دىلئاچار: ئۇخلاشتىن بۇرۇن (ھېكايە)

− تەقدىرنى قەيەردىن ئىزدەيمەن؟
− ئۆزلۈك تولغان دىلىڭدىن.
− ئۆزلۈك تولمىغان بولسىچۇ؟
− مېنىڭچە يەنىلا داۋاملىق سوراۋەرسەڭ بولىدۇ.
مەۋجۇتلۇقىمنى ساقلاپ كېلىۋاتقىنى پەقەت مۇشۇ كونا بەدەن بولغىنى ئۈچۈن، ئۆزۈمدە ئۆزلۈك قاتارلىق نەرسىلەرنىڭ بارلىقىغا ئىشەنگۈم كەلمەيتتى. گەرچە ئۇنىڭ ئاجايىپ پەلسەپىۋى سۆزلىرىنى چۈشەنمىگۈدەك دەرىجىدە بولمىساممۇ، لېكىن مەن سەل تۇرمۇشۇمغا ئۇيغۇنراق جاۋابقا ئېرىشىشنى ئويلايتتىم.
تۆت تام بىلەن قورشالغان «ئۆي» دىكى مەڭگۈلۈك سۈكۈنات ئۈزۈكسىز تەپەككۇر بىلەن ئۈزلۈكسىز بۇزۇلۇپ تۇراتتى. ئالەم قاراڭغۇلىشىۋاتقان ۋاقىتلاردىكى يالغۇز ئولتۇرۇپ ئىنسانلىق ھەققىدە ئويلىنىش تۇلىمۇ گۈزەل ياشاش شەكلى ئىدى.
-ئۈستۈنئادەمنىڭ بولۇشى مۇمكىنمۇ؟
-بەدەن بىلەن روھنىڭ زىدىيىتى يۇقۇرى چەككە چىققاندا، ئىككىسىنىڭ ئارىسىدىن ئادەم غايىپ بولىدۇ-دە، ئالاھىدە كىملىك مەيدانغا كېلىدۇ.
- بۇنىڭ بىلەن ئۈستۈنئادەمنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟
- ھايات پەقەت مۇناسىۋەتتىنلا تەشكىل تاپمىغان.
- ئالاھىدە كىملىك ئۈستۈنئادەم ئۆلچىمىگە چۈشۈشكە يېتىشمەمدۇ؟
- سەن نېمە دېمەكچى؟
- مەن پەقەت ياشىماقچى.
- ھە، يۇغان ئىش.
ئالاھىدە سالاھىيەتتە مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان كىشىلەرگە ھۆرمىتىم بار ئىدى. پەيغەمبەرلەر، شائىرلار، پەيلاسۇپلار، پالچىلار، جامبازلار كۆزۈمگە قۇرۇغدالغان دىلغا ئېرىشكەندەكلا تۇيغۇ بېرەتتى.
تۇيۇقسىز يېنىپ قالغان توك، ئۇنىڭ كۆزلىرىدىكى خۇشاللىق ئۇچقۇنلىرىنى ئۆچۈرۈپ تاشلىدى. ھېچقانچە قىممىتى يوق چىراي ئىپادىسى بىلەن ئۆزىگە يۈزلىنىشنىڭ نېمىلەردىن دېرەك بېرىدىغىنىنى بىلىپ بولمايتتى.
-ئىنساننىڭ قەدرىنى قانداق تېپىش كېرەك؟
-مۇتلەق تەشەببۇسچىلىق بىلەن مۇتلەق ئىنكارچىلىقنى چۇۋۇپ تاشلىغاندا.
روھىم چوڭ بولغانچە دۇنيادا مۇتلەق ھەقىقەتنىڭ مەۋجۇتلۇقىغا بولغان ئىشەنچىم يوق بۇلۇشقا باشلىدى. ھەر قېتىم ئۆزۈمنى بىر قۇرۇغداپ تاشلىسام، بىر ھەقىقەتنىڭ يالغانلىقى ئاشكارا بولاتتى.
