زامانىمىزدىكى ئۇيغۇر ئۆلىمالىرىدىن زەينۇل ئابىدىن مەۋلەۋىي داموللا ھاجىم كۆرىنەرلىك ئورۇن ۋە شۆھرەتكە ئىگە مۇدەررىس.
زەينۇل ئابىدىن مەۋلەۋىي داموللا ھاجىم 1910-يىلى ئاتۇشنىڭ مەشھەتكە تۇتاش باغرىقتا دۇنياغا كەلگەن.ئۇنىڭ ئاتىسى ھاشىم قازى قۇززات،ئانىسى ھېلىمىخان مەشھۇر ئالىم، دىن ۋە مىللەتنىڭ پىداكارى،ۋەتەنپەرۋەر،مەرىپەتپەرۋەر،ھۆرىيەتپەرۋەر مۇتەپەككۇر ئابدۇقادىر داموللامنىڭ سىڭلىسى ئىدى.
زەينۇل ئابىدىن مەۋلەۋىي داموللام ئاتۇشتىكى سۇلتانەم مەدىرىسىدە باشلانغۇچ مەلۇماتقا ئېرىشكەن.ئۇنىڭ ساۋاتىنى ئاچقان تۇنجى ئۇستازلىرى ھابىل ھاجىم بىلەن ئابدۇراھمان خەلپىتىم ئىدى.
ئۇ 12 ياشقا كىرگەندە ئابدۇقادىر داموللام ئۇنى ئۆزى مۇدەررىسلىك قىلىۋاتقان قەشقەر تۇغانخان مەدرىسىگە ئېلىپ بېرىپ ئەرەپ تىلى گىرامماتىكىسى بىلەن ناتىقلىق مەنتىقىسىنى ئۈگەتكەن.1924 -يىلى ئابدۇقادىر داموللام قەستلەپ ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن ئاتۇشقا قايتىپ،سۇلتانەم مەدرىسىدە(ھابىل ھاجىمدا)ئىككى يىل ئوقۇغان.ئۇنىڭدىن قەشقەرگە يەنە بېرىپ تۆركۈل قورغانبويىلىق ئالىم شەمشىددىن داموللا ھاجىمدا ئىككى يىل بالاغەت،پاساھەت،مەنتىقە ئىلىملىرىنى ئوقۇپ ،18 يېشىدا ھىندىستانغا ئوقۇشقا كەتكەن.ئۇ دەيبەندىكى مەشھۇر دارىلئۇلۇمدا ئوقۇشقا كىرىش ئۈچۈن سارامپوردىكى مازاھىرۇل ئۇلۇم تەييارلىق مەكتىۋىدە بىر يىل ئوقۇغان.كېيىن زەينۇل ئابىدىن مەۋلەۋىي داموللام بومباي يېنىدىكى دابىل شەھرىدە قۇرۇلغان جامەئى ئىسلامىيە ئىنىستىتوتىدا يەنە بىر يىل بىلىم ئاشۇرغان.بەدىرۇل ئالەم،شىببىي رەھمەت ئوسمان، ئەنىۋەر شاھ قاتارلىق مۇددەرىسلەر ئۇنىڭغا مەنتىقە،پەلسەپە،پەلەكىيان،<<تەسىرىخ>> (ئالەم سىرلىرى) بويىچە بىلىم بەرگەن.
شۇنىڭدىن كېيىن دەيبەن دارەلئۇلۇمغا ئىمتىھان بىرىپ كىرىپ ،سەككىز يىل بىلىم ئالغان. بۇ ، بىر يېرىم مىڭ ئوقۇغۇچىلىق خەلقئارا ئىسلام ئالىي مەكتىپى ئىدى. ئۇنىڭ ئوقۇغان دەرسلىرى : تەفسىر،پەلسەپە،مەنتىقە،ئاقائىد،ئەدەبىيات،تارىخ قاتارلىقلار.ئۇستازلىرى ئەللامە شىببىي رەھمەت ئوسمانى،ھۈسەيىن ئەھمەد مەدەنى بولغان. زەينۇل ئابىدىن مەۋلەۋىي داموللام مەكتەپنى <<مەۋلەۋىي>> لىك ئۈنۋانى بىلەن تاماملاپ ،كېيىنكى مۇدەررىسلىكتە <<فازىل>>لىق ئۈنۋانىغا ئېرىشكەن .بۇ ،<<ئەللامە>> لىكتىن بىر دەرىجە تۈۋەن ئۈنۋان ئىدى.
