ئىككى غەزەل

                    ئىككى غەزەل
                                1     

سېنى گۈللەرگە ئوخشاتسام تامام گۈللەر توزۇپ كەتكەي،           
سېنى دەرياغا ئوخشاتسام سۇلار تىم-تىم قۇرۇپ كەتكەي.           
شامالمۇ توختىغاي شۇ دەم خىيالغا كەلسە ئىسمىڭمۇ،               
تارىخ ۋاراقلارى سەن ھەققىدە داستان ئوقۇپ كەتكەي.              
سېنى ھەممىگە ئوخشاتقىلى بولۇر ھەممە ئۆزۈڭسەن،               
ئېرىشسە ساڭا جىمى جان شادىمان بوپ كۈلۈپ كەتكەي.         
ناۋادا بىرسى سەندىن بولسا مەھرۇم كۆزى بولغاي ياش،           
باغۇ-بوستان، ئاۋات،قايناق شەھەر بىردىن ئۆچۈپ كەتكەي.      
قولۇڭنىڭ بىرىدە بار دەستە گۈل ،بىرىدە شەمشىرىڭ،            
ئاشۇ شەمشەر كۆپىنىڭ يۈرىكىنى جىق چېپىپ كەتكەي.           
مېنىمۇ شۇنچە قىلدىڭ جاراھەت ئۈستى-بېشىم قىزىل،           
شۇ قىزىل گۈل-چېچەكتۇر مەڭگۈ خوش ھىدلار چېچىپ كەتكەي.   
كۈلۈپ ھەم يىغلىغانچە زىكىرى قىلاي ئاتىڭنى مەن ،            
مۇھەببەتتۇر دېسەم ئىسمىڭنى كۆپلەر ئىھ ،چۆچۈپ كەتكەي،
                                  2

مەن بېشىمنى تامغا ئۇرۇپ ئاھ،نالۇ-زار يىغلايمەن،                  
داپ كەبىي كۆكسۈمگە ئۇرۇپ دادۇ-پەرياد يىغلايمەن.               
يۈز-كۆزۈمنى تىلىمەن ھەم چاچلىرىمنى يۇلىمەن،                     
تۆكۈلۈپ قانلىق يېشىم قىلىپ زارۇ-زار يىغلايمەن،                    
دەرتلىرىم ئاقىدۇ تومۇرۇمدا ئوت-يالقۇن كەبىي ،                     
ئوتقا چۈشكەن قىل كەبىي ئاھ،تولغىنىشتىن يىغلايمەن.                 
بەزىدە تاغقا چىقىپ ئۆزۈمنى ئېتىپ ھاڭلارغا ،                        
قاپقاراڭغۇ ھاڭ ئىچىدە قولنى سۇنۇپ يىغلايمەن.                     
تاغۇ-تاشلار تىترىشەر ،بۇغا-كېيىكلەر ئۈركىشەر،                    
يەرگە تاشلاپ بۇ تېنىمنى توپا چېچىپ يىغلايمەن.                  
ياشلىرىم ئاقىدۇ بولۇپ دەريا شاۋقۇن ئىچىدە،                     
دەريا بويىدا قۇلاقلىرىم بولۇپ گاس يىغلايمەن.                    
ھېچكىشىنى كۆرمىدىم مەن كەبىي زار-زار يىغلىغان،               
چۈشى بۇزۇلغان بوۋاق كەبىي تىلىقىپ يىغلايمەن.                 
كېچىلەرى يىغلىسام كۈندۈزى كۆزۈم ياشتىن نەم،                  
چۈشلىرىمدە يىغلىغىنىمنى كۆرۈپ مەن يىغلايمەن.                 
تولا يىغلاپ ياشلىرىم بولۇپتۇ گويا بىر دېڭىز،                    
بۇ دېڭىزدا قولۋىقىم يوق سۇ ئۈزەلمەي يىغلايمەن.               
بۇ كۆزۈمدىنلا تۆكۈلمەس سەل كەبىي ياشىم مېنىڭ،            
تاپىنىمدىن چاچقا قەدەر زارۇ- زاردىن يىغلايمەن.               
نە قىلايكى يىغلىماقتىن ئۆزگە ئىلاج يوق مەندە،               
ئەمما سەۋەبىنى ھېچكىشىگە دېمەي يىغلايمەن.                  

