| 
 
| يېزىقچىلىق ئاساسىي بىلىم قائىدىلىرى
+ N8 t$ k5 p; U% [) n بۇ يازمىدا،يېزىقچىلىق،شېئىرىيەت، بىلىملىرىنىڭ ئاساسى سۆزلىندۇ .0 V. H0 ^9 u, [% x' d
, w/ M9 B+ ^, `* \% Z
يېزىقچىلىق ئاساسىي بىلىم قائىدىلىرى, `7 i: X' h, c
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~. Q x8 r9 y9 H% S0 u u
ئەدەبىيات ئاساسىي بىلىملىرىنى ئىگىلەش،مول تۇرمۇش بىلىملىرى ۋە پەننى بىلىملەرگە ئىگە بولۇش،بەلگىلىك ئىپادىلەش ماھارىتىنى يىتىلدۇرۇش-يېزىقچىلىق قابىلىيتىنى تەرەققى قىلدۇرۇشنىڭ مۇھىم شەرتى.ئۇسۇلى بولسا،كۆپ كۆرۈش، كۆپ كۆپ ئوقۇش،كۆپ يېزىپ مەشق قىلىشتىن ئىبارەت.9 [! I3 f. G- Y. J5 `4 e
يېزىقچىلىق قابىلىيتىنى يېتىلدۈرۈشتە ئالدى بىلەن ئورۇنلاشقا تېگىشلىك مۇھىم بىر شەرت-ساغلام بولغان يېزىقچىلىق ئىستىلىنى تۇرۇزۇش كېرەك.بۇ توغرا بولۇش،جانلىق بولۇش،ئېنىق بولۇش ۋە سەمىمىي بولۇشتىن ئىبارەت تەرەپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.9 L' Y T+ B0 I
توغرا بولۇش-بۇ ئوبىيكتىپ شەيئىلەرنى ئۆزىنىڭ قانۇنىيەتلىرى بويىچە توغرا ئەكس ئەتتۈرۈرۈش،توغرا مەيدان،توغرا ئىدىيە-نۇقتىئىنەزەرلەر ۋە توغرا تەشەببۇسلارنى ئوتتۇرغا قويۇش،ماتىرىياللار توغرا،ھەقىقى ئىشەنچىلىك بولۇشقا قارتىلغان.! D! X7 d* m+ |/ d2 N2 M
جانلىق بولۇش-بۇ كىشىلەرگە زوق ۋە تەجرىبە ئاتا قىلالايدىغان،كىشىلەرنىڭ پىكىرنى ئويغۇتالايدىغان ۋە كىشىلەردە يىڭى چۈشەنچە پەيدا قىلالايدىغان بولۇش،قىزغىن ھاياتى كۈچكە تولغان بولۇش،دېگەنلىكتۇر.7 R+ q8 y) h' E: U
ئېنىق بولۇش- بۇ مەركىزى ئىدىيە ياكى نۇقتىئىنەزەرلەر ئېنىق گەۋدىلەنگەن بولۇش،ئىدىيىۋى خاھىش روشەن بولۇش ،دېگەنلىكتۇر.
0 |$ x2 I6 \9 X0 N, j( q3 vسەمىمىي بولۇش-بۇ باشقىلارنىڭ ئەمگىكىگە ھۆرمەت قىلىش،ئۆزىنىڭ ئىززەت-ئابرويىنى قەدىرلەش،ئەخلاقلىق بولۇپ،ئۆزىنىڭ مۇستەقىل ئىجادى قابىلىيىتىنى جارى قىلدۇرۇش،دېگەنلىكتۇر.
5 x4 N, w& O0 b8 z/ i: ?- ^ a يېزىقچىلىق قائىدە-قانۇنىيەتلىرىنى،پىرىنسىپلىرىنى يادلاپ ئۆگىنىۋېلىش تەس ئەمەس.ئەمما يېزىقچىلىق قابىلىيىتىنى تېتىلدۈرۈش،يېزىقچىلىق ماھارىتىگە ئىگە بولۇش ئۇنچە ئاسان ئىشمۇ ئەمەس.
9 U8 B( d5 B1 W( b2 t+ B/ @ يېزىقچىلىق قابىلىيىتىنى يېتىلدۈرۈش جەريانى –ئۇزۇن مۇددەتلىك جاپالىق مەشق قىلىش جەريانى،توسالغۇلارنى قەيسەرلىك بىلەن بۆسۈپ ئۆتۈپ ئالغا ئىلگىرلەش جەريانىدىن ئىبارەت.