ئۇ 38 يېشىدا دېھلىدىكى جامەئى ئەئزەم مەدىرىسىدە ئۈچ تۆت يىل فىقھ (دىنىي قانۇن) ئىلمى بويىچە مۇدەررىس ۋە بىر مەسچىتنىڭ ئىمامى بولغان.
1942-،1943-يىللىرى ھىندىستاندا پاكىستان مۇستەقىللىقى ھەركىتى كۈچەيگەن تېنىچسىز كۈنلەردە دادىسى ھاشىم قازى كالاندىن كەلگەن چاقىرىق خېتى بويىچە ۋەتەنگە قايتىپ كەلگەن ۋە سۇلتانەم مەدرىسىدە تۆت يىل تالىپلارغا دەرس بەرگەن.1944-يىلى كەلگەن كەلكۈن ئاپىتى خانىۋەيران قىلىش ئالدىدىكى سۇلتانەم مازىرى توققۇز مۇنارلىق گۈزەل مەقبەرە بولۇپ ، ئۇ يەردە كۆپ ھوجرىلىق مەدرىسە بولغانىدى .بۇ زات ئۇنىڭدىن كېيىن تاكى يەر ئىسلاھاتىدا دىنىي بىلىم يۇرتلىرى تارقىتىۋىتىلگىچە ،يەنى 1954-يىلدىن 1959-يىلغىچە قەشقەر خانلىق مەدىرىسىگە يېقىن دۆڭ مەدرىسىدە مۇدەررىس ھەم مەسچىتتە ئىمام بولغان.بۇ مەكتەپتە 100دىن ئارتۇق تالىپ بولۇپ ،يېتىپ ئوقۇغانلار ئىچىدە سالىھ داموللا ھاجىم ئوغلى مۇھەممەد سالىھ ھاجىم،ئۈرۈمچى نەنمىڭ مەسچىت ئىمامى مەھمۇد داموللا ، قارا شەھەردىن بارات داموللا ھاجى ، ئاتۇش بۇيامەتتىن داموللا قاسىم ھاجىم ،بۈگۈردىن ئەبەيدۇللا داموللا ھاجىملار بار ئىدى.
ئۇ سولچىل ئىدىيە ھۆكمىرانلىق قىلغان يىللاردا كۆرەشكە تارتىلغان ۋە ئىككى يېرىم يىل دىنىي ئوڭچى بولۇپ قامالغان.كېيىن تۈرمىدىن چىقىپ ئائىلە ئىگىلىكى بىلەن شۇغۇللانغان .<<مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى>>مەزگىلىدە ئۇ ،غۇلجا ،ئاراتۆپە قاتارلىق جايلاردا تۇققان ۋە تالىپلىرى ئارىسىدا تەركى ماكان بولۇپ يۈرگەن.
3-ئومۇمىي يىغىندىن كېيىن ئۇ قايتىدىن مۇدەررىسلىك ھاياتىنى باشلىغان.
1982-يىلى ئۇ لىۋىيىدە ئېچىلغان <<مۇنتەمەر ئالەمى ئىسلامى >> (دۇنيا ئىسلام يىغىنى) غا ئېلىمىز ۋەكىللىرى ئىچىدىكى تۆت ۋەكىلنىڭ ئىچىدە بىردىن بىر ئۇيغۇر ۋەكىلى بولۇپ قاتنىشىپ ،كازافىنىڭ قۇبۇل كۆرىشىگە نائىل بولۇپ ، بىللە رەسىمگە چۈشكەن .پاكىستان،ئەرەپ بىرلەشمە خەلىپىلىكى،يۇكۇسلاۋىيە،شىۋىتسارىيە،ھەربى گىرمانىيە ،ئەنگىلىيە قاتارلىق ئەللەردە زىيارەتتە بولغان .1984- يىلى ھەج قىلغان.
ھۆرمەتكە سازاۋەر بۇ زات 1996-يىلى 9- ئاينىڭ 26- كۈنى ئالەمدىن ئۆتكەن .
مەنبە: ئاتۇش پەرزەنتلىرى.