- نېمىشقا بىزگە ھەقىقەتنى باشقىلار بېكىتىپ بەرگۈدەك. شېئىر يېزىش، رەم سېلىش، ماھارەت ئۆگۈنۈش، نەزەرىيە پەيدا قىلىش نېمىشقا باشقىلار بېكىتكەن ئۆلچەم ئىچىدە ئېلىپ بېرىلغۇدەك؟...
- چۈنكى سەن نېمىلىكىنى ئەمەس، قانداقلىقىنى مۇھىم ئورۇن قىلىپ ئۆگىنىۋاتىسەن.
- ساراڭ بولغان ئوخشايسەن؟
- ئوڭ بولۇشنىڭ نېمە ئەھمىيىتى بار؟
- ئادەم بولىسەن.  
- ئادەم بولسا قانداق بولىدۇ؟
- سەن...
ئۇنىڭ جاۋابلىرىنىڭمۇ قانداقلىقىغا ھۆكۈم قىلىشىم تەسكە توختاۋاتاتتى. ئۇنىڭدىن بىراقلا مۇكەممەل بولۇشنىڭ يولىنى بۇنچە كۈچەپ سورىشىمنىڭمۇ ھاجىتى يوقلىقىنى بايقاپ قېلىۋاتاتتىم. ئىشقىلىپ ئۇنىڭ دېگىنى بۇيىچە ئادەم بولساممۇ، يەنىلا جاپا تارتىشقا، بەدەل تۆلەشكە، قۇبانلىق بېرىشكە توغرا كېلەتتى.
ئايالىنىڭ ئوغلىغا چالۋاقىغان ئاۋازى دېرىزىلەرنى تەۋرىتىپ ئۆتۈپ، ئالەملىك تەۋرىنىش لىنىيىسىگە قۇشۇلۇپ كېتىۋاتاتتى. ئۇ دەل مۇشۇنداق ۋاقىتلاردا تىلنىڭ قۇدرىتىگە تېخىمۇ ھەيران قالاتتى.
شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ بىلەن بولغان پاراڭنىڭ ئاخىرىنى چىقىرىۋېتىشنى بەكلا ئۈمۈد قىلاتتىم.
-ئادەم بولۇشنىڭ ئۆلچىمى نېمە؟
-ئادەم بولۇشقا ئۆلچەم بېكىتىشنىڭ ئۆزى، مەڭگۈ ئادەم بولغىلى بولماسلىقنىڭ دەلىلىدۇر.
ھاياتىمنىڭ كۆپ قىسمىدا، باشقىلارنىڭ بېكىتىپ قويغان ئادەملىك ئۆلچىمىگە ئۇيغۇنلىشىش ئۈچۈن چارچاپ، نىسىۋە قىلىنغان ياشاشنى ۋايىغا يەتكۈزەلمىدىم. ئويلاپ باقسام، ئۆزۈم ئۈچۈن ئەمەس، باشقىلار ئۈچۈن ئادەم بولۇش يۇلىغا مېڭىپ كەپتىمەن. ئارىفلىق يېشىنىڭ ماڭا بېرىدىغان مەخپىيىتىنى كۈتۈپ كېلىۋېتىپ، ئاخىرى ئەخلاق قاتارلىقلارنى چۆرۈپ تاشلىدىم-دە، ئادەم بولۇشقا باشلىدىم.
قىزىنىڭ كىتاب ۋاراقلىرىنى شاراقشىتىپ قويۇپ، شېئىر يادلاپ قۇيۇشى، ئۇنى ئۈزۈپ-ئۈزۈپ يوق قىلىپ تۇراتتى.
ئۇ ھەر قېتىم يوق بولغاندا، ھەر بىر ئادەم ئۆزىنىڭ ھەقىقىتىنى ئىزدەپ تاپالمىسا، مەڭگۈلۈك ھەقىقەتنى مەڭگۈ تاپالمايدىغانلىقىنى ئېسىگە ئالاتتى-دە باشقا كىملىكتە ئۆزلۈكىگە قايتىپ كېلەتتى.