$ j- A/ w+ A- P+ X* i- g7 M: ^ يېزىقچىلىق مەشقى جەريانىدا دائىم كۆرۈلىدىغان توسالغۇلارغا ئومۇملاشتۇرۇپ تۆۋەندىكىچە كۆرسىتىشكە بولىدۇ:' K% n! ~( w) h8 l9 [/ r
(1)نېمىنى يېزىشنى بىلمەي گاڭگىراپ قىلىش.كۆپ ھاللاردا بىز بىرەر نەرسە يېزىپ بېقىشنى ئويلاپ قولىمىزغا قەلەمنى ئالىمىز.ئەمما، بۇ چاغدا كاللىمىز قۇپقۇرۇق بولۇپ قالغاندەك تۇيغۇغا چۆمۈپ،نېمە يېزىشنى،نېمە توغرىلىق يېزىشنى بىلمەي ئولتۇرۇپ قالىمىز.بۇنۇڭدىكى سەۋەب،بىزدە كونكىرىت بىر يېزىش مەقسىتىنىڭ بولمىغانلىقى،شۇڭا بىز قولغا قەلەم ئېلىشتىن ئىلگىرى ئېنىق بىر يېزىش مەقسىتىنى تۇرغۇزۇشىمىز كېرەك.
( U1 ^4 W9 H' S- O) F(2)گەپنى نەدىن باشلاشنى بىلمەي گاڭگىراپ قىلىش.بۇ كۆپ ھاللاردا يېزىش مەقسىتى بولسىمۇ،ئەمما مەقسەتنى ئىپادىلەيدىغان ماتېرىياللار ئۈستىدە چوڭقۇر، ئەتراپلىق ئويلىنىۋالماسلىقتىن بولىدۇ.شۇڭا قولغا قەلەم ئېلىشتىن ئىلگىرى نېمىنى يېزىش،قانداق يېزىش ۋە نېمە ئۈچۈن يىزىش توغرىلىق چوڭقۇر پىكىر يۈرگۈزۈش،ماھىيەتلىك مەسىللەر ئۈستىدە پىكىر يۈرگۈزۈش كېرەك.% _6 G. g5 W. L1 U7 o
(3)ئابزاس،قاتلاملارغا ئايرىشنى بىلمەي ،ماقالىنى يىپ ئۇچى يوق كاللەك ھالەتكە كەلتۈرۈپ قويۇش.بۇ پىكىرنىڭ مەزمۇن بۆلەكلىرى توغرىسىدىكى تونۇش،چۈشەنچىنڭ ئايدىڭ بولمىغانلىقىدىن كېلىپ چىقىدۇ.شۇنۇڭغا دىققەت قىلىش كېرەككى،ھەر قانداق ئوي –پىكىر قەدەم باسقۇچلار بويىچە قانات يايىدۇ ۋە ئىپادىلىنىدۇ.: E0 O. q( L: E7 l
ماقالە يازغاندا پۈتۈنلۈك ئىچىدىكى ئايرىملىقنى بايقاش،ئايرىملىق ئارقىلىق پۈتۈنلۈكنى شەكىللەندۈرۈشكە ماھىر بولۇش كېرەك.
1 U2 \( F! i3 L(4)قانداق ئاخىرلاشتۇرۇشنى بىلمەي،مەزمۇنلارنى چوۋالچاق قويۇپ قويۇش ياكى قاپ بەلدىن ئۈزۈپ قويۇش،بۇخىل توسالغۇنى يېڭىش ئۈچۈن ئالدى بىلەن پىكىرنى كېڭەيتىش ۋە يىغىنچاقلاش قابىلىيىتىنى يېتىلدۈرۈش كېرەك.بۇ خىل قابىلىيەتنى يېتىلدۈرۈشنىڭ كونكىرېت مەشق ئۇسۇلى تۆۋەندىكىچە:
( m) y* ]9 c) G* H9 x* _
0 S! z3 [+ Y$ u( D% ?9 U! ^1.چوڭقۇر مەزمۇنلۇق جۇملىلەر،ھېكمەتلىك سۆزلەرنى كېڭەيتىپ يېزىشنى مەشق قىلىش.
9 @! Z; A% J4 f6 C7 P D2.ماقالە-ئەسەرلەردىن پارچىلارنى ئۈزۈپ ئىلىپ كېڭەيتىپ يېزىش." k8 n' R4 W# v4 s
3.قىسقا ھەجىملىك ماقالە ئەسەرلەرنى كېڭەيتىپ يېزىشنى مەشق قىلىش.8 A2 i' A8 Q+ ?1 p2 r
4.شەيئىي ھادىسىلەر توغرىسىدىكى چۈشەندۈرۈشلەردىن خۇلاسە كەلتۈرۈپ چىقىرىش.
