ئۆمەر ھەييام نىشاپۇردا تۇغۇلۇپ ، خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھردە پائالىيەت ئېلىپ بارغان مۇتەپەككۇر ، ماتېماتىك, شائىر ۋە ئاسترونوم  . ئۇ سالجۇق تۈرك شاھلىرىدىن مالىك شاھ ھۇزۇرىدا ، ۋەزىر نىزامىمۇلىك ھامىيلىقىدا « مالىك شاھ ئاسترونومىيىلىك جەدۋىلى » نى ئىشلەپ ، سالجۇقىيلار كالېندارىنى تۈزگەن . ئۇ «ھېساب مەسىلىلىرىنىڭ يېشىلىشى ۋە ئىسپاتى » « ئارفىمېتىكىدىكى قىيىن مەسىلىلەر » قاتارلىق ئەسەرلىرىنى يىزىپ ئارېفمىتىكا ئىلمىنىڭ سېستىمىلىشىشىغا ئۆچمەس تۆھپە قوشقان. ئۇنىڭ بۇيۇك نامى ماتېماتىكا تارىخىدا مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. ئۆ ئۆمرىدە يەنە  كۆپلىگەن ئۆتكۈر پىكىرلىك رۇبائىيلارنى يېزىپ ، خەلق قەلبىدىن مۇناسىپ ئورۇن ئالغان .ئۇنىڭ ئىلىم دۇنياسىغا قوشقان تۆھپىسىنى تارازىغا سالساق ، ئۇ ئالدى بىلەن بۇيۇك مۇتىپەككۇر، ماتېماتىك ، ئاندىن ھەممىگە تونۇشلۇق شائىردۇر .

                   مەنبە : ماتېماتىكا بلوگى (http://matimatik.blogbus.com/)

ۋاي مەن تېخى بۇ ئادەمنى ئالدى بىلەن شېئىرلىرى ئارقىلىق تونۇيمىز دەپتىمەن، بوپتىلا.

بۇ زاتنىڭ تاجىك-پارس ئالىمى ئىكەنلىكىنى تولۇقلاپ قويسىڭىز تېخىمۇ ياخشى بولاتتىكەن....

ئىلگىركى ئالىملارنىڭ كۆپۈنچىسى بىرقانچە پەندە ئۇتۇق قازانغان ئىكەن .
   ئاتاقلىق ئالىملارنى كۆزئالدىمىزغا كەلتۈرسەك ئۇلارنىڭ ئىجادىيىتىنىڭ
ھەرقاتلامدا ئىپادىلەنگەنلىكىنى بىلەلەيمىز .
   بىز ئۇلارنىڭ بىلىمگە تەشنالىق روھىنى ئۈگۈنىشىمىز  كىرەك .

ۋاي بۇ ئادەم ماتىماتىكما ؟ مەن تېخى بۇ ئادەمنى داڭلىق شائىر دەپلا تۇنۇيمەن ؟   ئۇنىڭ مەي توغۇرلۇق يازغان رۇبائىيلىرى ئاجايىپ چوڭقۇر مەنىلىك .............

مەن ئۆمەر ھەييامنىڭ ھاراق توغۇرلۇق يازغان شېئرلىرنى تولۇق ئوتتۇردا ئوقۇۋاتقاندىلا كۆرگەن ، مەن ھازىرغچە پەقەت شائىر دەپلا توناتتىم ، ئۇنىڭ ماتىماتىك ئىكەنلىكىنى ماتىماتكا ئاكىمىزنىڭ مۇنۇ تېمىسىدىن بىلۋالدىم . رەھمەت !!!

http://www.webxayda.cn/bbs/     

مەنمۇ بۇ كىشىنى شىئىرلىرىدىنلا تۇنۇيمەن ،مەي توغرىلق يازغان شىئىرىلىرى كۆپراق ،ۋە چوڭقۇر مەنىلىك ،لىكىن بۇ ئادەم ئۆمىرىدە شاراپ ئىچىپ باقمىغان

تاجىك-پارس؟ يالغۇز پارس دىسەك بوممامدا؟ مەن تازا بىلىپ كەتمەيمەن مۇشۇ تاجىك ۋە پارسلارنىڭ مۇناسىۋىتىنى. تاجىكلارنى پارسلارنىڭ بىر قىسىمى دەيدىكەن. ماڭا مۇشۇ پارس مىللىتى توغرۇلۇق تەپسىلى مەلۇمات بولسا دەپ بەرگەن بولساڭلار، بەك ھەيرانمەن، ئۇ مىللەت  جۇغراپىيىلىك جەھەتتە تۈركلەرنىڭ ئوتتۇرىسىدا ياشايدۇ،جۇغراپىيىلىك ئورنى شۇنداق ئەۋزەل، يەنە شۇنداق كۈچلۈك دۆلەت دىيىشكىمۇ بۇلىدۇ ھازىر،بۇرۇنلاردىمۇ داغدۇغىسى ئوسمان تۈك ئىمپىرىيىسىدىن قېلىشمىغۇدەك پارس ئىمپىرىيىسىنى قۇرۇپتىكەن. مۇشۇ تارىخى جەرياندا ۋە ھازىر ئۇلارنىڭ تۈرك ئەللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى؟ مەن مۇشۇ جەھەتتىكى بىر قەدەر تەپسىلىرەك تارىخنى بىلىشنى
ئويلايمەن.   بىلىدىغانلار بولسا ...
رەخمەت!

