| 
| خانىش ئاماننىساخان : f$ u8 g8 `7 g
ئاتاقلىق مۇزىكاشۇناس ۋە تالانتلىق شائىرە ئاماننىسا خېنىم ئۇيغۇر سەئىدىيە خانلىقىنىڭ ئىككىنچى خانى ئابدۇرەشىدخاننىڭ ئايالى بولۇپ ۋەزىر قېدىرخان يەركەندى بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىنى رەتلەش ۋە ئۆگىتىش ئىشلىرىغا زور تۆھپە قوشۇپ مۇقامنىڭ بۈگۈنگىچە يېتىپ كېلىشىدە زور رول ئوينىغان.
. I7 O( S, s ]0 g, @* z, c8 e1 A
) x5 c5 K7 E: c# dخانىش ئاماننىساخان مىلادى 1533-يىلى دولان يۇرتى (ھازىرقى مەكىت ناھىيىسى) نىڭ تىزناپ دەرياسى بويىدىكى قۇمۇش مەھەللە يېزىسىدا ئۇقۇمۇشلۇق ئائىلىدە دۇنياغا كېلىدۇ . ئاتىسىنىڭ يېتەكلىشى ۋە ئۆزىنىڭ قىزغىنلىغى بىلەن كىچىكىدىن باشلاپلا ساتار ھەم تەمبۈر چېلىشنى ئۈگۈنۈشكە باشلايدۇ ، كۈندۈزلىرى مەكتەپتە ئوقىسا ، كەچلىرى مۇزىكا بىلىملىرىنى ئۈگۈنۈپ ، ساز چېلىشنى مەشق قىلىدۇ . ئاماننىسا ئۆز ئارزۇسى يولىدا پىداكارانە ئىزدىنىۋاتقان كۈنلەرنىڭ بىرىدە سۇلتان ئابدۇرەشىدخان شىكارغا چىقىش مۇناسىۋېتى بىلەن بۇ تەرەپلەرگە كېلىپ قالىدۇ . ئاماننىساخاندىكى قابىلىيەت ۋە ئىستىدات سۇلتان ئابدۇرەشىدخاننى ئۆزىگە جەلپ قىلىدۇ . سەنئەت ۋە مەرىپەتنى ئۆزىگە دوست تۇتقان ئابدۇرەشىدخان ئاماننىسانى ئۆز نىكاھىغا ئالىدۇ . «تەۋارىخى مۇسىقيۇن» ناملىق كىتاپنىڭ مۇئەللىپى موللا ئىسمەتۇللا بىننى موللا نېمەتۇللا مۆجىزىنىڭ بەرگەن مەلۇماتىغا قارىغاندا ، مەرىپەتپەرۋەر سۇلتاننىڭ كەمبەغەل تالانت ئىگىسى ئاماننىسا خېنىمنى ئۆز نىكاھىغا ئېلىشى مانا مۇنداق بولغان ئىكەن : / m. X. d# `0 r) o1 I
« ..... سۇلتان ئۆز ۋەزىر - ئەمىر ۋە لەشكەرلىرى بىلەن پايتەختى يەركەندىن ئايرىلىپ چىقىپ ، تارىم دەرياسىنى بويلاپ تەكلىماكان دەشتىگە شىكارغا يۈزلەندى ۋە نەچچە كۈن شۇ ئەتراپتا بولدى . سۇلتاننىڭ كېچىلىرى دېخانچە ساددا كىيىملەرنى كىيىپ قونۇچى مۇساپىر سۈپىتىدە سەھرا ياقىلىرىدىكى ئۆيلەردە غېرىۋانە قونىدىغان ۋە شۇ يول بىلەن ئەمەلدارلارنىڭ زەئىيەلەرگە زۇلۇم - سەتەم قىلغانلىقىنى تەكشۈرىدىغان ئادىتى بار ئىدى . بىر كۈنى سۇلتان شۇ يوسۇندا ئەكرەم ئاتلىق بىر مەھرىمى بىلەن بىر خارابە ئۆيگە قونۇچى سۈپىتىدە كىردى . بۇ ئۆي مەھمۇد ئاتلىق ئوتۇنچىنىڭ ئۆيى ئىدى . بۇ مەلىكە بولسا شۇ مەھمۇدنىڭ قىزى ئىدى . سۇلتان ئۆينىڭ بۇلۇڭىدا تۇرغان تەمبۈرنى كۆرۈپ قېلىپ ، مەھمۇدتىن تەمبۈر چېلىپ بېرىشنى تەلەپ قىلدى . مەھمۇد : - مەن تەمبۈر چېلىشنى بىلمەيمەن ، مۇشۇ قىزىمىز ماڭا تەمبۈر ئېلىپ بەر ، دەپ خاپا قىلىپ ئالدۇرغان ، قىزىم چالىدۇ :_ دەپ جاۋاپ بەردى . سۇلتان :- ئەمىسە ، قىزىڭىز چېلىپ بەرسۇن :_ دېدى . مەھمۇد قىزىغا ئەمىر قىلدى . قىز تەمبۈرنى ئېلىپ پەنجىگاھ مۇقامىغا شۇنداق چالدىكى ، سۇلتان ھەيران قالدى . بولۇپمۇ قىز ئۆزى يازغان بىر شىئېرنى مۇقامغا سېلىپ ئوقۇغاندا ، سۇلتان
0 I4 k. s: |% z. ^$ ?, x- Uقىزنىڭ مۇھەببىتىدە كۆيۈپ بىھۇش بولۇپ كەتتى ، شىئېرنىڭ باشلانما بېيىتى مۇنداق ئىدى :
( L5 {! I' H7 g) }1 J" b
8 d& @% v P* I" o Q8 Sسەڭا يۈز شۈكۈر يارەب بىزگە ئادىل پادىشا قىلدىڭ ، ; [. G! O; x* Z0 n- S2 [2 z
فەقىر مىسكىنغە ئابدۇرەشىدخاننى فەناھ قىلدىڭ .
: e3 i/ f! t# g2 ?نەفىسى كېچە - كۈندۈز دۇئا قىل تەڭرى تەقدىسقە ،0 Z( x! m( X5 _
كى شاھىڭ ھەققىدە قىلماي دۇئا قاتتىغ گۇنا قىلدىڭ .* y5 y; |4 d4 y, b C: I; N
0 j A4 c8 k' p3 ?غەزەل تامام بولۇشىغا ، سۇلتان ئالدىراپ
' b1 E5 I$ |% j; V2 d :_نەفىسى شائىرە كىم ؟ سىز بۇ غەزەلنى نەدىن ئۈگەنگەن ؟ :_ دەپ سورىغان ئىدى ،/ ]+ R5 `% `" t( {$ _% g4 O
قىز : -خەقنىڭ غەزىلىنىمۇ ياد ئېتىپ ئوقۇمدىكەن ، مەن ناۋايى ، فۇزۇلى شىئېرلىرىدىن باشقىنى ئۇقۇمايمەن . بۇ غەزەل ئۆزەمنىڭ ، نەفىسى مېنىڭ تەخەللۇسۇم :_ دەپ جاۋاپ بەردى . & n: f" P5 b9 s1 B, K1 p* {
سۇلتان ئۇنىڭ نەچچە ياشقا كىرگەنلىكىنى سورىدى . ئاتىسى : -13 ياشقا كىردى:- دەپ جاۋاپ بەردى . سۇلتان تېخىمۇ ھەيران بولدى . ئاڭغىچە ئاماننىساخان خېنىم قوپۇپ ، ئۆزى يازغان بىرنەچچە شېئىرنى ئەكىلىپ كۆرسەتتى . خېتىنىڭ ھۆسنى ئۆزىنىڭ ھۆسنى بىلەن بەسلىشەتتى . پادىشاھنىڭ بۇ خەتنى شۇنچە كىچىك نارسىدەنىڭ يازغىنىغا ئىشەنگۈسى كەلمەي ' S/ A! T* N/ o. w, q
_قېنى ئەمىسە ، مەن قاراپ تۇراي ، بىر شىئېر يېزىپ بېقىڭ:_ دېگەن ئىدى . قىز دۈۋەت ، قەلەم ۋە قەغەز ئېلىپ كېلىپ تۆۋەندىكى بېيىتنى يازدى:
% q' O$ z) c* F" ^) y# ]* r k* h, h* o I! E) v. s
يارەب بۇ بەندە قىلدى ئەجەب سۇئىزەن مەڭا ،/ F3 R$ L J/ ^
گويا بۇ ئۆيگە ئۈندى بۇ ئاخشام تىكەن مەڭا
! D+ `3 R5 o( t& _: o) F# F9 V.