# _# _0 j, ~7 ]4 [, M5.ۋەقەلار بايانىدىن خۇلاسە كەلتۈرۈپ چىقىرىش.
4 A, v% T! p8 O/ p# y
g* _! f8 W, V$ D5 a قەلەم قۇۋۋىتى كۈچلۈك بولۇش; ` \; R0 n. I2 g+ [
قەلەم قۇۋۋىتى كۈچلۈك بولۇش-ھادىسدىن ئۆتۈپ،ماھىيەتكە يەتكەن بولۇش،مەسلىنىڭ كېلىپ چىقىش سەۋەبىنى يېشىپ بىرەلىگەن بولۇش،شەيئىلەر تەرەقىياتىنىڭ يۆنىلىشىنى ۋە نەتىجىسىنى ھېس قىلالايدىغان بولۇش قاتارلىق تەرەپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
+ K9 E) a3 P7 b5 Q- F3 o, _ _چوڭقۇر ۋە ئەتراپلىق بولۇش-بۇ تەسۋىرلەشكە ماھىر،بايانلىرى جانلىق،ئوبرازچانلىقى كۈچلۈك بولۇش ۋە روشەن خاھىشچانلىققا ئىگە بولۇش،دېگەندەك تەرەپلەرنى كۆرسىتىدۇ.
1 l1 p6 V& V- {/ U& I( D ئىجادچانلىققا ئىگە بولۇش-بۇ كۆز قارشى ،تاللىغان ماتېرىيالى يېڭى،ماتېرىياللارنى تەشكىللەشكە ماھىر،تەپەككۇرى جانلىق ھەم يازغىنى ئۆزگىچە ئالاھىدىلىككە ئىگە بولۇشنى كۆرسىتىدۇ.& h r/ S# E- O" a3 J: K
تىلى راۋان بولۇش-بۇ دېگەنلىك ماقالىنى ئورتاق ئەدەبىي تىلدا يېزىش،سۆزلەش ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىنىڭ ئىملا قائىدىسىگە ئۇيغۇن بولۇش،جۈملىلىرى توغرا،جۈملىنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى مۇككەممەل بولۇش،جۈملە تەرتىپلىرى ئېنىق،راۋان ۋە باغلىنىشلىق بولۇش.
" s) f) K) U* |3 Y" E. vقۇرۇلمىسى مۇككەممەل بولۇش-ماقالىنىڭ شەكىل جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكلىرى كۆزدە تۇتۇلغان بولۇپ،ئۇنۇڭدا ۋەقەلەر مەنتىقىي يوسۇندا ئۆزئارا باغلانغان بولۇش،باش –ئاخىرى ئېنىق ۋە ئۆزئارا ماسلاشقان ،ئابزاس ،قاتلاملىرى ئېنىق بولۇش تەلەپ قىلىنىدۇ.
/ e" v/ b8 e- f2 ~, u+ Z
5 K3 @1 X* G, j* l0 {; T$ m شېئىريەت
# m) h/ S3 j5 ~( _7 R5 i# j+ d) Y; I' }, y2 i
شېئىر ۋە ئۇنىڭ تۈرلىرى
3 ]9 ~4 J9 L. h شېئىر دېگەن سۆز ‹‹گۈزەل سېزىم››‹‹گۈزەل تۇيغۇ››دېگەن مەنىگە ئىگە.
5 z3 I' V. \% G* \4 j2 Yشېئىر-ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى كۈچلۈك ھىسسىيات،مول تەسەۋۋۇر ياردىمى بىلەن ئەڭ ئىخچام،ئەڭ جانلىق ۋە ئەڭ مەركەزلىك ھالدا ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدىغان،
; B& l* p- A9 V6 c: ` چوڭقۇر شېئىرىي پىكىر،ئوبرازلىق تىل،يېقىملىق ئاھاڭ ۋە مۇئەييەن رىتىمغا ئىگە ئەدەبىي شەكىلدىن ئىبارەت.8 M2 t9 r) n' V
شېئىر ئەدەبىياتنىڭ ئەڭ دەسلەپكى ۋە ئەڭ تۈپكى شەكلى.
+ F9 z1 i9 ^7 |" N شېئىرنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى
! w4 Y: {0 m' N& q5 S3 s 1)شېئىر ئەدەبىياتنىڭ ئەڭ ئخچام شەكلى بولۇپ،ئۇ ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى يۈكسەك دەرىجىدە مەركەزلەشتۈرش ۋە ئومۇمىلاشتۇرۇش خۇسۇسىيتىگە ئىگە.
