ئورخۇن ئابىدىلىرى ۋە ئۇنىڭدىكى دۇنيا قاراش [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

بۇ ماقالە «شىنجاڭ ئىجتىمائى پەنلەر تەتقىقاتى» 2012-يىللىق 1-ساندا ئىلان قىلنغانغۇ دەيمەن؟؟؟

شۇنداق دەپ ئاڭلىدىم. ئەمما يىقىنقى كۈنلەردىن بۇيان مەن بىيجىڭدا بولغاچقا ئۇ ژۇرنالنى تىخى كۆرەلمىدىم. مەن مۇنبەرگە ماقالىنىڭ ئەسلى ھالىتىنى يوللىدىم.

نەقىل: مارشال يازمىسى: «قارىغاندا،ياخشى تەتقىقاتتىن بىرنى باشلاپسىز،مېنىڭچە كىتابتىن پايدىلىنىپ يازغاندىن شۇ مەڭگۈ تاشلارنىڭ يېنىغا بېرىپ يازسا تېخىمۇ مۇكەممەل چىقىدۇ دەپ ئويلايمەن.
راستىننى ئېيتسام،سىتاتا مەنبەلىرىگىمۇ قاراپ باقتىم،ئاسپىرانتا ئۇقۇۋاتقان ئادەمنىڭ يالغۇز ئۆز ئانا تىلىدىن ھالقىيالماي،ئۇيغۇرچە كىتابلارغا قاراپلا بىر ماقالە يېزىشى ياخشى دەپ كەتكىلى بولمايدۇ.مېنىڭچە،خەنزۇچە كىتابلارنى مۇكەممەل پايدىلانغاندىن سىرت،بۇنداق ماقالە يېزىش ئۈچۈن تۈ*رك تىلىنى،رۇس تىلىنى قوللىنالايدىغان بۇلۇشى كېرەك دەپ ئويلايمەن،پايدىلانغان كىتابىڭىزنىڭ ھەممىسى ئۇيغۇرچىكەن،ئورخۇن خاندانلىقىغا ئائىت ئۇيغۇرچىغا نەشىر قىلىنمىغان دۇنيا تۈ*ركشۇناسلىقىغا ئائىت نۇرغۇن تۈ*ركچە،رۇسچە كىتابلار بار،بولسا،شۇ تىلدىكى كىتابلارنىمۇ بىمالال ئىشلىتىشنى ئۆگىنىڭ.گېپىم ئارتۇق كەتسە ئەپۇ قىلارسىز!»
سالام مارشال، مەن سىز دېگەندەك ئويلىغان ھەم مەڭگۇ تاشلارنىڭ يىنىغا بېرىپ يازمايمۇ دەپ نەچچە قىتىم كىملىكىمنى كۆتۈرۈپ ئۆيدىن چىقىپ باقتىم. نەچچە يۈز يەردە كىملىك تەكشۈرۈتۇپ، ئاران ئىچىكى موڭغۇلنىڭ كۆكخۇت شەھرىگىچە بارالىدىم. ئۇندىن نىرىغا «پاسپۇرت» دېگەن بىر نىمە كىتىدىكەن. دادام، ئانامدا ئۇنداق نەرسە تارقىتىش ھوقۇقى بولمىغاچقا ئامالسىز ئىشكالىدا ئولتۇرۇپ موشۇنداق تەتقىقاتلارنى باشلاشقا توغرا كەلدى. «ئاسپىرانىتلىقتا ئوقۇۋاتقان ئادەمنىڭ ئانا تىلىدىن ھالقىيالماسلىق مەسلىسى»گە كەلسەك، تىل دېگەن قوشنىمىزنىڭ  تېمى ئەمەسكەن، ھالقىدىم دەپ ئۇتتۇر*كەلسىلا سەكرەيدىغان، قارىسام مەندىن بۇرۇنقى نورغۇن ئالىم، تىلشۇناسلار ئىبراھىم مۇتئى، خەمىت تۆمۈر، ئابدۇكىرىم خوجا، قاھار بارات، ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر، ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن، نەبىيجان