قاسىم سىدىق:مۇھاكىمىلەر _ 2

قاسىمكامنىڭ فىزىكا توغرىلىق مۇھاكىمىنى ئەدىبىيات تورىدا ئېلىپ بېرىشى مۇۋاپىق بولمايلا قالماي ئۆزى   كۆزلىگەن مۇھاكىمە نىشانىغا يىتەلمەيلا  قالماستىن ئۆزىنى ئۇپرىتىدىغان ئىش بوپتۇ
ئەدىپ بوسەر بىلەن ئالەمشۇناش قاسىمكامنىڭ مۇنازىرىسى  ماڭا مۇزدۇز بىلەب ياغاچچىنىڭ دە تالىشى بولۇپ تۇيۇلدى
قاسىمكام ئۆزىنىڭكىنى كۈچەپ چۈشەندۈرىۋاتقان بولسىمۇ قارشى تەرەپتە بۇھەقتىكى بىلىم  كەمچىل بولغان شارائىتتا بۇنداق مۇنازىرىنىڭ ئۈنىمىدىن ئېغىز ئاچقىلىلى بولمايدۇ
قاسىمكاملىنىڭ ئۇرۇنۇشلىرىىنى ئاقىشلىباممۇ تەپەككۇرى ئوچوق قېنى قىززىق بۆسەرنىڭ بۇ سۆھبەتنى سەۋرىچانلىق بىلەن ئىھتىيات بىلەن ئېلىپ بېرىۋاتقانلىغىدىن سۆيۈنگەن بولساممۇ  بۇ مۇنازىرىدە سورۇن خاتا تاللانغان دەپ قارايمەن

مەن ئىدىيە تارقىتىۋاتىمەن.ئونۋان-پونۋان بىلەن ئىشىم يوق.مەن تەجىربە ئاساسلىرىغا ئىگە ئىدىيە لەرگىمۇ پالانچى پىرىم بۇنداق دىمىگەن دەپ كۇزىنى يۇمۇۋالىدىغانلارغاپەرۋامۇ قىلمايمەن.ھەركىم ئۇزىنىڭ يولىدا ماڭسا بولىۋىرىدۇ.مەنتىقى چۈشەنچىلەردىن يىراق،ئۆلۆك يادىلايدىغان قارىلار يالغۇز دىنى ساھەدىلا مەۋجۈت ئەمەس،پەننى مائارىپ،ئىلىم -پەن ساھەسىدىنمۇ كۈرمىڭلاپ تېپىلىدۇ.بۇلارغا ھەيران قېلىشنىڭ ھاجىتى يوق.مەن ئېينىشتېيىن قارىم ،نىيوتۇن قارىم ۋە ياكى سوپىلىرىنىڭ ئىخلاسمەنلىكىگە قايىل.لىكىن ئۇلار ئاساسى بولغان يېڭى ئىدىيەرلەرگىمۇ كۈچەپ قارشى چىقىۋەرسە ئىلىم -پەن تەرەققىياتىنىڭ كۆشەندىسىگە ئايلىنىدۇ.بىرونونى كۇيدۇرگەنلەر،گالىلىنى تۇۋە -ئىستىقبارغا قىستىغانلار ئەينى ۋاقىتتا ئارىستوتىل ۋە پىتولمىنىڭ ئىخلاسمەن سوپىلىرى ئىدى.تارىخنىڭ ھەرقانداق پەيتىدە بۇنداق ئەخلەتلەرنى ئۇچراتقىلى،ئۇلارنىڭ قارغىش ۋە نادامەتلىرىنى ئاڭلىغىلى بولىدۇ.