# F3 h! G! K, T, P سۇلتان كۈلۈپ : -ئىشەندىم ، مېنى مەسخىرە قىلماڭ:- دېدى ۋە مەھرىمى بىلەن تاشقىرىغا چىقىپ :-بىز ھېلى كىرىمىز:- دەپ كېتىپ قالدى .
7 x! v9 o% d( y5 q ئۇ لەشكەرگاھقا بېرىپ ، ۋەزىر - ئەمىرلەرگە بولغان ئەھۋالنى بايان قىلدى . بېشىغا تاج كىيىپ ، ئۈستىگە دەۋاج ياپتى ، دەرھال ئون قوي ۋە شايى - ئەتلەسلەر تەييارلاندى . تۈن يېرىمىدا 40 كىشى مەھمۇدنىڭ ئۆيىگە كېلىپ ، مەقسەتنى بايان قىلدى . سۇلتان ئابدۇرەشىدخان ئۆزىنى ئاشكارە قىلىپ ، توي قىلىپ قىزنى نىكاھىغا ئالدى 0 X/ P9 G. ] J& o% Y& c; {
: M$ |0 T3 l6 P" [$ O, d6 L; o شائىرە ئاماننىسا خېنىم ئۆز ئۆمرىدە مۇزىكا ، خەتتاتلىق ، شىئېرىيەت ھەققىدە خەلق ئۈچۈن زور تۆھپىلەرنى قالدۇردى . بۇ ھەقتە « تەۋەرىخى مۇسىقىيۇن» ناملىق كىتابتا مۇنداق دېيىلىدۇ « ئاماننىسا خېنىم «دىۋان نەفىسى» گە ئوخشاش قىممەتلىك ۋە مەشھۇر شىئېرلار توپلىمىنى ، خوتۇن - قىزلارغا نەسىھەت قىلىش مەزمۇنىدىكى «ئەخلاقى جەمىلە» ناملىق بىر كىتابنى، «شۇرۇھۇلقۇلۇب» (قەلبلەر شەرھى) ناملىق بىر رىسالىنى يازدى . شائىرلىق ، نەغمىچىلىك ۋە خەتتاتلىق توغرىسىدا بۇنىڭدەك مەنىلىك كىتاب ئاز . «ئىشرەت ئەڭگىز» ناملىق بۇ مۇقامنىمۇ بۇ مەلىكە ئىجاد قىلغان ئىدى . بولۇپمۇ ئۇنىڭ مۇزىكا ۋە خەتتاتلىق بىلىمى توغرىسىدا يازغان ئەسىرى ئىنتايىم مۇھىم بولۇپ ، مۇنداق ئەسەرلەر دۇنياغا كەم كەلگەن . ئاماننىساخان قىدىرخان يەركەندىلەر بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئىسىل مۇزىكا بايلىقى بولغان «ئون ئىككى مۇقام» نى رەتلەش ئىشىغا زور تۆھپە قوشقان . جەلقنىڭ مەدەنىيىتى ۋە ئەدەبىيات- سەنئەت ئىشلىرىنىڭ راۋاجلىنىشى ئۈچۈن ئۆمرىنى بەخش ئەتكەن بۇ يالقۇنلۇق يۈرەك 1567- يىلى بىمەھەل سوقۇشتىن توختىدى . ئۇنىڭ تۆھپىسى ۋە قەدىرلىك نامى خەلقىمىزنىڭ قىممەتلىك «ئون ئىككى مۇقام» ئاھاڭلىرىنىڭ جاراڭلىشىشىغا ئەگىشىپ ، ئەۋلاددىن - ئەۋلادقىچە دىللاردا يادلىنىدۇ |
ھەممە باھا نومۇرى : تەجرىبە + 27 قىزغىنلىق + 23 تىللا + 5 تۆھپە + 6 باھا خاتىرىسى
|
تەجرىبە
قىزغىنلىق
تىللا
تۆھپە
ئاپشاركا كارتىسى
رادار كارتىسى
يوللىغان ۋاقتى 2013-1-13 15:44:40
كۆتۈرۈش كارتىسى
变色卡
دېۋان تالىشىش
كۆتۈرۈش كارتىسى
يوللىغان ۋاقتى 2013-1-15 14:23:56
يوللىغان ۋاقتى 2013-1-15 14:29:54