تۇرسۇنلار رۇس، تۈ*رك تىلىنى خىلى ياخشى بىلىپتىكەن. خەنزۇرىلىدىنمۇ تازا ئاتلاپتىكەن. خەنزۇ كىتابلارنى مۇكەممەل پايدىلىناي دەپ خىلى ئۇرۇنۇپ باقتىم ھەرقانچە قىلساممۇ گىڭ شىمىن، لى سىن ئەپەندىدىن ھالقىغىلى بولمىغۇدەك، تۈ*ركچىنىغۇ ھەرھالدا خىلى ئۈگەندىم. قارىسام تۈ*ركىيەلىك يازغۇچىلارمۇ دانىيەلىك، شېۋىتسىيەلىك، رۇسيەلىك، ۋە ئامرىكىلىق تەتقىقاتچىلار يېشىپ بەرگەن مەتىنلەرنى ئوقۇپ يۈرۈپتۇ. سېلىشتۇرۇش نەتىجىسىدە شۇ نەرسە ئايان بولدىكى ئۇيغۇرتىلىدىمۇ «تۇر*كولۇگىيە» ۋە «مەڭگۈ تاشلار» ھەققىدە نورغۇن نەتىجىلەر بارلىققا كەپتۇ. شۇڭا ئانا تىلىمدىن پايدىلىنىپ تۇرۇپ بۇ ماقالىنى يازدىم. ئەمما ئانا تىلىدىكى ئەشۇ ماتىرىياللار ئىچىدە سىزدەۋاتقان، رۇس، خەنزۇ، تۈ*رك تەتقىقاتچىلىرىنىڭ ئەسەرلىرىمۇ بار ئىدى. قارىغاندا نەچچە كىتابنىڭ ئىسىمنى «مىنكۇخەنلەرچە» يېزىپ قويغان بولسام چۈشىنىشلىك بولىدىكەندۇق. كېيىنكى يازمىلىرىمدا شۇنداق قىلارمەن!...
   ئەمدى سىزنىڭ «ئۇرخۇن تارىخىغا ئائىت ئۇيغۇرچە نەشىر قىلىنمىغان نورغۇن كىتابلار بار. بولسا شۇنى ئۈگىنىڭ » دېگەن تەكلىۋىڭىز ماڭا بەك ياقتى. مىنىڭمۇ نورغۇن نەرسىلەرنى ئۈگەنگۈم بار. بولسا ئەشۇ رۇسچە، تۈ*ركچە كىتابلاردىن بەش پارچە كىتابنىڭ ئېسمىنى ئەسلى ھالەتتە بۇ يەرگە يوللاپ قويغان بولسىڭىز ، 500 قەدەم نىرىدىكى «دۆلەتلىك كۈتۈپخانا» دىن بىيجىڭدىكى ۋاقتىمدا ئۇلارنى ئىزدەپ تىپىۋالسام، ياكى بۇرنۇمنىڭ ئاستىدىكى «مىللەتلەر ئۇنۋىرستېتى»غا چىقىپ گىڭ شىمىن ئەپەندى، لىتىپ توختى، مەترىھىم سايىت، ئەركىن ئارۇز قاتارلىق ئۇستازلاردىن سوراپ بىلىۋالغان بولسام ساۋابى سىزگىمۇ تەڭ بولاتتى.
    سۆزلىرىڭىز ئارتۇق ئەمەس، دەل جايىغا يەتتى. بولسا موشۇ ئىشلارنى تەڭ قىلايلى. تەڭ ئۈگىنەيلى. ئاۋۇ سىزدېگەن تىللارغا نىېمىسچە ، ئىنگلىزچە تىللارنىمۇ قاتساقمىكىن. ئاڭلىسام گىرمانىيە تۈ*ركولۇگىيە تەتقىقاتىدا دۇنيا بويىچە ئەڭ ئالدىدا تۇرارمىش!...ئىنگلىزتىلى دۇنيا تىلى بولۇپ، ئەشۇ تىلنى قوللىندىغان ئامرىكىلىقلار ھازىر تىلشۇناسلىق ئىلمىدە ئالدىنقى قاتاردا ئوخشايدۇ...
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-22 10:32  

توغرا تىل مەسىلسى باشقا گەپ، ۋىجدان بىلەن تەققىق قىلش باشقا گەپ!!!