; R5 J1 Q l8 t, _, g5 X* ^ 2)شېئىرلار كۈچلۈك ھېسسىياتقا،ۋە باي تەسەۋۇرغا ئىگە.ھېسسىيات شېئىرنىڭ4 F$ X9 t. e3 e8 C$ n4 L1 D
جېنى،تەسەۋۇر بولسا شېئىرنىڭ قانتىدۇر.; O4 s% e; [, Q( T; D; B# B
3)شېئىر تىل جەھەتتە ئىخچام،ئوبرازلىق ۋە ئاھاڭدار بولۇش خۇسۇسىيتىگە ئىگە. ئاھاڭدارلىق-ماس رىتىم ۋە زۆرۈر قاپىيە بولۇش مەسلىسىگە قارتىلغان.
5 n% s( ~& k3 Y5 _8 T# S شېئىرنىڭ تۈرلىرى
/ b. R) W2 v# G) @% _4 H" P شېئىرلار مەزمۇننى ئىپادىلەش ئۇسۇلىغا قاراپ لىرىك شېئىر ۋە ئېپىك شېئىر دەپ ئىككى تۈرگە بۆلىنىدۇ.قۇرۇلمىسى ۋە شەكلىگە قاراپ ۋەزىنلىك شېئىر ،ئەركىن شېئىر ۋە نەسىرىي شېئىر دەپ ئۈچ چوڭ تۈرگە بۆلىنىدۇ.+ c/ L. s0 j# |
$ u# n/ V; }$ t: ~ لىرىك شېئىرلارنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى
4 Z# a5 b0 d" a8 T9 _. o 1)لىرىك شېئىرلاردا تۇرمۇش ۋەقەلىرى ۋە پىرسوناژلار ئوبرازى ئوبىيكتىپ ھالدا ،" _( D/ J& A. h" H3 J- t9 t9 V
تەپسىلى تەسۋرلىمەستىن ،بەلكى شائىرنىڭ تۇرمۇش ۋەقەلىكلىرى ئاساسىدا ئۇرغۇغان ھاياجانلىق ھېسسىياتى بىۋاستە ئىزھار قىلىندۇ.سۇبىيكتىپ تەسىرات-چۈشەنچىنى تەسۋىرلەش ۋە ئۇنى بىۋاستە ،ئىنىق ئىپادىلەش لىرىك شېئىرلارنىڭ ئاساسىي خۇسۇسىيتىدۇر.- U/ d: U& w( I# B' ]8 x4 e
2)لىرىك شېئىرلارنىڭ قەھىرىمانى ئاساسەن شائىرنىڭ ئۆزىدۇر.ئۇ بەزىدە روشەن2 t* s& U" @$ \2 R) ~! o
كۆرۈنسىمۇ ،بەزىدە روشەن كۆرۈنمەيدۇ.
8 I6 N: R) { j3 F+ @ 3)مۇتلەق كۆپ ساندىكى لىرىك شېئىرلارنىڭ سەھىپىسى قىسقا،دائىرسى تارراق بولىدۇ.
) W2 M4 Y8 H- Z5 W" h5 `( z# s 4)لىرىك شېئىرلاردا شائىر ئۆزى ۋەكىللىك قىلغان گۇرۇھنىڭ ئىدىيە-ھېسسىياتىنى ئىپادىلەيدۇ.6 j7 D1 Y+ H) @1 p/ \
لىرىك شېئىرلارنىڭ تۈرلىرى( T7 d- _2 \, x" n3 d% _
لىرىك شېئىرلار شائىرنىڭ ئىپادىلگەن ھېسسىياتى،ئوتتۇرغا قويغان پىكىرلىرىنىڭ مەزمۇنى ۋە خاراكتىرگە قاراپ،سىياسىي لىرىكا،ئىنتىم لىرىكا،تەبىئەت لىرىكىسى،مۇھەببەت لىرىكىسى،قەسىدە،مەرسىيە،قوشاق ۋە ھەجىۋى قاتارلىق تۈرلەرگە بۆلىنىدۇ.9 ?* `0 h; R, [2 u. P
سىياسىي لىرىكا- سىياسىي لىرىكا كۈچلۈك جەڭگىۋارلىققا ئىگە بولىدۇ.
" Z* f# V3 Z# J, r: @( z9 H" q-سىياسىي لىرىكا روشەن سىياسىي خاھىشقا ئىگە بولىدۇ. مەسلەن:‹‹ يىللارغا جاۋاپ››،‹‹غەزەپ ۋە زار ››دېگەن شېئىرغا ئوخشاش.