ئېنساك، قاسىمكامنىڭ ھەقىقىي كەسپ ئىگىلىرى___ دۇنياۋىي ئالىم ئەركىن سىدىق، فىزىكا دوكتورلىرىدىن تۇرسۇن ئابلىكىم، پونون بىلەن قىلغان مۇنازىرىسىدىنمۇ خەۋىرىم بار. ئەركىن سىدىقتەك مۇشۇنداق دۇنيادىكى 4نىڭ بىرى سانىلىدىغان ئالىممۇ ناھىيىتى ئېھتىيات بىلەن خاتالىقىنى كۆرسۈتۈپ بەرسە قايىل بولمىغان ئادەم تۇرسا قانداق سورۇن توغرا بولار سىزنىڭچە؟

ئەركىن سىدىق قانداق«خاتالىق»نى قانداق كۇرسەتتى،ماۋۇ چالا تېمىنى ئوقۇساڭلار ھەممە ئىش ئايان بولىدۇ،مانا:

بەزىلەر ئۇزلىرى تەنقىتلەش نىيىتىگە كەلگەن مەسىلىنىڭ بىرەر نۇقتىسىدا ئىلمى ئاساس كۆرسەتكەن ھالدا تەنقىت ئېلىپ بارالمايدۇ.ئۇلارنىڭ دەيدىغىنى پەقەت: پالانچىكام مۇنداق دىگەن،ئۇ پالانچىكام دىگەن ئۇنداق -بۇنداق ئادەم ئەمەس.

بۇنداق ئادەملەرنىڭ ئۇگۇتىلگەن شاتۇتىلاردىن نىمە پەرقى بار.ئۇلارنىڭ ئۇز قەلبى ۋە ئۇز قارىشى يوق.
ھەقىقەتەن ئېچىنىشلىق!.

مەن بۇ مۇھاكىمىنى مۇشۇ مۇنبەردە بىر قوزغىتىپ قويدۇم، سىز ئىزچىل يوللاۋتقىلى 2 يىلدەك بولدى، لېكىن  يازغۇچى-شائىرلاردىن يىرىك بىر سادا چىقمىدى، ھەممىسى شاتۇتىدەك بىر گەپنى دەپلا ماختىدى.
مەن ئەسلى سىز بىلەن بۇ تېمىدا مۇنازىرە قىلىش مەقسىدىدە ئەمەس ھەم كەسپ ئەھلىمۇ، پىزىكىچىمۇ ئەمەس. پەقەت  مۇشۇ مۇنبەردە  ئەقەللى ئۇنۋېرسال بىلىملەردىن ساۋادلىق بولۇشقا تېگىشلىك يازغۇچى-شائىرلاردىن بىرەر جۆيلۈش بولسىمۇ چىقامدىغاندۇ، دەپ مۇشۇ يەرگە زۆرۈر بىر تاتىلاش بىلەن بىر قوزغىلىش ھاسىل قىلاي دەپ قالدىم.
بۇ ئۇسۇل ئەلۋەتتە خاتا، لېكىن بىز ئادەتلەنگەن مۇتلەق كۆپ ساندىكى ئىشلار خاتا بولغاچقا بەك پەرۋامۇ قىلىپ كەتمىدىم. ھەممە ئىش خاتا بولسا خاتا توغرىدەك رول ئويناۋېرىدۇ...