مەيلى قايدىسىن پايدىلانماڭلار،ئامال بار ئىزدىنىشنى توختىتىپ قويماڭلار ... سىلەرگە ئۇتۇق ۋە ئىشەنچ ھەم تىرىشچانلىق مەڭگۈ ھەمراھ بولسۇن!!!!

ئەتىراپلىق,  كوپ ئۇچۇرلۇق يېزىپسىز

بىز مەڭگۈ تاشلارنىڭ مەزمۇنىنى ھەقىقى چۈشەنگەندىلا ئاندىن ئۇنىڭ نىمىشقا تاشقا ئۇيۇلغانلىقىنڭ تەكتىگە يىتەلەيمىز ؟؟؟؟؟؟؟؟؟

     مەڭگۈ تاشلار بىزنىڭ مەڭگۈلۈك ئابىدىلىرىمىز. ئابدۇمىجىت بۇ تەتقىقاتتا نىشاننى بەك ياخشى بىكىتىپتۇ، مەڭگۈ تاش ئويمىلىرىدىكى تېكىستلەرنى بىر يازما، رىۋايەتتەك بىر نەرسە دەپ قارىماي، مانا مۇشۇنداق كۆپ قىرلىق تەتقىق قىلغاندا ...نۇرغۇن قىممەتلەر نامايان بولىدۇ. ئابدۇمىجىتنىڭ ئەمگىكىنى ئالقىشلايمەن.

مارشال ئەپەندى مەڭگۈتاشلار بىزدە نەچچەرەت ئوقۇلدى مەسلەن قاھاربارات،قۇربان ۋەلى،ئابدۇرەشىد ياقۇپ قاتارلىقلار ئۇنىڭدىن باشقا،تۇرسۇن ئايۇپ،دولقۇن قەمبىرى.ئابدۇقەييۇم خوجا،دىلدارمەمتىمىن،ئابلمىت ئەھەد،ئسراىپل
يۈسۈپ،ئسمائل تۆمۆر،ئابلىم قېيۇم،......قاتارلىقلار،ئەمدى تەتقىقات مىتودىغا كەلسەك يۇقارقى ئەسەردىن بىزئككى نەرسىنى كۆرەلەيمىز. بىرى خەلقىمىزدىن چققان بىرتۈ*ركۈم تەتقىقاتچىلارنىڭ مەڭگۈ تاش تەتقىقاتى خېلى چوڭقۇرلىشىپتۇ،يەنەبىرى قوشتاغنىڭ بۇھەقتىكى ئىزدىنىشلىرى خېلى مول ئەتراپلىق بولغان ،ئەمدى چەتئەل تىلى مەسلىسگە كەلسەك ھەممىمزقولىمىزدىن كەلگىنىنى قىلساق بولىدۇ ،ئلمى تەتقىقات بىر پىرامىداغا ئوخشايدۇ ئۇنىڭ نازۇكلىقى قانچە يۇقرى بولغانسىرى ئۇنىڭ ئوقۇرمىنى شۇنچە ئازبولىدۇ ئۇ قانچە ئاممىۋى بولغانسىرى ئۇنىڭ ئوقۇرمىنى شۇنچە كۆپ بولىدۇ،شۇڭا مەنچەبولغاندا بىر تەتقىقاتچى مۇشۇ ئككىسىنىڭ ئارىسدا يولتۇتقىنى ياخشى بۇبىزگە ئوخشاش ھىسيات بىلەن ئەقىل ئوتتۇرسىدا قاتراپ يۈرۈيدىغان مللەت ئۈچۈن ئېلىپ ئېيتقاندا تېخىمۇ شۇنداق ئەلۋەتتە ،ئەسەت سۇلايمان ،ئابدۇقادىر جالالىدىن،قاتارلىق ئالىم -مۇتەخەسىسلىرىمىز دەل مۇشۇيول بىلەن ‹‹ئۆزلۈك ۋەكملىك››،‹‹ئۆزىنى ئزدەش بوسۇغوسىدا››ناملىق ئەسەرلەرنى خەلقىمىزگەسۇندى بۇئەسەرلەركۆپلىگەن ئستودىنت ،زەكىللىرىمىزنىڭ ئۆزىنى ۋە ئۆزگىنى بىلىشىدە يېڭى كۆز ،ۋە يېڭى نەزەر بىلەن تەمىن ئەتتى .دىمەك بۇرادىرىمىز قوشتاغنىڭ يازمىللىرىمۇ ئەنە شۇنداق ئەھمىيەتكە ئگە .مەن بۇماقالىنى فلىلۇگىيە كەسپىدە ئوقۇۋاتقان ئستودىنتلارغا،ئوقۇغۇچىسىنىڭ تىرەن سۇئاللىرى ئالدىدا تەمتىرەۋاتقان ئوتتۇرامەكتەپ ئوقۇتقۇ چللىرىغا سەمىمى تەۋسىيە قىلىمەن خەيىر ئاللاغا ئامانەت.