مەنمۇ ئۆمەر ھەييەمنىڭ شېئىرلىرىنى كۆرگەن ئىدىم ...

orhuntax  غا  جاۋاپ:
ﭘﺎﺭﯨﺲ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﺟﯩﻜﻨﯩﯔ ﭘﻪﺭﯨﻘﻰ ﯞﻩ ﺋﻮﺭﺗﺎﻗﻠﯩﻘﻰ

ﻣﯩﻼﺩﯨﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ 1 ﻣﯩﯔ ﻳﯩﻠﻠﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻨﻘﻰ ﻳﯩﺮﯨﻤﯩﺪﺍ ﺷﻪﺭﯨﻘﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ [ ﺗﺎﺟﯩﻚ ] ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﯨﻜﯩﺪﻩﻙ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ : ﻣﯘﻗﯩﻢ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﺍﻗﻼﺷﻘﺎﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﻪﺭ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﺋﺎﻣﯘ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻗﯩﺮﻏﯩﻘﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ . ﺑﺎﻛﺘﯧﺮﯨﻴﯩﻠﻪﺭ ﺋﺎﻣﯘ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ﻳﯘﻗﯘﺭﻯ ﺋﯧﻘﯩﻤﯩﻐﺎ ﻳﻪﻧﻰ ﮬﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺷﯩﻤﺎﻟﻲ ﺋﺎﻓﺨﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﻐﺎ ، ﭘﺎﻣﯩﺮ ﯞﻩ ﺋﺎﻣﯘ ﺩﻩﺭﻳﺎ ﺳﺎﮬﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺟﯩﻜﯩﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎﻏﻠﯩﻖ ﺭﺍﻳﯘﻧﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ . ﺳﯘﻏﺪﯨﻼﺭ ﺋﺎﻣﯘ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﯧﻘﯩﻤﻰ ، ﺯﻩﺭﻩﭘﺸﺎﻥ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﻰ ﯞﺍﺩﯨﺴﻰ ﯞﻩ ﻗﺎﺷﻘﺎ ﺩﻩﺭﻳﺎ ﯞﺍﺩﯨﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ . ﺧﺎﺭﺍﺯﯨﻤﻠﯩﻘﻼﺭ ﺋﺎﻣﯘ ﺩﻩﺭﻳﺎ ﺋﯧﻐﯩﺰﻯ ﯞﻩ ﺋﺎﺭﺍﻝ ﺩﯨﯖﯩﺰﻯ ﺭﺍﻳﯘﻧﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ . ﺋﯘﻻﺭﻧﻰ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭﺩﺍ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﺍﻗﻼﺷﻘﺎﻥ ﺋﺎﮬﺎﻟﯩﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﺗﺎﺭﺩﺍ ﻗﻮﻳﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﯘﻻﺭ ﺋﯧﺮﯨﻘﻰ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﺋﺎﮬﺎﻟﯩﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﯩﻠﺘﯩﺰﻯ ﺑﯩﺮ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺳﺎﻙ-ﻣﺎﺳﺴﺎﮔﯧﺘﻼﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ، ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﭼﺎﺭﯞﯗﭼﯩﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﮬﺎﻳﺎﺕ ﻛﻪﭼﯜﺭﮔﻪﻥ .
ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯚﺭﯨﯟﺍﻟﻐﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﯘﺩﯨﻜﻰ ، ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﯩﺮﻯ ﻏﻪﺭﯨﭗ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﮬﯩﭽﻘﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﺎﺳﺎﺳﺴﯩﺰ ﮬﯚﻛﯜﻡ ﻗﯩﻠﻐﯩﻨﯩﺪﻩﻙ ، ( ﺳﺎﭖ ﺋﯩﺮﯨﻖ ) ، ( ﻗﯩﻨﻰ ﺳﺎﭖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺭﯨﻴﺎﻧﻼﺭ ) ﭼﻪﺗﺘﯩﻦ ﻛﯩﻠﯩﭗ ﻏﻪﻟﺒﻪ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻼﺭ ﺋﻪﻣﻪﺱ . ( ﺳﺎﭖ ﺋﯩﺮﯨﻖ ) ﻧﻪﺯﯨﺮﻳﯩﺴﻰ ﺋﻮﻳﺪﯗﺭﯗﭖ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﻐﺎﻥ ﺳﻪﭘﺴﻪﺗﻪ ﯞﻩ ﺋﻪﭘﺴﺎﻧﯩﺪﯗﺭ . ﺷﻪﺭﯨﻘﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﺋﺎﮬﺎﻟﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻦ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﻛﯚﭼﯜﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﺎﻟﻠﯩﻘﺎﻧﺪﺍﻕ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺑﻮﻟﻤﺎﺳﺘﯩﻦ ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺋﯩﻲ ﻛﻮﻣﻤﯘﻧﺎ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﻣﯘﺷﯘ ﺟﺎﻳﺪﺍ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﺍﻗﻼﺷﻘﺎﻥ ﺋﯩﺮﯨﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺭﻛﯩﯟﯨﻨﻰ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﺳﯩﯖﺪﯛﺭﯛﭖ ﺋﯚﺯ ﺟﺎﻳﯩﺪﺍ ﺑﺎﺭﯨﻠﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﺩﯗﺭ. ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﯩﺮﻯ ﻛﯩﻴﯩﻨﻜﻰ ﻛﯜﻧﻠﻪﺭﺩﻩ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺭﻛﯩﯟﯨﮕﻪ ﺳﯩﯖﮕﻪﻥ.
ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﯩﮕﻪ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺗﯜﺭﯛﻙ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﺳﯚﺯﻟﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ( ﺋﯚﺯﺑﯧﻚ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﯩﻤﻪﻧﻠﻪﺭﻣﯘ ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ) ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯖﻤﯘ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﯩﮕﻪ ﺳﯩﯖﮕﻪﻥ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﮬﯚﻛﯜﻡ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺑﻮﻟﯘﺩﯗﻛﻰ ، ﻗﻪﺩﯨﻤﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ﺷﻪﺭﻗﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯚﭼﻤﻪﻥ ﺗﯜﺭﯛﻙ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﯩﺮﻯ ﻗﻮﺷﻨﺎ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ .
ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭ ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﯩﺪﯨﻦ ( ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺭﻧﯩﻤﯘ ﺋﯚﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ ) ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ، ﺷﻪﺭﻗﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﺗﯩﻠﯩﻨﻰ ﺋﻪﯓ ﺯﻭﺭ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﺳﺎﻗﻼﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ، ﻣﯘﺷﯘ ﻣﻪﻧﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ ، ﺑﯘ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﯟﺍﺳﺘﻪ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻟﯩﺮﻯ ، ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﻰ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﺷﻘﺎ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ .
ﻣﯩﻼﺩﯨﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﻳﯩﺮﺍﻕ ﻗﻪﺩﯨﻤﯩﻲ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ، ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺷﻪﺭﻗﻰ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ( ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻟﯩﺮﻯ ) ﯞﻩ ﻏﻪﺭﯨﺒﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ( ﭘﺎﺭﯨﺴﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻟﯩﺮﻯ ) ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ . ﺩﻩﺭﯞﻩﻗﻪ ، ﻏﻪﺭﯨﺒﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ﯞﻩ ﺷﻪﺭﯨﻘﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﭼﺎﻏﺪﺍ ، ﺋﯘﻻﺭ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﺍ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﻪ ﺋﯚﺯﺋﺎﺭﺍ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﻤﯘ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ . ﺋﻪﯓ ﻣﯘﮬﯩﻤﻰ ﺷﯘﻛﻰ ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻏﻪﺭﯨﺒﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ﺋﯩﺮﯨﻖ ﯞﻩ ﺗﯩﻞ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﻪ ﺋﯚﺯﺋﺎﺭﺍ ﺗﯘﻏﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻖ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ ﺋﻮﺭﻧﺎﺗﻘﺎﻥ.
ﺋﻪﻣﻤﺎ ، ﺑﯘﻧﺪﺍﻕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﮬﺎﻟﻪﺕ ﻏﻪﺭﯨﭗ ﺷﻪﺭﯨﻘﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﺋﯩﺮﯨﻘﯩﮕﻪ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻟﯩﻖ ﺗﺎﺟﯩﻜﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻏﻪﺭﯨﺒﯩﻲ ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻖ ﭘﺎﺭﯨﺴﻼﺭﻧﻰ ﺋﺎﺭﯨﻼﺷﺘﯘﺭﯗﯞﯨﺘﯩﺸﯩﻨﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﭖ ﺑﻪﺭﻣﻪﻳﺪﯗ .
ﺗﺎﺟﯩﻚ ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﺧﺎﺱ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻞ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﺑﺎﺭ ، ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴﻰ ﺑﺎﺭ ، ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺑﺎﺭ

كەچۈرۈڭ ئەپەندى!ئەسلى لوقما سالغۇم يوق ئىدى.لىكىن ئەسكەرتمەي بولمىدى.
بۈيۈكلۈك پەقەت                  غا خاستۇر!

ئۆمەر ھەييامنىڭ روبايىلىرىنىڭ  مەزمۇنى بەك چوڭقۇر ھەم ئۆتكۈر . .

بۇ تىمىنى كۆرۇپ خىلى كۆپ بىلىمگە ئىگە بولدۇم !
تىما ئىگىسىگە ۋە تىمىغا ئاۋاز قوشقان تورداشلارغا كۆپتىن كۆپ رەخمەت !!!