نەۋايى غەزەللىرى
‹‹غەرايىبۇس – سىغەر››دىن
1
ئانچە دەۋران بىرلە كۆردۈم ئەھلى دەۋراندىن جەفا،
كىم كۆزۈمگە تۇتىيادەك بولدى جاناندىن جەفا.
بۇ جە دەفئىن نې ياڭلىغ ئەيلەگەيمەنكىم، يېتەر
ئەيلەسەم كىمدىن جەفا مەنئىن تەمەئ، ئاندىن جەفا.
مىڭ جەفا بىر لەھزە كۆرسەم بىر تەرەف، ئول بىر تەرەف،
كىم تېتەر جانان ئۈچۈن جانىمغە دەۋراندىن جەفا.
سەيددەككىم چەرگەدە يۈزلەنسە ھەريان، كەلگەن ئوق،
ئەھلى دەۋراندىن كېلۈر كۆڭلۈمگە ھەر ياندىن جەفا.
گەر كۆڭۈل ئول زۇلفىدىن كۆرسە جەفا، ۋاھ نې ئەجەب،
چۇن كۆرەر ئۇشبۇ سىيەھ روزى پەرشاندىن جەفا.
ئاڭلا جانانغە جەفا قىلماققە تاپقۇڭ يوق كىشى،
مەن جەفاكەشقە نېدىنكىم ئۆتتى ئىمكاندىن جەفا.
كېچەلەر ئول ئاي جەفاسىدىنكى ئەفغان تارتارەم،
ئول خۇد ئارتۇقراق چېكەر ھەر تۈن بۇ ئەفغاندىن جەفا.
نامۇسۇلمانلىغ بولۇر ئۇشبۇكى، دەۋران باشىمە
يەتكۈرۈر ھەردەم يەنە بىر نامۇسۇلماندىن جەفا.
ئەي نەۋايى، بارغالى جانان سارى جانىم، يېتەر
جانغە جاناندىن جەفا، مەن خەستەغە جاندىن جەفا.
2
گۇل ئۈزرە خەتتى مۇشكىن بىرلە تا قىلدىڭ رەقەم پەيدا،
ماڭا جان سەفھەسىدە بولدى يۈز خەتتى ئەلەم پەيدا.
تۈگەنلەر كۆڭلۈم ئىچرە لەززەتى دەردىڭنى بىلدۈردى،
تەنەئئۇم دەست بەرمەس كىمسەگە، بولماي دەرەم پەيدا.
شەفەفگۇن يۈز، ھىلالىي قاش ئىلە تا جىلۋەگەر بولدۇڭ،
كۆزۈمدە بولدى قان زاھىر، قەدىمدە بولدى خەم پەيدا.
سەمەد قىلغاچ زۇھۇر ئولكىم ئولۇر ئەسناملار مەئدۇم،
بولۇر بۇتلار بارى مەبھۇت، بولغاچ ئول سەنەم پەيدا.
چۇ ئەيلەر جىلۋەئى ھۇسن ئول پەرى ئۇششاق ئارا، نېتكەي
يۈزىن ياشۇرماسا يىتكەن زەمان مەن تەلبە ھەم پەيدا.
نې مۇھلىك ۋادىي ئېرمىش ئىشق دەشتىكىم، كىشى ئاندا
قەدەم ئۇرغان دەم – ئوق كۆزگە بولۇر مۇلكى ئەدەم پەيدا.
قويۇڭ، يىغلايكى، كۆڭلۈمنىڭ غۇبارى پەستىراق ئولغاي،
كى مەنئى گەر ئېتەر ناگەھ ھەۋادە بولسە نەم پەيدا.
ئاقىزغىل بادە سىيلابىنى، ئەي ساقىكى، ھىجراندىن،
كۆڭۈل دەشتىدە بولمىش كارۋانى دەردۇ غەم پەيدا.
نەۋايىنى چۇ سوردۇڭ، ئەي پەرى، بىردەم تەۋەققۇف قىل،
كىم ئول مەجنۇن بولۇر سەھرا يۈزىدىن دەم بەدەم پەيدا.
3
بولسە ئىكىمىزنىڭ يۈزى ئەكسى سۇدا پەيدا،
ئول سۇ نې تەرەف بارسا، ئاچىلغاي گۇلى رەئنا.