شىنجاڭ يازغۇچىلار جەمئيىتىنىڭ ئۇيۇشتۇرۇشى ۋە ئەيبۇ ياقۇپنىڭ بېۋاستە تەشكىللىشى بىلەن بۇلتۇر جەنۇبىي شىنجاڭ يېزىلىرىنى كېزىۋاتقان چاغلىرىمىزدا تەسەددىپتىن  ئۇچراشقان ھەم لوئېسنىڭ‹‹بىلىنمىگەن مەركىزى ئاسىيا›› ناملىق كىتابى ھەققىدە ماشىنا ئىچىدە ئولتۇرۇپ قىسقىچە مۇڭداشقان ئىنىمىز  ئابدۇمىجىتنىڭ  بۇ تەتقىقاتىدىن سويۇندۇم. قايسى تىلدىن قايسى دەرىجىدە پايدىلىنىشتىن قەتئى نەزەر  بىرەر ئىلىمىي ئەمگەك قىلغاننىڭ ئۆزى قەدىرلەشكە تېگىشلىك ئىش. تەتقىقاتىڭنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا تىلەكداشمەن.

1: ئابدۇمىجىت مۇھەمەتنىڭ يۇقۇرقى ماقالىسى خېلى چوڭقۇرلۇققا ئىگە بولغان ۋە ماكرۇلۇق ئۆلچەمگە يەتكەن تەتقىقات ماقالىسى بوپتۇ.
2: ئېلشات رەھىمنىڭ سۆزىگە گۆدەكلىك ئارلىشىپ قاپتۇ.چۈنكى ئۆز تىلىمىزدىكى ماتىرياللار مەنبە جەھەتتە تەمىنلەشكە يېتەرلىك بولسا خەنزۇ تىلى ۋە چەتئەل تىلدىن ماتىريال ئىزدەشنىڭ ھاجىتى قالمايدۇ.موھىمى تەتقىقات ماققالىسىنىڭ تېمىسى ۋە مەزمۇنىدۇر.ئەگەر تېما ۋە مەزمۇن كۆپ خىل تىلدىكى ماتىرياللاردىن پايدىلىنىشقا ئېھتىياجلىق بولسا ئەلۋەتتە ئۇيغۇنلىشىشقا توغرا كېلىدۇ.ئابدۇمىجىت مۇھەمەت «سالغا تېشى» نى ئېنگىلىزچىغا بىۋاستە تەرجىمە قىلىپ خېلى ياخشى نەتىجە ياراتقان يەردە ماقالە-ئەسەرلەردە خەنزۇچە-ئېنگىلىزچە تىللاردىن بىمالال پايدىلىنالايدىغانلىقى شۈبھىسىزغۇ ؟ مەن ئەسلى مۇشۇ مۇنبەردە ئېلان قىلىنغان «تۆگە»نىڭ ئورنىغا ئۆتۈپ قالغان تۈگمە» ناملىق ماقالىنى ئابدۇمىجىت مۇھەمەدنىڭ «سالغا تېشى» نى ئېنگىلىزچىغا بىۋاستە تەرجىمە قىلغانلىقى بىلەن پاسىئان غەزىلىنى سېلىشتۇرۇش ئىلھامىدا يازغان.لىكىن ئابدۇمىجىتنىڭ تېخى خېلىلا ياش ئىكەنلىكىنى  كۆزدە تۇتۇپ،بەك بالدۇر مۇئايەنلەشتۈرۋەتمەسلىك،بەك كۆككە كۆتۈرۋەتمەسلىكنى ئويلاپ ماقالىنىڭ مەزمۇنىنى كېڭەيتىۋەتكەن ئىدىم.گەپنىڭ مېغىزى ئابدۇمىجىتنىڭ ئېنگىلىزچىغا پىششىق ئىكەنلىكى،يۇقۇرقىدەك موھىم قىممىتىگە ئىگە تەتقىقات ماقاقالىلىرىنى يازالايدىغانلىقى قوش ئىقتىدارلىق قابىليەت ئىگىسى ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرىدۇ.
3: ئورخۇن ئابىدىلىرىنى تەتقىق قىلىش قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆزگىچە ئابىدە قالدۇرۇش ئالاھىدىلىكىنى نامايەن قىلىدۇ.ئۇ ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتىكى خەنزۇلارنىڭ ئوردىدا تارىخ پۈتىشى...دىن پەرققە ئىگە.ئۇ يەنە ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز ئەجدادلىرىنىڭ ئۆز قولى بىلەن يازغان يالدنامىسى بولغاچقا ھۆججەتلىك قىممىتى ناھايىتى يۇقۇرى.ئاخىرىدا ئابدۇمىجىت مەھەمەتنىڭ ئىجادىيىتىنىڭ كۆڭلىدىكىدەك بولىشىغا تىلەكداشمەن.

