋە شۇنداقلا ئۇيغۇر رومانچىلىقىنىڭمۇ يېڭى بىر ئۈلگىسى بولۇپ قالغۇسى. ئۇنى ئوقۇغانلار ئىچ-ئىچىدىن ئۇرغۇپ چىقىۋاتقان سۆيۈنۈش ئىلىكىدە يازغۇچىنى ھۆرمەت ۋە قايىللىق بىلەن تىلغا ئالغۇسى. ھەتتا ماڭا ئوخشاش سەرخۇش تۇيغۇلار ئىلىكىدە روماننىڭ ئۇتۇقلىرى ھەققىدە قولىغا قەلەم ئالغۇسى ۋە سەمەت قاتارلىق «سالچىلار» نىڭ جاپالىق سەپىرىدىن ئۆزىنىڭ ھاياتلىق سەپىرىگە ئەقىل كۆزىدە نەزەر سالغۇسى.# k; d& u/ e' U7 C0 Y* l

9 c& Z  [/ b4 |* j3 a- \$ }

ئۆز ۋاقتىدا يېزىپ قويغان، ئەۋەتكەن ژۇرنالغا يارىمىغان بۇ ماقالىنى ئىنكاس شەكىلىدە يولاپ قويدۇم. دوستلار پىكىر بەرگەي.

; c$ v/ f) x$ @* j  j
  J5 V) U3 G7 l
2 G6 l7 |; m+ l: }9 [: }4 G" @! s
- C" W" [$ o- v  I* C9 T  c' h
        ئۇچتېكىننىڭ ماقالىسىنى قولۇم بىكار بولغاندا بىر ئوقۇپ باقاي.

   تېما يوللىغۇچىنىڭ ئەجرىگە رەھمەت! «سالچىلار» رومانى مەن ياقتۇرۇپ ئوقۇغان رومانلارنىڭ بىرى، مەمتىمىن ھوشۇر ئەپەندىنىڭ ئاددى ۋەقەلىك ئۈستىگە قۇراشتۇرۇلغان كچىك-كچىك ھېكايىلىرىن باشلاپ چوڭ ھەجىمدىكى ھېكايە-پوۋېستلىرىنى ھەممىنى شۇنداق ياقتۇرۇپ ئوقىغىنىم ئېسىمدە. ئۇنىڭ «ئالتۇن چىشلىق ئىت»، «چوشقىلارغا بايرام»، «خاسىيەتلىك قار»، «قۇم باسقان شەھەر»... قاتارلىق ھېكايە، پوۋېست، رومانلىرى بەخىش ئەتكەن ئىلھام بەخىش تويغۇلار ھېلىھەم ئېسىمدە، ئەل سۆيگەن يازغۇچىمىزنىڭ ئەزىز تېنىگە سالامەتلىك، ئىشلىرىغا ئوتۇق، ئىجادىيتىىگە بەرىكەت تىلەيمەن! بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   shaidayi تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-12-15 23:41  
, S) J- j7 {! L7 `% S5 v0 I0 s9 j/ b1 x; _9 f

ئەمما بۇ تېمىدىكى «بۈيۈك، ئۇلۇغ» دېگەندەك سۆزلەرنىڭ ۋەزنى، زامان، ماكانى ھەققىدە چوڭقۇرراق ئويلاپ بېقىپ ئاندىن دېيىش كېرەكمىكىن، دەپ ئويلاپ قالدىم.

             بوۋاكى ئەپەندىم،سىزچە نېمە دېسەك بولار ؟

ئەتراپلىق ئىزدىنىپسىز.....قەلىمىڭىزگە بەرىكەت تىلەيمەن....

مېنىڭچە، مولھوسۇللۇق، تالانتلىق، تونۇلغان، ئەل سۆيگەن...دېگەندەك سۈپەت سۆ‍زلىرىنى ئىشلىتىپ تۇرساق ياخشىراق بولارمىكىن، دەيمەن. بۇ مېنىڭلا قارىشىم. لېكىن قانداق دېيىسىڭىز مەيلى. مېنىڭچە ئاۋۇ «بۈيۈك، ئۇلۇغ»لارنى بىرنەچچە مۇھىم ئالىم ۋە ھەزرىتى مىرئەلىشىر نەۋايى كەبىي شائىرلارغا ئىشلەتسە بولارمىكىن، دەيمەن. سىزچىچۇ، پاسىل ئەپەندىم؟ يەنە بىر نۇقتىدىن بۇ بەك تالىشىدىغان ياكى مۇنازىرىلىزىدىغان مەسىلىمۇ ئەمەس، شۇنداققۇ!

كېرىمجان ئابدۇرېھىم ئەپەندى ئۇستاز يازغۇچى ھاجى ئەھمەت كۆلتېگىننى ئۆمەر ھەييامدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ دەپ قويۇپ ئىزادا قالغان ئىدى. بۇ يەردىكىمۇ شۇنداقراق گەپمۇ قانداق؟