        
        ‹‹يازغۇچىلار مۇنبىرى››ىدە قوپالراق رول ئېلىپ كېلىۋاتقان بۆسەرنىڭ بۇ يازمىدا  قاسىم سىدىق ئەپەندىمگە تۇتقان مۇئامىلىسى قاسىم سىدىق ئەپەندىمنىڭ ئەدەبىيات ساھەسىدىكى ئۆزگىچە ئورنىدىن كەلگەن دەپ بىلدىم.بۇ نوقتىدا بۆسەرنىڭ نادانلارچە يۈزسىزلىك بىلەن ئىنكارچىلىق قىلىشتىن ئىھتىيات قىلغانلىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرگۈم كەلدى.
        مۇنازىرە كۈچى يامان ئەمەس بۆسەرنىڭ قاسىم سىدىق ئەپەندىگە قارىتا ئېيتقان‹‹بىزنىڭ خەلقىمىز ئالدى بىلەن ئېينىشتىيىننى بەكرەك ئۆگەنسۇنمۇ ياكى سىزنىڭ «شەكىل نەزىرىيىڭىز»نىڭ پاتقىقىغا مىلىنىپ كەتسۇنمۇ؟ قاندا بولسا خەلقىمىز ھەقىقىي ئىلىم-پەن يولىدا ماڭغان بولىدۇ؟››دېگەن ماۋۇ سوئالىنىڭ ئۈچىنچىسى مۇستەسنا قانۇنيىتى بويىچە مەنتىقىسىز ئىكەنلىكىنى بۇ كەمگىچە ھېس قىلىپ بولغاندىمۇ؟
        ensak ئېيتقاندەك قاسىم سىدىق ئەپەندىمنىڭ ئۆزىنىڭ شەكىل نەزەريىسىنى  گۈپۈلدەپ ئەدەبىياتلا پۇراپ تۇرىدىغان ‹‹يازغۇچىلار مۇنبىرى››ىگە ۋە يەنە تەبىئىي پەن خاراكتىرى ئاجىز يەنە بىر قىسىم ئونۋىرسال مۇنبەرلەرگە تاشلاپ تۇرىۋاتقانلىق راستىنلا پاجىئە،بىراق،بۇ پاجىئەنىڭ سەۋەپكارى قاسىم سىدىق ئەپەندىم ئەمەس،ئەلۋەتتە.

راست ئەركىن سىدىق ئەپەندى بىزنىڭ پەخىرلىدىغان  ئالىمىمىز  ئەمما ئۇنىڭ تەتقىقات يۆنۇلىشى ئەمىلى ئالەمشۇناسلىق ئۇنىڭ كەسىپ ئالاھىدىلىگىنىڭ ئىنژىنىرلىق خاراكتىرى كۈچلۈك قاسىمكامنىڭ شۇغۇرلىنىۋاتقىنى نەزىريىۋى ئالەمشۇناشلىق  ئۇنىڭ ئىزدىنىشنىڭ مۇتەپەككۇلۇق خااكتىى كۈچلۈك بەلكىم ئەركىن سىدىق ئەپەندىنىڭ قاسىمكامنىڭكىنى ئىنكار قىلىشىنىڭ سەۋەبى تەتقىقات يۆنۈلىشى ۋە چوڭقۇرلۇغىدىكى پەرىقلاردىن بولسا كىرەك بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ensak تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-10-24 23:14  

مەن قاسىمكام يوللاۋاتقان بۇ تىمىلارنى چۈشەنمىسەممۇ ، لىكىن يەنىلا قاسىمكامنى قوللايمەن ! ئىشقىلىپ تىرىشقان ھامان مۇۋاپپىقىيەت قازىنىدۇ !
قاسىمكا سىزگە ئۇتۇق تىلەيمەن !

مەن قاسىمكام يوللاۋاتقان بۇ تىمىلارنى چۈشەنمىسەممۇ ، لىكىن يەنىلا قاسىمكامنى قوللايمەن ! ئىشقىلىپ تىرىشقان ھامان مۇۋاپپىقىيەت قازىنىدۇ !
قاسىمكا سىزگە ئۇتۇق تىلەيمەن !

سىزدەك مېڭىسى  قۇرۇق شۇئارلار بىلەن ئېغىر دەرىجىدە يۇيۇلۇپ چوڭ بولغان بالىلار بىر نەرسىنى بىلمەي تۇرۇپلا قوللاۋېرىسىلەر ياكى جان-جەھلىڭلار بىلەن قارشى تۇرىسىلەر.ماۋجۇشى ئەينى بىر ۋاقىتلاردا «يېزا ئېگىلىكىنى داجەيدىن ئۆگىنەيلى، سانائەتنى داچىڭدىن»، «10 يىلدا فرانسىيەدىن ئېشىپ كېتەيلى»دەپ زور ئىشەنچ بىلەن شۇئار توۋلاپ پۈتۈن خەلقنى مىسلىسىز بىر تىرىشچانلىققا قوزغاتقان ئىدى. ئاخىرى قانداق بولدى؟ ھەرىكەت ئىلمىي بولمىغاچقا ئېغىر دەرىجىدە ئانتى ئۈنۈم كۆرۈلۈپ بارلىق تىرىشچانلىق يوق بولدى. ناۋادا قاسىم سىدىق ئەپەندىنىڭ نەزىرىيىلىرى خاتا بولسىمۇ بىلمەي قوللايدىكەنسىز-دە، ئۇكىموي.