ئۇكام ما گېپىڭدىن سەل غەلىتىلىك ھېس قىلدىم ،سېنىڭ گېپىڭنىڭمۇ مەلۇم ئاساسى بار ،ئەمما ئۇيغۇرچىدىنلا پايدىلىنىپتۇ دېگىنىڭدىن سەل كەم سۈندۇرۇش خاھىشى چىقىپ تۇرىدۇ .ئاۋال ماقالىنى ئەستايىدىل ئوقۇ .باھا بېرىشكە ئالدىرىما ، ئىنكاس يېزىش پەرھىز ياكى سۈننەت بولمىغاندىكىن.

مەن كەم سۇندۇرمىدىم،پەقەت كۆز-قارىشىمنى ئوتتۇرغا قۇيۇپ باقتىم.ماقالىنى ئەستايىدىل ئۇقۇدۇم،ماقالىنىڭ ئىلمىيلىك دەرىجىسى يۇقۇرى بوپتۇ،مەندىمۇ نۇرغۇن كىتابلار بار،مەنمۇ شۇ تارىخلارغا قىزىقىمەن.
مەن قوشتاغ ئەپەندىنىڭ ئەجرىگە رەھمەت ئېيتىمەن،ھاۋاي ئۇنۋىرسىنتىدىكى بىر زىيالىيغا ئوخشاش گەپ قىلمايمەن ئاكا.....
ئىنكاس يېزىش ئەلۋەتتە پەرز-سۈننەت ئەمەس،مېنى قايسىلا مۇنبەردە كۆرسىڭىز،مۇشۇنداق تەرىقىدە ئىنكاس يازىمەن،ئەسكەرتكىنىڭىزگە رەھمەت.

ئېلشات رەھىمنىڭ سۆزىگە گۆدەكلىك ئارلىشىپ قاپتۇ.( ئەزىز ھېيت كۈن ئەپەندى مىنىڭ قايسى سۆزىمگە گۆدەكلىك ئارلىشىپ قاپتۇ؟؟؟ گەپنى دىگەندىن كىيىن تەپسىلى دەڭ تۈزتىشىمگە پايدىلىق بولاتتى!!