2014- يىلى 5- ئاينىڭ 8- كۈنى
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-9-27 11:02  

   بۇ ھېكايىنى ئوقۇغاندىن كېيىن، ئۇزاق زاماندىن بېرى «ھېكايە يازىمەن» دەپ، خۇددى مۇشۇ ھېكايىدا ئېيتىلغاندەك «باشقىلار بېكىتىپ قويغان ئۆلچەمگە ئۇيغۇنلىشىش ئۈچۈن چارچاپ» كەلگەنلىكىمنى ھېس قىلىپ قالدىم. دەرۋەقە، ئەدەبىيات(جۈملىدىن ھېكايە) __ پەلسەپە ئەمەس. بىراق، پەلسەپە بىلەن مۇناسىۋەتسىز بىرمۇ ئىلىم مەۋجۇت ئەمەس. سانائەتلىشىش قىزغىنلىقى ئارقىسىدا بارلىققا كەلگەن(توختاۋسىز كېلىۋاتقان) تەرەققىيات تراگېدىيەسىنىڭ، فىزىمات ۋە بىيو-خىمىيە ئىلىملىرى گۇمانتار پەلسەپەدىن ئايرىۋىتىلگەندىن كېيىنكى  باشباشتاقلىقنىڭ مەھسۇلى ئىكەنلىكىنى ھامان چۈشىنىپ قالىمىز.
   ئاپتورنىڭ مۇشۇنداق ئويلىنىپ بېقىش قىممىتىگە ئېگە، چۇڭقۇر پىكىرلىك ھېكايىلىرىنى يەنە كۆرۈشنى ئۈمىد قىلىمەن.
   ( «جامباز» ئەمەس، «جانباز» دەيدىغاندۇق؟)

ياخشى يىزىپسىز قىسقا ھەم مەنىسى چوڭقۇر

سالام دىلئاچار...! ئامانمۇ سەن؟! يازغۇچىلار تورىغا كىرىپلا سېنىڭ ئەسىرىڭنى كۆردۈم. سەن زىددىيەتلىك،ئەمما قىزغىن قۇبۇل قىلىش ۋە ئىلگىرلەش ھالىتىدە تۇرۇۋېتىپسەن. سېنىڭ مۇشۇنداق كەمسۆز، قېتىرقىنىپ ئۆگىنىدىغان قىزغىنلىقىڭغا ئاپىرىن. بولسا مۇشۇنداق ھەر دەقىق ئىچىڭنى تاتىلاپ ئارام بەرمەيۋاتقان ھېس-تۇيغۇلىرىڭنى ئەڭ يۇقىرى نىسبەتتە ئىپادىلەپ چىقىشقا تىرىششاڭ.


بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تام تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-9-27 14:13  

   بۇ ھېكايىنى ئوقۇغاندىن كېيىن، مەندە تۇيۇقسىز ھېكايىنىڭ ئۆلچىمگە قارىتا گۇمانىي قاراشلار دولقۇنلشقا باشلىدى. ھەممىمىز ئەدەبىيات نەزىريىسى نوقتىسىدىن ئەسەرگە باھا بەرسەك، ھېكايە دىگەن نېمە؟ ئۇنىڭ ئامىللىرى؟ ئۇنىڭدىكى ئاساسلىق ئىپادىلەش ۋاستىسى زادى نېمە؟........ئەسەر يېزىش ئەدەبىياتىمىزنى تېخىمۇ مۇكەممەلىككە ئىگە قىلشمۇ ياكى كىم نېمە يازسا شۇنى قارىغۇلارچە ماختاپ يولدىن چىقىرىشمۇ؟. مىنىڭچە مەلۇم دەرىجىدىكى تەنقىدى قوللاش ئاندىن شۇ شەخسنىڭ تەرەققىياتنى ھەقىقى ئىلگىرى سۈرۈشى مۇمكىن!

ھەققىقەتەن ياخشى ئەسەركەن .بىراق ھىكايە دەپ ئاتاش ئارتۇقچىمۇ قانداق.؟؟؟؟؟

ھېرىپ كەتتىم...
«ئۈستۈنئادەم »قانداق ئادەم بولغىيتى،ئۈستى تەرىپى ئادەم ،ئاستى تەرىپى بىلىق بولغان ھىلىقى ساھىپجامال بىلىقنى كۆرسىتەمدۇ ياكى ھەممىدىن ئۈستۈن ئادەم دىگەنلىكمۇ؟!...
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ARMAN تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-9-29 00:21  