بۇ تېمىنى ئەستايىدىل ئوقۇساڭلار ئەركىننىڭ خاتالاشقانلىغىنى ئىنىق بىلەلەيسىلەر:

ئەركىن دەسلەپ بۇنداق ئېغىشنى ئۆزۆل -كېسىل ئىنكار قىلغىنى بىلەن كىيىن قارىشىنى ئۇزگەرىتتى،مانا:

330-قەۋەت:
bilimxumar

مەن بۈگۈن ئىنتېرنېتنى ئىزدەپ، ئەركىن تېپىلگەن پۇتبولنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى ھەققىدە بىر قانچە ماقالە تېپىپ كۆرۈپ باقتىم. شۇ ئارقىلىق، قاسىم سىدىق ئەپەندىنىڭ، مۇشۇ قەغەزنىڭ يۈزىگە نىسبەتەتەن، ھاۋادا بىر تەرەپتىن سائەت ئىستىرىلكىسى يۆنىلىشىدە ئايلىنىپ، يەنە بىر تەرەپتىن، تۆۋەندىن يۇقىرىغا قاراپ مېڭىۋاتقان توپنىڭ ئوڭ تەرەپكە ئاغىدىغانلىقى ھەققىدىكى كۆز-قارىشىنىڭ توغرا ئىكەنلىكىنى جەزملەشتۈردۈم.  مەن مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن قاسىم سىدىق ئەپەندىنى قىزغىن تەبرىكلەيمەن.مۇنبارەك بولسۇن!

ئەركىن سىدىق ناھىيىتى ئېنىق قىلىپ «(1)        تېزلىك كۈچكە ئايلىنالمايدۇ. شۇڭا ئۇ بىر ھەرىكەت ياكى تۇراقلىققا تەسىر كۆرسىتەلمەيدۇ.  نيۇتوننىڭ 2-قانۇنى مۇنداق:

كۈچ = (ماسسا) x (تېزلىنىش)، بۇ يەردە تېزلىنىشقا دىققەت قىلىش كېرەك» دەپ تۇرسىمۇ سىز يەنىلا مۇنداق دەپسىز:تىزلىك مۇئەييەن شەرىتلەر ئاستىدا بىسىم كۈچىنى كەلتۆرۆپ چىقىرىدۇ.بۇنىڭدىن باشقانىسبىلىك نەزەريىسىدە تىزلىك ئاشقانچە ماسسا ئاشىدۇ دەپ قارىلىدۇ.ماسسا بىلەن كۈچنىڭ مۇناسىۋىتى نۇقتىسىدىن قارىغاندا بىلىمخۇمار ئەپەندىنىڭ يۇقۇرقى تىزلىك بىلەن كۈچنىڭ مۇناسىۋىتى يوق دىگەن ھۆكۆمى خاتا!.تىز سۆرئەتتە زەرىپ بىلەن ئورۇلغان مۇشت بىلەن ئاستا سۆرئەتتە ئۇرۇلغان مۇشتنىڭ زەربە كۆچىنىڭ ئوخشىمايدىغانلىغىنى ساۋاتسىز كوچا لۇكچەكلىرىمۇ بىلىدۇ.
" تېزلىك كۈچكە ئايلىنالمايدۇ. شۇڭا ئۇ بىر ھەرىكەت ياكى تۇراقلىققا تەسىر كۆرسىتەلمەيدۇ. "دىگەن بۇگەپ تەنقىتكە بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ!."شامال كۈچى"ئۇقۇملىرى بۇنداق قاراشنى رەت قىلىدۇ.توقسۇنلۇق ھەر بىر دىھقان،لەگلەك ئويناپ باققان ھەر بىر بالا بۇ نۇقتىنى بىلسە كېرەك.
كونكىرىت ئەھۋالنى كونكىرىت تەھلىل قىلىش كېرەك.بۇ شاردا(بىكھامچە توپتا)ئىزچىل ھالداسىزىقلىق ھەركەت مىقدارى بىلەن بۇلۇڭلۇق ھەركەت مىقدارى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسۋەتتە مىقدار ئۆزگىرىش(تىزلىنىش)ھالىتى يۆز بېرىدۇ.مۇبادا بىلىمخۇمار ئەپەندىنىڭ يۇقۇرقى گەپلىرى توغرا بولسا،ئۇ ھالدا،نىيوتۇننىڭ تۆۋەندىكى گەپلىرى خاتا بولىدۇ:
تاشلانغان جىسىم ئەگەرھاۋانىڭ قارشىلىغى بولمىسا ئۇزى تاشلانغان پەيىتتىكى ھەركەت ھالىتىنى ساقلايدۇ.پىقىرىغۇچ(نۇر)نىڭ ھەرقايسى قىسىملىرىدىكى يىغىندى كۈچ ئۈزلۆكسىز ھالدا تۇز سىزىقلىق ھەركەتتىن يىراقلىشىپ ئېغىشىدۇ.ئەگەر ھاۋانىڭ قارشىلىغى بولمىسا،توختىماي پىقىراۋىرىدۇ.سەييارىلەر ۋە كۇمىتىلارغا ئوخشاش چوڭ جىسىملار ئەركىن بوشلۇقتا ھىچقانداق قارشىلىققا ئۇچرىمىسا،ئۇزۇن ۋاقىت ئىلگىرلىمە ھەركەت ۋە ئايلانما ھەركىتىنى ساقلايدۇ.

