قادىر پاراڭ قوشاقلىرىنىڭ ئىدىيىۋىي ۋە بەدئىي قىممىتى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

             قادىر پاراڭ قوشاقلىرىنىڭ  ئىدىيىۋىي ۋە بەدئىي قىممىتى ھەققىدە  مۇلاھىزە

                                             ياسىنجان ئوسمان ئەركزات

                                        قادىر پاراڭ پاراڭلىرىنىڭ مەنبەسى

    دولان مەشرەپ-مۇقاملىرىنىڭ بۆشۈكى بولغان دولان دىيارىمىزدا خەلق سەنئەتكارى ئائىلىسىدە 1963-يىلى تۇغۇلغان، 80-يىللارنىڭ باشلىرىدا تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنى پۈتتۈۈپ، ئالىي مەكتەپتە ئوقۇش پۇرسىتىگە ئېرىشەلمىگەن بولسىمۇ،پۇرسەت تاپسىلا ئۆگىنىشىنى داۋاملاشتۇرغان قادىر پاراڭ 1980-يىللاردا شىنجاڭنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا كەڭ كۆلەمدە ئېلىپ بېرىلغان ھەر بىر يۇرت-ماكاننىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىك ۋە ئۆزگىچىلىكلەرگە ئىگە خەلق ئېغىز ئەدەبىياتىغا دائىر خەلق چۆچەكلىرى، خەلق قوشاقلىرى، خەلق  ماقال-تەمسىللىرىدىن ئىبارەت «ئۈچ توپلام»نى توپلاش، رەتلەش، تۈزۈش  پائالىيىتى داۋامىدا دولان خەلقى ئارىسىغا  چوڭقۇر چۆكۈپ، مەكىتنىڭ  ئېغىز ئەدەبىياتى جەۋھىرى-«ئۈچ توپلام»نى يىغىپ-توپلاش ئەمەلىيىتى داۋامىدا ئېغىز ئەدەبىياتى مىراسلىرىمىز بىلەن كەڭ كۇشادە ئۇچرىشىش پۇرسىتىگە ئېرىشىپ، بۇ خىزمەتكە ئالاھىدە كۈچ چىقاردى،ئەمەلىي تۆھپىسى بىلەن ئەل ئارىسىدا كۆزگە كۆرۈنۈشكە باشلىدى ھەمدە «ئۈچ توپلام»نىڭ ئىلھامى بىلەن «ھەركىمنىڭ سۆيگىنى ئۆزىگە چىرايلىق»،« ئىت مەن »قاتارلىق  شېئىرلىرىنى يېزىپ «قەشقەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىدا ئېلان قىلدۇرۇپ، ئەدەبىيات گۈلزارلىقىغا قەدەم باستى. ئۆز ئەجرىنىڭ  بۇ تۇنجى شېرىن مېۋىسى تۇرمۇشنىڭ  ئەگرى-توقاي مۇساپىلىرىدا تېنەپ-تەمتىرەپ، تۇرمۇش ھەلەكچىلىكى بىلەن تىپىرلاپ يۈرگەن قادىر پاراڭنى يېڭىچە ئىجادىيەت يولىغا باشلىدى.
ئەل ئارىسىدا بوۋىسى ئابدۇراخمان پاراڭ، دادىسى ئابدۇكېرىم پاراڭ، ئۆزىنىڭ   قادىر پاراڭ ئاتىلىپ قالغانلىقىنىڭ سەۋەبى ھەققىدە كۆپ ئويلىنىش ۋە چوڭلاردىن سۈرۈشتۈرۈش ئارقىلىق ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ كۈلكە-چاقچاقلار ئارقىلىق يۇرت خەلقىنى كۈلدۈرۈپ، ئۇلارنىڭ دەردىگە يېقىملىق، تېتىملىق، ئەھمىيەتلىك كۈلكە-چاقچاقلىرى ئارقىلىق دەرمان بولالىغانلىقى ئۈچۈن پاراڭ نامى بىلەن ئاتىلىپ، پاراڭ ئارقىلىق ھۆرمەت تاپقانلىقىنى چۈشەنگەن قادىر پاراڭ ئىدىيىسىدە خۇددى  ئەجدادلىرىغا ئوخشاش ئەل-ئاۋام ئۆز پاراڭلىرىنى ياقتۇرۇپ ئاڭلايدىغان پاراڭچى بولۇش ئىستىكى تۇغۇلۇپ، بۇ جەھەتتە ئۆزىدە ئەمەلىي ماھارەت يېتىلدۈرۈشنىڭ ئىشتياقى قەلبىدە گۈلخاندەك لاۋۇلدايدۇ-دە، يەنە ئوتتەك قىزغىنلىق بىلەن ئۇيغۇر ۋە قوشنا ئەللەر  ئېغىز ئەدەبىياتى ئەسەرلىرىنى قېتىرقىنىپ ئوقۇپ ۋە تەتقىق قىلىپ، ئۆزىدە خەلق قىزىقچىسى بولۇشنىڭ دەسلەپكى ئاساسىنى  ھازىرلاپ، دولان خەلق مەشرەپ  بەزمىلىرى، ياشلار سورۇنلىرى ۋە قەلەمكەشلەر  يىغىلىشلىرىدا ئۆزىنىڭ يومۇرىستىك كۈلكە-چاقچاقلىرى بىلەن سورۇن ئەھلىگە شادلىق ئاتا قىلىشقا باشلىدى.
  2000-يىللىرىدىن ئېتىۋارەن قادىر پاراڭ قولىغا قايتىدىن قەلەم ئېلىپ، ئەڭ ئالدى بىلەن خەلقىمىز ئارىسىدا تارقىلىپ يۈرگەن لەتىپە-چاقچاق، كۈلدۈرگە-يومۇر، ماقال-تەمسىللەرنى يىغىپ-توپلاش ئاساسىدا خەلق ئارىسىدىكى كىشىلىك ئەخلاق ۋە تۇرمۇش ئەنئەنىمىزگە يات  ئىللەتلەرنى ھەجۋىيلەپ، خەلقىمىزنى ئەمەلىي تەربىيەگە ئىگە قىلىدىغان ساتىرىك شېئىر-قوشاقلارنى يېزىشقا باشلىدى. «ئەجىرنىڭ تېگى ئالتۇن» دېگەندەك  قادىر پاراڭ بۇ جەھەتتە ئىزچىل تىرىشچانلىق كۆرسىتىش ئارقىلىق نۆۋەتتە يىراق-يېقىندا نامى بار خەلق قىزىقچىسىغا ئايلىنىپ، ئەل-ئاۋامنىڭ مۇئەييەنلەشتۈرۈشىگە سازەۋەر  خەلق قىزىقچىسى، خەلق قوشاقچىسى، خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى ۋارىسى بولۇپ قالدى.