ئەدەبىيات نەزەرىيىسى ھەققىدە توختىلىپسىز، سىز دەۋاتقان ئەدەبىيات نەزەرىيەسى دېگەن نېمە؟ «ئابلەت ئۆمەر» تۈزگەن ئەدەبىيات نەزەرىيىسىمۇ ياكى بىلىنىسكىيلەر يازغان ئەدەبىيات نەزەرىيىسىمۇ ۋە ياكى ۋىللىكلەر يازغان ئەدەبىيات نەزەرىيىسىمۇ؟

يەنە بىر مەسىلە، ئەدەبىيات نەزەرىيەسى بىلەن ئەدەبىي ئىجادىيەتنىڭ قانداق مۇناسىۋىتى بار؟ سىزچە ئەدەبىياتتا قايسى ئامىللار بولۇشى كېرەك، سىز بۇ ھېكايىدىن قايسىلىرىنى تاپالمىدىڭىز؟
ئۇنىڭدا قانداق ئىپادىلەش ۋاستىلىرى بولىدۇ، سىزگە قايسىسى يوقتەك تۇرىدۇ؟

مەنمۇ بىر ئون يىلدىن بىرى ئوتتۇرا مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات دەرسى بېرىۋاتىمەن. ھەرقانداق ئەدەبىيات ژانىرىنىڭ ئۆزىگە خاس تەرەپلىرى ۋە پەرقى بار . بىز چۇقۇم مۇكەممەللىكنى ، توغرىلىقنى تەشەببۇس قىلىشمىز بىر شەخس ئۈچۈن ئەمەس ئەدەبىياتىمىزنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن ئەلۋەتتە. باشقىلارنىڭ تەنقىدى پىكىرىنى قۇبۇل قىلىپ، ئۆزىنى تۈزىتىشكە جۈرئەت قىلشقا ناھايىتى زور مەنىۋى جۈرئەت ۋە ئىچكى كۈچ كېتىدۇ. ئەلۋەتتە، پىكىرىم سىزنىڭ نەزىرىڭىزدە ئورۇنسىز بولسا قايتۇرۇپ بېرىڭ! مەنمۇ بۇندىن كىيىن پەقەت «مۇبارەك بولسۇن»دەپ ئىنكاس يېزىپ ئەسەر ھەققىدە سۈكۈتتە بولاي.

ئەلۋەتتە ھېكايىدە مەلۇم ۋەقەلىك بولىدۇ. بىراق ئۇنى قايسى خىل ئۇسلۇپتا ئىپادىلەش بىر سەنئەت. ۋەقەنى مەدداھمۇ سۆزلىيەلەيدۇ. بىراق ئۇنى تۇيغۇ ۋە ئوبرازلىق تىل بايلىقى بىلەن ئىپادىلەش ئاپتۇرنىڭ قابىلىيىتىگە باغلىق. بۇ ھېكايىدە تۇيغۇ ئاساس قىلىنغان. قەلىمىڭىزگە بەركەت تىلەيمەن. غەيرەت قىلىڭ.

ئەلۋەتتە ھېكايىدە مەلۇم ۋەقەلىك بولىدۇ. بىراق ئۇنى قايسى خىل ئۇسلۇپتا ئىپادىلەش بىر سەنئەت. ۋەقەنى مەدداھمۇ سۆزلىيەلەيدۇ. بىراق ئۇنى تۇيغۇ ۋە ئوبرازلىق تىل بايلىقى بىلەن ئىپادىلەش ئاپتۇرنىڭ قابىلىيىتىگە باغلىق. بۇ ھېكايىدە تۇيغۇ ئاساس قىلىنغان. قەلىمىڭىزگە بەركەت تىلەيمەن. غەيرەت قىلىڭ.