زۇلفۇڭ غەمى كۆڭلۈمنى بېلىڭ فىكرىغە سالدى،
كۆركۈم نې خەيال ئىچرە سالىپدۇر ئانى سەۋدا.
غەۋغا قىلۇر ئەل مەھۋەشىلەر كويىدا، لېكىن
مەھۋەشلەر ئىشى قىلماق ئانىڭ كويىدا غەۋغا.
ئەھۋالىما فەرھاد ئىلە مەجنۇنغە تەئەججۇب،
ئىشق ئەتتى خىرەد ئەھلى قاشىدا مېنى رەسۋا.
ھەر سارى تەماشاغەكىم ئول شوخ قىلۇر ئەزم،
يوق ئاڭا تەماشاكى، ئېرۈر ئەلگە تەماشا.
دەۋران ساڭا زۇلم ئەتسە قەدەھلەر تولا مەي ئىچ،
قان يۇتساڭ ئاياغلار تولا، دەۋرانغە نې پەرۋا.
ئول شوخكى مەيدان ئارا كۆرگەنگە سالۇر تىغ،
كۆرمەسكە سالۇر يەتسە نەۋايى سارى ئەمدا.
4
مەي بىرلە يۈزۈڭ تىم – تىم ئەھمەرمۇ ئىكىن ئايا،
يا شۇئلە ئارا بىر – بىر ئەخكەرمۇ ئىكىن ئايا؟
ھەر سارى قۇلاغىڭغە گەۋھەرمۇ ئىكىن، يا خۇد،
ھەر جانىبىدا ئاينىڭ ئەختەرمۇ ئىكىن ئايا؟
رۇخسارىڭ ئۈزە خۇيدىن يۈز قەترەكى كۆرگۈزدۈك،
گۇل بەرگىدە شەبنەمدىن گەۋھەرمۇ ئىكىن ئايا؟
غۇنچە ئىچىدە دەۋران مۇھكەم تىكەن ئۇرغاندەك،
كۆڭلۈم ئارا غەمزەڭدىن خەنجەرمۇ ئىكىن ئايا؟
كۆڭلۈم قۇشىكىم قالمىش زۇلفۇڭ ئارا سەرگەردان،
سەۋدا تۈنىدە سايىر شەبپەرمۇ ئىكىن ئايا؟
زۇلف ئىچرە يۈزى ياڭلىغ ئافاقنى كۆيدۈرگەن،
ئاھىم تۈتۈنى ئىچرە ئازەرمۇ ئىكىن ئايا؟
ھىجراندامۇ ئول مەھۋەش ئەغيارغە مايىلدۇر،
يا زەھرى فىراق ئىچرە نىشتەرمۇ ئىكىن ئايا؟
جان پەردەسىدە ھەريانكىم، ياكى تۈگەنلەردۇر،
قەتلىمغە فەلەك تۈزگەن مەھزەرمۇ ئىكىن ئايا؟
ئەل دېسە نەۋايىنىكىم جەۋر ئىلە تەرك ئەتتى
ئىشقىڭنى، ساڭا بۇ سۆز باۋەرمۇ ئىكىن ئايا؟
5
ئول ئاي بۇ خەستە بىلە يارمۇ ئىكىن ئايا،
زەمىرى ئىچرە غەمىم بارمۇ ئىكىن ئايا؟
بۇكىم فىراقى ئۆزۈمدىن جەبەرسىز ئەتتى مېنى،
ئۆزى بىرەرتە خەبەردارمۇ ئىكىن ئايا؟
كۆزۈم تاپانىغەكىم شامى ۋەسل سۈرتەرمەن،
ئۇيۇپمۇ ئېركىنۇ بىدارمۇ ئىكىن ئايا؟
مەن ئول تەرەف بارا ئالمان، كۆڭۈل كېلە ئالماس،
مېنىڭدەك ئول داغى بىيمارمۇ ئىكىن ئايا؟
كەمەندى زۇلفىكى ئاچىلغاچ ئۇچتى ئىمانىم،
رەسەنمۇ، رىشتەئى زۇننارمۇ ئىكىن ئايا؟
چۇ خىرقە بادەغە رەھن ئولدى، بولمىشام سەر گۇم،
گەرەۋگە نەۋبەتى دەستارمۇ ئىكىن ئايا؟
نەۋايى ئۆزلۈكىدىن كەچتى، داغى قويدۇم قەدەم
بو يولدا، ئەمدى سەبۇكبارمۇ ئىكىن ئايا.