ن. ھاشىم ،  مۇنداق ئالساق قانداق بۇلار:

سېنى گۈللەرگە ئوخشاتسام تامام گۈللەر توزۇپ كەتكەي،         
سېنى دەرياغا ئوخشاتسام سۇلار تىم-تىم قۇرۇپ كەتكەي.           
شامالمۇ توختىغاي شۇ دەم خىيالغا كەلسە ئىسمىڭمۇ،               
تارىخ بەتلىرى تىنماي ساڭا داستان ئوقۇپ كەتكەي.              
ھەممىدە سىمايىڭ بار ھەم ھەممە ئۈزۈڭدۇرسەن،               
ئېرىشسە ساڭا قاي غەمكىن، جىمى ۋۇجۇد كۈلۈپ كەتكەي.  
سىنىڭدىن قالسا مەھرۇم گەر، قالۇر مىسكىن تۈكۈپ كۆز ياش،              
باغۇ-بوستان، ئاۋات،قايناق شەھەر بىردىن ئۆچۈپ كەتكەي.  
ئوڭ قۇلۇڭدا دەستە گۈل، سول قۇلۇڭدا شەمشىرىڭ،              
شەمشىرىڭ بىلەن بىرلە تۈمەن يۈرەك چېپىپ ئۆتكەي.
..........................................................

«ئىككى غەزەل»نىڭ بىرىنچىسىنى تۆۋەندىكى مىسرالاردا ۋەزىن ئېغىر دەرىجىدە بۇزۇلغاننى ھېسابقا ئالمىغاندا غەزەلگە ئازراق ئوخشاپتۇ دېگىلى بولغۇدەك:
...............................
سېنى ھەممىگە ئوخشاتقىلى بولۇر ھەممە ئۆزۈڭسەن،
ئېرىشسە ساڭا جىمى جان شادىمان بوپ كۈلۈپ كەتكەي.
...............................................
مېنىمۇ شۇنچە قىلدىڭ جاراھەت ئۈستى-بېشىم قىزىل،
..................................................
كۈلۈپ ھەم يىغلىغانچە زىكىرى قىلاي ئاتىڭنى مەن،
.............................................
ئەمما، ئىككىنچىسى پەقەتلا غەزەلگە ئوخشىماي قاپتۇ. چۈنكى،  ۋەزىنگىمۇ چۈشمىگەن، قاپىيەمۇ يوق.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   alahidin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-12-31 20:03  

قەدىردانلىرىم!،«غەزەل»گە ئۇۋال بولمىسا ئىكەن.........

بىرىنچى غەزەل 16 بوغۇملۇق 4 مەپەئىيلۇن ۋەزنىدە يېزىلغان،ھەر بىر تۇراق تۆت بوغۇم ،ھەر بىر تۇراقنىڭ بىرىنچى بوغۇمى قىسقا بوغۇمدا قالغان ئۈچ بوغۇمى ئۇزۇن بوغۇمدا .مۇشۇ بويىچە قارىسام سىز قىزىل بوياپ ئالغان مىسرالاردىن ۋەزىنگە چۈشمەيدىغان يېرىنى تاپالمىدىم ،تەلىم بەرگەيسىز.
ئىككىنچى غەزەل 15 بوغۇم تۆت تۇراقلىق،بىرىنچى ،ئىككىنچى ۋە ئۈچىنچى تۇراقلىرى پائىلاتۇن ۋەزنىدە -يەنى بىرىنچى ،ئۈچىنچى ۋە تۆتىنچى بوغۇمى ئۇزۇن بوغۇم ،ئىككىنچى بوغۇمى قىسقا بوغۇمدا ؛تۆتىنچى تۇراقى ئۈچ بوغۇم ،ھەممە بوغۇمى ئۇزۇن بوغۇمدا-مەپئۇلۇن ۋەزنىدە.بۇ ئىككىنچى غەزەلدە ئىككى يەردە ئېلىنغان «كەبىي»دېگەن سۆزنىڭ «بىي»بوغۇمىنىڭ سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاخىرلاشقان قىسقا بوغۇم بولۇشى كېرەك بولسىمۇ ،لېكىن ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن يېزىلىپ قېلىپ ۋەزىن چاققانلىقىنى ھېسابقا ئالمىغاندا تەرتىپ بويىچە يۇقۇردىكى ئىككى ۋەزىنگە چۈشمەيدىغان يېرىنى تاپالمىدىم. «يىغلايمەن»دېگەن سۆز قاپىيە بولالمامدۇ؟بۇ ھەقتە تەپسىلى چۈشەنچە بەرگەن بولسىڭىز سىزدىن كۆپ مىننەتدار بولغان بولاتتىم.