  مىنىڭچىمۇ بۇ ماقالە ناھايتى ياخشى يىزىلىپتۇ. بىزگە ئالىي مەكتەپتە مەڭگۈ تاشلار توغۇرلۇق ‹ ۋەسىقىشۇناسلىق›، ‹ كلاسسك ئەدەبىيات›، ‹ تۇرپانشۇناسلىق› ...قاتارلىق  دەرىسلەردىمۇ كۆپ سۆزلەيتى. بۇ ھەقتە  ئۇيغۇرچە كىتابلارمۇ خېلى بار.
  ئابدۇمىجىت ئاكامنىڭ بۇ ماقالىسىغا ئۇيغۇرچە ماتىرىياللارنى مەنبە قىلىپ، ئىزدىنىپ يازغىنى مىنى قايىل قىلدى. ئۇنىڭ خەنزۇچە، ئېنگىلىزچىغا پىششىقلىقى قىلغان تەرجىمىللىرىدىن بىلىنىپ تۇرىدۇ.  باشقا تىلدىن ئۆز ئانا تىلىدىن پايدىلانغاندەك پايدىلىنالايدىغىنىغا ئىشىنىمەن. باشقا تىلنى بىلىپ تۇرۇپ، ئۆز تىلىدىكى نۇپۇزلۇق ماتىرىياللاردىن نەقىل ئالغىنى يەنە بىر ئۆزگىچىلىك.
  بەزى ماقالىلەرنى يازغاندا نوقۇل چەتئەللەردىكى ئەربابلارنىڭ گىپىنى نەقىل قىلىش ياخشى بولمىسا كىرەك. بىزدىمۇ ئىزدەنگەن، ھەربىر سۆزى تاشقا مۆھۈر بولۇپ ئۇيۇلغۇدەك تەتقىقاتچى، ئالىملىرىمىز بار. شۇلارنى ئىتراپ قىلىشىمىز كىرەك. يەنە كىلىپ ئۆزىمىزنىڭ رايۇنى. تارىخىي، فولىكلورى تىمىلاردىكى ماقالىلەرنى يازغاندا،  باشقا كىشىلەر يازغانغا زىيادە ئېسىلىۋېلىش ئانچە توغرا ئەمەس.
  بۇ جەھەتتە ئابدۇمىجىت ئاكامنىڭ پىكرىنى توغرا دەپ قارايمەن.
  ئورخۇن ۋادىسىغا بارالىغان بولسا قالتىس ئىش بولاتتى. مەڭگۈ تاشلارنىڭ رەسىملىرى، خەتلىرى قولىدا بار ئەھۋالدا، شۇنى تەتقىق قىلغىنى تېخىمۇ ياخشى ئەمەسمۇ؟
  ھەدىسىلا ئاسپىرانتلىقىنى تىلغا ئېلىپ، ئاسپىرانتلارغا بېسىم پەيدا قىلىپ، نىمە مەقسەتكە يېتەرمىز ھە بىز؟
  ھەركىم بولسا ئىزدەنسۇن. مىۋىلىرىگە تاش ئاتمايلى.
  ئابدۇمىجىت ئاكامنىڭ ئۇچۇر ، بىلىم خارەكتىرىنى ئالغان يازمىلىرىنى ھەر ئۇقۇغىنىمدا، ئۇنىڭدىن بەكمۇ سۈيۈنىمەن. بىزگە ئۈن-تىنسىز خىزمەت قىلىۋاتقان، بۇ تورغا نۇرغۇن بىلىملەرنى، جۇغلانمىلارنى چىقىرىپ، پايدىلىنىشىمىزغا سۇنغىنىدىنىن مىننەتدارمەن.
  ئۇ بۇ يازمىلارنى ئالايىتەن ۋاقىت چىقىرىپ يوللىشى، ھەرگىزمۇ ئۆزىنىڭ بىلىۋېلىشى ئۈچۈن ئەمەسقۇ ئاخىر!
  بىر- بىرىمىزگە مىھرىمىز بىلەن مۇئامىلە قىلىپ، ئىزدەنگۈچىلەرگە مەدەت بىرەيلى دىگەن ئۈمۈدتىمەن.
  بەرىكەتلىك بولغايسىز ئاكا. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   كۆكتولۇن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-25 15:09