6
زار جىسمىمغە خەدەڭگىڭ زەخمىدىن ئارتار نەۋا،
سازدەككىم، تەشسەلەر ئانى فۇزۇن ئەيلەر سەدا.
قەددى ھىجرىندە غەمىم شەمئىنى ھەر دىۋارغە
كىم تاياپمەن سەرۋى ئەندامى بىلە بولمىش قارا.
غۇنچەڭ ئەنفاسى نەسىمى زەۋرەقى جان قەسدىغە
يەتكۈرۈر ھەردەم ئەدەم دەرياسىدىن مەۋجى فەنا.
ئارزۇيى ۋەسلىدىن رەنجۇر ئېرۇر مۇڭلۇغ كۆڭۈل،
قۇت ئۈچۈن تەزۋىر ئىلە بىيمار بولغاندەك گەدا.
نېگە يىغلاپ ئەنبەرى زۇلفىن كېسەر ھىجران تۈنى،
ئۆلمەكىمنى ئاڭلابان گەر شەمئ تۇتمايدۇر ئەزا.
ھەجر دەردىن كۆڭلۈمە كەم قىلدى ھالىڭ ئاقىبەت،
داغ ئىمىش دەردى شەلايىن خەستەغە ئاخىر دەۋا.
رۇھپەرۋەردۇر نەۋايى ئاھى ئول يۈز شەۋقىدىن،
ئول سىفەتكىم لالەۋۇ گۇل يۈزىدىن كەلگەي سەبا.
7
كىمسە ھەرگىز كۆرمەدى چۇن ئەھلى دەۋراندىن ۋەفا،
ئولكى دەۋران ئافەتىدۇر، نې تەمەئ ئاندىن ۋەفا؟
جانىمۇ ئۇمرۇمدۇر ئول ئاي بىۋەفا بولسە نې تاڭ،
قايدا كۆرمىش كىمسە ھەرگىز ئۇمرىدە جاندىن ۋەفا.
گەر ۋەفا قىلساڭ ئېرۈر ئاندىنكى باردۇرسەن پەرى،
يوقسە كىم ئالەمدە كۆرمىش نەۋئى ئىنساندىن ۋەفا.
ۋەھكى دەۋران ئەھلىدىن جۇز بىۋەفالىغ كەلمەدى،
ھەرنېچەكىم كۆردىلەر مەن زارۇ ھەيراندىن ۋەفا.
چۇن ۋەفا گۇلبەرگى دەۋران باغىدا ئاچىلمادى،
بىجىھەتدۇر كىمكى ئىستەر بۇ گۇلىستاندىن ۋەفا.
كىمسە كۆڭلىن كىمسەدىن ئىستەپ ۋەفا ئالدۇرماسۇن،
كىم ماڭا خۇد يەتمەدى ئول كۆڭلۈم ئالغاندىن ۋەفا.
ئەي نەۋايى، گەر ۋەفاسىز چىقتى ئول سۇلتانى ھۇسن،
تاپتىڭ ئەلدىنكىم، تىلەرسەن ئەمدى سۇلتاندىن ۋەفا.
8
ئىشق ئەيلەدى يۈز ئاقىلۇ فەرزانەنى رەسۋا،
نې ئەيب ئەگەر قىلدى بۇ دىۋانەنى رەسۋا.
رەسۋالىق ئوتىغە ئۆزىنى ئۆرتەدى بەسكىم،
شەمئ ئەتتى شەبىستان ئارا پەرۋانەئى رەسۋا.
ئالەمدە نې رەسۋالىغ ئىكىن ئۇشبۇكى، ھەرگىز
ئىشق ئەيلەمەگەي مەن تۇرۇبان يانەنى رەسۋا.
بىگانە پەرەست ئولمە، ساغىندۇردۇم ئۆزۈمنى،
ئۆز تۇرغانىدا ئەيلەمە بىگانەنى رەسۋا.