ئۈمىدجان سىزدىنمۇ ھەم شۇ ،غەزەلگە ئۇۋال قىلىپ قويغان يەرلىرىمنى كونكىرېت ۋە ئېنىق كۆرسىتىپ بەرسىڭىز  سىزدىنمۇ كۆپ مىننەتدار بولغان بولاتتىم.

بىر غەزەلنىڭ ھەرقايسى مىسرالىرىنى تۈزگۈچى سۆزلەر تەركىبىدىكى بوغۇم سانلىرىنىڭ تەڭ بولۇشى غەزەلنى بەلگىلىك بىر ۋەزىنگە چۈشۈرۈپ يېزىشنىڭ زۆرۈر شەرتى، لېكىن ئۇ، يېتەرلىك شەرت بولالمايدۇ. گەرچە سىز بىرىنچى غەزەلدە بارلىق مىسرالارنى 16 بوغۇمدىن قىلىپ يازدىم دېگىنىڭىز بىلەن پەقەت زۆرۈر شەرتنىلا ئويلاشقان بولىسىز. زۆرۈر شەرتنىڭ يېتەرلىك شەرت بولالىشى ناتايىن. مەسىلەن: «ئېھ، پارتىيە ئەزالىرىنىڭ ئۆگىنىش خاتېرىسى» دېگەن ماۋۇ بىرىكمىمۇ 16 بوغۇمدىن تۈزۈلگەن، لېكىن ئۇ ۋەزىنگە چۈشمەيدۇ!
ئەمىسە،  بىر غەزەلنىڭ ھەر قايسى مىسرالىرىنى مۇئەييەن بىر ۋەزىنگە بوي سۇندۇرۇپ يېزىشنىڭ ھەم زۆرۈر،  ھەم يېتەرلىك شەرتى نېمە دېسىڭىز،  مېنىڭچە، ئۇ، ھەر قايسى مىسرالاردىكى بوغۇم سانلىرىنىڭ تەڭ بولۇشى بىلەن ماس پاراللىل ئورۇندىكى سۆزلەرنىڭ ھەجمىنىڭ نىسپىي تەڭ بولۇشى( سوزۇق تاۋۇش سانىنىڭ تەڭ بولۇشى) ۋە سۆز ئۇرغۇسىنىڭ بىردەك بولۇشىدۇر. سىز تىلغا ئالغان ئۇزۇن بوغۇم، قىسقا بوغۇم دېگەنلەر ئۇيغۇر تىلىدا مەۋجۇت ئەمەس. ئۇ، پەقەت ئەرەب-پارىس تىللىرىدىكى گەپ.
ئىككىنچى غەزەلگە كەلسەك، غەزەلدە «يىغلايمەن» دېگەن سۆز رادىف بولۇپ كەلگەن، قاپىيە ئۇنىڭ ئالدىدا بولۇشى كېرەك ئىدى. بىراق، بۇنىڭغا ئەمەل قىلماپسىز. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   alahidin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-2 11:41  

{