بۇ يەردە سىز تېزلىك بىلەن  تېزلىنىشنى بىر ئۇقۇم دەپ قارىۋالدىڭىزمۇ،قانداق؟ ئەستايىدىل قاراپ باقسىڭىز... بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   بۆسەر تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-10-25 00:01  

ئەركىن تېپىلگەن پۇتبولنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى



مەن بۈگۈن ئىنتېرنېتنى ئىزدەپ، ئەركىن تېپىلگەن پۇتبولنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى ھەققىدە بىر قانچە ماقالە تېپىپ كۆرۈپ باقتىم. شۇ ئارقىلىق، قاسىم سىدىق ئەپەندىنىڭ، مۇشۇ قەغەزنىڭ يۈزىگە نىسبەتەتەن، ھاۋادا بىر تەرەپتىن سائەت ئىستىرىلكىسى يۆنىلىشىدە ئايلىنىپ، يەنە بىر تەرەپتىن، تۆۋەندىن يۇقىرىغا قاراپ مېڭىۋاتقان توپنىڭ ئوڭ تەرەپكە ئاغىدىغانلىقى ھەققىدىكى كۆز-قارىشىنىڭ توغرا ئىكەنلىكىنى جەزملەشتۈردۈم.  مەن مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن قاسىم سىدىق ئەپەندىنى قىزغىن تەبرىكلەيمەن.مۇنبارەك بولسۇن!

ئەمما قاسىم سىدىق ئەپەندىنىڭ «29-تىئورما» دەپ ئاتاپ ئوتتۇرىغا قويغان كۆز-قاراش تەبىئىي-پەندىكى بىر يېڭىلىق ئەمەس بولۇپ، بىر ئايلىنىۋاتقان جىسىمنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشىنى 1852-يىلى گېرمانىيە فىزىكا ئالىمى گۇستاۋ ماگنۇس ئوتتۇرىغا قويغان ئىكەن.  پۇتبولنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى ھەققىدىكى ئىلمى ئىزدىنىشلەر يولغا قويۇلغىلىمۇ خېلە ئۇزۇن ۋاقىت بوپتۇ. بۇ ھەقتە مەن تۆۋەندە يەنە ئازراق چۈشەنچە بېرىمەن.