زاھىد مېنى رەسۋا دېدى، لېكىن ئۆزى قىلدى
مەي توقتامايىن كۆڭلىدە مەيخانەنى رەسۋا.
ئەفسانە دېمە، ساقىيۇ قىل مەرھەمەت ئەيلەپ
بىر مەي بىلە بۇ ئىشقدا ئەفسانەنى رەسۋا.
رەسۋا ئېسە ئىشق ئىچرە نەۋايى ئەجەب ئېرمەس،
ئىشق ئەيلەدى يۈز ئاقىلۇ فەرزانەنى رەسۋا.
9
يوق ۋەفا ئەھلىدە بىر زارۇ فەرىشان مەن كەبى،
بىۋافاۋەشلەرنى سەۋمەكتىن پۇشەيمان مەن كەبى.
جان بېرىپ بۇ خەيل ئۈچۈن، بىردىن ۋەفايى كۆرمەگەن،
بارچەدىن نەۋمىدى ئۆز ھالىغە ھەيران مەن كەبى.
خانۇ مانىدىن كىچىپ مەجنۇنغە تۇتمىش ئېردى دەشت،
قايدا بار ئېردى ئەلا خانۇ ئەلامان مەن كەبى.
تۇتتىلار ئەھلى جۇنۇن ۋەيرانەلىك ئول جەمئىدىن،
كىم پەرىشانلىغلار ئىچرە بولدى ۋەيران مەن كەبى.
ھەزلۇ زەۋق ئەيلەرغە تۇتتۇڭ دەشت، بىر سۆز قات ماڭا،
كىم تىلەپ تاپماس كىشى غولى بەيابان مەن كەبى.
بىلمەيىن رەسمى ۋەفا ھۇسن ئەھلىدىن قىلدىم تەمەئ،
يوق ئالاردەك بىۋەفا، ئانداقكى نادان مەن كەبى.
ئەي نەۋايى، سەن داغى قىلساڭ تەمەئ سەيرى ھىجاز،
قىل ئىراق ئاھەڭگى، تەرك ئەيلەپ خۇراسان مەن كەبى.
10
ئاغز ئىچرە تىلىڭدەك غۇنچەدەك گۇلبەگى تەر بولغاي،
ۋەلې بۇ شەرت ئىلەكىم، بەرگى گۇل ئىچرە شەكەر بولغاي.
قەدىڭغە سەرۋى رەئنا ئوخشاغايكىم، ئول زەمان سەرۋىڭ
خىرامان بولغايۇ گۇل بەرگەيۇ گۇلدىن سەمەر بولغاي.
يۈزىڭ دەۋرىغە ئاي دەۋرىنى تەشبىھ ئەتكەمەن ۋەقتىي
كى ئاندا خال ئىلە خەت فىتنەئى دەۋرى قەمەر بولغاي.
كۆزۈڭگە ئوخشاغاي نەرگەس ئەگەر قىيماچ ئولۇپ ئانى،
مۇدەۋۋەر ئەسفەرا ئىچرە قارالىغدىن ئەسەر بولغاي.
خەتىڭغە قەدر شامى ئوخشاغاي بۇ شەرت بىرلەكىم،
تەجەللى نۇرىدىن ئول شام ئاراسىندا سەھەر بولغاي.
چۇ مىنسەڭ ئەشھەبىڭ، ئول دەم قۇياش بولغاي ساڭا مانەند،
كى بەرسە كۆك يۈزىن جەۋلان جەھان زىيرۇ زەبەر بولغاي.
ماڭا ئىشقىڭدا مەجنۇن بىرلە فەرھاد ئوخشاغاي ئول چاغ،
كى بۇ بولغاي جەھان رەسۋاسى، ئول مۇندىن بەتەر بولغاي.
خەبەردار ئانى بىلگىل، ئەي كۆڭۈل، بۇ دەۋر جەۋرىدىن،
كىم ئول تۈن كۈن خەرابات ئىچرە مەستۇ بىخەبەر بولغاي.
دېدىم نەزم ئەھلىنىڭ سەر خەيلى كىم بولغاي، دېدى ھاتىف:
نەۋايى بولغاي ئولكىم، سەن تىلەيدۇرسەن ئەگەر بولغاي.