: Q b1 M5 p3 X) |, Z- {تەبىئەت لىرىكىسى-شائىرنىڭ تەبىئەت دۇنياسىدىن ئالغان ھاياجانلىق ھىس-تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەيدىغان لىرىك شېئىرلار،تەبىئەت لىرىكىسى دېيىلدۇ.- u0 Z M# g7 x5 R$ T) i1 R( f7 L- Y7 ~
2) ئىنتىم لىرىكا-شائىرنىڭ سەخسىي كەچۈرمىشلىرىگە باغلىق بولغان تۈرلۈك ھېس-تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەپ بىرىدىغان شېئىر.% g; k; p' G& [$ C+ L8 B
مۇھەببەت لىرىكىسى-مۇھەببەت ئاساسىي تېما قىلىنغان،كىشىلەرنىڭ مۇھەببەت توغرىسىدىكى قارشى،ھېس-تۇيغۇسى ئىپادىلەنگەن لىرىك شېئىر.1 o M6 q8 V E9 \5 H
قەسىدە-مۇھىم ۋەقە ھەم ھادىسلەرنى ،سەخىسلەرنى مەدھىيلەش خاراكتىرىدە يېزىلغان لىرىك شېئىر.
2 x2 Y: f9 ?% i7 Xمەرسىيە (ئېللىگىيە)-كۈچلۈك قايغۇ- ھەسرەت ۋە چوڭقۇر ماتەم مۇسبەتنى ئىپادىلەيدىغان لىرىك شېئىر.
a( E' h8 k: Qھەجىۋىي شېئىر –تۇرمۇشتىكى سەلبى تەرەپلەرنى پاش قىلىش،ھەجىۋىي قىلىش ئارقىلىق شائىرنىڭ تەنقىدىي كۆزقارشىنى ئىپادىلەيدىغان لىرىك شېئىر.
D9 j6 K& h/ r ئېپىك شېئىر-ھەرخىل كونكىرېت ۋەقە ۋە پىرسونازلارنى تەسۋىرلەش ئوبىيېكتى
; P6 ^; G7 ]. l$ T9 _- Gقىلىش ئارقىلىق ئىجتىمائىي تۇرمۇش بىر قەدەر كەڭ ۋە ئەتراپلىق ئەكىس ئەتتۈرۈلدىغان شېئىرىي ئەسەر.1 G; H1 C: X6 F: o
( y- g) a8 d: }% C3 D# b
ئېپىك شېئىرلار بىلەن ئېپىك ئەسەرلەرنىڭ پەرقى/ ]4 t, H; y' A/ I' [& ~: A
1)ئېپىك شېئىرلارنىڭ ۋەقەلىكى ئېپىك ئەسەرلەردىكىدەك مۇككەممەل بولمايدۇ.+ i8 W' I$ _6 {2 C! W4 J3 i
2)ئېپىك شېئىرلاردا ۋەقەنىڭ باشلىنىش نۇقتىلىرى،راۋاجلىنىش نۇقتىلىرى،بۇرۇلۇش نۇقتىلىرى ئالاھىدە ئىتىبار بىلەن تەسۋىرلىنىدۇ،قالغان جايلىرى بوش قالىدۇ.
1 @. D9 j7 p- e/ l# u. y ۋەقەلىك چوڭراق سەكرەش ھاسىل قىلىدۇ.; e: B2 b2 l' }, B& H% L) c
ئېپىك شېئىرلار –سۇژىتلىق شېئىر،داستان،باللادا،شېئىرىي دارما ،شېئرىي مەسەل،ئېيتىشىش ،قەھىرمانلىق قىسسىسى(ئىپوس)قاتارلىق تۈرلىرى بار.7 b0 G J5 {& M I: z+ g
شېئىرلارنىڭ شەكىل جەھەتتىن تۈرلەرگە بۆلىنىشى
+ v1 C+ }- v, J$ G6 ? شېئىرلار ئىپادىلەش شەكلى ۋە تۈزۈلۈشىگە قاراپ،ۋەزىنلىك شېئىر،چاچما شېئىر،نەسىرىي شېئىر دەپ ئۈچ تۈرگە بۆلىنىدۇ.) U# t" A) w+ F# w
ۋەزىنلىك شېئىر-مەلۇم تەرتىپ ۋە قائىدىگە ئاساسەن يېزىلغان شېئىرلاردۇر.
