uyghurlar yipek yolining tügüni bolghan shinjangda yashap kelgen shanliq medeniyetke ige qedimiy milletlerning biri bolush süpiti bilen, Tarixiy tereqqiyat jeryanida, Ularning yashighan jughrapiyelik orni, Diniy ëtiqadi, Örp-aditi qatarliqlar özige xas mol yëmek-ichmek medeniyitini berpa qilghan bolup, U junggo yëmek-ichmek medeniyitining muhim bir terkibiy qismi bolup hësablinidu.

    uyghurlar tarixta xëli burunla iptidaiy turmush aditidin qutulup, Ashliq türdiki yëmekliklerni istëmal qilishqa adetlen'gen milletlerning biri bolup, Jümlidin qonaq taamlirini istëmal qilish aditimu keng omumlashqan. qonaq ـــ asasliq ashliq ziraetlirining biri bolup, Uning terkibide aqsil, Ösümlük mëyi we witamin türidiki adem bedinige këreklik bolghan ozuqluq maddilar bir qeder mol bolghachqa, Hezim qilishni yaxshilap, Teretni rawanlashturush, Qandiki mayni parchilap, Qan aylinishni yaxshilash qatarliq xususiyetlerge ige. shunga ejdadlirimiz qonaq taamlirini asasliq yëmeklik qilghandin bashqa yene, Uni muhim dora ornidimu istëmal qilishqa adetlinip kelgen.

    qonaq adette, Kömmiqunaq we aqqonaq dep ikki türge bölünüsh bilen birge yene, Kömmiqonaq aq kömmiqonaq we sëriq kömmiqonaq dep ikki xilgha ayrilidu. kömmiqonaqning tebiiti soghuqqa, Aqqonaqning tebiiti issiqqa mayil këlidu. meyli qaysi xildiki qonaq bolsun, Uni ëhtiyajigha qarap, Yaghunchaq yaki tügmende ëzip un qilghandin këyin, Töwendikidek bir qanche xil taamlarni ëtip yëyishke bolidu. kömmiqonaqning unida bolsa, Qonaq nan (zaghranan), Kömech (otqa kömüp pishurulidighan nan), Soqta kömech (qonaq xëmirining arisigha göshlük narin sëlip otqa kömüp pishurulidighan kömech), Qonaq quymiqi, Qonaq pörisi (qonaq xëmirining arisigha bëde köki yaki bashqa xuruchlarni sëlip, Tonur yaki ochaqqa yëqip pishurulidighan qonaq samsisi dep atashqimu bolidu) qatarliq nan türdiki yëmekliklerni ëtip istëmal qilghandin bashqa yene, Qonaq yamisi, Umach, Zang, Yobdan, Munek yaki chura (gösh, Sewze, Bëde köki, Kawa qatarliqlarni qiyma qilip qonaq xëmirida ëtilidighan ash), Yama qaynatmisi (qëtiq süzmisi yaki xëmirturuch bilen qonaq yamisida ëtilidighan ash) qatarliq taamlar qazanda ëtip yëyilidu. aqqonaq unida asasliqi, Aqqonaq nëni, Siqmaq ëshi (aqqonaq unini xëmir qilip, Qol yaki töshükchiler ëchilghan xaltida siqip ëtilidighan bir xil ash), Aqqonaq yamisi, Aqqonaq umichi, Aqqonaq kochisi (aqqonaqni un qilmastin, Pütün pëti qazan'gha sëlip, Bashqa xuruchlar bilen ëtilidighan ash) qatarliq özgiche taamlarni ëtip yiyishke bolidu.

    ejdadlirimiz yuqiriqidek qonaq taamlirini asasliq yëmeklik ornida istëmal qilghandin bashqa yene, Qonaq taamlirini salametlik ehwaligha qarap istëmal qilish arqiliq, Özining mijezini tengshep turushqa adetlen'gen. mesilen, Ashqazinining hezim qilishi nachar yaki qewziyet bolup qalghanlar qonaq umichi ichish, Ichki ezalirining soghuqi ëship ketkenler tonur yaki ochaqta pishurulghan kömech türidiki taamlarni istëmal qilish, Shorpigha qonaq nënini chilap ichish, Qëtiqni qonaq nënini bilen ichish arqiliq özining mijezini tengshep turghan. hetta, Yëngi toghulghan bowaqlarghimu tamaq hezim qilishi yaxshi bolup, Tëz chong bolidu, Dep qarap, Toghulushi bilenla, Qonaq nënini qoyning quyruq mëyi yaki yangaq, Badam mëghizi bilen qoshup, Ëghizlandurush adetlirimizmu hazirghiche saqlinip kelmekte. qisqisi, Qonaq taamliri salametlikke köp tereplime paydiliq bolghachqa, Burunqilarning turmush we dawalinish sharaiti hazirqidek yaxshi bolmisimu, Uzun ömür körüsh nisbiti yuqiri bolghan.