مەن مۇشۇ ھەقتە ئۆزەم كۆرگەن بىر قانچە پارچە ئىنگلىزچە ماقالىلەرنىڭ تىزىملىكىنى مەزكۇر ماقالىنىڭ ئاستىغا تىزىپ قويدۇم.

1.توپنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشىنىڭ ئىلمىي ئاساسى

توپنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان كۈچ ئىنگلىزچە «aerodynamic force» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئۇ يۇلغۇن لوغىتىدە «ھاۋا دىنامىكىسى كۈچى» دەپ ئېلىنغان.  تۆۋەندىكى 1-پايدىلىنىش ماتېرىيالىدا دېيىلىشىچە، پۇتبول توپىنىڭ يۈزى قوپال بولغاچقا، ئۇنىڭ ئۆز ئوقىدا ئايلىنىشى ئۇنىڭ يۈزىگە يېقىن بولغان ھاۋانى يۆتكەيدۇ.  بۇ ھەرىكەت توپنىڭ بىر تەرىپىدىكى ھاۋانىڭ يۆتكىلىشىنىڭ يەنە بىر تەرىپىنىڭكىدىن تېزراق بولىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.  توپنىڭ ھاۋا تېزراق يۆتكىلىۋاتقان تەرىپىدە، توپنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتى يۆنىلىشىگە پاراللېل ھالدا يۆتكىلىۋاتقان ھاۋانىڭ مىقتارى توپنىڭ يەنە بىر تەرىپىدىكىگە قارىغاندا كۆپرەك بولىدۇ.  نەتىجىدە توپنىڭ بۇ تەرىپىدە ھاۋا زەررىچىلىرىنىڭ توپنىڭ يۈزى بىلەن سوقۇلۇشى ئازراق بولۇپ، توپ ئاشۇ تەرەپكە ئاغىدۇ.

2.قىسقا ئىزاھات

مەن ئالدىنقى قېتىم قاسىم سىدىق ئەپەندىگە جاۋاب شەكلىدە يازغان بىر يازمامدا، بىر قاتتىق جىسىمدىن تۈزۈلگەن تەكشىلىك ئۈستىدە ھەم ئۆز ئوقىدا ئايلىنىپ، ھەم بىر تۈز سىزىق بويلاپ مېڭىۋاتقان، قاتتىق جىسىمدىن ياسالغان، تاشقى يۈزى بىر مۇكەممەل شار شەكلىنى ھاسىل قىلغان (بۇ دېگەنلىك شارنىڭ يۈزىنىڭ سىلىقلىقى 100 پىرسەنت دېگەنلىك بولىدۇ) شار ئۇچرايدىغان كۈچلەرنى تەھلىل قىلىپ، ئۇنىڭ بىر تەرەپكە ئاغمايدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان ئىدىم.  مېنىڭ بۇ يەردە تەكىتلەپ قويىدىغىنىم، مېنىڭ ئۇ يازمىدا دېگەنلىرىم توغرا بولۇپ، ئۇ ھازىرمۇ تولۇق كۈچكە ئىگە.

يەنى، ھازىرغىچە قاسىم سىدىق ئەپەندى دېگەن، بىر پۇتبولنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى توغرىسىدىكى كۆز-قارىشى توغرا بولۇپ، مەن دېگەن بىر مۇكەممەل شارنىڭ بىر مۇكەممەل تەكشىلىكتە ماڭغاندىكى بىر تەرەپكە ئاغماسلىقى ھەققىدىكى كۆز-قارىشىممۇ ھەم توغرا.