) c" b, l$ f% n ۋەزىن-شېئىردىكى سۆزلەرنى مۇنتىزىم ئاھاڭغا سالىدىغان ئۆلچەم ياكى قېلىپتۇر.ۋەزىنلىك شېئىرلار ۋەزىن ئىتىبارى بىلەن بارماق ۋەزىنلىك شېئىرلار ۋە ئارزۇ ۋەزىنلىك شېئىرلار دەپ ئىككىگە بۆلىنىدۇ.
! B9 Q7 Q# I1 m$ F+ d بارماق ۋەزىن-مىسرالاردىكى بوغۇملار بارماق بىلەن سانالغانلىقى ئۈچۈن،بۇ خىل شېئىرلار بارماق ۋەزىنلىك شېئىرلار دەپ ئاتالغان.; `# Y. X+ U& ^ Y: Z9 ]
ئارزۇ ۋەزىن-شېئىر مىسرالىرىدىكى ئۇزۇن ۋە قىسقا بوغۇملارنىڭ مەلۇم تەرتىپ بىلەن ئالمىشىپ كېلىپ،شېئىردىكى رىتىم ۋە ئاھاڭدارلىقنى بارلىققا كەلتۇردىغان شېئىرىي سىستېما ئارزۇ ۋەزىنلىك شېئىر دەپ ئاتىلىدۇ.0 U$ e+ U' f9 x/ _: T K( n# `
% E0 K4 p1 D: T8 D3 G شېئىرلارنىڭ تۈزۈلۈشى
' [3 x7 Q* X7 X/ ~, S/ Q7 T شېئىرىي نۇقتىنى بارلىققا كەلتۇردىغان ھەم تەرتىپكە سالىدىغان ۋاستىلەر رىتىم،تۇراق ۋە قاپىيەدىن ئىبارەت.رىتىم-بىرخىل مىقداردىكى بوغۇملارنىڭ بەلگىلىك تەرتىپتە قاتار تەكرارلىنىشى نەتىجىسىدە بارلىققا كەلگەن شېئىرىي ئاھاڭدارلىق ،رىتىم دېيلىدۇ.
) X4 k+ ~) r, [ J$ i3 j تۇراق-ئوخشاش ساندىكى بوغۇملارنىڭ شېئىر مىسرالىرىدا بەلگىلىك تەرتىپتە گۇرۇپپىلارغا بۆلۈنۈپ كېلىشى ،تۇراق دېيلىدۇ.- g& f( N2 s% L u& P4 b' R. U0 U
قاپىيە-شېئىر مىسرالىرىنىڭ ئاخىرقى سۆز ياكى بوغۇملارنىڭ ئاھاڭداش بولۇپ كېلىشى قاپىيە دېيلىدۇ.+ N8 m& h4 c/ A0 ]9 H5 T% x
4 n) Z& \, Q$ ^. Q0 u) E- Z
قاپىيەنىڭ رولى
, ?0 W7 u; P+ J1)قاپىيە سۆزلەردە مۇناسىپ ئاھاڭدارلىق پەيدا قىلىپ ،شېئىرىي تىلنى تەسىرلىك ،جاراڭلىق ۋە مۇزىكىلىق گۈزەللىككە ئىگە قىلىدۇ.شېئىرىي رىتىمنى،ھېسسىياتنى كۈچەيتىدۇ.
2 C/ u, [/ ]! r! t* M2)كۈيلەشكە،دېكلاماتسىيە قىلىشقا،يادلاشقا ئاسانلىق تۇغدۇرىدۇ.
4 S& [0 y# y# S' {* y& l9 T3 @) w3)شېئىردىكى ھېس – تۇيغۇنى تەسىرلىك ئىپادىلەش ئىمكانىيتى يارتىدۇ., ?+ ~( U9 ~6 W" a& o0 p; _
شېئىرىي قاپىيە بوغۇملار تەركىبىدىكى سوزۇق ۋە ئۈزۈك تاۋۇشلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىش خۇسۇسىيەتلىرى بويىچە توق قاپىيە ۋە ئاچ قاپىيە دەپ ئىككىگە بۆلىنىدۇ.
* u# n1 |# L" K توق قاپىيە-ئاھاڭداشلىقى تولۇق بولغان سۆز ياكى بوغۇملارنىڭ ،يەنى بىر خىل سوزۇق تاۋۇشتىن تەركىپ تاپقان ۋە ئاخىرى بىر خىل ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن كەلگەن. i: ] F0 u6 `5 U
سۆز ياكى بوغۇملارنىڭ قاپىيلىنىشى.
