xelq tori uyghurche qanilining 28 - aprël bëyjingdin bergen tëlëgrammisi(melikem):uyghurlarda bir er bir xotunluq tüzümi yolgha qoyulghan, Uyghurlarning nikah adette quda chüshüsh, Chay ichürüsh we këlin yötkesh, Toy murasimi qatarliq jeryanlarni öz ichige alidighan bolup, Bular uyghurlarning nikahqa bolghan yüksek ehmiyetni bildüridu.

    1. quda chüshüsh

    adettikiche qilip ëytqanda, Oghul terepning ata-anisi yalghuz qudilashqili barmaydu, Belki yuqiri abruygha ige chonglar bilen bilen bille baridu yaki tuqqanlirini bille bërishqa teklip qilidu. shundila qiz terepning ata-anisi andin kütüwalidu. hemde öyige quda chüshti dep sherep hës qilip tolimu xushal bolidu. quda chüshüshkende, Oghul terep qizgha bir yürüsh süpiti bir qeder yaxshi kiyimlik, Tuz, Qent we besh nan(bezi rayonlarda yette yaki toqquz nan)ni teyyarlap yüz körüshüsh sowghisi ornida biridu. sowghatlar ichidiki tuz we nan chongqur ehmiyetke ige. oghul terep qiz terepning ailisidikilerge chay ichürüsh telipini otturigha qoyghanda, Qiz terep adette derhal jawab bermeydu. ailisidikiler we qizi bilen meslihetliship, Hemde yigitning öy ehwalini tekshüridu, Eger qoshulsa, Oghul terepke jawab bëridu, Qoshulmisimu oghul terepke uqturup qoyidu. eger maqul körse bu toy ishini ashkarilaydu, Qiz bilen oghul bardi-keldi qilip « qanunluq » muhebbetliship, Öz ara chüshinishni kücheytidu. uyghurlar bu xil quda chüshüsh tertipni (besh nan tashlash)deydu. quda chüshüsh teripidin maqulluqini alghandin këyin, Arqidinla toyluq teyyarliqi we chay ichürüsh murasimi ötküzidu.

    2. chay ichürüsh

    qaide boyiche, Yigitning öyidikiler teyyarlaydighan toyluq: qizning töt pesillik kiyim - këchikidin 1 din 2 yürüsh; yene yaghliq, Pelto, Yung kiyim, Ayagh, Paypaq we halqa, Üzük, Bileyzük, Saet qatarliq zinnet buyumliri bolidu. buningdin bashqa qizning dadisigha bir chapanliq, Anisigha bir könglek, Qizning aka-uka, Acha-singilliri, Achisining ëri, Yengge yaki këlin singilge kiyimlik teyyarlaydu. qiz terep qiz mëli dep bërilidighan nerse asasen töwendikiler: kir alghu, Gilem, Yotqan - körpe, Yastuq, Ediyal, Dastixan , Perde, Chamadan, Yaghach sanduq qatarliq. ikki terepning iqtisadiy sharaiti oxshash bolmighachqa, Toyluq we qiz mëli bërilidighan nersilermu anche oxshash bolmaydu, Turmush sewiyesining ösüshige egiship, Toyluq dawamida yene bir qisim ëlëktr üsküne saymanliri we bashqa yuqiri derijilik tawar qoshuldi.

    3. toy murasimi

    toy murasimi qiz terepning öyide ötküzülidu, Axun üstide riyasetchilik qilidu. quran oqulup bolghandin këyin, Riyasetchi ayrim - ayrim halda yigit we qizdin qarshi terep bilen jora bolushni xalaydighan yaki xalimaydighanliqini soraydu, Keskin jawabqa ërishkendin kiyin, Axun arqidinla ikki nan ilip, Yigit we qizning bir parchidin yëshidin teklip qilidu. bu ikki parche nan tuz süyige chilan'ghan bolidu.nanni qiz bilen yigit choqum yep bolushi kërek.bu kelgüside er xotun bir ömür japanimu, Halawetnimu teng körüp, Muhebbetke sadiq bolush iradisini ipadileydu. qiz öydin chiqqandin kiyin , Adet boyiche, Yurtdashlar yërim yolda « mashinining aldini tosush»kërek. bu chaghda yigit qolini meydisige qoyup köpchilikke salam birip, Balilargha gëzek tarqatsa, Andin öteleydu.

    4. toy köchüresh

    këlin yigit terepning öyige kelgende, Yigit terepning ishiki aldida bir döwe ot qoyup biridu, Këlin kelgendin këyin, Mëhman bir tal meshel bilen këlinning bëshida üch qëtim chögültip, Andin këlin herbir mëhman'gha sowgha bëridu, Arqidinla gülxandin birqanche qëtim aylinip ötidu, Jin - alwastilarni heydep bextni keltüridu, Uningdin kiyin yëngi öyge kirse bolidu. bu tertipdin ötüp ketkendin këyin, Yigitning buraderliri we mëhmanlar xoshalliq naxsha usulni bashlaydu. xushalliq ziyapitidiki her xil tort we qoy göshi, Poludin behrimen bolidu, Mëhmanlar shunche köp yise, Öy igisi shunche xushal bolidu. ziyapettin këyin, Köpchilik dap dutar we rawabni chilip, Shadiyane ussul oynaydu. yigit bilen qizni bir meydan ussul oynap birishdin teklip qilinidu, Keypiyat shuninggha egiship yuqiri dolqun'gha kötürilidu. bir heptidin këyin, Yëngi toy qilghan er -xotun sowghat ëlip qizning öyige salamgha baridu, Anisi bir chüp er-xotun üchün tatliq qiyam we mezzilik polu teyyarlap qiz-yigitke bext tileydu.