مەن كۆرگەن، قاسىم سىدىق ئەپەندى «29-تىئورما» دەپ ئاتاپ ئوتتۇرىغا قويغان كۆز-قارىشى مۇنداق (نەقىل): « «ئېن» (زەررىچە) ۋە جىسىملار سىزىقلىق ھەركەت جەريانىدا ئۆز ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشى تەرەپكە قاراپ ئاغىدۇ.»  بۇ بىر جۈملە سۆزدە «يۈزى قوپال شار شەكىللىك جىسىم» ھەققىدە ھېچ قانداق شەرت قويۇلمىغان بولغاچقا، مېنىڭچە بۇ بىر جۈملە سۆزدە بايان قىلىنغىنى يۈزى قوپال  بىر توپ (a ball with a rough surface) نىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى ھەققىدىكى ئىلمىي ئاساسقا يەنىلا ئۇيغۇن كەلمەيدۇ.  مېنىڭ بۇ يەردە تەكىتلەيدىغىنىم، بىر ئىلمىي كۆز-قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغاندا، ئۇنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنداق بولىدىغانلىقى بىلەن ئۇنىڭ شۇنداق بولۇشىنىڭ شەرتلىرىنى ئىنتايىن ئېنىق ۋە تولۇق ئوتتۇرىغا قويۇش بەك مۇھىم.  ئەگەر كېيىنكى ئىككى نەرسە كەم بولىدىكەن، ئۇنداق كۆز-قاراش ئىلىم-پەن دۇنياسىدا قوبۇل ۋە ئېتىراپ قىلىنمايدۇ.

3.توپنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشىنىڭ ماتېماتىكىسى

تۆۋەندىكى 2-پايدىلىنىش ماتېرىيالىدا، توپنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشى ھاسىل قىلغان ھەرىكەتنىڭ ئەگرى سىزىقىنىڭ رادىئۇسى R تۆۋەندىكى ماتېماتىكىلىق فورمۇلا ئارقىلىق ئىپادىلىنىدىغىنى ئوتتۇرىغا قويۇلغان:

R = (3 * m * V) / (16 * CI * r * s * b^3 * pi^2)
b = توپنىڭ رادىئۇسى
s = توپنىڭ ئايلانما تېزلىگى
V = توپنىڭ سىزىقلىق تېزلىگى
r = ھاۋانىڭ زىچلىغى
m = توپنىڭ ماسسىسى
CI = لەيلىتىش كوئېفېنسىنتى
pi = 3.14159
«*» = كۆپەيتىش بەلگىسى
«/» = بۆلۈش بەلگىسى
«^» = دەرىجىگە كۆتىرىش بەلگىسى

بۇ تەڭلىمىدىن تۆۋەندىكىنى بىلىۋېلىش مۇمكىن:
--توپ قانچە تېز ئايلانغانسېرى، كىچىكرەك ئېغىش رادىئۇسى ھاسىل قىلىدۇ
--توپ قانچە تېز ماڭسا، ئۇنىڭ ئېغىش رادىئۇسى شۇنچە چوڭ بولىدۇ
--توپنىڭ ماسسىسى قانچە كىچىك بولسا (مەسىلەن پىڭ-پوڭ توپ)، ئۇنىڭ ئېغىش رادىئۇسىمۇ شۇنچە كىچىك بولىدۇ
--پەس يەرگە قارىغاندا ئېگىز يەرنىڭ ھاۋا زىچلىقى كىچىك بولۇپ، توپنىڭ ئېغىش رادىئۇسىمۇ چوڭراق بولىدۇ.  2010-يىلىدىكى دۇنيا پۇتبول مۇسابىقىسىدا، مۇسابىقىلار دېڭىز يۈزى بىلەن بولغان ئېگىزلىكى ئوخشاش بولمىغان باشقا-باشقا 10 تەنتەربىيە سارايلىرىدا ئېلىپ بېرىلغان بولۇپ،  ئۇ سارايلاردىكى توپنىڭ ئېغىش رادىئۇسىمۇ ئوخشاش بولمىغان.  

4.ئىلمىي ۋە تارىخىي ئارقا كۆرىنىش

--تۆۋەندىكى 3-پايدىلىنىش ماتېرىيالىدا دېيىلىشىچە، «ھاۋا دىنامىكىسى كۈچى» ئۈستىدىكى ئىلمىي تەتقىقات 1672-يىلى نيۇتون «يۇرۇقلۇق ۋە رەڭلەرنىڭ يېڭى نەزەرىيىسى» دېگەن ئىلمىي ماقالىنى ئېلان قىلغاندىن تارتىپلا باشلانغان.  