مەنچە ھىكايىنىڭ ئەڭ مۇھىم ئامىلى ۋەقە بولىشى ناتايىن،بىز تېنى ساق ئادەمنىمۇ ئادەم دەيمىز،مېيىپ ئادەمنىمۇ ،زەيىپ ئادەمنىمۇ،ئۆسۈملۈك ئادەمنىمۇ ئادەم دەيمىزچۈنكى بىز ئادەمگە ئوخشايدىغان مەخلۇقاتلارنى ئادەم دەپ كۆنگەن.ئەمما ئادەملىك باشقا نەرسە.دەرۋەقە بۇ ئەسەرمۇ بىر مۇكەممەل ھىكايە،ھىكايە دېگەن پەقەت بىزنىڭ مىللي يازغۇچىلار يېزىپ ئىلان قىلغان شەكىل،ئۇسلۇپتىلا بولىۋەرمەيدۇ.دۇنيادى 2000مىڭدىن ئارتۇق مىللەتنىڭ  كەم دېگەندە ئۈچتىن بىرنىڭ ئەدەبياتى بولىشى مومكىن ئەگەر شۇنداق بولسا ھازىرغىچە بىزگە مەلۇم بولغان ھىكايىنىڭ ئېقىمى ئوننەچچە ھەتتا نەچچە ئون خىل،خاسلىقى بار ھىكايىلەرمۇ نەچچە مىڭ بولىشى مومكىن،بىز قانچە خىلىنى ئوقۇپ بولغاندىمىز؟!شۇڭا ئامال بار باشقىلارنىڭ ئەمگىكىنى باشقىلار بەلگىلەپ بەرگەن ئۆلچەمدە كۈزەتمەي ئۆزىمىزنىڭ قەلبىدىكى ئۆلچەم بىلەن كۈزىتەيلى،قالايمىقان تالاشمايلى كەمتەر بولايلى....كۆپرەك ماتىريال كۆرەيلى،باشقا تىللاردىنمۇ قۇربىمىز يەتسە ئوقۇپ قويايلى.......گەپلىرىم بەلكىم ئارتۇقچىدۇر،ئەمما بۇ ھىچكىمگە بەرگەن رەدىيەم ئەمەس،پەقەتلا مۇنبەرداشلارنىڭ مۇنازىرىسىگە  ۋە ئەسەرگە بولغان چۈشەنچەم خالاس!

ئاخىردا ئاپتۇرغا چەكسىز ئىلھام،ھارماس قەلەم،سۇنماس ئىرادە تىلەيمەن.

مەن يولدشلارنىڭ مۇنازىرلىرىدىن تولىمۇ سۆيۈندۈم، بۇ مۇنازىرلەر ھېچبولمىسا بىزنى شۇ تېمىلاردا ئىزدەندۈرۈپ، ئويلاندۇرالىسا، ئۆز-ئارا ئۈگىنىش ئىمكانىيتى بولسىلا بولدى. قىممەتلىك پىكىرلىرىنى ئوتتۇرغا قويغان قەلەم ئىگىللىرىگە رەھمەت! مەكتەپ ھاياتىدىكى مەلۇم بىر سىنىپتا بىر نەچچە ئوقۇغۇچىنىڭ بىر مەسىلىنى مۇنازىرە قىلىشى، ئۆزئارا سوراپ ئۈگىنىشى ئۇستازىنى سۆيۈندۈرىدۇ. مەنمۇ باشتا شۇنچىلىك سەبىي ھەم تەبئىى ۋە ساددىلىق بىلەن كۆز قارشىمنى ئوتتۇرغا قويغان خالاس. ھەممىڭلارنىڭ قەلىمىگە بەرىكەت، كەسپىگە مۇۋەپپىقىيەت تىلەپ....

مەن يولدشلارنىڭ مۇنازىرلىرىدىن تولىمۇ سۆيۈندۈم، بۇ مۇنازىرلەر ھېچبولمىسا بىزنى شۇ تېمىلاردا ئىزدەندۈرۈپ، ئويلاندۇرالىسا، ئۆز-ئارا ئۈگىنىش ئىمكانىيتى بولسىلا بولدى. قىممەتلىك پىكىرلىرىنى ئوتتۇرغا قويغان قەلەم ئىگىللىرىگە رەھمەت! مەكتەپ ھاياتىدىكى مەلۇم بىر سىنىپتا بىر نەچچە ئوقۇغۇچىنىڭ بىر مەسىلىنى مۇنازىرە قىلىشى، ئۆزئارا سوراپ ئۈگىنىشى ئۇستازىنى سۆيۈندۈرىدۇ. مەنمۇ باشتا شۇنچىلىك سەبىي ھەم تەبئىى ۋە ساددىلىق بىلەن كۆز قارشىمنى ئوتتۇرغا قويغان خالاس. ھەممىڭلارنىڭ قەلىمىگە بەرىكەت، كەسپىگە مۇۋەپپىقىيەت تىلەپ....