# K6 i. U# L& c/ D. ]- f ئاچ قاپىيە-ئاھاڭداشلىقى تولۇق بولمىغان سۆز ياكى بوغۇملارنىڭ،يەنى تەركىبىدىكى سوزۇق تاۋۇشلار ئوخشاش بولمىغان سۆزلەرنىڭ قاپىيلىنىشى.
; w" \7 R2 ^4 } ]8 M رادىف(قوش قاپىيە)-شېئىر مىسرالىرىدىكى قاپىيدىن كېيىن تەكرارلىنىپ كەلگەن سۆز رادىف دېيلىدۇ.رادىف مىسرالارنىڭ ئاھاڭدارلىقىنى ئاشۇرۇش ۋە پىكىرنى كۈچەيتىش رولىنى ئوينايدۇ.
Z. a# W: h* [0 Z+ ~
7 L+ G2 k! f+ t: `" P$ O قاپىيە شەكىللىرى2 Q" q; T# B [2 o" h X
ئۇيغۇر شېئىرىيىدە قاپىيە شەكىللىرى كۆپ خىل بولۇپ،كۆپ ئۇچرايدىغانلىرى:
, Q, W6 S) r# u) A- J" Tجۈپ قاپىيە-شېئىردىكى مىسرالار سانىنىڭ ئاز-كۆپلۈكىدىن قەتئىنەزەر،ھەر بىر جۈپ مىسرالارنىڭ ئاخىردىكى سۆز ياكى بوغۇملار بىر-بىرى بىلەن مۇستەققىل ھەم ئەركىن ھالدا قاپىيداش بولۇپ كېلىدۇ.
^4 v0 `% e' q ئەركىن قاپىيە-تۆت مىسرالىق شېئىرلارنىڭ 2-،4-مىسرالىرىنىڭ ئاخىرىدىكى سۆزلەر ئاھاڭداش بولۇپ كەلگەن قاپىيە شەكلى.بۇ ئۇيغۇر خەلق قوشاقلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى قاپىيە شەكلى.& |9 D0 Y# [. O7 T& E( V& ?
ئالماش قاپىيە-تۆت مىسرالىق شېئىرلارنىڭ 1-،3-،مىسرالىرىنىڭ ۋە 2-،4-مىسرالىرىنىڭ ئاخىردىكى سۆزلەر ئاھاڭداش بولۇپ كەلگەن قاپىيە شەكلى./ q0 R9 s+ @7 U1 P9 h {' _9 h, p
يانداش قاپىيە-تۆت مىسرالىق شېئىرلاردا 1-مىسرا بىلەن 4-مىسرا،2-مىسرا بىلەن 3-مىسرانىڭ ئاخىردىكى سۆزلەر ئاھاڭداش بولۇپ كەلگەن قاپىيە شەكلى.9 I4 ?2 @* r. ]0 s ^9 I! V
ئۇدا قاپىيە-كۆپ مىسرالىق كۇپلىتلارنىڭ ئىككىدىن ئارتۇق مىسرالىرىنىڭ ئىزچىل قاپىيداش بولۇپ كېلىشى.
3 G; T% [9 a4 G! y/ I8 n6 z2 B4 aئارا قاپىيە-جۈپ مىسرالىق شېئىرلارنىڭ 1-كۇپلىتىدىكى مىسرالارنىڭ ئاخىردىكى سۆزلەر ئۆزئارا قاپىيداش،قالغان كۇپلىتلىرىنىڭ ھەر 2-مىسراسى 1-كۇپلىت بىلەن قاپىيداش كەلگەن شەكىل ئارا قاپىيە دېيىلدۇ.ئۇيغۇر شېئىرىيىتىدىكى غەزەللەرنىڭ قاپىيە شەكلى ئارا قاپىيدۇر.
! p8 `/ I! @' n: J! T- o; S& q( R
$ }, n& S. a- M( h ئۇيغۇر شېئىرىيتىنىڭ ئاساسىي شەكىللىرى/ K$ }! U1 p1 f) d0 ^& h
مەسنەۋى-ئىككى مىسرالىق كۇپلېتلاردىن تۈزۈلگەن شېئىر شەكلى.مەسنەۋىنىڭ قاپىيە شەكلى جۈپ قاپىيەشەكىلدە بولىدۇ.# [- Q3 g: t/ g8 ^
غەزەل-كۇپلېت تۇزۈلىشى جەھەتتىن ئىككى مىسرا بولۇپ ،مەسنەۋىگە ئوخشاپ كېتىدىغان ئەمما قاپىيە شەكلى ئارا قاپىيە بولۇپ تۈزۈلگەن شېئىرىي شەكىل.' V6 S) [8 v9 \' k V; k
مۇرەببە-تۆت مىسرالىق كۇپلېتلاردىن تۈزۈلگەن شېئىرىي شەكىل.مۇرەببە بارماق ۋەزىندىمۇ،ئارزۇ ۋەزىندىمۇ يېزىلىدۇ.قاپىيە شەكلى ھەرخىل بولىدۇ.