--بىر ئايلىنىۋاتقان جىسىمنىڭ بىر تەرەپكە ئېغىشىنى 1852-يىلى گېرمانىيە فىزىكا ئالىمى گۇستاۋ ماگنۇس (Gustav Magnus) ئوتتۇرىغا قويغان.  [7]

--ھاۋا دىنامىكىسى كۈچىدىن پايدىلىنىپ، ھاۋادا ئۇچۇش نەزەرىيىسى ۋە تېخنولوگىيىسىنى 1773-يىلىدىن 1857-يىلىغىچە ياشىغان ئەنگلىيىلىك ئىنژىنىر جورج كەيلىي (گەئورگە كايلەي) ئوتتۇرىغا قويغان.  [6]

--پۇتبولنىڭ 32 پارچە ماتېرىيالدىن تىكىلىپ ياسىلىشى 1970-يىللاردىن باشلانغان.  [5]

5.ئاخىرقى سۆز

مەن يېقىنقى بىر يازمامدا مۇنداق دېدىم:

«بۈگۈنكى كۈندە فىزىكا ۋە ئاسترونومىيە ساھەسىدە بىر يېڭى نەزەرىيە، قانۇن، ياكى تىئورمىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئۈچۈن بىر ئادەم كەم دېگەندە تۆۋەندىكى ئىككى شەرتنى ھازىرلىشى كېرەك:

1.ئاساسىي ۋە ئالىي دەرىجىلىك كەسپىي بىلىملەردىن خەۋەردار بولۇش
2.پۈتۈن دۇنيادىكى باشقا ئالىم-مۇتەخەسسىسلەر بايقاپ، ئىسپاتلاپ، ۋە خەلقئارادا ئېلان قىلىپ ئېتىراپ قىلدۇرۇپ بولغان نەزەرىيە، قانۇن ۋە تىئورمىلاردىن تولۇق خەۋەردار بولۇش»

مەن تەبىئىي-پەن ساھەسىدە يېڭىلىق ياراتماقچى بولغان قېرىنداشلارنىڭ يۇقىرىقى ئىككى تەكلىپنى ئېسىدىن چىقارماسلىقىنى سەمىمىي ئۈمىد قىلىمەن.  

پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى:

[1] The Curving Soccer Ball <http://scienceblogs.com/dotphysi ... urving-soccer-ball/>
<http://scienceblogs.com/dotphysi ... urving-soccer-ball/>

[2] “Bending” a soccer ball:
<https://www.grc.nasa.gov/WWW/k-12/airplane/straj.html>

[3] Bending a soccer ball with math:
<http://www.mathaware.org/mam/2010/essays/ChartierSoccer.pdf>

[4] The physics of football
<http://physicsworld.com/cws/arti ... physics-of-football>

[5] Bending a Soccer Ball
<http://www.sciencenews.org/view/ ... nding_a_Soccer_Ball>

[6] George Cayley
<http://en.wikipedia.org/wiki/George_Cayley>

[7] Soccer Ball Physics
http://www.soccerballworld.com/Physics.htm
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   bilimxumar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-8 12:25 PM  




               
Ball_Test_02.jpg (56.51 KB, چۈشۈرۈش سانى: 0)

مەن ئۇنداق قارىۋالمىدىم،دوپپىنى ئالدىڭىزغا ئېلىپ قويۇپ باشقىدىن مۇناسىۋەتلىك ئابزاسنى تولۇق ئوقۇڭ:

بۇ شاردا(بىكھامچە توپتا)ئىزچىل ھالداسىزىقلىق ھەركەت مىقدارى بىلەن بۇلۇڭلۇق ھەركەت مىقدارى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسۋەتتە مىقدار ئۆزگىرىش(تىزلىنىش)ھالىتى يۆز بېرىدۇ.

يۇقۇرقى جۆملىدە تىزلىكنىڭ گىپى بولىۋاتامدۇ،تىزلىنىشنىڭمۇ؟.