ياخشى يېزىپسىز.ئېختىدارلىقلارنى ھايات ۋاقتىدا ئەل-جامائەتكە تونۇشتۇرغىنىمىز ئەۋزەل.بىز دايىم بىراۋ باقى دۇنياغا سەپەر قىلغاندىن كىيىن ئىش-ئىزلىرىنى سۆزلەپ-مەدىھلەپ كىلىۋاتىمىز.

كۆپ ئەجىر قىپسىز ئەركزات ئەپەندى ،خەلىق قوشاقچىلىرى ،خەلق چاخچاقلىرىنى ۋاقتىدا خەلىققە تونۇتۇش تولىمۇ زۈرۈل ،ھارمىغايسىز !

ئاركىزات ئەپەندىم، ماقالىڭزنى وكۇپ سويۇندىم

قادىر پاراڭ قوشاقلىرىنىڭ  ئىدىيىۋىي ۋە بەدئىي قىممىتى ھەققىدە  مۇلاھىزەلىرىڭىز ياخشى يېزىلتۇ. قايتا-قايتا ئوقۇپ سىز ۋە قادىر پاراڭ قاتارلىقلار بىلەن ھەم سۆھبەت بولغان چاغلىرىمىنى خىيال قىلىپ قالدىم. ھارمىغايسىز

ئەتراپلىق ئىزدىنىپسىز....

خەلق قۇشاقلىرى ھەققىدە ئىزدىنىش تېخڭمۇ چۇڭقۇرلاشسا بۇلاتتى.تېما ئىگىسىنىڭ ئىزدىنىشلىرىگە ئۇتۇقلار بولسۇن.

قادىر پاراڭنىڭ  «پاراڭ»لىرى تېخىمۇ قىززىق. يىقىندا ئۇنىڭ بىر تۈركىم چاقچاق-يۇمۇرلىرىنى تورداشلارنىڭ ھۇزۇرىغا سۇنىمەن.

ئەركزات مۇئەللىم، خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى توغرىسىدا قىلغان ئەمگەكلىرىدىن سۆيۈندۈم. قوللىرىغا دەرت كەلمىسۇن. بەك ياخشى تەھلىل قىلىنىپتۇ.
لېكىن كىچىككىنە بىر ئىشنى سەمىلىرىگە سېلىپ قويغۇم كەلدى. يەنى سىلە مىسال ئېلىپ سۆزلىگەن  قادىركامنىڭ قوشاقلىرىنىڭ ئارىسىغا مېنىڭ يەتتە كۇبلېت قوشىقىمنى كىرگۈزۈپ قويۇپتىلا. كۆڭۈللىرىگە كەلمىسۇن. مۇئەللىم

قوشاق بولغاندىكىن ئوخشاپ قالغانمىكىن  دېسەم، بىر-ئىككى ئەمەس، يەتتە كۇبلېت ئىكەن  شۇڭا دېگۈم كەلدى. ئەگەر مېنىڭ قوشاقلىرىم قادىركامنىڭ بۇرۇنقى قوشاقلىرىغا ئوخشاپ قالغان بولسا مەيلى. لېكىن سىلە ئالماشتۇرۇپ قويغان بولسىلا كېيىنكى ئىزدىنىشلىرىدە پايدىلنىش ئۈچۈن بۇ گەپنى دېدىم. پەقەت رەنجىمىسىلە.