5 A, O% g6 L& y8 ^8 ? مۇخەممەس-ھەر بىر كۇپلېت بەش مىسرادىن تۈزۈلگەن شېئىرىي شەكىل.مۇخەممەسنىڭ 1-كۇپلېتىدىكى بارلىق مىسرالار ئۇدا قاپىيە كېلىدۇ.قالغان كۇپلېتلىرىنىڭ ئالدىنقى تۆت مىسراسى ئۆز ئالدىغا ئۇدا قاپىيدە كېلىدۇ،5-مىسراسى بولسا& ?# _" C' T; ?" r
1-كۇپلېتدىكى مىسرالارغا قاپىيداش بولۇپ كېلىدۇ.$ T% x: K2 @7 M+ k. T+ r1 u
رۇبائىي-رۇبائىي تۆتلۈك شەكىلدۇر.تۆتلا مىسرادىن تۈزۈلۈپ،ئۆزئالدىغا مۇستەقىل بىر پەلسەپىۋى ئوي-پىكىرنى ئىپادىلەپ بەرگەن شېئىر شەكلى.رۇبائىي قاپىيە شەكلى كۆپرەك 1-،2-،4-مىسرالار ئۆز ئارا قاپىيداش بولۇپ،3-مىسراسى ئوچۇق قالدۇرۇلىدىغان بولىدۇ.ئۇنۇڭدىن باشقا ئۇدا قاپىيلىنىپ كېلىدىغان شەكلىمۇ بار.0 e5 F/ H2 h" x& X: W) ` O
مۇئەمما-شېئىرىي تېپىشماق بولۇپ،كىشىلەرنىڭ پىكىر قىلىش قابىلىيىتىنى ئاشۇرۇشنى،تەبىئەت ۋە جەمئىيەت ھادىسلىرىنى تونۇشتۇرۇشنى مەقسەت قىلىپ يېزىلغان شېئىرىي شەكىل.' y/ e" M; o( l. R2 K/ J
; {! n) J4 Z, w3 l
چاچما شېئىر ۋە نەسىرىي شېئىر }9 Z Q- x. w- j+ b
چاچما(ئەركىن) شېئىر –شېئىر مىسرالىرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلىشى،مىسرا تۈزۈلۈشى،كۇپلېتلارغا بۆلۈنىشى،بوغۇم سانى ۋە باشقا جەھەتلەردىن نىسبەتەن ئەركىنرەك بولغان شېئىرلار.
+ d! s, d6 t! ~1 C7 rچاچما شېئىرلاردا رىتىم،تۇراق،قاپىيە ۋە باشقا ئۆلچەملەرگە تولۇق ئەمەل قىلىش تەلەپ قىلىنمايدۇ.چاچما شېئىرلاردا قايسى سۆزنى ئاجىرتىپ تەكىتلەش زۆرۈر بولسا ،شۇ سۆز ئايرىم ئورونلاشتۇرۇلىدۇ.شۇ سۆز ئۆز ئالدىغا بىر مىسرا بولالايدۇ.7 f3 [ s- H0 u- Q! n' ]
$ A; ^" S; H j+ I( G0 Y
نەسىرىي شېئىر-بۇ نەسر بىلەن شېئىرنىڭ ئوتتۇرسىدا تۇرىدىغان بىر خىل بەدىئىي شەكىل.1 R- A/ f/ [* y1 ~' M; ?6 X! f
تامام ،دوستلارنىڭ ئەستايىدىل ئوقۇپ پايدىلنىشنى لىكىن بۇنى ئۆزىگە ئۆزگەرمەس قىلىپ قىىلۋالماسلىقىنى سورايمەن . |
|
[ئۇلانما كۆچۈرۈش]
شەربەت ئىزدەپ كىردىم شەربەتككە!!
تەجرىبە
قىزغىنلىق
تىللا
تۆھپە
ئاپشاركا كارتىسى
رادار كارتىسى
يوللىغان ۋاقتى 2012-12-17 01:58:03
كۆتۈرۈش كارتىسى
变色卡
دېۋان تالىشىش
كۆتۈرۈش كارتىسى